танилцуулга

1. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн
2020-04-22-ны өдрийн 02 дүгнэлтийн
танилцуулга
Бэлтгэсэн: Н.Болормаа
Б.Халиун
2020-05-15

2. Агуулга
 Маргааны агуулга;
 Монгол улсын их хурлын сонгуулийн тухай хуулийн заалт;
 Улсын их хурлын тайлбар;
 Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлтийн үндэслэл;
 Улсын Их Хурлын 33 дугаар тогтоол.

3. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн зарим
зүйл заалт Үндсэн хууль зөрчсөн эсэх маргаан
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай
хуулийн
• 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт “Энэ
хуульд заасны дагуу сонгууль товлон
зарлахаас өмнө Улсын дээд шүүхэд
бүртгүүлсэн нам сонгуульд оролцож, энэ
хуульд заасан шаардлага хангасан Монгол
Улсын иргэнийг Улсын Их Хурлын
гишүүнд нэр дэвшүүлэх эрхтэй”
• 28 дугаар зүйлийн 28.3.1 дэх заалтад “Энэ
хуульд заасны дагуу нам, эвсэл сонгуульд
оролцохоо илэрхийлэх хугацаанаас өмнө
Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн”
Монгол Улсын Үндсэн
хуулийн
• Арван зургадугаар
зүйлийн 9 дэх заалтад “...
сонгогдох эрхтэй. ...”, 10
дахь заалтад “нийгмийн
болон өөрсдийн ашиг
сонирхол, үзэл бодлын
үүднээс нам ... байгуулах
... эрхтэй”;
• Арван есдүгээр зүйлийн 1
дэх хэсэгт “Төрөөс хүний
эрх, эрх чөлөөг хангахуйц
... хууль зүйн ... баталгааг
бүрдүүлэх ... үүргийг
иргэнийхээ өмнө хариуцна

4. Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль
• 6 дугаар зүйлийн 6.1 “Энэ хуульд заасны дагуу сонгууль товлон
зарлахаас өмнө Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн нам сонгуульд
оролцож, энэ хуульд заасан шаардлага хангасан Монгол Улсын
иргэнийг Улсын Их Хурлын гишүүнд нэр дэвшүүлэх эрхтэй”
• 28 дугаар зүйлийн 28.3.1 “Энэ хуульд заасны дагуу нам, эвсэл
сонгуульд оролцохоо илэрхийлэх хугацаанаас өмнө Улсын дээд
шүүхэд бүртгүүлсэн”

5. Үндсэн хуулийн зөрчигдсөн гэж үзэж буй
зүйл, заалт
“сонгогдох” эрх,
нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам, олон
нийтийн бусад байгууллага байгуулах, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх
эрхтэй. Нам, олон нийтийн бусад бүх байгууллага нийгэм, төрийн
аюулгүй байдлыг сахиж, хуулийг дээдлэн биелүүлнэ. Аль нэгэн нам, олон
нийтийн бусад байгууллагад эвлэлдэн нэгдсэний төлөө болон гишүүний
нь хувьд хүнийг ялгаварлан гадуурхах, хэлмэгдүүлэхийг хориглоно.
төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн
болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй
тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө
хариуцна.

6. МЭДЭЭЛЭЛ ГАРГАГЧИЙН ҮНДЭСЛЭЛ
• “сонгогдох” эрх,
• “нийгмийн болон өөрсдийн ашиг сонирхол, үзэл
бодлын үүднээс нам ... байгуулах ...” эрх,
• “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн
засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг
бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй
тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх
үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна”
• иргэд “... сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй. ...
эвлэлдэн нэгдсэний төлөө болон гишүүний нь
хувьд хүнийг ялгаварлан гадуурхах ... -ийг
хориглоно. ...” гэсэн эрхийг давхар зөрчсөн
Улс Төрийн Намын тухай хуулийн 9
дүгээр зүйлийн 9.6 дахь хэсэгт “...
улсын бүртгэлд бүртгүүлснээр нам
үйл ажиллагаагаа ... явуулах эрхтэй”
МУИХСтХ-ийн 6-р зүйлийн 6.1-д
хэсэгт сонгууль товлон зарлахаас
өмнө УДШ бүртгүүлсэн нам
сонгуульд оролцох эрхтэй
26-р зүйлийн 26.1-д сонгуульд
оролцох тухай хүсэлтээ санал авах
өдрөөс 60-аас доошгүй хоногийн
өмнө Сонгуулийн ерөнхий хороонд
ирүүлнэ.
28.3.Дараах шаардлагыг хангасан нам,
эвслийг бүртгэнэ:
28.3.1.Энэ хуульд заасны дагуу нам,
эвсэл сонгуульд оролцохоо
илэрхийлэх хугацаанаас өмнө Улсын
дээд шүүхэд бүртгүүлсэн.

7. УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТАЙЛБАРЫН ҮНДЭСЛЭЛ
МУИХС-ийн тухай хуулийн 6.1,
6.3 дахь хэсэг нь улс төрийн намыг
Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн
байх хугацааг зөвхөн сонгуульд
оролцохоор бүртгүүлэх хүрээнд
тавьж буй шаардлага.
• Хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцсэн, төсвийн
тусгай шаардлагад нийцэх бодлого тодорхойлох үйл
явц нь тодорхой цаг хугацааг шаардах ажил
• Улс төрийн намыг бодлого хөтөлбөрөө
тодорхойлоход хариуцлагажуулахад чиглэсэн
бөгөөд улс төрийн нам нь сонгууль товлон зарлах
хугацаанаас өмнө албан ёсоор байгуулагдсан байх
шаардлагыг тус хуулиар тогтоосон
• Нам улсын хэмжээний бодлого дэвшүүлж ажиллах,
Үндсэн хуулийн заалтыг баримтлан бодлогоо
тодорхойлж ажиллахыг Үндсэн хуулиар онцгойлон
зохицуулсан
МУИХС-ийн тухай хуулийн 26.1 дэх хэсэгт
“Нам, эвсэл Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ
хууль болон холбогдох бусад хууль
тогтоомжийг дагаж мөрдөхөө илэрхийлэн,
сонгуульд оролцох тухай хүсэлтээ санал авах
өдрөөс 60-аас доошгүй хоногийн өмнө
Сонгуулийн ерөнхий хороонд ирүүлнэ”
мөн хуулийн 38.6 дахь хэсэгт “Нам, эвсэл нь
ээлжит сонгуулийн жилийн 3 дугаар сарын 25-
ны өдрөөс өмнө ... сонгуулийн мөрийн
хөтөлбөртөө дүгнэлт гаргуулахаар төрийн
аудитын дээд байгууллагад хүргүүлнэ”
• Улс төрийн намууд сонгуулийн
мөрийн хөтөлбөртөө аудитын
дүгнэлт гаргуулах хугацаанаас
өмнө, мөнхүү хөтөлбөрийг
бэлтгэх, Улс төрийн намын
тухай хуулийн 13 дугаар
зүйлийн 13.7-д зааснаар
сонгуульд оролцох мөрийн
хөтөлбөрийг намын эрх бүхий
байгууллагаар хэлэлцүүлэн
шийдвэрлэхээр заасан нь
хугацааг зайлшгүй шаардаж
байгаа юм

8. ҮНСДЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ҮНДЭСЛЭЛ
МУИХСтХ-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1, 6.3 дахь хэсэгт зааснаар
сонгууль товлон зарласан өдрөөс хойш буюу сонгуулийн жилийн 02
дугаар сарын 01-ний өдрөөс хойш Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлсэн
намыг сонгуульд оролцож, Улсын Их Хурлын гишүүнд нэр
дэвшүүлэх эрхгүй байх үр дагаврыг үүсгэхээр байна
МУИХСтХ-ийн 6.1 дэх хэсэгт 28.3.1 дэх заалтад зааснаас өөр
хугацаа тогтоосон нь эдгээр зохицуулалтын хэрэгжилтэд тодорхой
бус, маргаантай нөхцөл байдлыг үүсгэх буюу намаас нэр дэвших
иргэний сонгогдох хууль зүйн боломжийг хугацаагаар хязгаарласан
байна.
Энэхүү зөрчилтэй байдлыг залруулах боломж нь МУИХСтХ-ийн 82
дугаар зүйлийн 82.1 дэх хэсгийн заалтаар хязгаарлагдсан байх ба
Улсын дээд шүүх Үндсэн хуулийн Тавьдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн
4 дэх заалтын хүрээнд тайлбар хийх замаар шийдвэрлэх боломжгүй
байна

9. ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ДҮГНЭЛТ
• Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар
зүйлийн 9 дэх заалтад “... сонгогдох эрхтэй. ...”,
Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний
эрх, эрх чөлөөг хангахуйц ... хууль зүйн ... баталгааг
бүрдүүлэх ... үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна.”
гэж заасныг тус тус зөрчсөн
• Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургадугаар
зүйлийн 10 дахь заалтад “нийгмийн болон өөрсдийн
ашиг сонирхол, үзэл бодлын үүднээс нам ...
байгуулах, сайн дураараа эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй.
...” гэж заасныг зөрчөөгүй
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай
хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт
заасны “Энэ хуульд заасны дагуу сонгууль
товлон зарлахаас өмнө ...”, мөн 28.3.1 дэх
заалтад “Энэ хуульд заасны дагуу нам, эвсэл
сонгуульд оролцохоо илэрхийлэх хугацаанаас
өмнө …” гэсэн нь
Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт “Энэ хуульд
заасны дагуу сонгууль товлон зарлахаас өмнө ...” гэснийг, мөн хуулийн 28 дугаар зүйлийн 28.3.1
дэх заалтад …” гэснийг Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай
хуулийн 32 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасны дагуу 2020 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрөөс эхлэн
тус тус түдгэлзүүлсүгэй

10. УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ
2020-04-30 №33
Хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзсэн

11. АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА