1. Η ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΜΕ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΝ
ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ- CHILDHOOD
ONSET SCHIZOPHRENIA
Διάγνωση- Κλινικά Συμπτώματα
Αιτιοπαθογένεια
Θεραπευτικές μέθοδοι και προσεγγίσεις
Βασιλική Χατζηλέρη

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Στόχος της παρουσίασης είναι η μελέτη της παιδικής
σχιζοφρένειας, ενός από τα μεγαλύτερα αινίγματα της
παιδικής ψυχοπαθολογίας. Στην πρώτη ενότητα της
μελέτης θα δοθεί ένας σύντομος ορισμός της υπό
εξέταση διαταραχής καθώς και το ιστορικό της
υπόβαθρο. Επίσης θα γίνει λόγος για την επιδημιολογία
της διαταραχής και την κατανομή της στο κάθε φύλο ενώ
θα δοθούν κάποια στοιχεία στα οποία βασίζεται η
διαφορική της διάγνωση από την αυτιστική διαταραχή. Η
δεύτερη και εκτενέστερη ενότητα εστιάζει στα βασικά
ερευνητικά ερωτήματα που μας απασχολούν στην
παρούσα μελέτη, δηλαδή ποια είναι η κλινική εικόνα της
διαταραχής, ποιοι παράγοντες συνιστούν τα αίτια της
εμφάνισης της και με ποιες τεχνικές παρέμβασης μπορεί
να θεραπευτεί.

3. 1Η ΕΝΟΤΗΤΑ
.

4. ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑΣ – ΣΥΝΤΟΜΟ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
 Η Σχιζοφρένεια, ανήκουσα στην ομάδα των
ψυχώσεων, μπορεί να περιγραφεί ως μια
νευροψυχιατρική νόσος και εκτροπή ή ψυχωτική
διαταραχή στην οποία παρατηρείται επιδείνωση
των λειτουργιών ατομικά και κατ’επέκταση
κοινωνικά, εξαιτίας αντιλήψεων που ανήκουν στη
σφαίρα του εξωπραγματικού, ανομοιομορφίας του
χαρακτήρα, ανύπαρκτων αισθήσεων και μη
συνηθισμένων συναισθημάτων.
 (Comer, R. J. (2009). Fundamentals of abnormal phycology. Worth publishers: New York)

5.  Η Σχιζοφρένεια ήταν γνωστή ήδη στην αρχαιότητα και
συγκεκριμένα περιγράφηκε πρώτα από τον Αρεταίο τον
Καππαδόκη και τον Σωρανό τον Εφέσιο, γιατρούς του 2ου αιώνα
μ.Χ.
 Αρεταίος. (1997) Άπαντα. Αθήνα, Εκδόσεις: Κάκτος
 Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, (1945). Εκδόσεις Εγκυκλοπαιδική Επιθεώρησις 'Ήλιος, Αθήνα
 Στα νεότερα χρόνια η διαταραχή αυτή έφερε το όνομα
«πρωτόγονος άνοια», το οποίο της δόθηκε από τον Morel (1860)
και με αυτό το όνομα ο Kraepelin (1899) διέδωσε σε όλο τον
κόσμο.
 Morel, B. (1860). Traité des maladies mentales. Paris, 1852–1853
 Kraepelin, E. Psychiatrie. (1893). Ein Lehbruch fur Studirende und Arzte. 4th ed. Leipzig,Germany, Abel.
 Αργότερα ο Bleuler (1911) συνειδητοποίησε πως δεν επρόκειτο
για άνοια εφόσον η κατάσταση μερικών ασθενών του
βελτιωνόταν αντί να επιδεινώνεται και πως η πρωταρχική
διαταραχή της δεν επιφέρει προοδευτική εξασθένηση της
νοημοσύνης.
 Bleuler E. (1911).Dementia Praecox, oder die Gruppe der Schizophrenien [Dementia Praecox, or the Group of
the Schizophrenias]. Leipzig, Germany, Franz Deuticke.

