1. 2014 | VVJ | Koen Steuperaert
Kleuters, een kleine niche!

2. Aanleiding?
• Kleuters, nu al een grote doelgroep
• Ouders vragen naar meer en specifiek
• Jeugdwerk en sportverenigingen signaleren druk
• Jeugddiensten hebben vragen
• Relatief weinig vernieuwing
Trends?
kleutersport | kleuterturnen | circuskampen voor kleuters | groeiend aanbod
kleutervoorstellingen | theaterkampen voor kleuters | vakantieopvang |
belevingskampen | …
Voorzichtige experimenten: kleuterkampen | kleuterfestivals | specifieke
kleuterwerking op woensdag namiddag | …

3. Ingrediënten
onontgonnen = samen zoeken
Kleuters zijn anders!
Blik op de eigenheid van kleuters
Wat is de opdracht van een overheid?
Kleuterperspectief
Ouderperspectief
Overheidsperspectief
Aanbod naar kleuters
Wat, hoe, waarom en kwaliteit

4. Kleuterszijn anders!

5. Kleuterleeftijd 3 tot 6 jaar is
relatief

6. Kenmerken overgang
peuter  kleuter
?
Kenmerken overgang
kleuter  schoolkind
• zelfredzaamheid: zelf doen!
• zelfbewustzijn
• toenemende belangstelling voor de andere
• prille begin van inleving
• actieradius wordt groter
• spelen naast elkaar naar spelen met elkaar
• zindelijkheid?
• taakgerichtheid en zelfsturing
• concentratie
• oorzaak – gevolg denken
• verbanden zoeken (soms fout)
• interesse: wereld ‘grote mensen’ begrijpen
• Ruimtebegrippen / tijdsbegrippen
• waarom?

7. Grootste sprongen in de
ontwikkeling van
een mens
Kleutertijd = tijd van grote en
bewuste verandering
zuigeling  baby  peuter  kleuter

8. Kleuters zijn als een spons!

9. Ontwikkeling staat centraal
in alles wat kleuters doen!
Ze hebben een innerlijke
drang om te kunnen!
Als we ons leefwereldperspectief op
kleuters willen verruimen, moeten we
hun ontwikkeling begrijpen.

10. Ontwikkeling

11. Ontwikkeling
1. Lichamelijk
2. Zintuiglijk
3. Sociaal-emotioneel
4. Cognitief
5. Moreel
6. Taal
7. Spelen

12. begin
kleuter
einde
kleuter

13. Lichamelijke ontwikkeling
• groei: 6cm en 2 kilo per jaar
• onuitputtelijke bewegingsdrang
• zindelijkheid
• van ongecontroleerde naar meer beheerste handelingen
• motoriek: van grof naar fijn
• grof: experimenteren met lenigheid, evenwicht, vangen, gooien
• fijn: vingervaardigheid, zelfredzaamheid, manipuleren
• Handvoorkeur tegen het einde van de kleutertijd

14. • prikkelgevoelig
• genieten van zintuiglijke ervaring
• zintuiglijk de wereld onderzoeken
• ogen en oren worden dominante zintuigen
• concentreren op kijken en luisteren blijft moeilijk
Zintuiglijke ontwikkeling

15. Sociaal-emotionele ontwikkeling
jonge kleuters
• gevoelswezentje: hevig, driftig, met hele lichaam
• basisgevoelens: blij, boos, bang, verdrietig
• lichaamsbesef
• twee werelden: fantasie en realiteit (naast elkaar)
• angsten: mix fictie en realiteit (spinnen, spoken)
• belangrijke relatie: ouders

16. oudere kleuters
• eigen identiteit, eigen wil, eigen ik (invloed)
• egocentrisch  samen
• groep = sociaal experiment
• eerste tekenen van inleving, perspectief van een ander
• samen (delen, empathie, gevoeligheid)
• complexe gevoelens: trots, afgunst, ontgoocheling
• betekenisvolle vriendjes / jongens - meisjes
• zelfbeheersing en samenwerken
• besef van eigen kunnen - Faalangst
Sociaal-emotionele ontwikkeling

17. Cognitieve ontwikkeling
• egocentrisch denken - ik, andere is bedreiging
• magisch denken - het regent, de lucht is verdrietig
• kiezen is moeilijk
• begrijpen: steeds realistischer kijk op de wereld
• complexer denken: oorzaak – gevolg | middel - doel
• fantaseren: met de werkelijkheid als voeding
• reflecteren (tijdsperspectief) morgen gaan we…
• probleemoplossend denken
• zelfsturing: doelen stellen / plannen / volhouden / concentratie

18. • geweten van extern naar intern
• spiegelgeweten (in aanwezigheid van volwassenen, norm)
• goed en slecht (de goeie en de slechte)
• gewetensconflict (engeltje en duiveltje)
• schuldbewustzijn
Morele ontwikkeling

