Бас Нөхөн үржихүй байгаа

2. Метаболизм
Амьд бие махбодод явагдаж байгаа химийн урвалын
цогц нийлбэр

3. Метаболизм
Анаболизм
Бие махбодод эд болон
эсийн бүрэлдэхүүн
хэсэг, органик бодисын
бионийлэгжил болох
Катаболизм
Эд эсийн бүрэлдэхүүн
хэсэг, органик бодисын
задрал

4. Дулаан үүсэх
• Анхдагч дулаан үүсэх: Хоол тэжээлийн бодис задрахад ихэнхи
энерги нь дулаанд хувирч, багахан хэсэг нь АТФ нийлэгжихэд
зарцуулагдана.
• Хоёрдогч дулаан үүсэх: АТФ-д хуримтлагдсан энерги нь эсийн
үйл ажиллагаанд зарцуулагдаж дулаан ялгарна.
• Бие махбодид үүсч буй нийт энерги нь үүсч буй дулааны
хэмжээтэй тэнцүү тул Калори юмуу Жоуль нэгжээр илэрхийлнэ.

5. Энерги
Оюуны болон бие махбодын оршихуйн үйл ажиллагаанд
шаардагдах хүч болон эрчим юм.
Потенциал
Бодисын химийн
холбооны энергийн
нийлбэр. Байршмал
шинж чанартай
Кинетик
Хөдөлгөөний энерги.
Өөрөөр хэлбэр
хөдөлгөөнт шинж
чанартай

6. Энерги

7. Энерги хадгалагдах хууль
Энерги нь оргүй хоосноос үүсэхгүй, устаж алга болохгүй.
Зөвхөн нэгээс нөгөөд шилжинэ.
М.В.Ломоносов
1758

8. Энергийн хувирал
Уураг өөх тос нүүрс усанд агуулагдаж буй потенциал энерги нь
кинетик энергид шилжиж механик ажил, химийн, зөөврийн
цахилгааны үйл явцад ашиглагддаг.

9. Термодинамикийн 1,2-р хууль
Энерги нэгээс нөгөөд шилжихэд термодинамикийн 2
хуулинд захирагддаг.
1-р хууль
Системд орж ирэх энерги
нь тэрхүү систем доторхи
энергийн өөрчлөлттэй
тэнцэнэ.
2-р хууль
Эргүүлж болох буюу циклийн
процессд системийн энтропи
нь хэвэндээ үлдэж болох бол
эргүүлж үл болох процессд
системийн энтропи нь заавал
нэмэгднэ.

10. Чөлөөт энерги
Эсэд хоол тэжээлийн бодис исэлдэхэд ялгарч, ажилд
зарцуулагдаж буй энергийн хэмжээг хэлнэ.
Нэг моль бодист ноогдох энергиэр илэрхийлэгдэнэ.

11. АТФ
• АТФ нь эсэд байх бөгөөд
бие махбодын энергийн
хангамжинд голлох
үүрэгтэй.
• АТФ нь аденин, рибоз
болон 3 фосфатын
радикалаас тогтоно.
3 фосфатын
радикал

12. АТФ
• АТФ-аас фосфатын нэг радикал салахад 12000 калори
энерги чөлөөлөгдөнө, АДФ үүсч дахин нэг моль
фосфатын радикал салахад 12000 калори энерги
чөлөөлөгдөн АМФ үүснэ.

13. АТФ
АТФ үүсэх 3 үе шат байдаг
1. Исэлдэн фосфоржилтоор
2. Гликолизээр
3. Нимбэг хүчлийн мөчлөгөөр

14. Нүүрс-усны солилцоо

15. Нүүрс-усны солилцоо
1. Полисахарид, дисахарид нь ХБЗ-д моносахарид болтлоо
задраад цусанд шимэгдэх
2. Эдэд гликоген нийлэгжих болон задрах
3. Глюкозын ана болон аэроб исэлдэлт
4. Гексозууд бие биедээ хувирах
5. Кребсийн мөчлөг явагдана
6. Глюконеогенез явагдана.

16. Ходоод гэдсэнд нүүрс-ус задарч, цусанд
шимэгдэх
Ходоод гэдэсний замд
нүүрс-ус задраад
моносахарид-глюкоз,
галактоз, фруктоз болж
глюкоз нь ходоод гэдэсний
замаар хөнгөвчилсөн
нэвчилтээр зөөвөрлөгдөж
цусанд орно.

17. Эдэд глюкоген задрах болон нийлэгжих
• Гликоген бол глюкозын полимер
• Гликогенез: Эсэд орсон глюкоз гликоген болон
хадгалагдах процесс
• Гликогенолиз: эсэд гликоген задарч түүнээс глюкоз үүсэлт

18. Эдэд глюкоген задрах болон нийлэгжих
Гликогенолиз
Фосфорилаза
ферментээр
явагдана.
Гликогенез
Фосфотаза
ферментээр
явагдана.

19. Глюкозын гликолиз задрал
• Бүрэн исэлдэлтээр 1 молекул глюкозоос 686000 ккал
энерги ялгарах бөгөөд 1 молекул АТФ-ын нийлэгжилд
12000 ккал энерги шаардагдана.
• Гликолиз гэдэг нь глюкозын молекул 2 моль пируватад
шилжих явц юм.

20. Глюкозын гликолиз задрал
• Энэ 10 үе шаттай урвал
1. Глюкоз эсэд фосфоржисны дараа фруктоз 1,6-
дифосфатад шилжинэ.
2. Молекул дахь 3 карбоныхоо атомыг 2 болтол задална
3. Тэдгээр нь 5 шатаар пируват болно.
• Глюкоз+2АДФ+2PO4
--- =2 пируват+2АТФ +4Н

21. Пируват нь ацетил КоА-д шилжих
• Пируват нь
митихондрид
очиж 2 моль
ацетил КоА-д
шилжинэ.

22. Нимбэг хүчлийн Кребсийн мөчлөг
• Ацетил КоА-ын ацетил хэсэг нь СО2 болон Н атом
ялгаруулж, задална.
• Энэ нь митихондрид явагдах бөгөөд үүссэн устөрөгчийн
атом нь цаашдаа исэлдэж, АТФ үүсгэнэ.

23. Нимбэг хүчлийн Кребсийн мөчлөг
1. Ацетил КоА-ын ацетат нь оксалоацетаттай нэгдэж,
нимбэг хүчил болно.
2. Коэнзим А нь дахин пируват үүсгэхээр сална
3. Нимбэг хүчил нь дараагийн шат дараалласан
урвалуудад орж 4 моль СО2 ба 16 Н-ийн атом ялгарна.

26. Нимбэг хүчлийн Кребсийн мөчлөг
• Кребсийн мөчлөгөөр 2 ацетил-КоА молекулаас 2 м АТФ
үүснэ.
• Химийн урвалын үр дүнд гликолизээр 4 Н, Пируват
ацетил КоА үүсэхэд 4Н, кребсийн мөчлөгөөр 16 бүгд 24 Н
үүснэ.
• 24 устөрөгчийн атомоос 20 нь НАД+ тай нэгдэж, ниацины
эх үүсвэр болдог.

27. Исэлдэн фосфоржилтоор АФТ үүсэх
• Глюкозын задралаас үүссэн Н нь митихондрид электрон, үлдсэн нь
НАД-тай нэгдэж НАДН болно.
• Үүссэн электрон нь МТРмитихондри-ийн дотор талын мембранаар
нэвт байрласан электрон дамжуулах хэлхээнд орж ионжилт үүснэ.
• Хамгийн гол электрон зөөвөрлөгчид Флавопротейн, сульфид
уургийн төмөр, цитохром В, С1, А, С, А3 юм.
• Электрон дамжуулах замаар электрон зөөвөрлөгдөхөд чөлөөлөгдсөн
энерги нь АТФ үүсгэнэ.

28. Исэлдэн фосфоржилтоор АФТ үүсэх
• Устөрөгчийн ионыг элетроныг ханын АТФ-азаАТФ
синтеза молекулаар нэвтрүүлэх гол хүч нь МТР-ын
мембраны гадна их хэмжээгээр байгаа Н+ ионы урсгалаас
үүссэн энергиэр АТФ-аза нь АДФ-ыг органик биш
фосфаттай нэгдүүлж, АТФ-ыг үүсгэнэ.