6.  Κατά αυτόν τον τρόπο επινόησε την λέξη Σχιζοφρένεια η οποία
διαδέχτηκε την «πρώιμο άνοια» του Kraepelin (1893)
περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίο η προσωπικότητα, η
αντίληψη, η μνήμη και η σκέψη, δηλαδή οι βασικές νοητικές
λειτουργίες χάνουν την μεταξύ τους επικοινωνία.
 Πιο συγκεκριμένα ο όρος σχιζοφρένεια προέρχεται ετυμολογικά
από το ρήμα «σχίζω» και το ουσιαστικό «φρην» που σημαίνει
νους, καρδιά, μυαλό, σκέψη (Γιαννακόπουλος, 2005) το οποίο
συνδέεται με το ρήμα «φράζω» (Μπαμπινιώτης, 2012) και
δηλώνει αρχικά το διάφραγμα δηλαδή τη μεμβράνη που
χωρίζει την καρδιά και τους πνεύμονες από την κοιλία και
κατ’επέκταση την καρδιά και την ψυχή.
 Γιαννακόπουλος Ε.Π. (2005). Λεξικό ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα, Εκδόσεις:
Πελεκάνος.
 Μπαμπινιώτης, Γ. (2012). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
«σχίζω» +
«φρην»

7.  Κατά αυτό τον τρόπο η σχιζοφρένεια συνιστά μια διάσπαση,
μια αποσύνδεση ανάμεσα στις σκέψεις καθώς επίσης και
ανάμεσα στη σκέψη, στο συναίσθημα και τη συμπεριφορά
(Ζερβής, 2001), η οποία δεν σταμάτησε να αποτελεί ένα από
τα μεγαλύτερα αινίγματα της ψυχιατρικής και αντικείμενο μιας
σωρείας ερευνών και προσεγγίσεων (Bourgeois, 2001).
 Zερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. (εκδ.2η), Αθήνα: Ηλεκτρονικές τέχνες.
 Bourgeois, M.L.(2001). Qu'est-ce qu'il y a de psychotique dans les psychoses. Annales
Medicopsychologiques; 159: 315-323.
 Η πρώτη εκδήλωση της σχιζοφρένειας συνήθως γίνεται κατά
την όψιμη εφηβική ηλικία ή στη νεαρή ενήλικη ζωή (Häfner,
Maurer, Löffler, et al., 1994). Ωστόσο σε πιο σπάνιες
περιπτώσεις υπάρχει πιθανότητα να εκδηλωθεί και κατά την
παιδική ηλικία (Nicolson & Rapoport ,1999).
 Häfner H, Maurer K, Löffler W, et al. (1994).The Epidemiology of Early Schizophrenia.Influence of age
and gender on onset and early course. Br J Psychiatry;164(suppl23):29-38.
 Nicolson, R., Rapoport, J.L., Childhood-onset schizophrenia: rare but worth studying. Biol Psychiatry
1999, 46:1418–1428

8.  Ήδη από το 1899 ο Kraepelin ανέφερε πως η «πρώιμη άνοια» σε
ένα ποσοστό επί του συνόλου των ασθενών που μελετούσε
ξεκινούσε πριν την ηλικία των 10 ετών ενώ ο De Sanctis (1906)
επεκτείνοντας την έννοια του Kraepelin στην παιδική ηλικία
χρησιμοποιώντας τον όρο «πρωιμότατη άνοια».
 De Sanctis S. (1906). On some varieties of Dementia Praecox. Rivista Sperimentale di Freniatria, , 32:141–165.
Translated and reprinted in Howells JG (ed) Modern Perspectives in International Child Psychiatry. Oliver and
Boyd, Edinburg, 1969:590–609
 Ο όρος Παιδική Σχιζοφρένεια που χρησιμοποιείται σήμερα
περιγράφηκε για πρώτη φορά από το Potter το 1933 Lutz το 1936
υπό την επιρροή του Bleuler, ο οποίος όπως προαναφέρθηκε
περιέγραψε τη σχιζοφρένεια στους ενηλίκους .
 Μπεζεβέγκης, Η.Γ. (1989). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Α’ Τόμος, Αθήνα.

9.  Στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία για τις
περιπτώσεις αυτές επικρατούν οι όροι
 Very Early Onset Schizophrenia (Σχιζοφρένεια με
πολύ πρώιμη έναρξη) ή
 Childhood Onset Schizophrenia (Παιδική
Σχιζοφρένεια)
 Παρά τη σπανιότητα της η Παιδική Σχιζοφρένεια έχει
αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένων ερευνών τα
τελευταία χρόνια και πιστεύεται ότι αυτή η πρώιμη έναρξη
της διαταραχής δύναται να βοηθήσει στην κατανόηση της
αιτιολογίας στα πλαίσια των νευροαναπτυξιακών
προσεγγίσεων.
 Nicolson, R., Rapoport, J.L., Childhood-onset schizophrenia: rare but worth studying. Biol
Psychiatry 1999, 46:1418–1428
 Ανδρούτσος, Χ. (2012). Σχιζοφρένεια σε παιδιά και εφήβους: Συνάφεια και ετερότητα προς
τη σχιζοφρένεια των ενηλίκων Τμήμα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, ΓΝΑ
«Σισμανόγλειο», Αθήνα,Ψυχιατρική, 23:Π82–Π93

10. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΤΟ ΦΥΛΟ
 Αν και θεωρείται πως η σχιζοφρένεια προσβάλλει άτομα σε
κάθε μέρος του κόσμου και σε κάθε πολιτισμό στην
πραγματικότητα ως προς την εμφάνιση της ποικίλλει από
χώρα σε χώρα και από τόπο σε τόπο. Σε παγκόσμια κλίμακα
σύμφωνα με συνεκτίμηση πρόσφατων δεδομένων,
υπολογίζεται πως η πάθηση παρουσιάζεται στο 0,5% έως 1%
και σε αυτήν οφείλεται το 1% της αναπηρίας παγκοσμίως
 Jablensky, A., Sartorius, N., Ernberg, G., et al. (1992). «Schizophrenia: manifestations, incidence and
course in different cultures. A World Health Organization ten-country study». Psychological Medicine
Monograph Supplement 20: 1–97
 Kirkbride, J.B., Fearon, P., Morgan, C. et al. (2007). Neighbourhood variation in the incidence of
psychotic disorders in Southeast London. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 42 (6): 438–
45.
 Nicolson, R., Rapoport, J.L., Childhood-onset schizophrenia: rare but worth studying. Biol Psychiatry
1999, 46:1418–1428
 Picchioni, M.M., Murray, R.M. (July 2007). Schizophrenia. BMJ 335 (7610): 91–5.
 Zερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. (εκδ.2η), Αθήνα: Ηλεκτρονικές τέχνες.

11.  Η σχιζοφρένεια ωστόσο είναι πολύ ασυνήθης στη παιδική
ηλικία σε σχέση με την ενήλικη ζωή, και τα επιδημιολογικά
δεδομένα είναι αρκετά περιορισμένα . Υπολογίζεται ότι η
παιδική σχιζοφρένεια εμφανίζει επιπολασμό σημείου <
1/10.000.
 Nicolson, R., Rapoport, J.L., Childhood-onset schizophrenia: rare but worth studying. Biol Psychiatry
1999, 46:1418–1428
 Hassett, A. et al. (eds) (2005). Psychosis in the Elderly. London: Taylor and Francis. pg. 6.
 Kumra, S., Shaw, M., Merka, P., Nakayama, E., Augustin, R. (2001). Childhood-onset schizophrenia:
research update. Canadian Journal of Psychiatry 46 (10): 923–30
 Σύμφωνα με τα δεδομένα κλινικών και πληθυσμιακών μελετών τα
αγόρια υπερισχύουν έναντι των κοριτσιών με αναλογία 2,5/1, η οποία
έχει φανεί ότι επικρατεί σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες της παιδικής
ψυχοπαθολογίας. Τα αγόρια υπερισχύουν σε αναλογία στη
σχιζοφρένεια που εμφανίζεται κατά την εφηβική ηλικία ενώ στους
ενηλίκους αυτή η αναλογία προοδευτικά εξισώνεται.
 Gillberg C. (2001). The epidemiology of early onset schizophrenia. Ch 3:43–59, In: Remschmidt H (ed)
Schizophrenia in children and adolescents. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
 Kolvin, I., Ounsted, C., Humphrey, M., McNay, A. (1971). Studies in the childhood psychoses. II. The
phenomenology of childhood psychoses. Br J Psychiatry, 118:385–395.
 Τσιάντης, Γ. & Μανωλόπουλος, Σ. (1988). Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής: Ψυχοπαθολογία.
Β’Τόμος, Αθήνα:Καστανιώτης.
 Μπεζεβέγκης, Η.Γ. (1989). Εξελικτική Ψυχοπαθολογία. Α’ Τόμος, Αθήνα.

12. ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΧΙΖOΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟΣ
ΑΥΤΙΣΜΟΣ:
ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ
 Η σχιζοφρένεια στη παιδική ηλικία και ο βρεφικός αυτισμός
συνιστούν αμφότερα σοβαρές διαταραχές της παθολογικής
συμπεριφοράς. Από τον μεγάλο βαθμό σοβαρότητας των
συμπτωμάτων της κλινικής εικόνας και των δύο, προβάλλει
αναγκαία η διαφορική διάγνωση της παιδικής σχιζοφρένεια
από τον παιδικό αυτισμό αλλά και από άλλες ψυχικές
διαταραχές αυτής της ηλικίας όπως η οριακή διαταραχή της
προσωπικότητας, οι διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, οι
συναισθηματικές διαταραχές με ψυχωσικά στοιχεία, ορισμένες
άτυπες ψυχώσεις.

