Bai giang nong lam ket hop.pdf

1. i Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m NghiÖp X· Héi

2. ii Ch−¬ng Tr×nh Hç Trî L©m NghiÖp X· Héi Bμi gi¶ng N«ng l©m kÕt hîp Nhãm t¸c gi¶: NguyÔn V¨n Së - §Æng H¶i Ph−¬ng: §¹i Häc N«ng L©m TP. Hå ChÝ Minh Vâ Hïng, NguyÔn V¨n Th¸i: §¹i Häc T©y Nguyªn Lª Quang B¶o, D−¬ng ViÖt T×nh, Lª Quang VÜnh: §¹i Häc N«ng L©m HuÕ Ph¹m Quang Vinh, KiÒu ChÝ §øc: §ai Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai §Æng Kim Vui, Mai Quang Tr−êng: §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn Per Rubdejer, Cè VÊn dù ¸n SIDA/ICRAF/SEANAFE Hμ Néi, 2002

3. iii Giíi thiÖu Trong kho¶ng 2 thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ngμnh n«ng l©m nghiÖp ®· vμ ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi lý thó vμ quan träng, trong ®ã ph¶i kÓ sù ra ®êi cña m«n N«ng L©m kÕt hîp. M«n nμy ®−îc h×nh thμnh do cã sù gia t¨ng quan t©m ®Õn sù hiÖn diÖn cña con ng−êi ë vïng rõng nói cao mμ sù hiÖn diÖn nμy kh«ng ph¶i lóc nμo còng lμ nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i tμi nguyªn tù nhiªn. Ngμnh L©m NghiÖp hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn thªm L©m nghiÖp x· héi hay céng ®ång trong ®ã céng ®ång ng−êi d©n vïng cao lμ çc trî thñ ®¾c lùc cña chÝnh s¸ch n«ng l©m nghiÖp cña nhiÒu quèc gia ë ¸ Ch©u trong ®ã cã ViÖt Nam. Cho ®Õn nay, nhiÒu chÝnh s¸ch cña nhμ n−íc ViÖt Nam trong ®ã cã çc ch−¬ng tr×nh 661, ®Þnh canh ®Þnh c−, giao ®Êt kho¸n rõng, vμ s¾c luËt 327 ®· hæ trî hμng v¹n ha trång rõng ®−îc tiÕn hμnh do sù hîp t¸c cña d©n c− vμ çc c¬ quan n«ng l©m nghiÖp nhμ n−íc. Nh»m hç trî cho chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, còng nh− ®Ó ®¸p øng çc yªu cÇu thùc tiÔn cña s¶n xuÊt, m«n häc N«ng L©m KÕt Hîp ®−îc Ch−¬ng tr×nh Hç trî L©m nghiÖp X· héi (SFSP), dù ¸n m¹ng l−íi ®μo t¹o n«ng l©m kÕt hîp (SEANAFE) cïng n¨m tr−êng ®¹i häc trong n−íc gåm §¹i Häc N«ng L©m Thñ §øc, §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i Häc L©m NghiÖp Xu©n Mai, §¹i Häc N«ng L©m HuÕ vμ §¹i Häc N«ng L©m T©y Nguyªn ®· so¹n th¶o tËp bμi gi¶ng n«ng l©m kÕt hîp nμy ®Ó phôc vô cho gi¶ng d¹y vμ häc tËp cho çc tr−êng tõ n¨m 2000. M«n häc nμy ®−îc ®Æt c¬ së trªn sù phèi hîp hμi hßa cña çc chuyªn m«n chÝnh cña nhμ tr−êng nh− n«ng, l©m vμ sóc häc ®Ó t¹o ra mét ngμnh häc ph¸t triÓn v÷ng bÒn vμ mang tÝnh b¶o vÖ sinh th¸i ë vïng ®åi nói cao. Ngoμi ra, m«n häc còng ®· dùa vμo çc nghiªn cøu khoa häc trªn kh¾p thÕ giíi vÒ l·nh vùc sö dông ®Êt v÷ng bÒn tõ h¬n 30 n¨m trë l¹i ®©y. PhÇn bμi gi¶ng cña m«n nμy ®−îc x©y dùng nh»m giíi thiÖu mét çch kh¸i qu¸t vÒ c¬ së vμ kü thuËt N«ng L©m kÕt hîp. Nã ®−îc chia ra lμm 5 phÇn: PhÇn 1 giíi thiÖu h×nh ¶nh thùc sù cña vïng ®åi nói cao hiÖn nay víi sù tËp trung vμo hiÖn t−îng du canh ph¸ rõng lμm rÉy vμ sù suy tho¸i tμi nguyªn thiªn nhiªn ë n−íc ta. PhÇn hai th¶o luËn vÒ çc kh¸i niÖm c¬ b¶n cña n«ng l©m kÕt hîp. Ch−¬ng thø ba giíi thiÖu çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh ë ViÖt Nam gåm çc hÖ thèng truyÒn thèng vμ c¶i tiÕn. PhÇn thø t− giíi thiÖu tæng qu¸t çc kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ¸p dông cho çc trang tr¹i nhá gåm trång trät vμ ch¨n nu«i. Vμ PhÇn thø n¨m tæng kÕt çc çch tiÕp cËn ®Ó thiÕt kÕ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn çc hÖ thèng N«ng L©m kÕt hîp nh»m ®−a kü thuËt nμy vμo thuc tÕ n«ng th«n. ¦íc väng cña çc t¸c gi¶ lμ phÇn bμi gi¶ng nμy kh«ng dõng ë mét chç mμ cßn ph¶i ®−îc bæ sung liªn tôc ®Ó lμm tμi liÖu h−íng dÉn cho sinh viªn triÓn khai çc c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n cña m×nh trong t−¬ng lai. T¸c gi¶ hoμn toμn tin t−ëng vμo sù quan t©m vμ nhiÖt t©m cña ng−êi ®äc vμ sinh viªn trong viÖc c¶i tiÕn kh«ng ngõng néi dung cña bμi gi¶ng nμy. Nhãm gi¶ng viªn so¹n th¶o m«n häc n«ng l©m kÕt hîp Th¸ng 4 n¨m 2002

4. iv Danh s¸ch çc b¶ng Trang B¶ng 1: Çc biÖn ph¸p ph©n lo¹i çc hÖ thèng vμ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) 31 B¶ng 2: Møc ®é xãi mßn cña çc ph−¬ng thøc sö dông ®Êt kh¸c nhau (dùa theo Ohigbo vμ Lal, 1977) 35 B¶ng 3: ThÝ dô vÒ b¶ng kiÓm kª n«ng hé 94 B¶ng 4: ThÝ dô vÒ b¶ng thu chi cña n«ng hé 95 B¶ng 5: Mét sè loμi c©y thuèc cã thÓ dïng chöa bÖnh th«ng th−êng cho gia sóc 104 B¶ng 6 : BiÓu sμng läc tiªu chÝ cho sù bÒn v÷ng cña çc kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 124 Danh s¸ch çc h×nh H×nh 1: Rõng bÞ tæn th−¬ng 9 H×nh 2: Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp 10 H×nh 3: M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn ¸p lùc d©n sè gia t¨ng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (theo Kuo, 1977) 12 H×nh 4: Çc lîi Ých, tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 20 H×nh 5: Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ vËt nu«i trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 26 H×nh 6: S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o çc thμnh phÇn 30 H×nh 7: M« t¶ chu tr×nh hoμn tr¶ chÊt dinh d−ìng vμ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t chèng xãi mßn trong mét hÖ thèng trång xen theo b¨ng (cña Kang vμ Wilson, 1987) 36 H×nh 8: Líp th¶m vËt rông d−íi t¸n rõng trång c©y tai t−îng 36 H×nh 9: Giíi thiÖu çc tiÕn tr×nh mμ c©y l©u n¨m cã thÓ c¶i thiÖn ®−îc ®iÒu

5. v kiÖn ®Êt (Young, 1989) 37 H×nh 10: M« h×nh SALT canh t¸c s¶n xuÊt hoa mμu l−¬ngthùc vμ t¹o thu nhËp trªn ®Êt dèc 38 H×nh 11: §Æc ®iÓm ®a d¹ng vμ phßng hé cña rõng tù nhiªn t¹i §«ng Nam Bé, ViÖt Nam 40 H×nh 12: C©y khÕ cho qu¶ 43 H×nh 13 : Mét loμi thùc vËt lμm c©y thuèc mäc tù nhiªn t¹i rõng C«n §¶o 43 H×nh 14 : Bá ho¸ ®Ó c¶i t¹o phôc håi ®Êt 46 H×nh 15 : S¬ ®å theo thêi gian cña kü thuËt bá ho¸ c¶i tiÕn cña ng−êi d©n téc Naalad, Philipin 47 H×nh 16 : HÖ thèng rõng – ruéng bËc thang 48 H×nh 17 : HÖ thèng v−ên rõng ë ViÖt Nam 49 H×nh 18 : HÖ thèng v−ên c©y c«ng nghiÖp chÌ, cμ phª xen c©y ¨n qu¶ vμ c©y rõng 50 H×nh 19 : HÖ thèng v−ên c©y ¨n qu¶ 52 H×nh 20 : HÖ thèng v−ên – ao – chuång (VAC) 53 H×nh 21 : HÖ thèng rõng – v−ên – ao – chuång (RVAC) t¹i ViÖt Nam 54 H×nh 22 : HÖ thèng canh t¸c theo ®−êng ®ång møc trªn ®Êt dèc 56 H×nh 23 : Trång xen theo b¨ng 57 H×nh 24 : HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng – SALT 1 58 H×nh 25 : Khung ch÷ A ®Ó ®o ®−êng ®ång møc 58 H×nh 26 : Kü thuËt SALT 2 62 H×nh 27 : Kü thuËt SALT 3 63 H×nh 28 : S¬ ®å trång c©y lμm hμng rμo ph©n ranh giíi 65 H×nh 29: KÕt cÊu ®ai ch¾n giã kÝn 65 H×nh 30: Sù bè trÝ liªn kÕt c¸c ®ai ch¾n giã 66 H×nh 31: HÖ thèng NLKH Taungya h×nh vßng trßn ë Nigeria 68 H×nh 32: HÖ thèng NLKH Taungya kiÓu hμnh lang ë Zaiir 69 H×nh 33: HÖ thèng rõng-®ång cá phèi hîp 70 H×nh 34: S¬ ®å canh t¸c l©m ng− phèi hîp 71 H×nh 35: C©y che phñ ®Êt 79 H×nh 36 : Qu¸ tr×nh xãi mßn vμ l¾ng ®äng 76 H×nh 37 : Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc 78

6. vi H×nh 38 : Canh t¸c bËc thang 79 H×nh 39 : C©y che phñ ®Êt 80 H×nh 40 : Lu©n canh hoa mμu 81 H×nh 41 : Trång cá theo b¨ng ®ång møc 82 H×nh 42 : Hμng rμo c©y xanh ®ång møc 83 H×nh 43 : §ai ®æi h−íng n−íc ch¶y 84 H×nh 44 : Rμo c¶n c¬ giíi 85 H×nh 45 : Bë t−êng ®¸ 86 H×nh 46 : Çc hè bÈy ®Êt 86 H×nh 47 : Ao tÝch chøa n−íc 87 H×nh 48 ; Canh t¸c rÈy kh«ng ®èt 88 H×nh 49 : §èt chÆn löa 97 H×nh 50 : Çc kiÓu liÕp trong v−ên −¬m trang tr¹i NLKH 98 H×nh 51 : Dμn che vμ vËt liÖu lμm dμn che 100 H×nh 52 : Ðp gia sóc ¨n ®Ó vç bÐo 103 H×nh 53 : Khu vùc trång c©y vμ cá lμm thøc ¨n gia sóc 105 H×nh 54: S¬ ®å qu¸ tr×nh m« t¶, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ 110 H×nh 55 : Sö dông " Khung t− duy cho thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 118 H×nh 56: Çc giai ®o¹n trong tiÕn tr×nh nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp 119

7. vii Môc lôc Trang Lêi giíi thiÖu, danh s¸ch b¶ng vμ h×nh, danh tõ viÕt t¾t Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc n«ng l©m kÕt hîp 1 Ch−¬ng I: Më ®Çu 6 Bμi 1: Çc vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn 7 Bμi 2: TriÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng 13 Ch−¬ng II: Nguyªn lý vÒ n«ng l©m kÕt hîp 22 Bμi 3: Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 23 Bμi 4: Ph©n lo¹i çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 27 Bμi 5: Vai trß cña thμnh phÇn c©y l©u n¨m trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 32 Bμi 6: Rõng trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 39 Ch−¬ng III: M« t¶ vμ ph©n tÝch çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp 44 Bμi 7: Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng 45 Bμi 8: Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶i tiÕn 57 Ch−¬ng IV: Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 73 Bμi 9: Giíi thiÖu çc kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc 74 Bμi 10: Çc kü thuËt ¸p dông trong trang tr¹i nhá n«ng l©m kÕt hîp 90 Ch−¬ng V: ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp 106 Bμi 11: Giíi thiÖu chung vÒ qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 108 Bμi 12: M« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia 115 Bμi 13: Thùc hiÖn çc ho¹t ®éng nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 119 Tμi liÖu tham kh¶o 125

8. 1 Khung ch−¬ng tr×nh m«n häc N«ng L©m kÕt hîp Tæng sè tiÕt lý thuyÕt: 45 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng1. Më ®Çu Bμi 1: Çc vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn • X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng th«n miÒn nói theo çc tiªu chÝ c¬ b¶n nh− tÝnh bÒn v÷ng, hiÖu qu¶ vμ c«ng b»ng • X¸c ®Þnh çc nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n chÊt cña çc khã kh¨n • NhËn ra çc nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai theo çch tiÕp cËn tæng hîp vμ cã sù tham gia • §Æc ®iÓm cña khu vùc n«ng th«n miÒn nói • Çc thay ®æi mang tÝnh thö th¸ch cho qu¶n lý sö dông bÒn v÷ng ®Êt miÒn nói • Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi ph¶t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói - ThuyÕt tr×nh - Th¶o luËn nhãm - Ph©n tÝch x−¬ng ç - 5 nguyªn nh©n - GiÊy A0 - Bót viÕt - GiÊy mμu - B¶ng - §Ìn chiÕu - Slide 3 tiÕt Bμi 2: TriÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng • Ph©n tÝch ®−îc çc thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, çc nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh çc lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch çc tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta • L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp - LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi - LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt nam • Lîi Ých cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp vμ thö th¸ch cña chóng - Çc lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp - TiÒm n¨ng vμ triÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam • Mét sè h¹n chÕ trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam - Gi¶ng bμi cã minh häa - Th¶o luËn nhãm - Ph©n tÝch 5 nguyªn nh©n - Ph©n tÝch nghiªn cøu tr−êng hîp - GiÊy A0 - Bót viÕt - GiÊy mμu - §Ìn chiÕu - Tμi liÖu ph¸t tay - Slide 2 tiÕt

9. 2 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 2. Nguyªn lý vÒ n«ng l©m kÕt hîp Bμi 3: Kh¸i niÖm vμ çc ®Æc ®iÓm cña n«ng l©m kÕt hîp • Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ n«ng l©m kÕt hîp • Vai trß cña n«ng l©m kÕt hîp • §Þnh nghÜa vÒ n«ng l©m kÕt hîp • TÇm quan träng cña n«ng l©m kÕt hîp - Tr×nh bμy - §Æt vÊn ®Ò - Gi¶n ®å - GiÊy trong - M¸y chiÕu - B×a - Tranh cæ ®éng 3 tiÕt Bμi 4: C¬ së ph©n lo¹i çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp • Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng l©n kÕt hîp • Çc c¬ së ®Ó ph©n lo¹i n«ng l©m kÕt hîp - Tr×nh bμy - Bμi tËp - Th¶o luËn - GiÊy trong - M¸y chiÕu, b×a, - Tranh minh ho¹ - S¸ch tham kh¶o 4 tiÕt Bμi 5: Vai trß cña c©y l©u n¨m trong n«ng l©m kÕt hîp • NhËn ®Þnh ®−îc vai trß cña c©y l©u n¨m trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp • Vai trß phßng hé • Vai trß s¶n xuÊt - Héi th¶o - Video - Slide - Tr×nh bμy thuyÕt minh - B¨ng video - Slides - M¸y chiÕu - Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu 5 tiÕt Bμi 6: Vai trß cña rõng trong NLKH • X¸c ®Þnh ®−îc vai trß cña rõng trong hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp • Çc chøc n¨ng cña rõng - S¶n xuÊt - Phßng hé - V¨n ho¸ x· héi - Héi th¶o - Vvideo - Slide - Tr×nh bμy thuyÕt minh - B¨ng video - Slides - M¸y chiÕu - Çc nghiªn cøu ®iÓn h×nh 3 tiÕt

