1. 17/12/2014
1
Maatschappelijke reacties op psychische
problemen en GGZ
Dr. Mieke Verhaeghe
Docente Hogeschool VIVES Kortrijk
1
1. Belang van stigmatisering in huidige context
2. Stigmaprocessen
3. Gevolgen van stigmatisering
4. Aanpak
2
 Eigen onderzoek vanuit Vakgroep Sociologie Universiteit Gent:
 Belgische publieke opinie
(i.s.m. Elise Pattyn en o.l.v. Piet Bracke)
 Studie zorggebruikers GGZ
(o.l.v. Piet Bracke)
 Vakliteratuur
 Contacten met hulpverleners en zorggebruikers
 Ervaringen stagiairs
3

2. 17/12/2014
2
4
 Vermaatschappelijking van de zorg
 Vergt minstens (!) tolerante samenleving
 “in de samenleving” ≠ integratie
 Maar ook: vermaatschappelijking deels als antwoord op
stigmatisering
 Zie ervaringen mobiele crisisteams
 Focus op herstelprocessen
 Stigmatisering belemmert herstel
5

3. 17/12/2014
3
7
1. Publiek stigmaproces
2. Stigmaverwachtingen
3. Zelfstigma
8
 Publiek stigma:
 Bv. gevaar; bv. aanstellerig
Denkbeelden
publiek
Attitude
publiek
Gedrag
publiek
9

4. 17/12/2014
4
22%
12%
50% 49%
26%
33%
2%
7%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
depressie psychose
helemaal niet
waarschijnlijk
niet zeer waarschijnlijk
enigszins waarschijnlijk
zeer waarschijnlijk
Vormt “Jan” een gevaar voor anderen?
10
Voorbeeld publieke opinie
11
46% vindt men “Jan” niet even betrouwbaar als andere mensen.
32% zou “Jan” niet als vriend aannemen.
54% vindt dat “Jan” geen leidinggevend functie mag bekleden
(depressie).
12
ociale verwerping en (b) zelfverwerping bij de bevraagde cliënten
n reageren negatief op personen die naar een centrum als dit gaan. Heb jij hierdoor ooit de
meegemaakt? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)
nsen alsof ik minder kan dan een ander. 43%
ige mensen me met minder respect. 35%
sen minder op hun gemak bij me. 38%
sen me gaan vermijden. 40%
mensen me in de steek gelaten. 43%
n reageren negatief op zichzelf omdat ze naar een centrum als dit gaan. Heb jij de volgende
oordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)
en aan mezelf.
37%
bekwaam gaan voelen dan voordien. 34%
utteloos gaan voelen. 38%
waardig gaan voelen. 35%
omdat ik naar dit centrum kom. 37%
2/3 van de zorggebruikers ervaren minstens één van de vijf reacties
Voorbeeld zorggebruikers: negatieve reacties van anderenErvaringen van (a) sociale verwerping en (b) zelfverwerping bij de bevraagde cliënten
(a) Sommige mensen reageren negatief op personen die naar een centrum als dit gaan. Heb jij hierdoor ooit de
volgende ervaringen meegemaakt? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)
… doen sommige mensen alsof ik minder kan dan een ander. 43%
… behandelen sommige mensen me met minder respect. 35%
… zijn sommige mensen minder op hun gemak bij me. 38%
… zijn sommige mensen me gaan vermijden. 40%
… hebben sommige mensen me in de steek gelaten. 43%
(b) Sommige mensen reageren negatief op zichzelf omdat ze naar een centrum als dit gaan. Heb jij de volgende
reacties op jezelf? Doordat ik naar dit centrum kom … (% min of meer juist of helemaal juist)
… ben ik gaan twijfelen aan mezelf.
37%
… ben ik me minder bekwaam gaan voelen dan voordien. 34%
… ben ik me soms nutteloos gaan voelen. 38%
… ben ik me minderwaardig gaan voelen. 35%
Ik schaam me soms omdat ik naar dit centrum kom. 37%
Doordat ik naar dit centrum kom …

5. 17/12/2014
5
 Stigmaverwachtingen door (potentiële) zorggebruiker:
 Bv. ontmoeting feestje (ex-)zorggebruiker; bv. hulpvraag
potentiële zorggebruiker
Bewust van
Denkbeelden
publiek
Bewust van
Attitude
publiek
Anticiperen
op gedrag
publiek
13
14
14
12
10
9
12
26
26
18
22
22
21
15
16
17
16
33
37
44
39
36
8
10
12
14
14
0% 50% 100%
... zouden sommige mensen doen alsof ik niets kan.
... zouden sommige mensen me met minder respect
behandelen.
... zouden sommige mensen minder op hun gemak zijn bij me.
... zouden sommige mensen me vermijden.
... zouden sommige mensen me in de steek laten.
Alsik psychischehulp zoukrijgen…
Helemaal fout Minof meer fout Onbeslist Minof meer juist Helemaal juist
Voorbeeld publieke opinie
 Zelfstigmaprocessen bij (potentiële) zorggebruiker:
 Bv. schande thuis zitten, bv. terug aan het werk
Denkbeelden
publiek =
zorggebruiker
Attitude
zorggebruiker
15
Gedrag
zorggebruiker