13.  Από τη δεκαετία του 1930 έως την δεκαετία του 1960 οι όροι
παιδικής ψύχωση και παιδική σχιζοφρένεια χρησιμοποιήθηκαν
ευρέως και συμπεριελάμβαναν μεταξύ άλλων και τις διαταραχές
του φάσματος του αυτισμού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970
με τις μελέτες «ορόσημο» των Kolvin (1971) και Rutter (1972)
έγινε μια σαφής διαφοροποίηση της σχιζοφρένειας με έναρξη την
παιδική ηλικία από τις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, ως
δύο ξεχωριστές μορφές της παιδικής ψύχωσης.
 Kolvin, I., Ounsted, C., Humphrey, M., McNay, A. (1971). Studies in the childhood psychoses. II. The
phenomenology of childhood psychoses. Br J Psychiatry, 118:385–395.
 Rutter M. (1972).Childhood schizophrenia reconsidered. J Autism Child Schizophr, 2:315–337.
 Αυτή η διαφοροποίηση των δυο παθολογιών βασίστηκε στα
διάφορα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τους όπως η ηλικία
έναρξης, τα κλινικά συμπτώματα, το οικογενειακό ιατρικό
ιστορικό, οι ενδείξεις δυσλειτουργικότητας του νευρικού
συστήματος κ.α.Πιο συγκεκριμένα πολύ σημαντική διαφορά
ανάμεσα στην παιδική σχιζοφρένεια και τον αυτισμό συνιστά η
πρώιμη έναρξη του τελευταίου, πάντοτε πριν τους 36 μήνες και
συνήθως αρκετά πριν, και η πιο όψιμη, συγκριτικά με τον
αυτισμό, έναρξη της σχιζοφρένειας, μετά τα 7 έτη και
συνηθέστερα μετά την ήβη.
 Στασινός, Δ.Π. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση
στο νέο-ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Παπαζήση
 Volkmar, F., & Tsatsanis, K. (2002). Childhood Schizophrenia. Ch 60: 745–754, in Lewis, M.
(ed) Child and Adolescent Psychiatry: A Comprehensive Textbook, 3rd ed. Lippincott Williams &
Wilkins, Philadelphia, PA, USA.

14.  Σήμερα είναι ευρέως αποδεκτή η διάκριση ανάμεσα σε αυτές
τις δύο παθολογίες της παιδικής ηλικίας κάτι που αποδείχτηκε
ιδιαίτερα χρήσιμο στην κλινική πρακτική και αντιμετώπιση
αλλά και στην έρευνα. Ωστόσο υφίστανται ορισμένα στοιχεία
τα οποία καταδεικνύουν μια διασύνδεση ανάμεσα στις δύο
διαταραχές σύμφωνα με τους Rapoport, Chavez, Greenstein,
Addington & Gogtay, (2009) οι οποίοι υποστηρίζουν πως για
να αποσαφηνιστούν οι συνδέσεις και οι διαφορές μεταξύ των
διαταραχών του αυτιστικού και του σχιζοφρενικού φάσματος
σε κλινικό, ψυχολογικό και νευροβιολογικό επίπεδο, χρειάζεται
πολύ περισσότερη έρευνα.
 Rapoport, J., Chavez, A., Greenstein, D., Addington ,A., Gogtay, N. (2009). Autism spectrum disorders
and childhood-onset schizophrenia: clinical and biological contributions to a relation revisited. J Am Acad
Child Adolesc Psychiatry, 48:10–18.
 Εντούτοις σύμφωνα με τα συστήματα ταξινόμησης DSM-IV
(1994) και ICD-10 (1992) η κατηγορία των παιδικών
ψυχώσεων πλέον αναφέρεται ως Διάχυτες Αναπτυξιακές
Διαταραχές και δεν συμπεριλαμβάνουν την παιδική
σχιζοφρένεια.