19. Taalontwikkeling
• Kleuters leren gemiddeld 2 tot 4 nieuwe woorden per dag
• twee- en eenvoudige meerwoordzinnen
• langere betekenisvolle zinnen
• vertellen over ervaringen
• vragen stellen
• getallenkennis en letters herkennen
• hanteren van ruimte en tijdsbegrippen

20. Speelontwikkeling
• spelen is zintuiglijk
• spelen is plezier
• grote behoefte aan beweging
• van parallel spelen naar interactie
• gretigheid in het willen kunnen
• spelen = grootste leerbron
zintuiglijk spelen | bewegingsspel | spelen met dingen
constructiespel | uitdagingspel | rollenspel en fantasiespel |
regelspel | sociaal spel en kleuterhumor | spelen met taal en muziek

21. Moeten lokale overheden
inzetten op kleuters?2

22. Bekijken vanuit 3 standpunten
1. Kleuterperspectief
2. Ouderperspectief
3. Overheidsperspectief
?

23. Kleuterperspectief
Waar zijn kleuters naar op zoek ?
Wat hebben kleuters nodig ?
• Kleuters hebben een innerlijke drang om te
kunnen! Spelen is hun grootste leerbron.
• Het 1op1 contact met betekenisvolle
volwassenen is zeer belangrijk
• Belangrijk in hun leven:
ouders | gezin | thuis | familie | school |vriendjes

24. VEEL PRIKKELS
speel- leer en ontwikkelkansen: doen,
experimenteren, verkennen, ontdekken,
leren, avontuur beleven, spelen…
voldoende vrijheid, tijd en ruimte
voor eigen initiatief…
ANDERE KINDEREN
interactie met anderen:
broers en/of zussen buren
speelvriendjes, leeftijdsgenoten…
wordt belangrijker naar mate
kleuters ouder worden

25. GOED LEEF- EN OPVOEDINGSKLIMAAT
betekenisvolle en
beschikbare volwassenen
gezin, ouders, familie,
kleuterjuf, anderen,…
individuele aandacht, zorg, warmte,
liefde, genegenheid, bescherming,
troost, interesse, speelpartners,
sturing, grenzen,
ondersteuning…
goede leef- en
opvoedingscontext
Naast eten, drinken en slaap ook…
stabiliteit (gezin, financieel, emotioneel)
kansen, welbevinden, psychische
ruimte en –veiligheid…
huisvesting: fysieke ruimte binnen en buiten,
geborgenheid, veiligheid, stimulansen, uitdaging,
huiselijkheid, herkenbaarheid

26. Ouderperspectief
Waar zijn ouders naar op zoek?
Wat zijn hun vragen, noden, behoeften, verzuchtingen?
• vanuit hun rol als ouder en ‘opvoeder’
• in de context van de huidige samenleving:
combinatie werk en gezin, gezinssamenstelling,
sociale- en economische situatie…

27. Goede opvang op maat voor kleuters
vanuit hun realiteit: flexibiliteit, woensdag namiddag, nacht, weekend
vanuit hun kwaliteitsoogpunt: zorg, veiligheid, betrouwbaarheid,
bereikbaarheid…
Vrijetijdsaanbod voor kleuters
Ontplooiingskansen en vrijetijdskansen voor kleuters:
kleuter turnen, initiatie muziek en woord, theaterkamp, sport,
jeugdwerk…
Samen dingen doen met kleuters
gezinsuitstap, gezinsactiviteit, gezinsbeleving met kleuters:
voorstellingen voor ouders en kinderen, samen zwemmen, film…
Goed kleuteronderwijs
Kwaliteit, stijl, bereikbaarheid, toegankelijkheid, vlotte interactie en
communicatie, opvangmogelijkheden, buitenschoolse activiteiten…

28. Opvoeding
• kleutertijd = moeilijk
• opvoedingsvragen
• opvoedingsondersteuning:
tips, uitwisseling, hulp…
ondersteuning…
Creëren van kansen
• Wat kan ik doen met mijn kleuter?
• Ideeën voor activiteit in huis en tuin?
• Kleuter voldoende vrijheid en ruimte geven
voor eigen initiatief en ontplooiing. Hoe?
kleuters ontgroeien huis en tuin: leren fietsen,
verkennen, ruimte toe-eigenen, spelen anderen
Goed opvoedingsklimaat
goede context om kleuters op te voeden:
huisvesting, welzijn, inkomen, (nood)hulp,
eenoudergezinnen, armoede, veiligheid…
Zoeken naar oplossingen
voorbeeld mobiliteit: kleuters zijn qua mobiliteit
volledig afhankelijk van ouders
• Vrijetijdsinitiatieven, school, opvangmogelijkheden
zijn niet altijd bij de deur
• Ouders met meerdere kinderen: auto

29. Overheidsperspectief
Welke belang heeft de gemeente
zelf bij inzetten op kleuters?
Wat is de meerwaarde vanuit
een overheidsstandpunt?