10. 3 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 3. M« t¶ vμ ph©n tÝch çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp Bμi 7: Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng (b¶n ®Þa) • M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa/ truyÒn thèng • Ph©n tÝch çc lîi Ých/−u ®iÓm vμ h¹n chÕ cña tõng hÖ thèng • Kh¸i niÖm • Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp truyÒn thèng (b¶n ®Þa): - HÖ thèng bá hãa/h−u canh c¶i tiÕn - Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®a tÇng truyÒn thèng - HÖ thèng rõng-ruéng bËc thang - Çc hÖ thèng v−ên nhμ: + V−ên rõng. + V−ên c©y c«ng nghiÖp + V−ên c©y ¨n qu¶ + VAC + RVAC + Rõng/ hoa mμu/ ruéng - Tr×nh bμy - Th¶o luËn nhãm, - Tr×nh bμy cã minh häa - Ph©n tÝch hai m¶ng - Bμi gi¶ng GV - Tμi liÖu ph¸t tay - H×nh Slide - Poster - B×a mμu - GiÊy Ao 4 tiÕt Bμi 8: Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶I tiÕn ë ViÖt Nam • M« t¶ mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c¶I tiÕn ë ViÖt Nam • Ph©n tÝch çc lîi Ých/ −u ®iÓm vμ h¹n chÕ cña tõng hÖ thèng • HÖ thèng canh t¸c xen theo b¨ng (SALT 1) • Trång c©y ph©n ranh giíi • HÖ thèng ®ai phßng hé ch¾n giã • HÖ thèng Taungya • Çc hÖ thèng rõng vμ ®ång cá phèi hîp • HÖ thèng n«ng sóc ®¬n gi¶n (SALT 2) • HÖ thèng canh t¸c n«ng l©m bÒn v÷ng (SALT 3) • HÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c©y ¨n qu¶ quy m« nhá (SALT 4) • HÖ thèng l©m ng− kÕt hîp - Xem Video, ph¶n håi - Tr×nh bμy - Ph©n tÝch hai m¶ng - Th¶o luËn nhãm - Tr×nh bμy cã minh häa - Video, - Bμi giao nhiÖm vô - Tμi liÖu ph¸t tay - OHP - H×nh Slide - Poster 4 tiÕt

11. 4 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu thßi gian Ch−¬ng 4. Kü thuËt n«ng L©m kÕt hîp Bμi 9: Kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc • Gi¶i thÝch ®−îc sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån ®Êt vμ n−íc. • Ph©n biÖt ®−îc çc nguyªn t¾c chÝnh cña viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt vμ cña kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc. • Ph©n biÖt, lùa chän ®−îc çc kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp. • Gi¶i thÝch ®−îc çc b−íc vμ ¸p dông kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc cho trang tr¹i • Sù cÇn thiÕt cña viÖc b¶o tån ®Êt vμ n−íc. • Mét sè nguyªn t¾c chÝnh cña viÖc phßng chèng xãi mßn ®Êt. • Mét sè nguyªn t¾c chÝnh ®Ó b¶o tån ®Êt vμ n−íc. • Mét sè kü thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc cã thÓ ¸p dông trong trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp. Kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp trªn ®Êt dèc. - ThuyÕt tr×nh - Gi¶ng cã minh ho¹ - Hái miÖng - Th¶o luËn nhãm - Tμi liÖu ph¸t tay - GiÊy Ao, hå d¸n - B×a mμu - OHP Slides - KÐo, giÊy bãng kÝnh - Video 3 tiÕt Bμi 10: Çc kü thuËt cã tiÒm n¨ng ¸p dông trong trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá • Tr×nh bμy ®−îc kh¸i niÖm trang tr¹i trong n«ng l©m kÕt hîp • Gi¶i thÝch ®−îc çc c«ng viÖc vμ kü thuËt qu¶n lý trang tr¹i ®Ó ¸p dông vμo çc ®iÒu kiÖn cô thÓ • Ph©n biÖt, lùa chän ®Ó ¸p dông nh÷ng kü thuËt trång trät vμ ch¨n nu«i thÝch hîp cho trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá • Kh¸i niÖm vÒ trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp • Qu¶n lý trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp • Kü thuËt g©y trång mét sè loμi c©y trong trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá • Kü thuËt ch¨n nu«i trong trang tr¹i n«ng l©m kÕt hîp nhá - Gi¶ng cã minh ho¹. - §éng n·o - Hái miÖng - Th¶o luËn nhãm - Tμi liÖu ph¸t tay - GiÊy Ao, B¨ng dÝnh, hå d¸n - B×a mμu - M¸y ®Ìn chiÕu, Slides - GiÊy bãng kÝnh - Video 4 tiÕt

12. 5 Ch−¬ng Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian Ch−¬ng 5. ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp Bμi 11: Giíi thiÖu chung vÒ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Gi¶i thÝch ®−îc tÝnh cÊp thiÕt cña ¸p dông ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Ph©n tÝch ®−îc çc yÕu tè bªn ngoμi, bªn trong ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia • TÝnh cÊp thiÕt cña ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia. • Qu¸ tr×nh ¸p dông vμ ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia - ThuyÕt tr×nh - Gi¶ng cã minh ho¹ - Tμi liÖu ph¸t tay - GiÊy Ao, bót, b¶ng - OHP - GiÊy bãng kÝnh - B¨ng dÝnh, dao kÐo 1 tiÕt Bμi 12: M« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ (C&D,D) • ¸p dông ®−îc ph−¬ng ph¸p C&D, D trong ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp t¹i mét ®Þa ®iÓm cô thÓ. • Lùa chän vμ ¸p dông çc c«ng cô trong m« t¶ ®iÓm chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ. • Ph−¬ng ph¸p m« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ (C&D,D) cña Trung t©m quèc tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp,1998 • Çc c«ng cô khi m« t¶ ®iÓm, chÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ trong lËp kÕ ho¹ch nghiªn cøu, ¸p dông vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp - Gi¶ng cã minh ho¹ - Hái miÖng - Th¶o luËn nhãm - tμi liÖu ph¸t tay - GiÊy Ao bót, b¶ng - OPH - Slide - GiÊy bãng kÝnh - B¨ng dÝnh, dao, kÐo 4 tiÕt Bμi 13: Thùc hiÖn vμ ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Ph©n biÖt, lùa chän kiÕn thøc b¶n ®Þa cho nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp • Gi¶i thÝch ®−îc sù ph¸t triÓn kü thuËt kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Gi¶i thÝch ®−îc qu¸ tr×nh tæ chøc gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia Ph©n biÖt, lùa chän çc tiªu chÝ trong gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Tæ chøc gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cã sù tham gia • Çc tiªu chÝ vμ chØ b¸o trong gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng ph¸t triÓn kü thËt n«ng l©m kÕt hîp - Thùc hμnh - §ãng vai (role play) - BμI tËp t×nh huèng. - Tμi liÖu ph¸t tay - GiÊy Ao, bót,b¶ng - OHP, slidÐ - B¨ng dÝnh, dao, kÐo 5 tiÕt

13. 6 Ch−¬ng I Më ®Çu Môc ®Ých • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch çc vÊn ®Ò th¸ch thøc vμ çc nhu cÇu c¶i tiÕn trong sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai miÒn nói • NhËn thÊy ®−îc triÓn väng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cho qu¶n lý sö dông bÒn v÷ng ®Êt ®ai n«ng th«n vμ miÒn nói Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng • Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc çc ®Æc tr−ng cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n miÒn nói vμ çc vÊn ®Ò khã kh¨n trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói hiÖn nay • Ph©n tÝch çc nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh çc lîi Ých, tiÒm n¨ng, vμ çc tån t¹i cÇn kh¾c phôc cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta.

14. 7 Bμi 1. Çc vÊn ®Ò th¸ch thøc trong qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò mang tÝnh th¸ch thøc cho qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë n«ng th«n miÒn nói theo çc tiªu chÝ c¬ b¶n: tÝnh bÒn v÷ng, tÝnh hiÖu qu¶ vμ tÝnh c«ng b»ng • X¸c ®Þnh çc nguyªn nh©n mang tÝnh b¶n chÊt cña çc khã kh¨n • NhËn ra çc nhu cÇu thay ®æi sö dông vμ qu¶n lý ®Êt ®ai theo tiÕp cËn tæng hîp vμ cã sù tham gia 1 Çc vÊn ®Ò trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói ë çc quèc gia §«ng Nam ¸, khu vùc ®Êt n«ng th«n vμ miÒn nói chiÕm phÇn lín diÖn tÝch l·nh thæ vμ lμ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn lín d©n c− cña quèc gia. ë ViÖt Nam, ®Êt ®åi nói chiÕm kho¶ng 2/3 diÖn tÝch vμ lμ vïng sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc (Jamieson vμ céng sù, 1998; Chu H÷u Quý, 1995; Rambo, 1995). 1.1 TÝnh chÊt mong manh vμ dÔ bÞ tæn th−¬ng cña ®Êt vμ rõng nhiÖt ®íi Rõng vμ ®Êt lμ hai nguån tμi nguyªn nh¹y c¶m cña vïng nhiÖt ®íi Èm. Khi kh«ng bÞ t¸c ®éng, çc hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi vèn æn ®Þnh nhê vμo sù ®a d¹ng cao ®é cña çc loμi c©y vμ con, ®−îc g¾n kÕt víi nhau th«ng qua çc chu tr×nh dinh d−ìng gÇn nh− khÐp kÝn (Warner, 1991). Theo Richard (1977) (trÝch dÉn bëi Warner, 1991), sù æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i vïng nhiÖt ®íi chÝnh lμ sù thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chèng ®ì çc biÕn ®æi thÊt th−êng cña khÝ hËu vμ çc yÕu tè kh¸c cña m«i tr−êng tù nhiªn. Trong ®ã, çc loμi thùc vËt th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc quyÕt ®Þnh cÊu tróc, chøc n¨ng vμ tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ sinh th¸i rõng. Tuy nhiªn sù æn ®Þnh nμy chØ cã thÓ tån t¹i trong khu«n khæ qu¸ tr×nh diÔn thÕ tù nhiªn. D−íi t¸c ®éng cña con ng−êi, rõng vμ ®Êt nhiÖt ®íi trë nªn rÊt dÔ bÞ suy tho¸i. ChÝnh çc nh©n tè ®a d¹ng, phøc t¹p vμ chu tr×nh dinh d−ìng khÐp kÝn vèn cã kh¶ n¨ng duy tr× hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi trong bèi c¶nh kh«ng bÞ t¸c ®éng ®· t¹o nªn çc ®Æc tÝnh dÔ bÞ tan vì khi tiÕp xóc víi con ng−êi (Warner, 1991). ë rõng m−a nhiÖt ®íi, do tÝnh chÊt chuyªn biÖt cao ®é cña tõng loμi thùc vËt ®· dÉn ®Õn kh¶ n¨ng phôc håi thÊp khi cã t¸c ®éng trªn qui m« lín cña con ng−êi (Goudic, 1984 - trÝch dÉn bëi Warner, 1991). Do phÇn lín chÊt dinh d−ìng trong hÖ sinh th¸i ®−îc dù tr÷ trong sinh khèi, nªn mét khi rõng bÞ chÆt ph¸ ®i th× xÈy ra hiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng ®Ó duy tr× t¨ng tr−ëng míi cña çc loμi c©y. Thªm vμo ®ã do l−îng m−a lín, trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã c©y che phñ, çc qu¸ tr×nh röa tr«i vμ xãi mßn diÔn ra m¹nh mÏ lμm ®Êt ®ai bÞ tho¸i hãa nhanh chãng. Nh− vËy sù bÒn v÷ng cña ®Êt rõng nhiÖt ®íi hoμn toμn phô thuéc vμo líp che phñ thùc vËt cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng mμ trong ®ã çc loμi c©y th©n gç ®ãng vai trß chñ ®¹o. HiÖn t−îng thiÕu chÊt dinh d−ìng trong ®Êt còng nh− vai trß quyÕt ®Þnh cña th¶m thùc vËt rõng ®Õn sù bÒn v÷ng vÒ søc s¶n xuÊt cña ®Êt cho thÊy vÒ c¬ b¶n th× ®Êt nhiÖt ®íi kh«ng phï hîp víi çc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®éc canh

15. 8 1.2 TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i - nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n vμ miÒn nói • §a d¹ng vÒ ®Þa h×nh-®Êt ®ai-tiÓu khÝ hËu: Sù biÕn ®æi m¹nh vÒ ®Þa h×nh dÉn ®Õn biÕn ®éng lín vÒ ®Êt ®ai vμ tiÓu khÝ hËu c¶ trªn nh÷ng ph¹m vi nhá. • §a d¹ng sinh häc: HÖ ®éng thùc vËt phong phó vμ ®a d¹ng. Thùc vËt bao gåm rÊt nhiÒu loμi vμ d¹ng sèng kh¸c nhau. • §a d¹ng vÒ d©n téc vμ v¨n hãa: MiÒn nói ViÖt Nam lμ ®Þa bμn sinh sèng cña h¬n 1/3 d©n sè c¶ n−íc thuéc 54 d©n téc kh¸c nhau. Mçi d©n téc cã çc ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ ®Æc thï (Jamieson vμ céng sù, 1998). • §a d¹ng vÒ çc hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng: Sù ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (®iÒu kiÖn lËp ®Þa vμ sinh c¶nh) vμ x· héi ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ hÖ thèng canh t¸c truyÒn thèng ë n«ng th«n miÒn nói. Çc kiÕn thøc kü thuËt vμ qu¶n lý truyÒn thèng trong sö dông ®Êt vμ canh t¸c cña ng−êi d©n ë n«ng th«n miÒn nói rÊt ®a d¹ng, ®· ®−îc thö nghiÖm, chän läc vμ ph¸t triÓn qua nhiÒu thÕ kû. • N«ng th«n miÒn nói chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p: Bªn c¹nh çc ®Æc ®iÓm phøc t¹p vÒ tù nhiªn nh− ®Þa h×nh, tiÓu khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ sinh häc, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y khu vùc n«ng th«n miÒn nói ®ang g¸nh chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kinh tÕ x· héi nh− d©n sè gia t¨ng, chÝnh s¸ch kh«ng cô thÓ vμ ¶nh h−ëng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, sù x©m nhËp v¨n hãa ngo¹i lai tõ bªn ngoμi, v.v. ®· dÉn ®Õn çc thay ®æi phøc t¹p vÒ tμi nguyªn vμ v¨n ho¸ x· héi t¹o ra nh÷ng trë ng¹i vμ th¸ch thøc lín cho qu¶n lý/sö dông bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn. TÝnh ®a d¹ng vÒ sinh th¸i nh©n v¨n cña khu vùc n«ng th«n miÒn nói lμ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ®a d¹ng hãa çc hÖ thèng sö dông ®Êt, còng nh− ph¸t triÓn çc hÖ thèng sö dông tμi nguyªn tæng hîp. Tuy nhiªn, ®©y còng lμ th¸ch thøc lín cho çc nhμ qu¶n lý, nhμ lËp chÝnh s¸ch do yªu cÇu ph¶i h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tõng hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt, çc hÖ thèng canh t¸c phï hîp cho tõng ®iÒu kiÖn sinh th¸i nh©n v¨n ®Æc thï. 2 Çc thay ®æi mang tÝnh th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói • Sù gia t¨ng ¸p lùc d©n sè g©y ra çc vÊn ®Ò bøc xóc vÒ ®Êt canh t¸c vμ an toμn l−¬ng thùc, vμ søc Ðp lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói ë çc khu vùc n«ng th«n miÒn nói, mËt ®é d©n c− kh«ng cao nh− çc khu vùc ®« thÞ ë vïng ®ång b»ng nh−ng l¹i cã tèc ®é t¨ng d©n sè rÊt nhanh. Theo §ç §×nh S©m (1995), tèc ®é t¨ng d©n sè ë miÒn nói ViÖt Nam biÕn ®éng trong kho¶ng 2,5% - 3,5% trong khi tèc ®é b×nh qu©n cña c¶ n−íc ë d−íi møc nμy nhiÒu. T×nh tr¹ng nμy mét phÇn chñ yÕu do phong trμo di d©n tù do tõ çc khu vùc ®ång b»ng qu¸ ®«ng ®óc lªn çc vïng ®åi nói, ®Æc biÖt lμ çc tØnh khu vùc T©y Nguyªn (§ak Lak, Gia Lai, Kon Tum). D©n sè t¨ng trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm ®Êt cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp ë miÒn nói ®· dÉn ®Õn b×nh qu©n ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi gi¶m. Tuy miÒn nói ViÖt Nam ®−îc xem lμ khu vùc d©n c− th−a thít víi mËt ®é b×nh qu©n 75 ng−êi/km2 nh−ng b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ®Çu ng−êi rÊt thÊp (vμo kho¶ng 1200 - 1500 m2 /ng−êi) (FAO vμ IIRR, 1995), trong khi ®ã møc ®Êt canh t¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu l−¬ng thùc tèi thiÓu lμ 2000m2 /ng−êi. ë khu

16. 9 vùc miÒn nói cña 11 tØnh phÝa Nam, diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n ®Çu ng−êi ë d−íi 1000m2 /ng−êi, cßn thÊp h¬n c¶ ë miÒn nói ë çc tØnh phÝa b¾c miÒn Trung nh− NghÖ An vμ Thanh Hãa (Jamieson vμ céng sù, 1998). Trong lóc ®ã kh¶ n¨ng t¨ng diÖn tÝch lóa n−íc - lμ hÖ thèng s¶n xuÊt ngò cèc cã n¨ng suÊt cao vμ æn ®Þnh nhÊt ViÖt Nam - ë khu vùc miÒn nói rÊt h¹n chÕ, chØ diÔn ra ë çc khu vùc ph©n t¸n nhá hÑp cã thÓ t−íi tiªu ®−îc. V× vËy cã thÓ nãi r»ng mËt ®é d©n sè ®ang tiÕn gÇn ®Õn hoÆc thËm chÝ ®· v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña ®Êt ®ai ë phÇn lín khu vùc miÒn nói (Jamieson vμ céng sù, 1998). Sù gia t¨ng d©n sè ®· t¹o ra ¸p lùc lín lªn tμi nguyªn thiªn nhiªn miÒn nói lμ rõng, ®Êt vμ nguån n−íc, lμm çc nguån tμi nguyªn quÝ gi¸ nμy suy gi¶m nhanh chãng. • Sù suy tho¸i vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng - Sù suy gi¶m nhanh chãng tμi nguyªn rõng: §é che phñ rõng c¶ n−íc gi¶m tõ 43% vμo n¨m 1943 xuèng 32,1% n¨m 1980, 27,2% n¨m 1990 sau ®ã t¨ng dÇn lªn 28,1% n¨m 1995 råi ®¹t ®Õn 33,2% n¨m 1999 (Theo tμi liÖu “ ChiÕn l−ît ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001-2010 ®−îc Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n phª duyÖt theo Q§ sè 199/Q§-BNN-PTNT ngμy 22/1/2002). Çch ®©y 50 n¨m, rõng tù nhiªn bao phñ phÇn lín khu vùc ®åi nói nh−ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m xuèng d−íi 20% ë phÇn lín khu vùc ®åi nói phÝa B¾c, thËm chÝ cã n¬i gi¶m cßn 10% nh− ë khu vùc miÒn nói vïng T©y B¾c. Çc diÖn tÝch rõng cßn l¹i phÇn lín lμ rõng nghÌo kiÖt, tr÷ l−îng gç thÊp vμ hiÕm cã loμi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ. - Sù suy tho¸i cña ®Êt ®ai lμ ®iÒu dÔ thÊy ë kh¾p miÒn nói ViÖt Nam. Do thiÕu rõng che phñ, xãi mßn ®Êt vμ röa tr«i chÊt dinh d−ìng diÔn ra m¹nh lμm gi¶m ®é mμu mì cña ®Êt. Canh t¸c n−¬ng rÉy vèn lμ ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng cña çc d©n téc miÒn nói, tá ra kh¸ phï hîp trong ®iÒu kiÖn mËt ®é d©n c− thÊp vμ tμi nguyªn rõng cßn phong phó. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, do ¸p lùc d©n sè vμ sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng, giai ®o¹n canh t¸c kÐo dμi h¬n vμ giai ®o¹n bá hãa bÞ rót ng¾n l¹i, dÉn ®Õn sù suy gi¶m liªn tôc cña ®é ph× ®Êt vμ cá d¹i ph¸t triÓn m¹nh. KÕt qu¶ dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt c©y trång mét çch nhanh chãng. - Sù suy gi¶m vÒ ®a d¹ng sinh häc: NhiÒu loμi ®éng thùc vËt ®· bÞ biÕn mÊt hoÆc trë nªn khan hiÕm. N¹n ph¸ rõng, viÖc ph¸t triÓn trång rõng thuÇn loμi vμ n«ng nghiÖp ®éc canh ®· lμm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc, trong ®ã bao gåm c¶ ba cÊp ®é: ®a d¹ng di truyÒn, ®a d¹ng chñng loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i . • T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo Vμo n¨m 1994, khi GDP b×nh qu©n cña c¶ n−íc lμ 270 USD th× ë miÒn nói phÝa B¾c chØ lμ 150 USD vμ ë T©y Nguyªn lμ 70 USD. RÊt nhiÒu n¬i ë miÒn nói cã thu nhËp tiÒn H×nh 1 . Rõng bÞ tæn th−¬ng

17. 10 mÆt b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50 USD/n¨m. Hé nghÌo ®ãi chiÕm 34% ë miÒn nói phÝa B¾c vμ h¬n 60% ë T©y Nguyªn, víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 50.000®/th¸ng, rÊt thÊp so víi tØ lÖ hé nghÌo ®ãi b×nh qu©n lμ 27% cña c¶ n−íc. H¬n 56% hé gia ®×nh ë miÒn nói phÝa B¾c vμ T©y Nguyªn ë t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng nghiªm träng, cã tiªu thô n¨ng l−îng d−íi 1500kcals/ng−êi/ngμy trong lóc ph¶i cÇn 2200-2500kcals/ng−êi/ngμy (Jamieson vμ céng sù, 1995). T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo kh«ng chØ thÓ hiÖn ë thu nhËp thÊp mμ cßn ë kh«ng ®¶m b¶o çc nhu cÇu c¬ b¶n kh¸c nh− gi¸o dôc, y tÕ, th«ng tin v¨n hãa x· héi, v.v. • Sù ph¸t triÓn theo çc m« h×nh canh t¸c rËp khu«n, ¸p ®Æt vμ phô thuéc vμo bªn ngoμi. Tr¸i ng−îc víi ®iÒu kiÖn ®a d¹ng vÒ sinh th¸i- nh©n v¨n vμ sù phong phó vÒ kiÕn thøc canh t¸c truyÒn thèng ë miÒn nói, çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói cña chÝnh phñ th−êng thùc hiÖn theo çc "m« h×nh" qu¶n lý kü thuËt ®ång bé, h×nh thμnh theo çch nghÜ cña ng−êi vïng ®ång b»ng. Çc nhμ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ®−îc ®μo t¹o chÝnh thèng th−êng cã ®Þnh kiÕn vÒ sù l¹c hËu cña çc ph−¬ng thøc s¶n xuÊt truyÒn thèng, hay nghÜ ®Õn viÖc t¨ng c−êng thùc hiÖn ph¸p luËt nhμ n−íc vμ ¸p ®Æt çc m« h×nh kü thuËt s¶n xuÊt tõ bªn ngoμi h¬n lμ h×nh thμnh çc vμ ph¸t triÓn çc hÖ thèng qu¶n lý kü thuËt thÝch øng, phèi hîp gi÷a kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ kü thuËt míi phï hîp víi çc ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n«ng d©n vμ thóc ®Èy ph¸t huy tÝnh tù chñ cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn (Hoμng H÷u C¶i, 1999). ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm gi¶m hiÖu qu¶ vμ t¸c dông cña nhiÒu çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói mÆc dï cã ®Çu t− rÊt lín. • Xu h−íng giao thoa gi÷a l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vμ çc ngμnh kh¸c trong sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ph¸t triÓn kinh tÕ H×nh 2. Giao thoa gi÷a ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp

18. 11 Kh¸i niÖm ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp mét çch thuÇn tóy vμ t¸ch biÖt theo quan niÖm tr−íc ®©y ®a trë nªn kh«ng cßn phï hîp ë nhiÒu khu vùc d©n c− ë miÒn nói. Ph¸t triÓn sö dông ®Êt thuÇn n«ng hoÆc thuÇn l©m ®· béc lé nhiÒu h¹n chÕ lín, ch¼ng h¹n canh t¸c thuÇn n«ng trªn ®Êt dèc cho n¨ng suÊt thÊp vμ kh«ng æn dÞnh trong khi ph¸t triÓn thuÇn l©m l¹i cã khã kh¨n vÒ nhu cÇu l−¬ng thùc tr−íc m¾t. Thùc tiÔn s¶n xuÊt ®· xuÊt hiÖn çc ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp, cã sù ®an xen gi÷a n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thñy s¶n. 3 Nhu cÇu vμ th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói 3.1 Ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n bÒn v÷ng lμ qu¶n lý vμ b¶o tån çc nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ ®Þnh h−íng çc thay ®æi kü thuËt vμ ®Þnh chÕ nh»m ®¶m b¶o tho¶ m·n çc nhu cÇu cña con ng−êi cña çc thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ trong t−¬ng lai. §ã lμ sù ph¸t triÓn ®¶m b¶o b¶o tån ®Êt, n−íc vμ çc nguån gen ®éng thùc vËt, chèng xuèng cÊp vÒ m«i tr−êng, phï hîp vÒ kü thuËt, kh¶ thi vÒ kinh tÕ vμ ®−îc x· héi chÊp nhËn (FAO, 1995). Nãi mét çch ®¬n gi¶n h¬n, ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lμ viÖc sö dông tμi nguyªn ®¸p øng ®−îc çc nhu cÇu vÒ s¶n xuÊt cña thÕ hÖ hiÖn t¹i, trong khi vÉn b¶o tån ®−îc nguån tμi nguyªn cÇn cho nhu cÇu cña çc thÕ hÖ t−¬ng lai. 3.2 Çc th¸ch thøc Bèi c¶nh thay ®æi trªn ®· cho thÊy nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói còng chÝnh lμ th¸ch thøc cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Çc th¸ch thøc nμy lμ: • H×nh thμnh vμ ph¸t triÓn çc ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn (bao gåm rõng, ®Êt vμ n−íc) mét çch tæng hîp trong ®ã cã sù dung hßa gi÷a çc lîi Ých vÒ kinh tÕ vμ b¶o tån tμi nguyªn m«i tr−êng • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®åi nói cã hiÖu qu¶ • Qu¶n lý vμ sö dông ®Êt ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng ®−îc sù chÊp chÊp nhËn cña ng−êi d©n vμ çc nhãm ®èi t−îng cã liªn quan kh¸c. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt tæng hîp gi÷a l©m nghiÖp víi çc ngμnh n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ ch¨n nu«i) vμ thñy s¶n, cã nhiÒu −u ®iÓm vμ ý nghÜa vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®−îc c«ng nhËn réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi.

19. 12 H×nh3. M©u thuÉn gi÷a trång trät vμ l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn t¨ng ¸p lùc d©n sè ®Én ®Õn sù ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®a d¹ng ë vïng cao (Theo Kuo, 1977) M©u thuÉn trong qu¶n lý vμ sö dông ®Êt Khai hoang nhiÒu diÖn tÝch rõng h¬n ®Ó s¶n xuÊt thªm l−¬ng thùc §Êt rõng cÇn ®−îc b¶o vÖ ®Ó t¸i t¹o l¹i rõng, chèng l¹i canh t¸c n−¬ng rÉy kh«ng bÒn v÷ng ChiÒu h−íng s¶n xuÊt ®a d¹ng Trång xen hoa mμu vμ c©y l©u n¨m ®Ó tèi ®a hãa søc s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn tμi nguyªn khan hiÕm C©y l©u n¨m vμ hoa mμu ®−îc qu¶n lý tæng hîp ®Ó tèi −u hãa viÖc b¶o vÖ ®Êt vμ n−íc, trong khi vÉn tháa m·n nhu cÇu s¶n xuÊt l−¬ng thùc ¸p lùc d©n sè gia t¨ng Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp

20. 13 Bμi 2.Ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng Môc tiªu: sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Ph©n tÝch ®−îc çc thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn, çc nh©n tè chi phèi sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi vμ ë ViÖt Nam • X¸c ®Þnh çc lîi Ých cã thÓ cña n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn ®êi sèng céng ®ång vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng • X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch çc tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ çc h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë n−íc ta. 1 L−îc sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp 1.1 LÞch sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp thÕ giíi Canh t¸c c©y th©n gç cïng víi c©y trång n«ng nghiÖp trªn cïng mét diÖn tÝch lμ mét tËp qu¸n s¶n xuÊt l©u ®êi cña n«ng d©n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Theo King (1987), cho ®Õn thêi Trung cæ ë ch©u ¢u, vÉn tån t¹i mét tËp qu¸n phæ biÕn lμ "chÆt vμ ®èt" råi sau ®ã tiÕp tôc trång c©y th©n gç cïng víi c©y n«ng nghiÖp hoÆc sau khi thu ho¹ch n«ng nghiÖp. HÖ thèng canh t¸c nμy vÉn tån t¹i ë PhÇn Lan cho ®Õn cuèi thÕ kû 19, vμ vÉn cßn ë mét sè vïng cña §øc ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1920. NhiÒu ph−¬ng thøc canh t¸c truyÒn thèng ë ch©u ¸, Ch©u Phi vμ khu vùc nhiÖt ®íi ch©u Mü ®· cã sù phèi hîp c©y th©n gç víi c©y n«ng nghiÖp ®Ó nh»m môc ®Ých chñ yÕu lμ hç trî cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ t¹o ra çc s¶n phÈm phô kh¸c kh¸c nh−: gç, cñi, ®å gia dông, v.v. 1.1.1 Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng Taungya Vμo cuèi thÕ kû 19, hÖ thèng taungya b¾t ®Çu ph¸t triÓn réng r·i ë Myanmar d−íi sù b¶o hé cña thùc d©n Anh. Trong çc ®ån ®iÒn trång c©y gç tÕch (Tectona grandis), ng−êi lao ®éng ®−îc phÐp trång c©y l−¬ng thùc gi÷a çc hμng c©y ch−a khÐp t¸n ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu l−¬ng thùc hμng n¨m. Ph−¬ng thøc nμy sau ®ã ®−îc ¸p dông réng r·i ë Ên §é vμ Nam Phi. Çc nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn çc hÖ thèng kÕt hîp nμy th−êng h−íng vμo môc ®Ých s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®−îc thùc hiÖn bëi çc nhμ l©m nghiÖp víi viÖc lu«n cè g¾ng ®¶m b¶o çc nguyªn t¾c • Gi¶m thiÓu hoÆc kh«ng g©y tæn h¹i ®Õn çc loμi c©y rõng trång lμ ®èi t−îng cung cÊp s¶n phÈm chñ yÕu trong hÖ thèng • Sinh tr−ëng cña c©y rõng trång kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa vÒ thêi gian canh t¸c c©y trång n«ng nghiÖp sÏ ®¶m b¶o tØ lÖ sèng vμ tèc ®é sinh tr−ëng nhanh cña c©y trång th©n gç. • Loμi c©y rõng trång cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi çc loμi c©y n«ng nghiÖp • Tèi −u hãa mËt ®é ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tr−ëng liªn tôc cña c©y trång th©n gç.