30. Глюкоз пентозын замаар задрах
• Глюкозын задралаар 5 карбон сахар, Д-рибулоз үүссэний
дүнд СО2 болон 4Н+ ялгарна.
• Ялгарсан устөрөгчийн ион нь НАД + -тай биш НАДР-тай
нэгдэж НАДРН үүсгэж, нүүрс-уснаас өөх тос үүсэхэд
зарцуулагдана.
• АТФ энерги үүсдэггүй

32. Уургийн солилцоо

33. Уургийн бүтэц
• Уургийн мономер нь амин хүчил бөгөөд байгальд нийт
20 амин хүчил байдаг.
• Амин хүчлүүд нь хоорондоо пептидын холбоогоор
холбогдож полимер болно.
• Амин хүчил нь карбоксиль төгсгөл -СООН, амин
бүлэгтэй NH2

35. Уургийн бүтэц
• Уураг орон зайн 4 бүтэцтэй
1. Полипептидийн гинж дэх аминхүчлүүдийн шугаман
дарааллыг уургийн анхдагч бүтэц гэнэ.
2. Уургийн полипептидийн үндсэн гинжний функцианаль
бүлгүүд харилцан үйлчлэлцсэний дүнд альфа мушгиа,
бетта эвхмэл бүтцийг үүсгэнэ.

36. Уургийн бүтэц
3. Уургийг бүрдүүлж буй аминхүчлүүдийн хажуугийн
гинжний радикалуудын дунд ионы холбоо, устөрөгчийн
холбоо, дисульфидийн гүүрээр холбогдож орон зайн
бүтцийг үүсгэхийг гуравдагч бүтэц гэнэ.
4. Олон дэд нэгжээс тогтсон нийлбэл бүтцийг орон зайн
4дэх бүтэц гэнэ.

38. Орлуулагдах болон үл орлуулагдах амин
хүчлүүд
• Хүний биед нийлэгждэггүй амин хүчлүүдий үл
орлуулагдах амин хүчлүүд гэнэ.
• Арганин, лейцин, изолейцин, валин, гистидин, метионин,
лизин, треонин, фенилаланин, триптофан орно.
• Орлуулагддаг амин хүчлийн нийлэгчил нь кетон хүчлийн
үүсэлтээс хамаарна.

39. Уургийн энергийн солилцоо
• Уургийн задралыг амингүйжилт гэдэг.
• Амин хүчил амин бүлгээ алдахыг амингүйжилт гэдэг.
• Амин хүчлийн амин бүлэг нь α-кетоглутаратад шилжээд
тэр нь глутамат болно. Дараа нь амин бүлгээ өөр бодист
зөөх юмуу аммон байдлаар ялгаруулна.

40. Уургийн энергийн солилцоо
• Амингүйжсэн амин хүчил нь исэлдэж энерги үүснэ.
1. Амингүйжилтын дүнд үүссэн кетон хүчил нь кребсийн
мөчлөгт орж чадах бодис үүсгэнэ
2. Тэр бодис нь кребсийн мөчлөгөөр задарч энерги
үүсгэнэ.

42. Азотын тэнцэл
• Зөв хооллолтын үед насанд хүрсэн хүний бие махбодид
орсон азотын тоо, биемахбодоос ялгарсан азотын тоо
хэмжэтэй тэнцүү байдаг. үүнийг азотын тэнцэл гэнэ.

44. Азотын эерэг тэнцэл
• Азотын авалт түүний ялгаруулалтаас их байвал азотын
эерэг тэнцэл гэнэ.

45. Азотын сөрөг тэнцэл
• Бие махбодоос ялгарсан
азотын хэмжээ биел орж
байгаа биед орж байгаа
азотын хэмжээнээс их байвал
азотын сөрөг тэнцэл гэнэ.

46. Липидийн солилцоо

47. Липид
• Цус болон биед саармаг өөх-триглицерид, фосфолипид,
холестрол гэсэн гол липидүүд байна.
• Липид нь биед энергийн, бүтцийн, дулаан хадгалах гэх
мэт олон үүрэг гүйцэтгэнэ.

48. Триглицерид
• 3 тосны хүчил болон нэг глицеринээс тогтоно.
• Тосны хүчлүүд нь стеарины хүчил, олейны хүчил,
пальмитины хүчил байна.
• Өөх тос ХБЗ-д глицерин болтлоо задарч энтероцит эсэд орно.
• Гэдэсний хучуур эсэд глицерин нь дахин триглицерид болон
ихэнх нь тунгалаг руу, бага хэмжээгээр цусруу орно.