15. 2H ENOTHTA

16. ΔΙΑΓΝΩΣΗ- ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
 Η σχιζοφρένεια, όπως και οι υπόλοιπες μορφές της παιδικής
ψυχοπαθολογίας, έχει συμπτώματα τα οποία μπορούν να
οδηγήσουν τον ψυχίατρο ή τον ψυχολόγο σε διάγνωση της
διαταραχής και στον προσδιορισμό του βαθμού σοβαρότητας της.
 Η διάγνωση της σχιζοφρένειας και δη της παιδικής συνιστά ένα
θέμα περίπλοκο και πολύπλοκο. Στη σχιζοφρένεια διακρίνεται μια
μορφή εμπειρίας, της οποίας η γνώση παραμένει σε εμάς
αποσπασματική και σχεδόν απολύτως ξένες, εφόσον καμιά από
αυτές τις ψυχικές εμπειρίες δεν μπορούν να αναπαρασταθούν και
συνιστούν κάτι το αόριστο, το ασύλληπτο και ακατανόητο.
 Jaspers, K. (2000). Psychopathologie générale. Paris: Editions Tchou (Original work published 1913).

17.  Δεδομένα πρόσφατων μελετών κατέδειξαν πως η
σχιζοφρένεια μπορεί αξιόπιστα να διαγνωσθεί στα παιδιά με
βάση τα κριτήρια των ενηλίκωv κατά DSM-IV(ΑΡΑ 1994) και
ICD-10 (1992). Ωστόσο η εφαρμογή αυτών των κριτηρίων σε
παιδιά συναντά αρκετές και σημαντικές δυσκολίες και η
εκτίμηση των συμπτωμάτων της διαταραχής καθίσταται
αδύνατη εάν το παιδί δε βρίσκεται ακόμα σε μια ικανοποιητική
ωριμότητα, νοητική ηλικία και λεκτική επικοινωνία. Επίσης
πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αναπτυξιακής φάσης που
βρίσκεται το παιδί και πως η κλινική εικόνα της παιδικής
σχιζοφρένειας μεταβάλλεται ανάλογα με την
ψυχοσυναισθηματική ωριμότητα του παιδιού. Επισημαίνεται
επιπροσθέτως πως εν συγκρίσει με αυτά των ενηλίκων, τα
συμπτώματα της παιδικής σχιζοφρένειας δεν είναι τόσο
οργανωμένα και συστηματοποιημένα ενώ επίσης μπορεί να
είναι και παροδικά.
 Volkmar, F., & Tsatsanis, K. (2002). Childhood Schizophrenia. Ch 60: 745–754, in Lewis, M. (ed) Child
and Adolescent Psychiatry: A Comprehensive Textbook, 3rd ed. Lippincott Williams & Wilkins,
Philadelphia, PA, USA.
 Λαζαράτου Ε. (2000). Η αναπτυξιακή πορεία της παιδικής σχιζοφρένειας. Ψυχιατρική, 11:46–58.

18.  Η περιγραφή της σχιζοφρένειας συνήθως γίνεται από την
άποψη των θετικών συμπτωμάτων, που θεωρούνται
εκδηλώσεις της ψύχωσης, και των αρνητικών ή ελλειμματικών
συμπτωμάτων τα οποία συνιστούν ελλείμματα και εκδήλωση
αποδιοργάνωσης των κανονικών αντιδράσεων ή διαδικασιών
της σκέψης και του συναισθήματος. Τα θετικά συμπτώματα
ανταποκρίνονται καλύτερα στην φαρμακευτική αγωγή σε
σχέση με τα αρνητικά των οποίων η ανταπόκριση στην αγωγή
είναι περιορισμένη συμβάλλοντας έτσι περισσότερο στην κακή
ποιότητα ζωής του ατόμου που νοσεί .
 Kneisl C. & Trigoboff E. (2009). Contemporary Psychiatric- Mental Health Nursing. 2nd edition. London:
Pearson Prentice Ltd. p. 371
 Carson, V.B. (2000). Mental health nursing: the nurse-patient journey. W.B. Saunders. p. 638.
 American Psychiatric Association. (2000).DSM-IV-TR: Diagnostic and Statistical of Mental Disorders.
4th ed., Text Revision. Washington, DC: The American Psychiatric Association.
 Velligan, D.I., & Alphs, L.D. (2008). Negative symptoms in schizophrenia: The
Importance of Identification and Treatment. Psychiatric Times, 25.