21. 14 ChÝnh v× vËy mμ çc hÖ thèng nμy ch−a ®−îc xem xÐt nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt cã ý nghÜa cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (Nair, 1995). 1.1.2 Çc nh©n tè lμm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña n«ng l©m kÕt hîp trªn ph¹m vi toμn cÇu Çc nh©n tè nμy bao gåm: • Sù ®¸nh gi¸ l¹i chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi (WB); • Sù t¸i thÈm ®Þnh çc chÝnh s¸ch l©m nghiÖp cña Tæ chøc L−¬ng N«ng (FAO) thuéc Liªn HiÖp Quèc; • Sù thøc tØnh çc mèi quan t©m khoa häc vÒ xen canh vμ hÖ thèng canh t¸c; • T×nh tr¹ng thiÕu l−¬ng thùc ë nhiÒu vïng trªn thÕ giíi; • Sù gia t¨ng n¹n ph¸ rõng vμ suy tho¸i vÒ m«i tr−êng sinh th¸i; • Cuéc khñng ho¶ng n¨ng l−îng trong thËp niªn 70 cña thÕ kû 20 vμ sau ®ã lμ sù leo thang vÒ gi¸ c¶ vμ thiÕu ph©n bãn; • Trung t©m Nghiªn cøu ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDRC) cña Canada thiÕt lËp dù ¸n x¸c ®Þnh çc −u tiªn nghiªn cøu vÒ l©m nghiÖp nhiÖt ®íi. • Çc thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n Trong vßng 2 thËp niªn 60 vμ 70 cña thÕ kû 20, d−íi sù b¶o trî cña Nhãm t− vÊn vÒ Nghiªn cøu N«ng nghiÖp Quèc tÕ (CGIAR), nhiÒu trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp quèc tÕ ®−îc thμnh lËp ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nh»m nghiªn cøu n©ng cao n¨ng suÊt cña çc lo¹i c©y trång vμ vËt nu«i chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi. ViÖc ph¸t triÓn çc gièng c©y trång ngò cèc n¨ng suÊt cao vμ çc kü thuËt th©m canh liªn quan nhê vμo nç lùc cña mét sè Trung t©m vμ çc ch−¬ng tr×nh quèc gia cã liªn quan ®· t¹o nªn mét sù thay ®æi lín vÒ n¨ng suÊt n«ng nghiÖp mμ th−êng ®−îc gäi lμ Çch m¹ng Xanh (Green Revolution) (Borlaug vμ Dowswell, 1988). Tuy nhiªn çc nhμ qu¶n lý vμ ph¸t triÓn ®· sím nhËn thÊy r»ng çc kü thuËt th©m canh míi ®· lμm t¨ng nhu cÇu ph©n bãn vμ çc chi phÝ ®Çu vμo kh¸c trong khi ®ã vÉn cßn mét bé phËn lín n«ng d©n nghÌo n»m ngoμi tÇm ¶nh h−ëng tÝch cùc cña cuéc çch m¹ng trªn. PhÇn lín çc Trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp quèc tÕ vμ çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc gia trong thêi gian nμy chØ míi tËp trung nghiªn cøu çc lo¹i c©y trång riªng rÏ trong khi thùc tÕ n«ng d©n l¹i canh t¸c mét çch tæng hîp: trång xen çc lo¹i c©y n«ng nghiÖp kh¸c nhau, c©y ng¾n ngμy víi c©y gç dμi ngμy, v.v. Sù thiÕu sãt nμy ®· ®−îc nhiÒu nhμ qu¶n lý vμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nhËn ra. Tõ ®Çu thËp niªn 70, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña Ng©n hμng ThÕ giíi ®· b¾t ®Çu chó ý h¬n çc vïng n«ng th«n nghÌo cïng víi sù tham gia cña n«ng d©n vμo çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Trong ch−¬ng tr×nh L©m nghiÖp x· héi cña WB trong nh÷ng n¨m 1980 kh«ng chØ chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè cña n«ng l©m kÕt hîp mμ cßn thiÕt kÕ trî gióp n«ng d©n th«ng qua gia t¨ng s¶n xuÊt l−¬ng thùc thùc phÈm, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ph¸t huy çc lîi Ých truyÒn thèng cña rõng. Trong thêi gian nμy, bªn c¹nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, FAO ®Æc biÖt chó träng nhÊn m¹nh vai trß quan trong cña l©m nghiÖp trong ph¸t triÓn n«ng th«n, khuyÕn ço n«ng d©n vμ nhμ n−íc nªn chó träng ®Æc biÖt ®Õn çc Ých lîi cña rõng vμ c©y th©n gç ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, khuyÕn ço çc nhμ qu¶n lý sö dông

22. 15 ®Êt kÕt hîp c¶ n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp vμo hÖ thèng canh t¸c cña hä (King, 1979). NhiÒu kh¸i niÖm míi vÒ l©m nghiÖp nh− l©m nghiÖp céng ®ång, l©m nghiÖp x· héi ®· ®−îc h×nh thμnh vμ ¸p dông ë nhiÒu n−íc mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem lμ mét ph−¬ng thøc sö dông ®Êt nhiÒu tiÒm n¨ng, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cho céng ®ång ®Þa ph−¬ng vμ toμn x· héi. • N¹n ph¸ rõng vμ t×nh tr¹ng suy tho¸i m«i tr−êng Cuèi thËp niªn 70 vμ çc n¨m ®Çu thËp niªn 80, sù suy tho¸i tμi nguyªn m«i tr−êng toμn cÇu, nhÊt lμ n¹n ph¸ rõng, ®· trë thμnh mèi quan t©m lo l¾ng lín cña toμn x· héi. Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp n−¬ng rÉy ®i kÌm víi ¸p lùc d©n sè, sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp th©m canh hãa häc, ®éc canh trªn qui m« lín vμ khai th¸c l©m s¶n lμ nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra sù mÊt rõng, suy tho¸i ®Êt ®ai vμ ®a d¹ng sinh häc. Theo −íc tÝnh cña FAO (1982), du canh lμ nguyªn nh©n t¹o ra h¬n 70% cña tæng diÖn tÝch rõng nhiÖt ®íi bÞ mÊt ë ch©u Phi; diÖn tÝch ®Êt rõng bá hãa sau n−¬ng rÉy chiÕm 26,5% diÖn tÝch rõng khÐp t¸n cßn l¹i ë ch©u Phi, kho¶ng 16% ë ch©u Mü Latin vμ 22,7% ë khu vùc nhiÖt ®íi cña ch©u ¸. • Gia t¨ng quan t©m vÒ nghiªn cøu çc hÖ thèng canh t¸c tæng hîp vμ çc hÖ thèng kü thuËt truyÒn thèng Thùc tr¹ng nμy cïng nhiÒu nç lùc nghiªn cøu ®· gîi më ra çc chiÕn l−îc qu¶n lý sö dông ®Êt tæng hîp thay thÕ cho çc ph−¬ng thøc qu¶n lý hiÖn thêi kh«ng bÒn v÷ng ®· ®−îc x¸c ®Þnh lμ mét xu h−íng tÊt yÕu. Ch¼ng h¹n nh− çc nhμ sinh th¸i häc ®· cung cÊp nhiÒu b»ng chøng thuyÕt phôc vÒ vai trß cña rõng vμ c©y th©n gç ®èi víi viÖc ®¶m b¶o ®é æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i, dÉn ®Õn çc biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ rõng cßn l¹i, ®−a çc loμi c©y th©n gç l©u n¨m vμo çc hÖ thèng sö dông ®Êt còng nh− lμm thay ®æi quan ®iÓm canh t¸c. §· cã nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cao trong viÖc sö dông çc tμi nguyªn tù nhiªn (®Êt, n−íc vμ ¸nh s¸ng mÆt trêi) còng nh− tÝnh æn ®Þnh cao cña çc hÖ thèng xen canh, çc hÖ thèng canh t¸c tæng hîp so víi hÖ thèng n«ng nghiÖp ®éc canh (Papendick vμ céng sù, 1976). Çc nghiªn cøu cña çc nhμ nh©n chñng häc vμ khoa häc x· héi vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt ®· chØ ra tÇm quan träng cña çc hÖ thèng canh t¸c tæng hîp b¶n ®Þa/truyÒn thèng vμ l−u ý cÇn xem xÐt chóng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn çc tiÕp cËn míi (Nair, 1995). • Sù h×nh thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m KÕt Hîp (ICRAF) Vμo th¸ng 7/1977, ®−îc sù ñy nhiÖm cña Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDRC) cña Canada, John Bene ®· tiÕn hμnh dù ¸n nghiªn cøu víi çc môc tiªu: - X¸c ®Þnh çc kho¶ng trèng trong ®μo t¹o vμ nghiªn cøu l©m nghiÖp thÕ giíi; - §¸nh gi¸ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp ë çc quèc gia nhiÖt ®íi cã thu nhËp thÊp vμ ®Ò xuÊt nghiªn cøu nh»m tèi −u hãa sö dông ®Êt; - X©y dùng çc ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu l©m nghiÖp nh»m t¹o ra çc t¸c ®éng kinh tÕ, x· héi cã ý nghÜa ë cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn; - §Ò xuÊt çc s¾p xÕp vÒ tæ chøc, thÓ chÕ ®Ó thùc hiÖn çc nghiªn cøu trªn mét çch cã hiÖu qu¶ vμ - ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch hμnh ®éng ®Ó cã ®−îc ñng hé cña çc nhμ tμi trî quèc tÕ.

23. 16 MÆc dï víi môc ®Ých ban ®Çu lμ x¸c ®Þnh çc −u tiªn nghiªn cøu cho l©m nghiÖp nhiÖt ®íi, nhãm nghiªn cøu cña John Bene ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng: ®Ó tèi −u hãa sö dông ®Êt nhiÖt ®íi, −u tiªn sè mét nªn lμ nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn çc hÖ thèng kÕt hîp gi÷a l©m nghiÖp víi n«ng nghiÖp vμ ch¨n nu«i. Hay nãi çch kh¸c, ®· cã mét sù chuyÓn dÞch träng t©m tõ l©m nghiÖp sang nh÷ng kh¸i niÖm sö dông ®Êt réng h¬n, phï hîp h¬n ë c¶ hai ph−¬ng diÖn trùc tiÕp (tr−íc m¾t) vμ dμi h¹n (Bene vμ céng sù, 1977). B¸o ço dù ¸n nμy cña IDRC ®· ®−îc çc c¬ quan quèc tÕ xem xÐt vμ dÉn ®Õn sù h×nh thμnh Héi ®ång Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp vμo n¨m 1977, vμo 1991 c¬ quan nμy ®−îc ®æi tªn thμnh Trung t©m Quèc tÕ vÒ Nghiªn cøu N«ng L©m kÕt hîp (International Centre for Research in Agroforestry - ICRAF). KÓ tõ khi thμnh lËp, ICRAF lμ tæ chøc lu«n ®i ®Çu trong thu thËp th«ng tin, tiÕn hμnh çc dù ¸n nghiªn cøu, chuyÓn giao kÕt qu¶ trong l·nh vùc n«ng l©m kÕt hîp. 1.1.3 Sù ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn Song song víi sù ph¸t triÓn kh¸i niÖm vμ çc nghiªn cøu kü thuËt, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp còng kh«ng ngõng ®−îc c¶i thiÖn. Trong mét thËp niªn gÇn ®©y, çc c«ng cô chÈn ®o¸n - thiÕt kÕ - ph¸t triÓn ®· ®−îc ph¸t triÓn trªn c¬ së lý luËn cña çc tiÕp cËn cã sù tham gia vèn ®−îc sö dông phæ biÕn trong l©m nghiÖp x· héi. Çc nghiªn cøu ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng chÝnh s¸ch ®Õn ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp vμ çc t¸c ®éng cña ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp lªn hÖ thèng sö dông ®Êt, c¶nh quan vμ m«i tr−êng kinh tÕ x· héi còng nh− kh¶ n¨ng chÊp nhËn cña n«ng d©n còng ®ang ®−îc chó träng xem xÐt. Bªn c¹nh ®ã, nhiÒu ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu míi cã liªn quan ®Õn çc ngμnh khoa häc kh¸c nh− khoa häc ®Êt, sinh lý häc thùc vËt, sinh th¸i häc, khoa häc hÖ thèng vμ m« pháng, v.v. ®· ®−îc ¸p dông vμo nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp ®· t¹o ra ®−îc çc tiÕn bé ®¸ng kÓ trong nghiªn cøu. 1.1.4 Sù hßa nhËp cña n«ng l©m kÕt hîp vμo ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n Ngμy nay, çc kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc ®−a vμo gi¶ng d¹y ë çc tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu-®μo t¹o vÒ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ph¸t triÓn n«ng th«n vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. TiÒm n¨ng cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc c¶i t¹o ®Êt, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ nguån n−íc nãi chung ®· ®−îc c«ng nhËn. VÒ thùc chÊt th× n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc xem nh− lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt cã tiÒm n¨ng ®em l¹i çc Ých lîi vÒ l©m s¶n, l−¬ng thùc thùc phÈm trong lóc vÉn cã kh¶ n¨ng b¶o tån vμ kh«i phôc hÖ sinh th¸i. 1.2 L−îc sö ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam Còng nh− nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, çc tËp qu¸n canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp ®· cã ë ViÖt Nam tõ l©u ®êi, nh− çc hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy truyÒn thèng cña ®ång bμo çc d©n téc Ýt ng−êi, hÖ sinh th¸i v−ên nhμ ë nhiÒu vïng ®Þa lý sinh th¸i trªn kh¾p c¶ n−íc, v.v. Lμng truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt còng cã thÓ xem lμ mét hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa víi nhiÒu nÐt ®Æc tr−ng vÒ cÊu tróc vμ çc dßng chu chuyÓn vËt chÊt vμ n¨ng l−îng. Tõ thËp niªn 60, song song víi phong trμo thi ®ua s¶n xuÊt, hÖ sinh th¸i V−ên - Ao - Chuång (VAC) ®−îc nh©n d©n çc tØnh miÒn B¾c ph¸t triÓn m¹nh mÏ vμ lan réng kh¾p c¶ n−íc víi nhiÒu biÕn thÓ kh¸c nhau thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i cô thÓ. Sau ®ã lμ çc hÖ thèng Rõng - V−ên - Ao - Chuång (RVAC) vμ v−ên ®åi ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë

24. 17 çc khu vùc d©n c− miÒn nói. Çc hÖ thèng rõng ngËp mÆn- nu«i trång thñy s¶n còng ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë vïng duyªn h¶i çc tØnh miÒn Trung vμ miÒn Nam. Çc dù ¸n ®−îc tμi trî quèc tÕ còng giíi thiÖu çc m« h×nh canh t¸c trªn ®Êt dèc theo ®−êng ®ång møc (SALT) ë mét sè khu vùc miÒn nói. Trong hai thËp niªn gÇn ®©y, ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói theo ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp ë çc khu vùc cã tiÒm n¨ng lμ mét chñ tr−¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vμ Nhμ n−íc. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c−, kinh tÕ míi, míi ®©y çc ch−¬ng tr×nh 327, ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha rõng (661) vμ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ®Òu cã liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vμ ph¸t triÓn çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp t¹i ViÖt Nam. Çc th«ng tin, kiÕn thøc vÒ n«ng l©m kÕt hîp còng ®· ®−îc mét sè nhμ khoa häc, tæ chøc tæng kÕt d−íi nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. §iÓn h×nh lμ çc Ên phÈm cña Lª Träng Cóc vμ céng sù (1990) vÒ viÖc xem xÐt vμ ph©n tÝch çc hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp vïng trung du miÒn B¾c trªn c¬ së tiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n. Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®iÓn h×nh trong n−íc ®· ®−îc tæng kÕt bëi FAO vμ IIRR (1995), còng nh− ®· ®−îc m« t¶ trong Ên phÈm cña Côc KhuyÕn N«ng vμ KhuyÕn l©m d−íi d¹ng çc "m« h×nh" sö dông ®Êt. Mittelman (1997) ®· cã mét c«ng tr×nh tæng quan rÊt tèt vÒ hiÖn tr¹ng n«ng l©m kÕt hîp vμ l©m nghiÖp x· héi ë ViÖt Nam, ®Æc biÖt lμ çc nh©n tè chÝnh s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp. Tuy nhiªn çc t− liÖu nghiªn cøu vÒ t−¬ng t¸c gi÷a ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp víi m«i tr−êng tù nhiªn, kinh tÕ x· héi xung quanh (vi m« vμ vÜ m«) vÉn cßn rÊt Ýt. 2 Lîi Ých cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp vμ th¸ch thøc 2.1 Çc lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp Thùc tiÔn s¶n xuÊt còng nh− nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu trung vμ dμi h¹n ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi ®· cho thÊy n«ng l©m kÕt hîp lμ mét ph−¬ng thøc sö dông tμi nguyªn tæng hîp cã tiÒm n¨ng tho¶ m·n çc yÕu tè cña ph¸t triÓn n«ng th«n vμ miÒn nói bÒn v÷ng. Çc lîi Ých mμ n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ mang l¹i rÊt ®a d¹ng, tuy nhiªn cã thÓ chia thμnh 2 nhãm: nhãm çc lîi Ých trùc tiÕp cho ®êi sèng céng ®ång vμ nhãm çc lîi Ých gi¸n tiÕp cho céng ®ång vμ x· héi. 2.1.1 Çc lîi Ých trùc tiÕp cña n«ng l©m kÕt hîp • Cung cÊp l−¬ng thùc vμ thùc phÈm: NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nh»m vμo môc ®Ých s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i l−¬ng thùc thùc phÈm, cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao ®¸p øng nhu cÇu cña hé gia ®×nh. §iÓn h×nh lμ hÖ thèng VAC ®−îc ph¸t triÓn réng r·i ë nhiÒu vïng n«ng th«n ë n−íc ta. ¦u ®iÓm cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp lμ cã kh¶ n¨ng t¹o ra s¶n phÈm l−¬ng thùc vμ thùc phÈm ®a d¹ng trªn mét diÖn tÝch ®Êt mμ kh«ng yªu cÇu ®Çu vμo lín. • Çc s¶n phÈm tõ c©y th©n gç: ViÖc kÕt hîp c©y th©n gç trªn n«ng tr¹i cã thÓ t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm nh− gç, cñi, tinh dÇu, v.v. ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ nguyªn vËt liÖu cho hé gia ®×nh. • T¹o viÖc lμm: N«ng l©m kÕt hîp gåm nhiÒu thμnh phÇn canh t¸c ®a d¹ng cã t¸c dông thu hót lao ®éng, t¹o thªm ngμnh nghÒ phô cho n«ng d©n.