30. Dienstverlening
• band opbouwen door goede diensten en producten
• basis voor verdere connectie – kleuters, volwassenen van morgen
Leefwereld kennen en begrijpen
Grip krijgen op de leefwereld van kleuters, ouders, gezinnen met kleuters
• Hun behoeften, noden, verwachtingen, verzuchtingen… leren kennen en begrijpen.
• Inzicht in samenlevingsproblematieken: maatschappelijke kwetsbaarheid, opvangnoden,
mobiliteitsproblemen…
Kleuters als bindmiddel
• Waar kleuters samenkomen, komen ouders samen.
• kinderen: veel en positieve interactie tussen ouders
• kansen voor participatie
• scholen, vrijetijdsinitiatieven voor kleuters zijn basis voor interactie en sociaal weefsel

31. kleuters tevreden = ouders tevreden
kleutervriendelijk = mensvriendelijk
toegankelijk voor kleuters = toegankelijk voor iedereen
• inrichting publieke ruimte, mobiliteit, toegankelijkheid…
• publieke familiariteit op wijkniveau: vertrouwdheid en
intense contacten
Kleuters als referentie voor
kwaliteit

32. Hoe groter de kans op
kwaliteitsvolle publieke
ruimte
ontmoetingsplaats
geborgenheid en gezelligheid
tolerantie naar gedrag
van kinderen
voor ouders is
het geen gemakkelijke klus om
oudere kleuters ruimte te
geven voor zelfontplooiing,
ontdekken, experimenteren,
verkennen
hoe meer ouders de
publieke ruimte
kunnen gebruiken om hun
kleuters deze kansen
te geven…

33. kans op het doorbreken
van de vicieuze cirkel
kleuteronderwijs goede
basis voor de toekomst
kleuterschool als
weefsel en partner in…
• detectie
• samenwerking
• afspraken
• ondersteuning
• brede school
• opvoedingsondersteuning
decreet flankerend
onderwijsbeleid:
Opvoedingsondersteuning
kleuterparticipatie
Grip op kleuters is invloed op
kansarmoede en ongelijkheid

35. Kleuterbeleid?
Kindvriendelijk beleid?
Gezinsvriendelijk beleid?
GOED BELEID !
met aandacht voor
kleuters en gezinnen
Kleuterperspectief
Ouderperspectief
Overheidsperspectief

36. Goed
beleid
ziet kleuters als deelnemers
wil hun leefwereld en context leren kennen
gaat in dialoog
zoekt naar kansen en verbindingen
gaat op zoek naar partners !

37. Voorbeelden

39. Kleuters
turnen samen met grootouders

40. SPEELSTRATEN

41. WORKSHOP VOORLEESANIMATIES
VOOR PEUTERS EN KLEUTERS
SAMEN MET HUN OUDERS

43. Aanbod naar kleuters

44. A n d e r s k i j k e n n a a r
Functie en
kwaliteit
• n a a r k l e u t e r s ( v a n u i t
o n t w i k ke l i n g s p e r s p e c t i e f )
• n a a r o u d e r s ( b r e d e r d a n d e
o p v a n g p r o b l e m a t i e k )
• b i n n e n e e n g o e d b e l e i d

45. Omdat het zelden fout loopt,
mogen we altijd niet concluderen
dat we kwaliteit leveren !
• De opvangnood is zo groot, dat ouders soms veel
door de vingers zien
• Kleuters passen zich makkelijk aan (adaptatievermogen),
gaan mee, maken weinig problemen, zijn makkelijk te
overtuigen, zijn fysiek minder sterk…

46. Kwaliteitskenmerken
speel- leer en ontwikkelkansen
uitdaging op het juiste niveau
voldoende vrijheid
tijd en ruimte voor eigen initiatief
huiselijkheid, geborgenheid, psychische veiligheid
herkenbaarheid en duidelijkheid
kleinschaligheid en nabijheid
beschikbare betekenisvolle volwassene
heel veel Individuele aandacht (1op1)
fysieke en psychische veiligheid
Kleuters zijn anders!
ander soort aanbod nodig
andere begeleiding nodig
andere organisatie nodig

47. Begeleiding
kleuters begrijpen
veel individuele aandacht 1op1
kleuters echt leren kennen
luisteren
ruimte geven
tijd geven
zelf laten doen
prikkels geven
geduld hebben
zorg
troosten
uitleggen, uitleggen…
voordoen
vragen stellen
flexibel
authenticiteit

48. kleinschaligheid en herkenbaarheid
geborgenheid en gezelligheid
tijd om elke kleuter echt te leren kennen
tijd voor veel individuele aandacht
flexibiliteit
ruimte voor eigen initiatief
geen wachttijden
…
De organisatie