6. 17/12/2014
6
16
60% van de zorggebruikers ervaren een of andere vorm van zelfstigma
Voorbeeld zorggebruikers
Doordat ik naar dit centrum kom …
… ben ik gaan twijfelen aan mezelf 37%
… ben ik me minderwaardig gaan voelen 35%
Ik schaam me soms omdat ik naar dit centrum kom. 37%
17
Depressie Psychose
Geheimhouding zou beter
zijn voor “Jan”
30.4% 25.5%
Geheimhouding zou beter
zijn voor familie van
“Jan”
23% 26.2%
Voorbeeld publieke opinie
18
32
25
27
17
25
29
27
33
26
30
13
12
13
14
13
20
28
21
33
25
5
7
6
10
6
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Ikzou me schamen alsikpsychische hulp kreeg.
Ikzou me minderwaardig voelenalsik psychische
hulp kreeg.
Psychischehulp krijgenzou mehet gevoel geven
datikniets kan.
Psychischehulp krijgenzou medoen twijfelenaan
mezelf.
Psychischehulp krijgenzou mehet gevoel geven
nutteloos tezijn.
Helemaal fout Minofmeer fout Onbeslist Minofmeer juist Helemaal juist
Voorbeeld publieke opinie

7. 17/12/2014
7
 Publiek stigma:
 Stigmaverwachtingen
 Zelfstigma
Denkbeelden
publiek
Attitude
publiek
Gedrag
publiek
Bewust van
Denkbeelden
publiek
Bewust van
Attitude
publiek
Anticiperen
op gedrag
publiek
Denkbeelden
publiek =
zorggebruiker
Attitude
zorggebruiker
Gedrag
zorggebruiker
19
1. Publiek stigmaproces
2. Stigmaverwachtingen
3. Zelfstigma
20
Starten met beeldvorming
Over personen met
psychische
moeilijkheden
Over GGZ
21
“WAT STELT U ZICH VOOR BIJ
HULPVERLENING IN
PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN?”

8. 17/12/2014
8
•Medicatie (32,6%) …
•“Gewoon platspuiten en medicatie om zo weinig mogelijk last hebben”
•“Heel slecht beeld .De mensen worden hun aan lot overgelaten en vaak verkeerd
behandeld. Ze worden suf gehouden door de medicatie en soms geraken ze
geen stap verder door gesprekken met psycholoog of psychiater.”
•Gesprekken (31,4%)
•Vooral veel gepraat en nauw onderzocht en een nauwe band tussen dokters en
patienten. Ik zie het eerder als iets noodzakelijk. Als mensen zelf kiezen om er
terecht te komen? Zal het wel positieve gevolgen hebben
•Luisteren naar hun verhaal en vragen stellen om te doorgronden wat de
oorzaken zijn van het probleem samen met hem op weg gaan zijn tempo
volgen open communicatie individuele coach inschakelen
•Opsluiting (8,4%) …
•“Isolement... Achter slot en grendel.”
•Mensen daar opgesloten en de erge gevallen worden vast gebonden. Eens
binnen heb je nog weinig kans er nog uit te komen
• ‘reïntegratie’ (4,5%)
•Terug op het goede pad komen en terug zin in het leven krijgen en terug
kunnen meedraaien in de maatschappij
•Heel veel geluisterd naar die mensen? Het onderliggend probleem
uitzoeken door er mee ter spreken door er mee te praten en laten voelen
dat ze bij de maatschappij horen en dat ze genezen kunnen worden
•Genuanceerde definities …
•Doorgedreven vorm van professionele hulp dat in principe van tijdelijke aard is om
de terugkeer naar de normale samenleving mogelijk te maken hulpverlening naar
bepaalde doelgroepen toe zoal schizofrenie
•Men geeft daar een therapeutische behandeling door gesprekken ondersteund
met medicatie. Het feit dat de patiënten er verblijven, heeft voor gevolg dat ze dag
en nacht onder toezicht staan van het medisch en paramedisch team.
• het beeld van de filmkes …
•“Ik zou het begot niet weten. We hebben er nog nooit moeten zijn. Ik heb er
wel iets op tv van gezien maar weet niet hoe het er in het echt aan toegaat”
•Veel medicatie en spuitjes, dwangbuizen. Ik heb te veel naar de films gezien
misschien. Ik denk daarbij ook aan andere patiënten die beïnvloeden in
negatieve zin, zodat genezing nog moeilijker wordt.

9. 17/12/2014
9
25
WAT VINDT MEN VAN ALTERNATIEVEN?
,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
Volledig
akkoord
Akkoord Noch
akkoord,
noch niet
akkoord
Niet akkoord Absoluut
niet akkoord
De beste therapie voor heel wat mensen met
psychische problemen bestaat erin deel uit te
maken van de normale samenleving.
26
,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
Volledig
akkoord
Akkoord Noch
akkoord,
noch niet
akkoord
Niet
akkoord
Absoluut
niet akkoord
Diensten voor geestelijke gezondheidszorg
moeten worden aangeboden via
voorzieningen die gevestigd zijn binnen de
lokale gemeenschap.
27

10. 17/12/2014
10
28
29
• Tewerkstelling
• Huisvesting
• Verzekeringen
• Inkomens
• Sociale relaties (sociale steun en netwerken)
• Zelfwaardering
• Ziekteverloop
• Vertrouwen in hulpverleners
30
• Uitstel van zorg
• Mijden van zorg

11. 17/12/2014
11
31
 Bij zorggebruikers
 Vormingen en trainingen
 Aandacht lotgenoten
 Bij organisaties
 Zorg op maat
 Attitude hulpverlener
 Streven naar minst ingrijpende setting
 Contextgericht werken; let op voor ‘blame’ en ‘shame’ bij
familie
32
 In samenleving?
 Specifieke acties?
 Protest?
 Vorming?
 (correcte) info + welke boodschap
 Contact?
 Maatschappelijke verandering?
33