25. 18 • T¨ng thu nhËp n«ng hé: Víi sù phong phó vÒ s¶n phÈm ®Çu ra vμ Ýt ®ßi hái vÒ ®Çu vμo, çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp dÔ cã kh¶ n¨ng ®em l¹i thu nhËp cao cho hé gia ®×nh. • Gi¶m rñi ro trong s¶n xuÊt vμ t¨ng møc an toμn l−¬ng thùc: Nhê cã cÊu tróc phøc t¹p, ®a d¹ng ®−îc thiÕt kÕ nh»m lμm t¨ng çc quan hÖ t−¬ng hç (cã lîi) gi÷a çc thμnh phÇn trong hÖ thèng, çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp th−êng cã tÝnh æn ®Þnh cao tr−íc çc biÕn ®éng bÊt lîi vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn (nh− dÞch s©u bÖnh, h¹n h¸n, v.v.). Sù ®a d¹ng vÒ lo¹i s¶n phÈm ®Çu ra còng gãp phÇn gi¶m rñi ro vÒ thÞ tr−êng vμ gi¸ cho n«ng hé. 2.1.2 Çc lîi Ých cña n«ng l©m kÕt hîp trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng • N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn ®Êt vμ n−íc: H¬n 20 n¨m nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp phèi hîp víi çc kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh th¸i häc, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ khoa häc ®Êt ®· cho thÊy çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp - nÕu ®−îc thiÕt kÕ vμ qu¶n lý thÝch hîp - sÏ cã kh¶ n¨ng: gi¶m dßng ch¶y bÒ mÆt vμ xãi mßn ®Êt; duy tr× ®é mïn vμ c¶i thiÖn lý tÝnh cña ®Êt vμ ph¸t huy chu tr×nh tuÇn hoμn dinh d−ìng, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông dinh d−ìng cña c©y trång vμ vËt nu«i. Nhê vËy, lμm gia t¨ng ®é ph× cña ®Êt, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®Êt vμ gi¶m søc Ðp cña d©n sè gia t¨ng lªn tμi nguyªn ®Êt (Young, 1997). Ngoμi ra, trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp do hiÖu qu¶ sö dông chÊt dinh d−ìng cña c©y trång cao nªn lμm gi¶m nhu cÇu bãn ph©n hãa häc, v× thÕ gi¶m nguy c¬ « nhiÔm çc nguån n−íc ngÇm (Young, 1997). • N«ng l©m kÕt hîp trong b¶o tån tμi nguyªn rõng vμ ®a d¹ng sinh häc: Th«ng qua viÖc cung cÊp mét phÇn l©m s¶n cho n«ng hé, n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ lμm gi¶m tèc ®é khai th¸c l©m s¶n tõ rõng tù nhiªn. MÆt kh¸c, n«ng l©m kÕt hîp lμ ph−¬ng thøc tËn dông ®Êt cã hiÖu qu¶ nªn lμm gi¶m nhu cÇu më réng ®Êt n«ng nghiÖp b»ng khai hoang rõng. ChÝnh v× vËy mμ canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp sÏ lμm gi¶m søc Ðp cña con ng−êi vμo rõng tù nhiªn, gi¶m tèc ®é ph¸ rõng (Young, 1997). Çc hé n«ng d©n qua canh t¸c theo ph−¬ng thøc nμy sÏ dÇn dÇn nhËn thøc ®−îc vai trß cña c©y th©n gç trong viÖc b¶o vÖ ®Êt, n−íc vμ sÏ cã ®æi míi vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é cã lîi cho c«ng t¸c b¶o tån tμi nguyªn rõng. ViÖc phèi hîp çc loμi c©y th©n gç vμo n«ng tr¹i ®· tËn dông kh«ng gian cña hÖ thèng trong s¶n xuÊt lμm t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc ë ph¹m vi n«ng tr¹i vμ c¶nh quan. ChÝnh v× çc lîi Ých nÇy mμ n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc chó träng ph¸t triÓn trong c«ng t¸c qu¶n lý vïng ®Öm xung quanh çc khu b¶o tån thiªn nhiªn vμ b¶o tån nguån gen. • N«ng l©m kÕt hîp vμ viÖc lμm gi¶m hiÖu øng nhμ kÝnh: NhiÒu nhμ nghiªn cøu gîi ý r»ng sù ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn qui m« lín cã thÓ lμm gi¶m khÝ CO2 vμ çc lo¹i khÝ g©y hiÖu øng nhμ kÝnh kh¸c (Dixon, 1995, 1996; Schroeder, 1994). Çc c¬ chÕ cña t¸c ®éng nμy cã thÓ lμ: sù ®ång hãa khÝ CO2 cña c©y

26. 19 th©n gç trªn n«ng tr¹i; gia t¨ng l−îng cacbon trong ®Êt vμ gi¶m n¹n ph¸ rõng (Young, 1997). 2.2 TiÒm n¨ng vμ triÓn väng ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam Kü thuËt n«ng l©m kÕt tuy míi ®−îc chó ý ph¸t triÓn gÇn ®©y ë ViÖt Nam tõ ®Çu thËp niªn 90, nh−ng nã cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ®−îc ph¸t triÓn l©u dμi v×: • Sù ®a d¹ng vÒ sinh th¸i m«i tr−êng ë ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp. Trong ®ã chóng ta ph¶i kÓ ®Õn - §a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (®Êt ®ai, ®Þa h×nh vμ tiÓu khÝ hËu) - §a d¹ng sinh häc (c¶nh quan vμ hÖ sinh th¸i, loμi vμ çc biÕn bÞ di truyÒn d−íi loμi) ®· gãp phÇn vμo sù ph¸t triÓn phong phó cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau t¹i ViÖt Nam. • Sù phong phó vμ ®a d¹ng vÒ çc kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa vÒ n«ng l©m kÕt hîp Sù kÕt hîp gi÷a c©y rõng, hoa mμu vμ vËt nu«i trong sö dông ®Êt ë ViÖt Nam ®· ®−îc n«ng d©n cña çc céng ®ång d©n téc ë trong n−íc ¸p dông tõ l©u ®· vμ sÏ lμ c¬ së v÷ng ch¾c cho ph¸t triÓn c¶i tiÕn çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp. Qua mét thêi kú ph¸t triÓn ë ViÖt Nam kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®· chøng tá phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña nhμ n−íc vμ nh©n d©n nh−: • Nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cña nh©n d©n D−íi ¸p lùc cña d©n sè gia t¨ng, viÖc th©m canh ®Êt ®ai ®ång thêi sö dông ®Êt mét çc tæng hîp lÊy ng¾n nu«i dμi, c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vμ phßng hé vμ n©ng cao ®−îc møc sèng lμ nguyÖn väng vμ nhu cÇu cña n«ng d©n ViÖt Nam. H¬n thÕ n÷a • ChÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc vÒ viÖc hç trî, −u tiªn ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp §Æc biÖt lμ çc chÝnh s¸ch giao ®Êt kho¸n rõng cho n«ng d©n canh t¸c, ch−¬ng tr×nh phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, ch−¬ng tr×nh 5 triÖu ha trång rõng míi, ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c−, æn ®Þnh canh t¸c vμ ®êi sèng ®ång bμo d©n téc miÒn nói ®· dÇn dÇn c«ng nhËn vμ cÊp quyÒn sö dông ®Êt cã thêi h¹n cho n«ng hé, tËp thÓ ®· t¹o ra ®éng lùc tÝch cùc ®Ó ¸p dông çc kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. Sau cïng: • Sù quan t©m ®Çu t− cho nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn thÕ giíi còng ®· t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çn bé kü thuËt ®−îc nghiªn cøu vμ häc tËp thªm vÒ l·nh vùc n«ng l©m kÕt hîp ¸p dông ë çc n−íc l©n cËn vμ trong n−íc, ®ång thêi phÇn nμo cung cÊp çc th«ng tin cÇn thiÕt vÒ n«ng l©m kÕt hîp gióp çc nhμ lËp chÝnh s¸ch l−u ý ®Ó ph¸t triÓn. 2.3 Mét sè h¹n chÕ trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam Cã thÓ chia çc hiÖn thèng n«ng l©m kÕt hîp ë ViÖt Nam thμnh 2 nhãm: çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp b¶n ®Þa vμ çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp míi ®−îc ®−a vμo.

27. 20 Mét thùc tr¹ng ®· ®−îc chØ ra vμ ph©n tÝch bëi mét sè nhμ nghiªn cøu lμ: trong khi çc hÖ thèng b¶n ®Þa ho¹t ®éng mét çch cã hiÖu qu¶, lμ kÕ sinh nhai cña n«ng d©n tõ nhiÒu n¨m nay th× phÇn lín çc "m« h×nh" n«ng l©m kÕt hîp míi du nhËp trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y béc lé nhiÒu h¹n chÕ vÒ tÝnh hiÖu qu¶, ®é bÒn v÷ng, tÝnh c«ng b»ng vμ sù chÊp nhËn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. VÊn ®Ò cèt lâi cña sù h¹n chÕ nμy lμ do çc "m« h×nh" ®−îc thiÕt kÕ vμ ¸p dông theo lèi suy diÔn cña ng−êi bªn ngoμi (th−êng lμ ng−êi miÒn xu«i), l¹i th−êng ®−îc ¸p dông mét çch ®ång bé nªn kh«ng phï hîp víi çc tÝnh huèng sinh th¸i nh©n v¨n ®a d¹ng vμ ®Æc thï cña tõng ®Þa ph−¬ng. ViÖc sö dông thuËt ng÷ "m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp" thay v× "hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp" hoÆc "tËp qu¸n/ph−¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp" cã thÓ lμ nguyªn nh©n cña lèi suy nghÜ ph¸t triÓn theo lèi suy diÔn ®¬n gi¶n -"sao chÐp vμ nh©n réng m« h×nh" trong ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ë nhiÒu vïng cña n−íc ta. H¬n n÷a, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp th−êng thiªn lÖch vÒ kinh tÕ - kü thuËt c« lËp, ch−a phèi hîp ®−îc çc kü thuËt míi v¬Ý çc yÕu tè kiÕn thøc kü thuËt, ®Æc ®iÓm v¨n hãa vμ nh©n v¨n truyÒn thèng cña çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng. C«ng t¸c ph¸t triÓn kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp nhiÒu n¬i vÉn tiÕn hμnh theo lèi ¸p ®Æt tõ trªn xuèng, ch−a ph¸t huy ®−îc néi lùc vμ tÝnh tù chñ cña n«ng d©n vμ céng ®ång dÉn ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cßn thÊp. Çc nghiªn cøu ph©n tÝch ®¸nh gi¸ çc m« h×nh th−êng cßn qu¸ chó träng vÒ yÕu tè kinh tÕ kü thuËt vμ xem nhÑ khÝa c¹nh x· héi, thÓ chÕ còng nh− t−¬ng t¸c cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp víi m«i tr−êng vμ c¶nh quang. VÉn cßn qu¸ Ýt çc kÕt qu¶ nghiªn cøu so s¸nh hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp víi çc hÖ thèng n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp trªn çc ph−¬ng diÖn sinh th¸i, m«i tr−êng vμ kinh tÕ do thiÕu çc dù ¸n nghiªn cøu/®iÓm nghiªn cøu dμi h¹n. H×nh 4. Çc lîi Ých tiÒm n¨ng vμ mét sè giíi h¹n cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp. ViÖc qui ho¹ch ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp th−êng ®−îc tiÕn hμnh mét çch ®éc lËp, t¸ch rêi víi tiÕn tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt ë nhiÒu n¬i nªn th−êng dÉn ®Õn viÖc ®−a çc "m« h×nh" n«ng l©m kÕt hîp thay thÕ çc lo¹i h×nh sö dông ®Êt hiÖn cã. Trong khi ®ã vÒ mÆt nguyªn lý th× viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ph¶i ®−îc dùa trªn c¬ së chÈn ®o¸n çc h¹n chÕ trong sö dông ®Êt hiÖn hμnh vμ ®iÒu chØnh chóng h¬n lμ thay thÕ Giíi h¹n - H¹ tÇng c¬ së, trang thiÕt bÞ - Tr×nh ®é, kü n¨ng - Chi phÝ ®Çu vμo - Nguån lao ®éng - C¹nh tranh tμi nguyªn - ThÞ tr−êng- v.v. Lîi Ých - Thùc phÈm, chÊt ®èt, thøc ¨n gia sóc, v.v. - Chèng xãi mßn - X· héi æn ®Þnh - Sö dông tμi nguyªn bæ tæng hîp - §a d¹ng sinh häc

28. 21 hoμn toμn (Young, 1987, 1997). ChÝnh v× thÕ, ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp cÇn phèi hîp vμ lång ghÐp víi tiÕn tr×nh qui ho¹ch sö dông ®Êt còng nh− qui ho¹ch qu¶n lý khu vùc ®Çu nguån. §Ó cã thÓ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trong thùc tiÔn cã hiÖu qu¶, phï hîp víi n«ng d©n, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng vμ c«ng b»ng, çn bé kü thuËt cÇn ®−îc trang bÞ çc kiÕn thøc vμ kü n¨ng vμ th¸i ®é cã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau: sinh th¸i häc, sinh th¸i nh©n v¨n, çc khoa häc l©m nghiÖp, n«ng häc, ch¨n nu«i, thñy s¶n, qu¶n lý b¶o tån ®Êt vμ n−íc, ph©n tÝch kinh tÕ n«ng tr¹i, çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hÖ thèng vμ tiÕp cËn nghiªn cøu-ph¸t triÓn cã sù tham gia, v.v. còng nh− sù am hiÓu s©u s¾c vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ nh©n v¨n cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng. C©u hái th¶o luËn 1. Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ë miÒn nói ViÖt Nam theo çc tiªu chÝ: TÝnh hiÖu qu¶, tÝnh bÒn v÷ng vμ tÝnh c«ng b»ng ? 2. X¸c ®Þnh vμ ph©n tÝch çc nguyªn nh©n kh¸ch quan vμ chñ quan dÉn ®Õn sù kh«ng bÒn v÷ng, kÐm hiÖu qu¶ vμ thiÕu c«ng b»ng trong sö dông tμi nguyªn ®Êt ë miÒn nói ViÖt Nam ? 3. Çc biÖn ph¸p chiÕn l−îc ®Ó t¨ng tÝnh bÒn v÷ng vμ hiÖu qu¶ trong sö dông ®Êt miÒn nói ? 4. Ph©n tÝch tiÒm n¨ng, c¬ héi vμ çc vÊn ®Ò th¸ch thøc ®Ó ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp ?

