2. 20-րդ դարի 70-ական թվականներից սկսած ամբողջ
աշխարհում լայն թափով սկսեց զարգանալ պոլիէթիլենային
տոպրակների (ցելոֆաններ), պայուսակների, պարկերի,
շշերի արտադրությունը ու դրանց կիրառությունը:
Ապրանքների փաթեթավորման նպատակով հազարավոր
տոննաներով արտադրվող եւ սպառվող պոլիէթիլենային
տոպրակներն ու տարաները թեթեւ, ամուր եւ ավելի
նպատակահարմար են կենցաղում ամենօրյա օգտագործման
համար:Հաշվարկված է, որ աշխարհում ներկայումս
յուրաքանչյուր րոպե օգտագործվում է մոտավորապես 1
միլիոն պոլիէթիլենային տարա, իսկ մեկ մարդը տարեկան
օգտագործվում է միջինը 130 պոլիէթիլենային տարա`
տոպրակների կամ շշերի տեսքով:
3. ՊՈԼԻԷԹԻԼԵՆԱՅԻՆ ՏԱՐԱՆԵՐԻ ՎՆԱՍԱԿԱՐ
ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ
Պոլիէթիլենային տարաների արտադրության գործընթացը
վնասակար է, քանի որ աղտոտվում է շրջակա միջավայրը:
Արտադրման ընթացքում ծախսվում է էներգիա եւ մթնոլորտ
են արտանետվում մեծ քանակությամբ թունավոր եւ
ջերմոցային գազեր, որոնք նպաստում են մթնոլորտի
աղտոտմանը եւ գլոբալ տաքացմանը, որը ամենամեծ
աղետն է երկիր մոլորակի վրա: Արտադրության
գործընթացը վնասակար է նաեւ այնքանով, որ
օգտագործվում են բնական այնպիսի թանկ ռեսուրսներ,
ինչպիսիք են նավթը, բենզինը, բնական գազը, ածուխը,
որոնք չեն վերականգնվում եւ տարիների ընթացքում
սպառվում են:
Պոլիէթիլենային տարաների մեծ մասը հայտնվելով
աղբանոցներում կամ շրջակայքում հաճախ կեր են դառնում
ինչպես ընտանի, այնպես էլ վայրի կենդանիների ու
թռչունների համար: Հաճախ կենդանիները կերի հետ կամ
կերի փոխարեն ուտում են այդ տոպրակները,
հիվանդանում եւ մահանում են, կամ էլ հայտնվում են
դրանց «թակարդում» եւ խեղդամահ լինում: Մեծ վնաս են
կրում նաեւ ջրային կենդանիները, քանի որ պոլիէթիլենային
տոպրակները եւ շշերը մեծ քանակությամբ հայտնվում են
նաեւ ծովերում ու օվկիանոսներում:
4. Ամբողջ աշխարում վերամշակվում է
օգտագործված պոլիէթիլենային տարաների
չնչին մասը` 1 %-ից էլ պակաս, քանի որ այն
չափազանց ծախսատար է:
5. Պոլիէթիլենային թաղանթներն ու տարաները
Գաղտնիք չէ, որ տարան և փաթեթանյութը սննդամթերքն արտաքին միջավայրին
կապող օղակներն են, որոնք նախատեսված են առաջին հերթին մթերքի որակի
պահպանման, տեղափոխման և իրացման ընթացքում կորուստների նվազեցման,
ինչպես նաև տարբեր տեսակի մանրէներից պաշտպանելու համար:
Այսօր, մեր իրականության բոլոր ոլորտներում` գյուղատնտեսություն, բժշկություն,
թեթև արդյունաբերություն, սննդարդյունաբերության տարբեր ճյուղերում,
կիրառվում են պոլիմերային տարբեր տարաներ, փաթեթանյութ և խցաններ, որոնց
մասին թերևս արժե իմանալ մի փոքր ավելի մանրամասնորեն:
6. Սննդարդյունաբերության մեջ կիրառվող պոլիմերային տարայի
և փաթեթանյութի արտադրությունում օգտագործվում են
բազմաթիվ նյութեր` պոլիէթիլեն, պոլիպրոպիլեն,
պոլիվինիլսպիրտ, պոլիստիրոլ, պոլիվինիլիքրոիդ, և այլն:
7. Տարայի և փաթեթանյութի մեջ վտանգավոր նյութեր
կարող են առաջանալ նաև կիրառման ընթացքում
սննդային ագրեսիվ միջավայրում, ջերմաստիճանի