50. Триглицерид тунгалагаар зөөвөрлөгдөх
• тунгалагт нэвтэрч орсон триглицерид нь апопротейн В,
С, А, Е уурагтай холбогдож хиломикрон байдлаар
зөөвөрлөгдөнө.
• Хиломикрон нь тунгалагийн судсаар цээжний цоргонд
цутгаад, тэр нь венийн цусанд ордог.

51. Триглицеридийн энергийн задрал
• Симпатик мэдрэл цочроход эсийн триглицерид задарч
тосны хүчил үүсгэнэ.
• Тосны хүчил нь элэг бөөр зүрх булчин өөхөн эдэд
исэлдэнэ.

52. Триглицеридийн энергийн задрал
• Тосны хүчил нь митихондрийн гадаргуу дээр АТФ, КоА тай
АцилКоА синтеза ферментийн нөлөөгөөр ацилКоА үүсгэнэ.
• Үүссэн ацилКоА нь митохондрийн дотор мембраны
карнитинтай нэгдэж митихондри дотор орно.
• Тосны хүчил нь карнитинээс салж β-исэлдэлтэнд орж
ацетилКоА болтлоо задарна.
• Үүсэн ацетилКоА нь Кребсийн мөчлөгөөр задарна.

53. Триглицеридийн энергийн задрал
• Тосны хүчлийн задрал бүрт 32 Н атом ялгарна.
• АцилКоА кребсийн мөчлөгөөр задрахад 8 Н атом тосны хүчлийн
солилцоогоор бусад молекулаас үүсэх 72 Н атом нэмэгдэж, 104 Н
атом үүснэ.
• 104 Н атомны 34 нь өөх тос задрахад флавопротейнээр, 70Н атом нь
НАДН болон Н+ ионоор үүсгэгдэнэ.
• 34 моль флавопротейнээс тус бүр нэг моль АТФ, НАДН болон Н+ -
ээс 1,5моль АТФ үүснэ.
• Нийт 34+105=139 м АТФ үүснэ.

55. Н
Нөхөн үржихүйн тогтолцоо

56. Бэлгийн хөгжлийн үе шат
1. Хүүхэд нас буюу бэлгийн бойжилтын өмнөх үе
2. Жинхэнэ бэлгийн бойжилтын үе
3. Залуу нас
4. Бэлгийн боловсролтын үе
5. Бэлгийн үйл ажиллагаа саарах үе

57. Эмэгтэй хүний нөхөн үржихүйн
физиологи
• Өндгөвчний үйл ажиллагаа
1. Цэврүүний
2. Өндгөн эс гадагшлах
3. Шар бие үүсэх гэсэн 3 үетэй

58. Цэврүүний үе
• Промордиал цэврүү гэдэг нь нэг дан цэврүүний эсээр
бүрхэгдсэн өндгөн эс бөгөөд дөнгөж төрсөн эмэгтэй
хүүхдэд олон сая примордиаль цэврүү байдаг
• Эдгээрийн ихэнх нь хүүхдийн өсч хөгжихөд бүтцээ
алдаж, бэлгийн боловсролтын үед 200-400 мянган цэврүү
үүсдэг.

59. Цэврүүний үе-анхдагч цэврүү
• Анхдагч цэврүү гэдэг нь ЦИДцэврүү идэвхжүүлэгч
даавар-ын нөлөөгөөр цэврүүний эсийн тоо олширч,
эстрогенийг ялгаруулж буй цэврүү юм.
• Эстроген нь цэврүүний эсийн ЦИД-ын мэдрэг чанарыг
нэмэгдүүлж, улмаар цэврүүг хатаана.

60. Цэврүүний үе-Хоёрдогч цэврүү
• Хоёрдогч цэврүү гэдэг нь өндгөн эс болон гадагшлах
чадвартай цэврүү
• Үүсгүүр цэврүү нь өндгөн эс, түүнийг тойрсон хучуур эс,
мөхлөгт эсийн давхарга тека байна.
• Текад гонодотропин дааварын рецептор байна.