29. 22 CH¦¥NG 2 NGUY£N Lý VÒ N¤NG L¢M KÕT HîP Môc ®Ých: Ch−¬ng nμy sÏ trang bÞ cho sinh viªn çc lý luËn cÇn thiÕt ®Ó ph©n lo¹i vμ ph©n tÝch çc kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp còng nh− chøng minh ®−îc çc vai trß cÇn thiÕt cña c©y l©u n¨m vμ rõng trong ph¸t triÓn n«ng th«n mét çch v÷ng bÒn. Môc tiªu 1. LiÖt kª çc kh¸i niÖm kh¸c nhau theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÜnh vùc n«ng l©m kÕt hîp ®Ó x¸c ®Þnh çc xu h−íng hiÖn nay cña kü thuËt còng nh− vÞ trÝ cña nã trong ph¸t triÓn n«ng th«n mét çch v÷ng bÒn. 2. Ph©n lo¹i çc hÖ thèng vμ x¸c ®Þnh çc vai trß mÊu chèt cña c©y l©u n¨m vμ rõng trong hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®Ó ph©n tÝch vμ ®¸nh gi¸ cho çc kü thuËt kh¸c nhau trong çc ch−¬ng kÕ tiÕp.

30. 23 bμI 3. KH¸I NIÖM Vμ §ÆC §IÓM CñA HÖ THèNG N«NG L©M KÕT HîP Môc tiªu: Sau khi häc xong phÇn nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng ph¸t biÓu kh¸i niÖm vμ vai trß n«ng l©m kÕt hîp trong ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng. 1 Kh¸i niÖm 1.1 LÞch sö ph¸t triÓn çc kh¸i niÖm vÒ N«ng l©m kÕt hîp N«ng l©m kÕt hîp lμ mét lÜnh vùc khoa häc míi ®· ®−îc ®Ò xuÊt vμo thËp niªn 1960 bëi King (1969). Qua nhiÒu n¨m, nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau ®−îc ph¸t triÓn ®Ó diÔn t¶ hiÓu biÕt râ h¬n vÒ n«ng l©m kÕt hîp. Sau ®©y lμ mét sè kh¸i niÖm kh¸c nhau ®−îc ph¸t triÓn cho ®Õn hiÖn nay: N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt v÷ng bÒn lμm gia t¨ng søc s¶n xuÊt tæng thÓ cña ®Êt ®ai, phèi hîp s¶n xuÊt çc lo¹i hoa mμu (kÓ c¶ c©y trång l©u n¨m), c©y rõng vμ/hay víi gia sóc cïng lóc hay kÕ tiÕp nhau trªn mét diÖn tÝch ®Êt, vμ ¸p dông çc kü thuËt canh t¸c t−¬ng øng víi çc ®iÒu kiÖn v¨n hãa x· héi cña d©n c− ®Þa ph−¬ng (Bene vμ çc céng sù, 1977) N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai trong ®ã çc s¶n phÈm cña rõng vμ trång trät ®−îc s¶n xuÊt cïng lóc hay kÕ tiÕp nhau trªn çc diÖn tÝch ®Êt thÝch hîp ®Ó t¹o ra çc lîi Ých kinh tÕ, x· héi vμ sinh th¸i cho céng ®ång d©n c− t¹i ®Þa ph−¬ng (PCARRD, 1979). N«ng l©m kÕt hîp lμ tªn chung cña nh÷ng hÖ thèng sö dông ®Êt trong ®ã çc c©y l©u n¨m (c©y gç, c©y bôi, cä, tre, hay c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp...) ®−îc trång cã suy tÝnh trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch qui ho¹ch ®Êt víi hoa mμu vμ/hoÆc víi vËt nu«i d−íi d¹ng xen theo kh«ng gian hay theo thêi gian. Trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt Hîp cã mèi t¸c ®éng hç t−¬ng qua l¹i vÒ c¶ mÆt sinh th¸i lÉn kinh tÕ gi÷a çc thμnh phÇn cña chóng (Lundgren vμ Raintree, 1983). Xem h×nh 5 ë trang 26 ®Ó thÊy râ sù phèi hîp cña 3 thμnh phÇn trªn. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt trong ®ã phèi hîp c©y l©u n¨m víi hoa mμu vμ/hay vËt nu«i mét çch thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ x· héi, theo h×nh thøc phèi hîp kh«ng gian vμ thêi gian, ®Ó gia t¨ng søc s¶n xuÊt tæng thÓ cña thùc vËt trång vμ vËt nu«i mét çch v÷ng bÒn trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt, ®Æc biÖt trong çc t×nh huèng cã kü thuËt thÊp vμ trªn çc vïng ®Êt khã kh¨n (Nair, 1987). Çc kh¸i niÖm trªn ®¬n gi¶n m« t¶ n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét lo¹t çc h−íng dÉn cho mét sù sö dông ®Êt liªn tôc. Tuy nhiªn, n«ng l©m kÕt hîp nh− lμ mét kü thuËt vμ khoa häc ®· ®−îc ph¸t triÓn thμnh mét ®iÒu g× kh¸c h¬n lμ çc h−íng dÉn. Ngμy nay nã ®−îc xem nh− lμ mét ngμnh nghÒ vμ mét çch tiÕp cËn vÒ sö dông ®Êt trong ®ã ®· phèi hîp sù ®a d¹ng cña qu¶n lý tμi nguyªn tù nhiªn mét çch bÒn v÷ng. Trong nç lùc ®Ó ®Þnh nghÜa n«ng l©m kÕt hîp theo ý nghÜa tæng thÓ vμ mang ®Ëm tÝnh sinh th¸i m«i tr−êng h¬n, Leaky (1996) ®· m« t¶ nã nh− lμ çc hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn ®Æt c¬ së trªn ®Æc tÝnh sinh th¸i vμ n¨ng ®éng nhê vμo sù phèi hîp c©y trång l©u n¨m vμo n«ng

31. 24 tr¹i hay ®ång cá ®Ó lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng sù s¶n xuÊt gióp gia t¨ng çc lîi Ých vÒ x· héi, kinh tÕ vμ m«i tr−êng cña çc n«ng tr¹i nhá. Vμo n¨m 1997, Trung T©m Quèc TÕ Nghiªn Cøu vÒ N«ng L©m kÕt hîp (gäi t¾t lμ ICRAF) ®· xem xÐt l¹i kh¸i niÖm n«ng l©m kÕt hîp vμ ph¸t triÓn nã réng h¬n nh− lμ mét hÖ thèng sö dông ®Êt giíi h¹n trong çc n«ng tr¹i. Ngμy nay nã ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn ®Æt c¬ së trªn ®Æc tÝnh sinh th¸i vμ n¨ng ®éng nhê vμo sù phèi hîp c©y trång l©u n¨m vμo n«ng tr¹i hay ®ång cá ®Ó lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng sù s¶n xuÊt cho gia t¨ng çc lîi Ých vÒ x· héi, kinh tÕ vμ m«i tr−êng cña çc møc ®é n«ng tr¹i kh¸c nhau tõ kinh tÕ hé nhá ®Õn "kinh tÕ trang tr¹i". Mét çch ®¬n gi¶n ICRAF ®· xem “n«ng l©m kÕt hîp lμ trång c©y trªn n«ng tr¹i” vμ ®Þnh nghÜa nã nh− lμ mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn tù nhiªn n¨ng ®éng vμ lÊy yÕu tè sinh th¸i lμm chÝnh, qua ®ã c©y ®−îc phèi hîp trång trªn n«ng tr¹i vμ vμo hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp lμm ®a d¹ng vμ bÒn v÷ng søc s¶n xuÊt ®Ó gia t¨ng çc lîi Ých kinh tÕ, x· héi vμ sinh th¸i cho ng−êi canh t¸c ë çc møc ®é kh¸c nhau. 1.2 Çc ®Æc ®iÓm cña N«ng L©m KÕt Hîp Víi ®Þnh nghÜa trªn cña ICRAF, mét hÖ canh t¸c sö dông ®Êt ®−îc gäi lμ n«ng l©m kÕt hîp cã çc ®Æc ®iÓm sau ®©y: • Kü thuËt n«ng l©m th−êng bao gåm hai hoÆc nhiÒu h¬n hai lo¹i thùc vËt (hay thùc vËt vμ ®éng vËt) trong ®ã Ýt nhÊt ph¶i cã mét lo¹i c©y trång l©u n¨m. • Cã Ýt nhÊt hai hay nhiÒu h¬n s¶n phÈm tõ hÖ thèng. • Chu kú s¶n xuÊt th−êng dμi h¬n lμ mét n¨m . • §a d¹ng h¬n vÒ sinh th¸i (cÊu tróc vμ nhiÖm vô) vμ vÒ kinh tÕ so víi canh t¸c ®éc canh. • CÇn ph¶i cã mét mèi quan hÖ hç t−¬ng cã ý nghÜa gi÷a thμnh phÇn c©y l©u n¨m vμ thμnh phÇn kh¸c. Trong çc hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp sù hiÖn diÖn cña çc mèi quan hÖ hç t−¬ng bao gåm vÒ sinh th¸i vμ kinh tÕ gi÷a çc thμnh phÇn cña hÖ thèng lμ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n. Theo Nair (1987), çc ®Æc ®iÓm mÊu chèt cña hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®· ®−îc ®a sè çc nhμ khoa häc chÊp nhËn nh− sau: • Nã lμ tªn chung ®Ó chØ çc hÖ thèng sö dông ®Êt bao gåm viÖc trång çc c©y l©u n¨m kÕt hîp víi hoa mμu vμ/hay gia sóc trªn cïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. • Phèi hîp gi÷a sù s¶n xuÊt çc lo¹i s¶n phÈm víi viÖc b¶o tån çc nguån tμi nguyªn c¬ b¶n cña hÖ thèng. • Chó träng sö dông çc loμi c©y ®Þa ph−¬ng, ®a dông. • HÖ thèng ®Æc biÖt thÝch hîp cho ®iÒu kiÖn hoμn c¶nh dÔ bÞ tho¸i hãa vμ ®Çu t− thÊp. • Nã quan t©m nhiÒu h¬n vÒ çc gi¸ trÞ d©n sinh x· héi so víi çc hÖ thèng sö dông ®Êt kh¸c. • CÊu tróc vμ chøc n¨ng cña hÖ thèng th× phong phó ®a d¹ng h¬n so víi canh t¸c ®éc canh.

32. 25 Tãm l¹i, n«ng l©m kÕt hîp víi sù phèi hîp cã suy tÝnh gi÷a çc thμnh phÇn kh¸c nhau cña nã ®· mang ®Õn cho çc hÖ thèng s¶n suÊt n«ng nghiÖp çc ®iÓm chÝnh sau: • T¹o nªn mét hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai bÒn v÷ng; • Gia t¨ng n¨ng suÊt vμ dÞch vô trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch s¶n xuÊt; • S¾p xÕp hoa mμu canh t¸c phï hîp gi÷a nhiÒu thμnh phÇn c©y l©u n¨m, hoa mμu vμ/hay vËt nu«i theo kh«ng gian vμ thêi gian trªn cïng mét diÖn tÝch ®Êt; • §ãng gãp vμo ph¸t triÓn cho çc céng ®ång d©n c− vÒ çc mÆt d©n sinh, kinh tÕ vμ hoμn c¶nh sinh th¸i mμ vÉn t−¬ng thÝch víi çc ®Æc ®iÓm v¨n hãa, x· héi cña hä; vμ • Kü thuËt cña nã mang ®Ëm nÐt b¶o tån sinh th¸i m«i tr−êng. 1.3 §Æc ®iÓm cña hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp phï hîp Mét hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp phï hîp khi héi ®ñ çc ®iÒu kiÖn sau ®©y: 1. Cã søc s¶n xuÊt cao • S¶n xuÊt çc lîi Ých trùc tiÕp nh− l−¬ng thùc, thøc ¨n gia sóc, chÊt ®èt, sîi, gç cõ cét vμ x©y dùng, çc s¶n phÈm kh¸c nh− chai, mñ, nhùa, dÇu thùc vËt, thuèc trÞ bÖnh thùc vËt, vv.. • S¶n xuÊt çc lîi Ých gi¸n tiÕp hay "dÞch vô" nh− b¶o tån ®Êt vμ n−íc (xãi mßn ®Êt, vËt liÖu tñ ®Êt, vv..), c¶i t¹o ®é ph× cña ®Êt (ph©n h÷u c¬, ph©n xanh, b¬m d−ìng chÊt tõ tÇng ®Êt s©u, ph©n hòy vμ chuyÓn hãa d−ìng chÊt), c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu (b¨ng phßng hé, che bãng), lμm hμng c©y xanh, vv. • Gia t¨ng thu nhËp cña n«ng d©n. 2. Mang tÝnh bÒn v÷ng • ¸p dông çc chiÕn thuËt b¶o tån ®Êt vμ n−íc ®Ó b¶o ®¶m søc s¶n xuÊt l©u dμi. • §ßi hái cã vμi h×nh thøc hç trî trong kü thuËt chuyÓn giao ®Ó b¶o ®¶m sù tiÕp nhËn çc kü thuËt b¶o tån ®Æc biÖt ®èi víi çc n«ng d©n ®ang ë møc canh t¸c tù cung tù cÊp (ThÝ dô çc ®éng c¬ vÒ quyÒn sö dông, canh t¸c trªn ®Êt, çc hç trî vÒ kü thuËt vμ tÝn dông, vv.). 3. Møc ®é chÊp nhËn cña n«ng d©n • Kü thuËt ph¶i phï hîp víi v¨n hãa/chÊp nhËn ®−îc (t−¬ng thÝch víi phong tôc, tËp qu¸n, tÝn ng−ìng cña n«ng d©n) • §Ó b¶o ®¶m sù chÊp nhËn cao, n«ng d©n ph¶i ®−îc tham gia trùc tiÕp vμo lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ vμ thùc hiÖn çc hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp. 2 Vai trß cña n«ng l©m kÕt hîp C¬ héi ®ãng gãp quan träng cña n«ng l©m kÕt hîp ®−îc ®Æt trªn hai c¬ së sau: 2.1 Hoμn c¶nh tù nhiªn: n«ng l©m kÕt hîp dùa vμo çc lîi Ých cña rõng vμ c©y l©u n¨m ®èi víi ®Êt vμ m«i tr−êng nh−: • B¶o tån vμ c¶i thiÖn ®Êt ®ai