19.  Πιο συγκεκριμένα ο ΝΙΜΗ (2009) προτείνει για τη σχιζοφρένεια
τα εξής διαγνωστικά κριτήρια:
 1) παραλήρημα και ψευδαισθήσεις
 2) διαταραχές του συναισθήματος
 3) διαταραχή της σκέψης και του λόγου
 4) διαταραχή της βούλησης και της ψυχοκινητικότητας
 5) καταθλιπτική διάθεση

20.  Oι παραληρηματικές ιδέες και αυταπάτες συνιστούν σκέψεις
που τα άτομα τα οποία νοσούν μπορούν να δημιουργήσουν και
να θεωρήσουν ως απόλυτες για αυτούς χωρίς όμως αυτές οι
σκέψεις να έχουν κάποια ένδειξη της πραγματικότητας ή
εγκεκριμένου γεγονότος (Comer, 2009). Τα δεδομένα των
διαθέσιμων μελετών υποστηρίζουν ότι οι παραληρητικές ιδέες
εμφανίζονται στο 55-100% των ασθενών (Masi , Mucci & Pari.
2006). Η δομή τους είναι παρανοειδής, εξωπραγματική και χωρίς
λογική επιχειρηματολογία (Ραμπαβίλας & Χριστοδούλου, 2003)
και φανερώνουν πως το Εγώ χάνει την εξουσία του, το απόρρητο
και την ενότητα των σκέψεων του (Πετρίκης, 2007). Οι
παραληρητικές ιδέες καταδίωξης και ελέγχου, αυτοαναφοράς και
συσχετίσεως, ιδέες μεγαλείου, ιδέες παθητικότητας ή επίδρασης,
ανησυχίες σχετικές με το σώμα, θρησκευτικές παραληρητικές
ιδέες (Russell, 1989).
 Comer, R. J. (2009). Fundamentals of abnormal phycology. Worth publishers: New York.
 Masi, G., Mucci, M., Pari, C. (2006). Children with schizophrenia: clinical picture and pharmacological treatment.
CNS Drugs, 20:841–866.
 Ραμπαβίλας, Α.Δ & Χριστοδούλου, Γ.Ν. (2003). Σχιζοφρένεια. Στο: Χριστοδούλου, Γ.Ν., Ραμπαβίλας, Α.Δ.,
Σολδάτος, Κ.Ρ., Αλεβίζος, Β.Η. & Κονταξάκης, Β.Π.. Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις Βήτα
 Πετρίκης, Π.Ν., (2007). Η υποκειμενική εμπειρία των σχιζοφρενών. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής
 Russell, A.T., Bott, L., Sammons, C. (1989). The phenomenology of schizophrenia occurring in childhood. J Am Acad Child
Adolesc Psychiatry, 29:399–407

21.  Οι ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης δίνουν στο άτομο που
νοσεί ότι αποτελεί το επίκεντρο των ερεθισμάτων του
περιβάλλοντος, τα οποία αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία, ενώ
στις ιδέες μεγαλείου ο ασθενής νιώθει παντοδύναμος και πως
ο κόσμος υποτάσσεται στις επιθυμίες του.
 Οι ιδέες παθητικότητας ή επίδρασης φέρουν τον ασθενή να
είναι έρμαιο των από έξω προερχόμενων επιδράσεων που
επηρεάζουν την συμπεριφορά και τη σκέψη του, ενώ άλλες
παραληρητικές ιδέες μπορεί να είναι
 οι υποχονδριακές ιδέες,
 οι ιδέες άρνησης οργάνων ακόμα και της ίδιας της ύπαρξης
π.χ σύνδρομο cotard
 Χριστοδούλου, Γ.Ν. & Συνεργάτες. (2000). Ψυχιατρική. Α΄& Β΄τόμος, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου
Αθηνών: Εκδόσεις Βήτα.
 Πετρίκης, Π.Ν., (2007). Η υποκειμενική εμπειρία των σχιζοφρενών. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής,