61. Цэврүүний үе-Хоёрдогч цэврүү
• Гонадотропин даавар цэврүү доторх хөндий үүсч цэврүүг
шингэнээр дүүргэж, өндгөн эсийг хажуу тийш нь шахана.
• Энэ үед өндгөн эсийн бүрхүүл зузаарч 2 давхар болно.
• Цэврүүний эхэн болон дунд үед ЦИД нь мөхлөгт эсэд
үйлчилж эстроген ихээр үүсч цусанд орно.
• Текийн эсээс андроген үүсч, энэ нь мөхлөгт эсэд нэвчин
орж этрогенд шилжинэ.

62. Цэврүүний үе-Хоёрдогч цэврүү
• Хоёрдогч цэврүүнээс доминант цэврүү үүсч энэ нь бусдаасаа
түрүүлж өснө.
• Цэврүүний эсүүд нийлж наалдан хөндийд нь цэврүүний
шингэн хуралдаж, өндгөн эс цэврүүний хана руу шахагдана.
• Цэврүүний шингэн доторх эстриадол болон ЦИД ихсэхэд
Шар бие идэвхжүүлэгч дааварын шүүрэл ихсэж, өндгөн эс
гадагшилна.

64. Өндгөн эс боловсрох үе
• ШБД-ын оргил үеэс 10-12 цаг, эстриадолын оргил үеэс
24-36 цагийн өмнө, ШБД-ын ихсэх эхлэлээс 28-36 цагийн
дараа өндгөн эс гадагшилна.

65. Шар биеийн үе
• Өндгөн эс гадагшилсаны дараа цэврүү нь ШБД-ын
нөлөөгөөр шар бие болон эстроген, прогестероныг
ялгаруулна.
• Прогестроны оргил үе нь өндгөн эс гадагшилсанаас хойш
8-9 хоногт болно.

67. Сарын тэмдэгийн мөчлөг
• Нөхөн төлжих үе
• Шүүрлийн үе
• Биеийн юм гадагшлах үе

68. Нөхөн төлжих үе
• Мөчлөгийн эхний өдрөөс үр тогтох хүртэл үргэлжилнэ.
• Суурь давхаргын булчирхайн хучуур эс гадаргуу руу
нүүж, эндометр шинэ хучуур эсээр хучигдана.
• Умайд шинэ булчирхай үүч, суурь давхаргаас нь мушгиа
артериол үүснэ.

69. Шүүрлийн үе
• Өндгөн эс гадагшлахаас мөчлөгийн эхлэл хүртэл 12-16
хоног үргэлжилнэ.
• Прогестероны нөлөөгөөр умайн булчирхай салаала
өргөсч, гликоген, гликопротейн, липид, муциныг
ялгаруулна.
• Умайн хөндийд шүүрэл ялгарна.
• Энэ үед үр тогтох боломжтой

70. Биеийн юм гадагшлах үе
• Умайн үйл ажиллагааны давхарга нь гуужин унана.
• 28 мөчлөгтэй үед 5+-2 өдөр үргэлжилнэ.

72. Эрэгтэй хүний нөхөн үржихүй
• Сперматогенез: ЦИД-ын үйлчлэлээр үрийн сувагт эр
бэлгийн эсийн хуваагдал явагдана.
1. Сперматогений хуваагдал
2. Мейз хуваагдал
3. Сперматид боловсорч сперматозойд болно.

73. Бэлгийн үйлдэл төрхийн физиологи
1. Мэдрэл шингэний үе буюу бэлтгэл үе
2. Бэлгийн үйлдэл хийх үе
1. Сэтгэцийн үе
2. Эрекций үе
3. Копулятив үебэлгийн харьцаанд орох үе
4. Рефрактер үе

74. Жирэмсэнээс хамгаалах арга

75. Уусмал байдалдаа H+ ион
үүсгэж диссоциацид ордог
бодисуудыг хүчил гэнэ.
СУУРЬ
ХҮЧТЭЙ
Н ионтой
амархан нэгдэх
чадвартай.
СУЛ
Уусмал байдалдаа H+ ион
нэгдүүлэх чадвартай бодисыг
суурь гэнэ.
Хүчил
Хүчтэй
Уусмал байдалдаа
бүрэн
диссоциацлагддаг. Hcl
Сул
H2CO3,H2PO4
• Хүчил суурийн тэнцвэр нь бмб дотоод орчны тогтмол үзүүлэлтүүдийн
нэг бөгөөд хэвийн үйл ажиллагаа явагдахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.