33. 26 • B¶o tån n−íc • C¶i thiÖn ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu • Çc lîi Ých kh¸c. 2.2 D©n sinh kinh tÕ: N«ng l©m kÕt hîp lÊy tiÒn ®Ò hç trî çc ®iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ cña n«ng d©n nghÌo vμ kh«ng cã ®Êt canh t¸c ë vïng cao. Hä lμ nhãm ®èi t−îng thiÕu tμi nguyªn vμ hç trî, thÊt nghiÖp vμ th−êng bÞ ®Èy canh t¸c ë çc vïng ®Êt ®ai c»n cæi. Do vËy, N«ng l©m kÕt hîp tËp trung gi¶i quyÕt: • C«ng ¨n viÖc lμm • Nguån nguyªn liÖu cho tiÓu thñ c«ng nghiÖp • Nguån l−¬ng thùc, n¨ng l−îng (gç cñi), thøc ¨n cho gia sóc, vv., vμ • Nguån vËt liÖu ®Ó x©y nhμ, n«ng tr¹i, vv. 3. Quan hÖ gi÷a n«ng l©m kÕt hîp vμ l©m nghiÖp x· héi N«ng l©m kÕt hîp lμ mét ngμnh kü thuËt mμ môc tiªu chÝnh cña nã lμ ph¸t triÓn nh÷ng hÖ thèng s¶n xuÊt v÷ng bÒn. Nã tr¶ lêi kh«ng chØ cho nh÷ng vÊn ®Ò nh− lo¹i hoa mμu hay gia sóc nμo ®−îc phèi hîp? xen nh− thÕ nμo trong nu«i trång? lμm sao tμi nguyªn ®Êt vμ rõng ®−îc b¶o tån? vμ vv.. mμ cßn t×m ra biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt çc khã kh¨n, phôc vô çc nhu cÇu cña n«ng d©n vμ çc céng ®ång vïng cao nh»m c©n ®èi ph¸t triÓn vμ b¶o tån tμi nguyªn thiªn nhiªn. L©m nghiÖp x· héi lμ mét çch tiÕp cËn míi ®Æt träng t©m t¨ng c−êng n¨ng lùc cho con ng−êi ®Ó qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn mét çch bÒn v÷ng. Mét hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ ®−îc sö dông kh«ng nh÷ng cho d©n ë vïng cao mμ cßn ë vïng ®ång b»ng, cho çc n«ng d©n ç thÓ lÉn c¶ mét céng ®ång d©n c−. Tuy nhiªn, cho ®Õn hiÖn nay, n«ng l©m kÕt hîp lμ mét trong nhiÒu ngμnh kü thuËt chÝnh ®ang ®−îc sö dông trong çc ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp x· héi v× ®èi t−îng kh¸ch hμng chÝnh cña c¶ hai lμ c− d©n nghÌo, thiÕu tμi nguyªn ë vïng cao. V× vËy, cã thÓ nãi r»ng hiÖn nay n«ng l©m kÕt hîp lμ mét trî thñ kü thuËt thÝch hîp nhÊt cho chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi ë vïng cao. H×nh 5. Gi¶n ®å 3 vßng trßn c©y l©u n¨m, hoa mμu, vμ vËt nu«i trong mét hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp

34. 27 Bμi 4. Ph©n lo¹i çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp Môc tiªu: Sinh viªn cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch c¬ së ph©n lo¹i vμ ph©n lo¹i bÊt kú mét hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp nμo t¹i ®Þa ph−¬ng. 1 Quan ®iÓm vμ nguyªn t¾c ®Ó ph©n lo¹i çc hÖ thèng N«ng l©m kÕt hîp N«ng l©m kÕt hîp nh− ®· ®−îc kh¸i niÖm ë trªn lμ mét lÜnh vùc khoa häc míi ®Æt c¬ së trªn çc hiÓu biÕt vμ ph¸t triÓn riªng biÖt t¹i mçi vïng, vμ dùa vμo çc nghiªn cøu nh»m bæ sung thªm thμnh çc hÖ thèng míi. V× thÕ, nhiÒu t¸c gi¶ ®· cè g¾ng ph©n lo¹i çc m« h×nh n«ng l©m kh¸c nhau vμo mét b¶ng s¾p xÕp thèng nhÊt. Nair, 1989 ®· tæng kÕt çc ®Æc ®iÓm cña ph−¬ng thøc n«ng l©m vμ nªu ra mét sè nguyªn t¾c ®Æt c¬ së cho ph©n lo¹i nh− sau: • C¬ së cÊu tróc: dùa trªn cÊu tróc cña çc thμnh phÇn, bao gåm sù phèi hîp kh«ng gian cña çc thμnh phÇn c©y gç, sù ph©n chia theo tÇng th¼ng ®øng cña çc thμnh phÇn hçn giao víi nhau vμ sù phèi hîp theo thêi gian kh¸c nhau. • C¬ së chøc n¨ng: dùa trªn chøc n¨ng chñ yÕu hay vai trß cña çc thμnh phÇn trong hÖ thèng, chñ yÕu lμ thμnh phÇn th©n gç (thÝ dô nhiÖm vô s¶n xuÊt nh− lμ s¶n xuÊt thùc phÈm, thøc ¨n gia sóc, cñi chÊt ®èt hay nhiÖm vô phßng hé ch¼ng h¹n nh− ®ai c¶n giã, rõng phßng hé chèng çt bay, b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn ,b¶o vÖ vïng ®Çu nguån n−íc, b¶o d−ìng ®Êt ®ai). • C¬ së sinh th¸i: dùa vμo ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ sù t−¬ng thÝch sinh th¸i cña çc hÖ thèng do nhËn ®Þnh r»ng mét vμi lo¹i hÖ thèng thÝch hîp h¬n cho mét sè vïng sinh th¸i nh− vïng kh« h¹n, b¸n kh« h¹n, nhiÖt ®íi Èm, vv. • C¬ së kinh tÕ x· héi: dùa trªn çc møc ®é ®Çu t− vμo qu¶n lý n«ng tr¹i (thÊp hay cao) hay c−êng ®é hay tÇm møc cña sù qu¶n trÞ vμ môc ®Ých th−¬ng m¹i (tù cung tù cÊp, s¶n xuÊt hμng hãa hay c¶ hai). Çc nguyªn t¾c ph©n lo¹i trªn râ rμng cã quan hÖ lÉn nhau, ch¼ng h¹n nh− çc nguyªn t¾c dùa vμo cÊu tróc tÇng vμ dùa vμo chøc n¨ng th−êng ®−îc ®Æt lμm c¬ së ®Ó ph©n chia hÖ thèng, cßn çc nguyªn t¾c kh¸c nh− lμ d©n sinh kinh tÕ, vïng sinh th¸i ®−îc sö dông lμm nÒn t¶ng ®Ó chia çc nhãm theo môc ®Ých. 1.1 Ph©n lo¹i theo cÊu tróc cña hÖ thèng 1.1.1 Dùa trªn tÝnh chÊt cña çc thμnh phÇn Trong hÖ thèng n«ng l©m ®iÓn h×nh cã ba thμnh phÇn chÝnh lμ: c©y l©u n¨m, c©y n«ng nghiÖp ng¾n ngμy vμ vËt nu«i dÉn ®Õn sù ph©n chia sau ®©y: - Ph−¬ng thøc kÕt hîp c©y l©u n¨m vμ hoa mμu - Ph−¬ng thøc kÕt hîp c©y l©u n¨m, ®ång cá vμ gia sóc - Ph−¬ng thøc kÕt hîp hoa mμu, ®ång cá gia sóc vμ c©y l©u n¨m

35. 28 1.1.2 Dùa trªn sù s¾p xÕp cña çc thμnh phÇn - Theo kh«ng gian + HÖ thèng hçn giao dμy (thÝ dô nh− hÖ thèng v−ên nhμ) +HÖ thèng hçn giao th−a ( nh− hÖ thèng c©y trªn ®ång cá) + HÖ thèng xen theo vïng hay b¨ng ( canh t¸c xen theo b¨ng) - Theo thêi gian + Song hμnh c¶ ®êi sèng + Song hμnh giai ®o¹n ®Çu + Trïng nhau mét giai ®o¹n + T¸ch biÖt nhau + Trïng nhau nhiÒu giai ®o¹n Xem h×nh 6 ë trang 30 m« t¶ ph©n lo¹i theo cÊu t¹o çc thμnh phÇn. 1.2 Ph©n lo¹i theo chøc n¨ng cña hÖ thèng Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ cã çc chøc n¨ng nh−: 1. S¶n xuÊt (s¶n xuÊt mét hay nhiÒu s¶n phÈm ®Ó tù cung tù cÊp hay s¶n xuÊt hμng ho¸) 2. Phßng hé (®Ó che ch¾n vμ b¶o vÖ çc hÖ thèng s¶n xuÊt kh¸c) 3. KÕt hîp gi÷a s¶n xuÊt vμ phßng hé. 1.3 Ph©n lo¹i theo vïng sinh th¸i Çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cã thÓ ®−îc ph©n chia tïy theo tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau. NhiÒu hÖ thèng cã thÓ cã cÊu t¹o vμ s¾p xÕp çc thμnh phÇn gièng nhau nh−ng ®−îc ph©n lo¹i kh¸c do chóng ®−îc bè trÝ ë çc hoμn c¶nh sinh th¸i kh¸c nhau nh− vïng ®åi nói, vïng cao, vïng thÊp; vïng kh«, vïng ngËp n−íc; khÝ hËu vμ ®Êt ®ai kh¸c nhau. ThÝ dô: hÖ thèng VAC ®−îc ph¸t triÓn kh¾p ViÖt Nam nh−ng chóng ta cã thÓ ph©n biÖt VAC ë vïng nói hay ®ång b»ng, miÒn B¾c, T©y Nguyªn hay ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long vv. 1.4. Ph©n nhãm theo ®iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ x· héi HÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cßn ®−îc ph©n chia theo t×nh tr¹ng vμ môc tiªu cña s¶n xuÊt nh−: • s¶n xuÊt hμng hãa: khi mμ hÖ thèng cho ®Çu ra lμ çc s¶n phÈm kh¸c nhau ®Ó b¸n ra thÞ tr−êng ®Ó lÊy lêi • tù cung tù cÊp: khi hÖ thèng sö dông ®Êt s¶n xuÊt cung cÊp çc s¶n phÈm dïng trong gia ®×nh nh− tháa m·n çc nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm cho n«ng hé. • trung gian c¶ hai thø: hÖ thèng s¶n xuÊt ®Ó tháa m·n c¶ nhu cÇu t¹i chç cña n«ng hé vμ s¶n xuÊt hμng hãa cho thÞ tr−êng. H¬n n÷a çc yÕu tè d©n sinh x· héi vμ v¨n ho¸ còng Ên ®Þnh nh÷ng nÐt riªng lÏ cho tõng hÖ thèng kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. T¹i mét ®Þa ®iÓm ®ång nhÊt vÒ çc yÕu tè

36. 29 tù nhiªn, sinh th¸i, mét kü thuËt nh− VAC cã thÓ ®−îc ph©n biÖt kh¸c nhau do ®−îc ¸p dông bëi t×nh tr¹ng kinh tÕ (giμu, trung b×nh hay nghÌo) cña n«ng hé hoÆc do çc nhãm d©n kh¸c nhau (d©n téc Ýt ng−êi ë ®Þa ph−¬ng, ng−êi kinh ë ®ång b»ng, ng−êi di c− ë çc vïng kh¸c vv.) 1.4 Ph©n tÝch hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp nhiÖt ®íi Çc lo¹i hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ®−îc x¸c ®Þnh ë mét vïng riªng biÖt nμo ®ã do çc møc ®é cña yÕu tè sinh th¸i n«ng nghiÖp t¹i chç. Tuy nhiªn, nhiÒu yÕu tè d©n sinh kinh tÕ, ch¼ng h¹n nh− ¸p lùc d©n sè, t×nh tr¹ng lùc l−îng lao ®éng s½n cã vμ yÕu tè thÞ tr−êng còng ®· cã t¸c ®éng t¹o nªn çc biÕn t−íng cña çc hÖ thèng ph©n läai n«ng l©m kÕt hîp nh− ¶nh h−ëng cña yÕu tè khÝ hËu vμ sinh th¸i tù nhiªn. §«i khi çc yÕu tè d©n sinh kinh tÕ l¹i cã ¶nh h−ëng nhiÒu h¬n lμ çc yÕu tè sinh th¸i m«i tr−êng. Ngay c¶ trong tr−êng hîp nhiÒu hÖ thèng ®iÓn h×nh ë çc vïng sinh th¸i ®Þa lý ®Æc biÖt nh− hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy vμ hÖ thèng taungya, vÉn cã rÊt nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau Ên ®Þnh bëi mét vμi yÕu tè d©n sinh kinh tÕ nμo ®ã. Mét çch tæng qu¸t çc yÕu tè sinh th¸i vμ hoμn c¶nh sÏ x¸c ®Þnh ph©n läai chÝnh çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c nhau cho mét vïng ®Þa lý, nh−ng sù ®a d¹ng cña hÖ thèng vμ møc ®é qu¶n lý kh¸c nhau l¹i tïy thuéc nhiÒu cña ¸p lùc d©n sè vμ søc s¶n xuÊt cña ®Êt ®ai t¹i chç. Çc hÖ thèng v−ên hé ®a chñng lo¹i nhiÒu tÇng t¸n lμ vÝ dô cho nhËn ®Þnh kÓ trªn. MÆc dï çc hÖ thèng nμy chØ th−êng thÊy ë vïng ®ång b»ng Èm, chóng còng thÊy r·i r¸c ë çc hoμn c¶nh ®«ng d©n c− ë çc vïng sinh th¸i kh¸c. Trong ph©n tÝch cÊu t¹o vμ chøc n¨ng cña çc hÖ thèng nμy, Fernades vμ Nair (1986) ®· ph¸t hiÖn r»ng mÆc dï diÖn tÝch trung b×nh cña çc v−ên hé nμy th−êng nhá h¬n 0,5 ha mμ chóng vÉn bao gåm mét sè l−îng lín c©y th©n gç vμ th©n th¶o trong cÊu tróc cña v−ên ®· ®−îc thiÕt kÕ khÐo lÐo t¹o thμnh 3 ®Õn 5 tÇng t¸n kh¸c nhau, chiÕm çc vÞ trÝ vμ gi÷ çc chøc n¨ng kh¸c nhau trong hÖ thèng. Çc yÕu tè d©n sinh kinh tÕ cã chi phèi râ rÖt ®Õn çc chøc n¨ng chÝnh cña kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp. ThÝ dô nh− nhiÖm vô chÝnh cña kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ë vïng ®Êt dèc lμ kiÓm so¸t xãi mßn vμ b¶o tån ®Êt ®ai; ë n¬i cã t¸c h¹i cña giã, chøc n¨ng nμy ph¶i ®−îc thÓ hiÖn bëi ®ai ch¾n giã vμ ®ai phßng hé; vμ ë n¬i cã nhu cÇu gç chÊt ®èt, chøc n¨ng cña hÖ thèng cã thÓ lμ s¶n xuÊt c©y lμm chÊt ®èt. Cßn cã mét sè hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh¸c cã môc ®Ých c¶i t¹o ®Êt tho¸i hãa, bá hãa (thÝ dô, ®Êt bÞ bμo mßn c»n cæi ®i hay ®· ®−îc ch¨n th¶ gia sóc qu¸ møc, hay ®Êt bÞ nhiÔm mÆn hay qu¸ kiÒm). Do vËy, sù −u thÕ cña v−ên hé vμ çc hÖ thèng ®a tÇng ë vïng ®ång b»ng ph× nhiªu hay ë n¬i cã tiÒm n¨ng n«ng nghiÖp cao lμ mét biÕn thÓ mét ®Çu cña hÖ thèng trong khi mét ®Çu kh¸c cña hÖ thèng lμ kü thuËt ®ång cá phèi hîp víi gia sóc, vμ v« sè çc biÕn thÓ kh¸c gi÷a 2 cùc ®oan nμy ®· chøng tá r»ng çc biÕn ®éng vÒ hoμn c¶nh sinh th¸i cña mét khu vùc lμ yÕu tè chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh sù ph©n bè vμ møc ®é tiÕp nhËn cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ç biÖt. Sù ph©n bè vÒ mÆt sinh th¸i vμ ®Þa lý cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp chÝnh trªn thÕ giíi ®· ®−îc Nair (1989) tæng kÕt mét çch cã hÖ thèng. Tuy nhiªn, cÇn cÈn thËn khi thÓ hiÖn vμ suy luËn çc b¶ng “biÓu ®å n«ng l©m kÕt hîp “ nμy v× nã chØ kh¸i qu¸t giíi thiÖu çc läai hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp ë vïng nhiÖt ®íi t¹i mét sè khu vùc chÝnh nh»m ph©n chia cã hÖ thèng trªn ph¹m vi toμn thÕ giíi, mÆc dï kh¸ quan träng nã còng kh«ng chØ râ toμn c¶nh kinh tÕ cña hÖ sö dông ®Êt ë ®ã. Ng−îc l¹i, mét vμi kü thuËt, nh− : “c©y ®a dông trªn n«ng tr¹i”, ®−îc ph¸t triÓn kh¾p mäi ®iÒu kiÖn ®Þa lý vμ hoμn c¶nh,