22.  Οι παραληρητικές ιδέες είναι κυρίως πρωτογενείς όσον αφορά την προέλευση
τους. Υπάρχουν ωστόσο και δευτερογενείς οι οποίες δεν αναδύονται ξαφνικά
αλλά αντιθέτως χρησιμοποιούνται από το άτομο προκειμένου να εξηγήσει τα
παθολογικά του βιώματα και συμπεριλαμβάνουν συνήθως την ηχώ της
σκέψης, το αίσθημα της υποκλοπής της σκέψης και την παρεμβολής ξένων
σκέψεων.
 Το παραλήρημα σε αυτή τη σχιζοφρενική του μορφή υπερβαίνει το λεγόμενο
ντελίριο δηλαδή την παραληρητική εμπειρία, διότι είναι παρόν καθώς και
στερεοτυπικά αποσπασματικό και μη επικοινωνήσιμο στη σχέση που
οικοδομεί η προσωπικότητα με τον κόσμο. Γενικότερα το περιεχόμενο των
ιδεών διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και πιο συγκεκριμένα οι
παραληρηματικές ιδέες των πιο μικρών παιδιών είναι λιγότερο πολύπλοκες
ενώ το περιεχόμενο τους επικεντρώνεται είτε στους γονείς, είτε σε
φανταστικές μορφές, σε φαντάσματα, είτε σε ζώα.
 Kaplan, H.I., Sadock, B.J. & Grebb, J.A. (2000). Ψυχιατρική. Β΄τόμος, (εκδ.7η), Αθήνα:Ιατρικές Εκδόσεις
Λίτσας.
 Ραμπαβίλας, Α.Δ & Χριστοδούλου, Γ.Ν. (2003). Σχιζοφρένεια. Στο: Χριστοδούλου, Γ.Ν., Ραμπαβίλας,
Α.Δ., Σολδάτος, Κ.Ρ., Αλεβίζος, Β.Η. & Κονταξάκης, Β.Π.. Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις Βήτα.
 Ey, H., Bernard, P., & Brisset, J. (1989). Manuel de Psychiatrie. Paris: Masson.
 Russell, A.T., Bott, L., Sammons, C. (1989). The phenomenology of schizophrenia occurring in
childhood. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 29:399–407

23.  Οι ψευδαισθήσεις συνιστούν επίσης θεμελιώδη συμπτώματα
της σχιζοφρένειας και αναφέρονται και για τις πέντε αισθήσεις.
Στις εργασίες του Kolvin (1971) το 90% των περιπτώσεων των
παιδιών με σχιζοφρένεια είχαν ακουστικές ψευδαισθήσεις και το
50% είχε οπτικές και σωματικές ψευδαισθήσεις. Γενικότερα οι
ακουστικές ψευδαισθήσεις σε όλες τις μελέτες παραμένουν
σταθερά ως το σύμπτωμα με την μεγαλύτερη συχνότητα (80-
100%). Οι ακουστικές αυτές ψευδαισθήσεις μπορεί να είναι απλοί
ήχοι αλλά συνήθως περιλαμβάνουν φωνές με διωκτικό
περιεχόμενο, φωνές με ευχάριστο, δυσάρεστο, απειλητικό,
προσβλητικό ή προτρεπτικό περιεχόμενο, φωνές που σχολιάζουν
το παιδί ή του απευθύνουν εντολές, φωνές γονέων, αδελφών,
συγγενών, και εάν οι φωνές είναι περισσότερες από μία τότε
αυτές συνομιλούν μεταξύ τους.
 Kolvin, I., Ounsted, C., Humphrey, M., McNay, A. (1971). Studies in the childhood psychoses. II. The
phenomenology of childhood psychoses. Br J Psychiatry, 118:385–395.
 Masi, G., Mucci, M., Pari, C. (2006). Children with schizophrenia: clinical picture and pharmacological treatment.
CNS Drugs, 20:841–866.
 Χριστοδούλου, Γ.Ν. & Συνεργάτες. (2000). Ψυχιατρική. Α΄& Β΄τόμος, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών:
Εκδόσεις Βήτα.
 Russell, A.T., Bott, L., Sammons, C. (1989). The phenomenology of schizophrenia occurring in childhood. J Am
Acad Child Adolesc Psychiatry, 29:399–407

24.  Ο ψευδαισθανόμενος χάνει την ικανότητα αναγνώρισης και
διαχείρισης του εσωτερικού του λόγου καθιστώντας τις φωνές όπλο
που στρέφεται εναντίον του καθώς μιλούν και σκέφτονται στη θέση
του αλλοτριώνοντας τον και οι ασώματες φωνές μετατρέπουν το
σώμα του σε αντικείμενο που υποτάσσεται σε αυτές. Επίσης συχνό
είναι το φαινόμενο τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί να ισχυρίζονται
ότι ακούνε φωνές ή φαντάζονται ότι βλέπουν τον κακοποιό (ΝΙΜΗ,
2009). Τέλος λιγότερο συχνά αναφέρονται οι μη ακουστικές
ψευδαισθήσεις, δηλαδή οπτικές (20-79%), απτικές (16-37%) και
οσφρητικές, ενώ σχεδόν ποτέ δεν απαντώνται μεμονωμένες αλλά
συνοδεύουν πάντα τις ακουστικές.
 Ey, H., Bernard, P., & Brisset, J. (1989). Manuel de Psychiatrie. Paris: Masson.
 National Institute of Mental Health. (2009). Schizophrenia. U.S Department of Health and Human Services.
 Naudin, J. (1997). Phenoménologie et psychiatrie. La voix et la chose. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail.
 Kemph, J.P., (1987). Hallucinations in psychotic children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 26:556–559