տատանման պայմաններում: Նորագոյացող թունավոր
նյութերից կարող ենք նշել ֆորմալդենիդն ու
ացետալդենիդը, ծանր մետաղներից` տիտանն ու
մոլիրդենը որոնց նույնիսկ շատ չնչին դոզան
էականորեն ազդում է մարդու առողջության վրա: Հայ
գիտնականներն այս ուղղությամբ լուրջ
հետազոտություններ են կատարելև հանգել են այն
եզրակացության որ առավելագույնս անվտանգ են
պոլիէթիլենային շշերի /կիրառվում են Ջերմուկի,
գազավորված ջրերի համար/, բոլոր ելանյութերը,
ինչպես նաև Իտալիայից ներկրվող շաքարավազի և
ալյուրի համար որպես տարա ծառայող պարկերը:
Բացարձակ անվտանգ են նաև բաց գույնի
տոպրակներն ու գերմանական ու բելգիական
արտադրության թաղանթները: Մինչդեռ տխրահռչակ
սև, կարմիր պարսկական և թուրքական
տոպրակներում հայտնաբերվել են անթույլատրելի
շեղումներ` հոտի մակարդակը նորմայից խիստ բարձր
է: Բնական է, որ դրանք արգելվում է կիրառել սննդի
փաթեթավորման համար:
8. Պոլիէթիլենային տոպրակներից կամ շշերից տարեկան սատկում է 1 մլն թռչուն
Պոլիէթիլենային տոպրակները մեծ վնաս են պատճառում բնությանը, քանի որ դրանք բնության մեջ
քայքայվում են 100-200 տարվա ընթացքում: Առաջին անգամ պոլիէթիլենային տոպրակաները սկսվել
են կիրառվել ԱՄՆ-ում 1950-1960-ական թվականներին: Քանի որ պոլիէթիլենային տոպրակաները
շատ հարմար են եղել կիրառման համար, դրանք շատ շուտ տարածվել են ամբողջ աշխարհով մեկ:
Որոշ փորձագետների հաշվարկներով արդեն 2002 թվականին աշխարհում միջին հաշվով 4-5
տրիլիոն պոլիէթիլենային տոպրակ է արտադրվում: Պոլիէթիլենային տոպրականերն իրենց քիմիական
բաղադրությամբ կարող են տարբերվել, դրանցից բնության համար մեծ վտանգ է ներկայացնում
ամենացածր խտություն ունեցողները, որոնք շատ թեթև ու շատ էժան են: Դրանք վտանգ են
ներկայացնում բնության համար, քանի որ շատ թեթև լինելու պատճառով վերամշակող
ընկերություններին ձեռնտու չէ հավաքել վերամշակելու համար:Քանի որ պոլիէթիլենային
տոպրակները բնության մեջ չեն քայքայվում, գետերի մեջ թափվելով` լցվում են Համաշխարահային
օվկիանոս: Որոշ տվյալների համաձայն Համաշխարահային օվկիանոս է հասնում 6 մլն 300 հազար
տոննա աղբ, որի հիմնական մասը պոլիէթիլենային տոպրակներ կամ շշեր են:
Պոլիէթիլենային տոպրակները կամ շշերը օվկիանոսում շատ մեծ վտանգ են պատճառում ձկներին և
թռչուններին: Կենդանիները, համարելով դրանք որպես սնունդ, ընդունում են: Որոշ փորձագետների
հաշվարկով պոլիէթիլենային տոպրակներից կամ շշերից տարեկան սատկում է շուրջ 1 մլն թռչուն և
100 հազար ծովային կաթնասուն:
Ամբողջ աշխարհում այժմ իրականացվում են տարբեր ծրագրեր պոլիէթիլենային տոպրակների
կիրառությունը նվազեցնելու համար:
9. Քաղաքակիրթ երկրները գիտակցել են պոլիէթիլենային տարաների հատկապես տոպրակների
վտանգավորությունը, որի արդյունքում շուրջ 10 տարի է, ինչ մեծ թափ է առել դրանց դեմ
պայքարող բնապահպանական շարժումը: Այդ երկրներում պոլիէթիլենային տոպրակներ
արտադրող, կիրառող կամ տարածող գործարաններն ու առեւտրի կենտրոնները հսկայական