37. 30 nh−ng rÊt Ýt hÖ thèng nμy, thÝ dô nh− kü thuËt trång Acacia albida vμ Prosopis sp. ë çc vïng kh« h¹n, ®−îc xÕp läai nh− lμ çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp riªng biÖt hay tr×nh bμy trong çc gi¶n ®å n«ng l©m trªn thÕ giíi. Mét lîi ®iÓm næi bËt cña sù ph©n tÝch çc yÕu tè sinh th¸i ®Þa lý, hoμn c¶nh lμ chóng ta cã thÓ ph©n nhãm dÔ dμng çc hÖ thèng kh¸c nhau thμnh çc nhãm chÝnh theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®Þa lý mμ kh«ng xÐt ®Õn çc ¶nh h−ëng cña d©n sinh kinh tÕ x· héi. H×nh 6. S¬ ®å ph©n lo¹i theo cÊu t¹o çc thμnh phÇn

38. 31 B¶ng 1. Çc biÖn ph¸p ph©n läai çc hÖ thèng vμ kü thuËt N«ng l©m kÕt hîp ë ph¹m vi thÕ giíi (Nair, 1989) Ph©n cÊp çc hÖ thèng (®Æt c¬ së trªn cÊu t¹o vμ chøc n¨ng cña chóng) Chia nhãm çc hÖ thèng (c¨n cø vμo ph¹m vi vμ çch qu¶n trÞ cña chóng) Cêu t¹o(tÝnh chÊt s¾p xÕp cña çc thμnh phÇn, ®Æc biÖt ®èi víi thμnh ph©n c©y th©n gç) Chøc n¨ng (nhiÖm vô vμ/hay çc xuÊt phÈm cña çc thμnh phÇn) Sù thÝch øng víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i n«ng nghiÖp Møc ®é qu¶n lý vμ d©n sinh kinh tÕ TÝnh chÊt cña çc thμnh phÇn S¾p xÕp cña çc thμnh phÇn HÖ n«ng l©m (phèi hîp hoa mμu vμ c©y hay bôi ®a niªn HÖ l©m vμ ®ång cá (phèi hîp ®ång cá ch¨n nu«i víi rõng c©y l©u n¨m) HÖ n«ng, l©m vμ ®ång cá (Phèi hîp hoa mμu, c©y l©u n¨m vμ ®ång cá ch¨n nu«i) Çc hÖ thèng kh¸c (nu«i ong víi c©y vμ hoa mμu, kÕt hîp thñy s¶n vμ rõng trång ngËp mÆn, phÌn) Theo kh«ng gian Hçn giao dμy (t.d. v−ên hé) Hçn giao th−a (t.d. çc hÖ thèng c©y trång trong ®ång cá ch¨n th·) B¨ng (chiÒu réng cña b¨ng bao gåm nhiÒu h¬n mét c©y) Trång c©y lμm ranh giíi (c©y trång lμm ranh giíi ®Êt tr¹i hay nhμ) Theo thêi gian Trïng nhau XÕp lªn nhau Chång lªn Çch ®äan ph©n biÖt Xen vμo Chøc n¨ng s¶n xuÊt L−¬ng thùc Thøc ¨n gia sóc Gç chÊt ®èt Çc läai gç kh¸c Çc läai s¶n phÈm kh¸c Chøc n¨ng phßng hé §ai c¶n giã §ai phßng hé B¶o vÖ ®Êt B¶o vÖ Èm ®é C¶i t¹o ®Êt Che bãng (cho hoa mμu, gia sóc, vμ con ng−êi) HÖ thèng cña/ v× Vïng ®ång b»ng nhiÖt ®íi Èm Vïng cao nguyªn nhiÖt ®íi Èm (cao h¬n 1.200 m so víi mùc n−íc biÓn thÝ dô ë nói Andes, Nepal, Malaysia) Vïng ®ång b¨ng nhiÖt ®íi b¸n Èm (thÝ dô nh− ë tr¶ng cá ë Phi ch©u, Cerrado cña Nam Mü) Vïng cao nguyªn nhiÖt ®íi b¸n Èm (Cao nguyªn nhiÖt ®íi ë Kenya, Ethiopia) C¨n cø vμo møc ®é cña ®Çu t− kü thuËt §Çu t− Ýt (qu¶ng canh) §Çu t− trung b×nh §Çu t− nhiÒu C¨n cø vμo tØ lÖ chi phÝ/lîi nhuËn S¶n xuÊt hμng hãa S¶n xuÊt tù tóc S¶n xuÊt cho c¶ hai

39. 32 Bμi 5: VAI TRß cña thμnh phÇn c©y L©U N¨M trong çc hÖ thèng n«ng l©m KÕT HîP Môc tiªu Gióp sinh viªn cã kh¶ n¨ng ph¸t biÓu vμ gi¶i thÝch ®−îc vai trß quan träng cña c©y l©u n¨m trong hÖ thèng s¶n xuÊt ®Ó ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng sinh th¸i. Lîi Ých t−¬ng ®èi râ rÖt cña çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp so víi çc hÖ thèng s¶n xuÊt thuÇn trång trät kh¸c lμ sù hiÖn diÖn cña c©y l©u n¨m. ChÝnh nh÷ng c©y l©u n¨m trång trong hÖ thèng ®· lμm cho çc hÖ thèng sö dông ®Êt nμy trë nªn ®æi míi, s¸ng t¹o vμ ®a d¹ng. Tõ l©u, n«ng d©n ë vïng ®åi nói ®· nhËn râ tÇm quan träng cña c©y l©u n¨m trong hÖ canh t¸c cña hä qua çc dÉn chøng tiÕp theo trong bμi nμy. Tuy vËy, chØ khi n«ng l©m kÕt hîp ®−îc ph¸t triÓn nh− lμ mét lÜnh vùc míi th× çc nhμ ph¸t triÓn n«ng th«n vïng ®åi nói míi t×m hiÓu thªm vai trß gi¸ trÞ nμy cña c©y l©u n¨m. Mét çch tæng qu¸t, c©y l©u n¨m cã hai chøc n¨ng chÝnh yÕu trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp, ®ã lμ: phßng hé vμ s¶n xuÊt. 1 Chøc n¨ng phßng hé cña c©y l©u n¨m NhiÒu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®· chøng minh r»ng rõng Èm nhiÖt ®íi lμ th¶m thùc vËt thÝch hîp nhÊt cho ®Êt ë vïng nhiÖt ®íi ®Æc biÖt lμ vïng ®Êt dèc. MÆc dï, çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp kh«ng thÓ sao chÐp nguyªn b¶n rõng tù nhiªn vÒ mÆt b¶o vÖ ®iÒu kiÖn sinh th¸i, viÖc trång c©y l©u n¨m vμo çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp sÏ thóc ®Èy m¹nh tÝnh chÊt phßng hé cña çc n«ng tr¹i ë vïng ®åi nói. 1.1 C©y gióp phôc håi vμ l−u gi÷ ®é ph× cña ®Êt PhÇn hÊp dÉn cña kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp ®−îc t×m thÊy trong kh¶ n¨ng cña c©y trång l©u n¨m ®èi víi l−u gi÷ vμ phôc håi ®é ph× cña ®Êt ®ai qua ¶nh h−ëng ®Õn lý, hãa tÝnh vμ chu tr×nh chÊt dinh d−ìng cña ®Êt. 1.1.1 ¶nh h−ëng ®Õn lý tÝnh cña ®Êt §Êt d−íi c©y l©u n¨m cã khuynh h−íng ph¸t triÓn cÊu t−îng æn ®Þnh vμ gi÷ n−íc tèt do chÊt h÷u c¬ tõ vËt rông vμ rÔ r· môc cña c©y (Young, 1987). Nair (1987) trong bμi tæng hîp çc hÖ thèng sö dông ®Êt nhau ®· ®Ò cËp r»ng “viÖc ®−a c©y l©u n¨m vμo trång vμo n«ng tr¹i cho kÕt qu¶ lμ lý tÝnh ®Êt ®−îc c¶i t¹o tèt h¬n vÒ ®é thÊm n−íc, kh¶ n¨ng gi÷ n−íc, cÊu t−îng, vμ chÕ ®é nhiÖt”. Tuy nhiªn, l−u ý r»ng ®Ó ®¹t ®−îc çc c¶i thiÖn trªn, ®Êt cÇn thêi gian t¸c ®éng l©u dμi cña c©y l©u n¨m. Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chøng tá r»ng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cña ®Êt ®· gia t¨ng víi ®Êt cã trång c©y Albizzia albida so víi kh«ng trång (Felker, 1976). Çc thÝ nghiÖm kh¸c ®· chøng tá r»ng c©y A. albida ë Sahel vμ Prosopis cineraria ë Rajasthan, Ên §é ®· lμm gia t¨ng hμm l−îng sÐt cña ®Êt d−íi t¸n çc c©y nμy (Jung, 1966; Mann vμ Saxena, 1980 ®−îc trÝch dÉn bëi Sanchez, 1987). §Ó cã thªm chøng cí râ rμng vÒ ¶nh h−ëng cña c©y trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp cÇn thªm nhiÒu thÝ nghiÖm kh¸c ®Ó lμm s¸ng tá ®Æc biÖt ®èi víi sù c¶i thiÖn lý tÝnh ®Êt cña c©y. Tuy nhiªn, c¨n cø vμo çc chøng cø gi¸n tiÕp ®−îc tr×nh bμy ë trªn, còng nh− çc b»ng cí

40. 33 hiÓn nhiªn cña sù gia t¨ng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt, nhiÒu t¸c gi¶ ®· ®−a ra çc gi¶ thuyÕt cho r»ng trong çc hÖ thèng n«ng l©m kÕt hîp c©y l©u n¨m c¶i thiÖn ®−îc søc s¶n xuÊt cña ®Êt. 1.1.2 ¶nh h−ëng ®Õn hãa tÝnh cña ®Êt -Gi÷ g×n ®−îc chÊt h÷u c¬ trong ®Êt C©y l©u n¨m th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ lμ lμm gia t¨ng hay Ýt nhÊt lμ gi÷ g×n ®−îc hμm l−îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt (Young, 1986 ®−îc chó dÉn bëi Sanchez, 1987). Mét sù gia t¨ng hμm l−îng chÊt h÷u c¬ trong ®Êt sÏ lμ nÒn t¶ng cho sù c¶i t¹o ®é ph× ®Êt trong kü thuËt n«ng l©m kÕt hîp (Avery, 1988). HiÖn t−îng nμy ®−îc gi¶i thÝch chñ yÕu do l−îng vËt rông trªn kh«ng vμ sù r· môc cña hÖ rÔ c©y d−íi ®Êt (Young, 1987). Mét thÝ nghiÖm cña Kellman (1979) vÒ ¶nh h−ëng cña çc loμi c©y l©u n¨m ë vïng tr¶ng kh« Savanna ë Belize trªn ®Êt litisols bÞ phong hãa m¹nh vμ nghÌo chÊt dinh d−ìng ®· chøng tá ¶nh h−ëng nμy cña c©y ®èi víi hãa tÝnh cña ®Êt. B¶ng d−íi ®©y ®· chøng tá r»ng ®Êt d−íi c©y trång Byrsohima sp. cã hμm l−îng chÊt h÷u c¬ cao h¬n so víi ngoμi tr¶ng trèng. Mét thÝ nghiÖm t−¬ng tù kh¸c ®−îc tiÕn hμnh ë India ®· ph¸t hiÖn r»ng hμm l−îng carbon h÷u c¬ ë ®Êt d−íi t¸n c©y Prosopis sp. cao h¬n so víi vïng kÕ cËn kh«ng cã c©y (Singh vμ Lal, 1969). -T¨ng thªm çc chÊt dinh d−ìng vμo ®Êt: ®iÒu nμy gi¶i thÝch t¹i sao cÇn l−u ý vai trß cña çc c©y hä §Ëu cè ®Þnh ®¹m. Mét çch tæng qu¸t, c©y l©u n¨m ®· hoμn tr¶ çc chÊt dinh d−ìng vμo ®Êt th«ng qua vËt rông cña chóng (Nair, 1984). Trong mét thÝ nghiÖm so s¸nh ®Êt d−íi rõng c©y Byrsohima sp. vμ ®Êt ë tr¶ng bôi, kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy do sù ®ãng gãp cña vËt rông mμ ®Êt d−íi rõng c©y trªn cã hμm l−îng çc chÊt Ca, K, Mg, Na, vμ phÇn tr¨m l−îng baz¬ gia t¨ng cao h¬n so víi ®Êt tr¶ng cá bôi. Kellman (1978) còng ®· chøng tá r»ng çc dinh d−ìng Ca, Mg, K, Na, PO4 vμ N gia t¨ng khi kh¶o s¸t ®Êt ë vïng d−íi t¸n rõng tõ çc vïng trèng tr¶i xung quanh. T−¬ng tù nh− vËy Singh vμ Lal, 1969 còng ®· cã kÕt qu¶ vÒ tæng sè N, P, vμ K cao h¬n ë d−íi t¸n c©y so víi çc vïng trèng tr¶i xung quanh. Juo vμ Lal (1977) ®−îc trÝch bëi Sanchez (1987) ®· so s¸nh çc ¶nh h−ëng cña hÖ thèng h−u canh dïng c©y keo dËu so víi c©y bôi hoang d· trªn ®Êt Alfisol ë T©y Nigeria vÒ mét sè chØ tiªu hãa tÝnh cña ®Êt. Sau 3 n¨m, trong ®ã c©y keo dËu ®−îc c¾t xÐn hμng n¨m ®Ó lμm chÊt tñ vμ båi d−ìng cho ®Êt, ®Êt h−u canh víi c©y keo dËu cho kh¶ n¨ng ho¸n chuyÓn còng nh− møc ®é trao ®æi cña çc cation Ca++ vμ K+ cao khi so s¸nh víi ®Êt h−u canh b»ng c©y cá bôi hoang d¹i. NhiÒu kh¶ n¨ng kh¸c cña c©y l©u n¨m bæ sung chÊt dinh d−ìng cho ®Êt ®· ®−îc nghiªn cøu vμ tæng hîp thμnh tμi liÖu bao gåm sù cè ®Þnh ®¹m cña çc c©y hä §Ëu vμ céng sinh cña nÊm mycorrhizae víi rÔ c©y (Young, 1987). ThÝ dô, mét rõng thuÇn lo¹i c©y Leucaena leucocephala ë Philippin ®−îc c¾t tØa liªn tôc sau thêi gian tõ 8 ®Õn 12 tuÇn cã thÓ cho 10 ®Õn 24 tÊn / ha ph©n xanh t−¬ng ®−¬ng víi 70 ®Õn 500 kg N/ha (Vergara, 1982). Çc loμi c©y hä §Ëu th−êng ®−îc çc nhμ khoa häc n«ng l©m l−u t©m nh− lμ mét loμi c©y phï hîp ®Ó trång trong hÖ thèng. §iÒu nμy do vai trß cè ®Þnh ®¹m cña c©y (Nair, 1984). Felker (1978) còng ®· x¸c ®Þnh r»ng c©y Acacia albida trång víi mÌ (võng) vμ ®Ëu phông (l¹c) t¹i T©y Phi ®· cè ®Þnh 21 kg N/ha/n¨m, trong khi c©y Prosopis tamarugo ë Chi Lª trªn ®Êt phï sa mÆn cè ®Þnh ®Õn 198 kg N/ha/n¨m (Pak vμ céng sù 1977). Trong thÝ nghiÖm cña Kellman ®· ®−îc dÉn chøng trªn, t¸c gi¶ ®· quan s¸t thÊy r»ng møc ®é chÊt dinh d−ìng ë ®Êt quanh gèc c©y (Byrsohima sp.) cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng vμ ngay c¶ cao h¬n møc ®é cña çc vïng rõng tr¶ng kh« kÕ cËn. Do çc c©y mäc ë tr¶ng th−êng kh«ng cã hÖ rÔ s©u, nªn nhiÒu gi¶ thuyÕt gi¶i thÝch r»ng hÊp thu chÊt dinh d−ìng hßa tan trong l−îng n−íc m−a lμ nguån chÝnh

Bai giang nong lam ket hop.pdf

Estás leyendo una previsualización.

Eche un vistazo a continuación

Bai giang nong lam ket hop.pdf

Más Contenido Relacionado

Similares a Bai giang nong lam ket hop.pdf (20)

Más reciente (20)