տուգանքների են ենթարկվել: Որոշ երկրներում, օրինակ` Իռլանդիայում, կիրառվում է
հատուկ հարկ, որ գնորդը պարտավոր է յուրաքանչյուր պոլիէթիլենային տոպրակի համար
վճարել 33 ցենտ (մոտ 125 դրամ): Այդ հարկի կիրառման առաջին իսկ շաբաթների ընթացքում
պոլիէթիլենային տոպրակների օգտագործումը նվազել է 94 %-ով: 2008թվականի հուլիսի 1-ից
սկսած Կալիֆորնիա նահանգի եւ Չիկագոյի շատ մթերային խանութներ կտրականապես
հրաժարվել են պլաստիկե տարաների օգտագործումից եւ օգատագործում են թղթից կամ
կտորից պատրաստված տարաներ: Եվրոպական շատ երկրներում, հատկապես Անգլիայում,
կազմակերպվել են հակապլաստիկային ցույցեր, իսկ հեռուստատեսությամբ կոչ են արել եւ
հորդորել, որ մարդիկ հրաժարվեն պոլիէթիլենային տարաների օգտագործումից:
10. Չմոռանանք, նաև որ պոլիմերային թաղանթների և
տարաների քանակական աճը մեծացնում է դրանց
թափոնների բացասական ազդեցությունը շրջակա
միջավայրի վրա: Դրանք կենսաքայքայվող նյութեր չեն
և ոչնչացման ընթացքում առաջացնում են թունավոր
միացություններ, որոնք ազդում են շրջակա
միջավայրի վրա: Զարգացած երկրներում`ԱՄՆ,
Շվեյցարիա, սննդամթերքի տարաները հաճախ
փոխարինվում են ուտելի /ափսեներ, բաժակներ,
ծածկույթներ/ և կենսաքայքայվող սպիտակուցային
կամ օսլայի հիմք/ տարաներով: Ռուսաստանում,
երշիկի պատյանը փոխարինվում է ՙԲելկոզին՚ բնական,
անվտանգ կոլագենով:
Իսկ ահա ֆինլանդիայում և Գերմանիայում,
պոլիմերային թաղանթների թափոնները
վերամշակում են և դրանցից ստանում են կենցաղային
խողովակներ, ձայներիզների տուփեր, անգամ
մանկասայլակների անիվներ:
Թվում է, թե առաջին հայացքից կարևորություն
չներկայացնող այս հարցերը կարելի է անտեսել,
սակայն իրականում սա լուրջ և կարևոր խնդիր է:
Լինենք աչալուրջ, ուշադիր, բայց նաև աշխատենք
ավելորդ տեղը այս ու այն կողմ շաղ չտալ միայն մեկ
անգամ օգտագործած տոպրակները:
11. Պոլիէթիլենային տոպրակների կիրառումը նվազեցնելու նպատակով Հայաստանում
իրականացվող «Հազարամյակի մարտահրավերներ-Հայաստան» հիմնադրամի «Ջրից դեպի
շուկա»բաղադրիչը նախաձեռնել է կանաչ կտորից պատրաստված պայուսակների տարածման
արշավ, որը կոչվում է «Ո’չ պոլիէթիլենային տոպրակներին»: Սա մի քայլ է միանալու ամբողջ
աշխարհում ընթացող «կանաչ պայուսակ» բնապահպանական շարժմանը: Իսկ ինչ է «կանաչ
պայուսակը»: Այն կտորից պայուսակ է, որը նախատեսված է անընդհատ օգտագործման
համար. թեթեւ է, լվացվող եւ դիմացկուն: Դա այն է, ինչը կօգնի մեզ բոլորիս «Ո’չ ասել մեր
երկրի համար աղետ դարձած պոլիէթիլենային տոպրակներին` հնարավորինս նվազեցնելով
դրանց օգտագործումը»: Այդ քայլով մենք կարող ենք պահպանել շրջակա միջավայրը
աղտոտումից եւ ապրել բնության հետ համահունչ:
Հայաստանում այս արշավը առաջին լայնամասշտաբ փորձերից մեկն է, նպատակ ունենալով
բարձրացնելու պոլիէթիլենային տոպրակների վտանգավորության մասին իրազեկումը:
12. Առաջարկում ենք մի քանի
տարբերակներ
Թղթից և կտորից տոպրակներ
Մարդկանց տեղեկացնենք դրանց
հնարավոր վտանգների
մասին,ընտրությունը թողնելով նրանց
Կազմակերպել մրցույթ-փառատոն