25.  Οι διαταραχές του συναισθήματος αφορούν αποδιοργανωμένα
συναισθήματα και συμπεριφορές και σύμφωνα με το ΝΙΜΗ (2009)
συμπεριλαμβάνονται στα αρνητικά συμπτώματα.
 Πιο συγκεκριμένα τα άτομα που νοσούν έχουν συναισθηματικές
αντιδράσεις που συχνά χαρακτηρίζονται από αμφιθυμία, όπου στο άτομο
κυριαρχούν συγχρόνως θετικά και αρνητικά συναισθήματα, κάτι που
δηλώνει την εκ διαμέτρου αντίθετη συγκινησιακή αντίδραση (Ραμπαβίλας
& Χριστοδούλου, 2003).
 Άλλη μια συχνή αντίδραση είναι αυτή του αμβλύ ή επίπεδου
συναισθήματος που εκδηλώνεται στο 74-95% των περιπτώσεων (Masi,
Mucci & Pari, 2006).
 Η συναισθηματική αμβλύτητα συνιστά είτε σύμπτωμα της ίδιας της
σχιζοφρένειας είτε μπορεί να προκληθεί από αντιψυχωτικά φάρμακα ή
από συνυπάρχουσα κατάθλιψη. Η συναισθηματική απάθεια και
αμβλύτητα συνήθως έχουν ως συνέπεια την κοινωνική απόσυρση και
απομόνωση του ατόμου και ενδεχομένως μπορούν να οδηγήσουν σε
αυτισμό (Kaplan, Sadock & Grebb, 2000).

26.  Άλλες συναισθηματικές διαταραχές είναι το άγχος, η
αμηχανία, η κατάθλιψη, η αποπροσωποποίηση και η
ανηδονία. Στο βάθος όλων αυτών των συναισθηματικών
ελλειμμάτων και συμπεριφορών εντοπίζεται η ανάγκη του
σχιζοφρενούς να αρνηθεί το συναίσθημα εν γένει και να
καταστρέψει τη σημασία του.
 Zερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. (εκδ.2η), Αθήνα: Ηλεκτρονικές τέχνες.
 Πετρίκης, Π.Ν., (2007). Η υποκειμενική εμπειρία των σχιζοφρενών. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής.

27.  Οι διαταραχές στη δομή και οργάνωση της σκέψης και η
έκπτωση του λόγο εμφανίζονται με συχνότητα η οποία
κυμαίνεται στο 40% με 84% και περιλαμβάνουν την χάλαση
των συνειρμών, έλλειψη αλληλουχίας και συνεκτικότητας που
εκφράζεται με ασάφεια, αοριστία και ασυναρτησία στα
λεγόμενα, ηχολαλία, υπερπεριεκτικότητα και αρκετά συχνά
νεολογισμούς. Όλα αυτά συνιστούν τα κύρια συμπτώματα
αυτής της απεξάρθρωσης της προσωπικότητας η οποία δε
δύναται να διατηρήσεις οποιοδήποτε είδους επικοινωνία με
άλλους.
 Masi, G., Mucci, M., Pari, C. (2006). Children with schizophrenia: clinical picture and pharmacological
treatment. CNS Drugs, 20:841–866.
 McKenna, K., Gordon, C.T., Lenane, M., Kaysen, D., Fahey, K., Rapoport, J.L. (1994). Looking for
childhood-onset schizophrenia: the first 71 cases screened. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry,
33:636–644
 Caplan R, Guthrie D, Tang B, Komo S, Asarnow RF. (2000). Thought disorder in childhood
schizophrenia: replication and update of concept. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 39:771– 778.
 Ey, H., Bernard, P., & Brisset, J. (1989). Manuel de Psychiatrie. Paris: Masson.

28.  Κατά αυτόν τον τρόπο πολύ συχνά ως συνέπεια της
διαταραχής της δομής και ροής της σκέψης ο λόγος σταματά
απότομα και χωρίς ο ασθενής να δείχνει πως ενοχλείται, η
σκέψη υφίσταται μια έκλειψη.
 Εκτός από αυτή την ανακοπή του ειρμού παρατηρείται
πλήρης βωβότητα (mutismus) που ίσως να διακόπτεται από
κάποιες λεκτικές παρορμήσεις ή από απαντήσεις που δεν
σχετίζονται με τις ερωτήσεις που έχουν τεθεί στον ασθενή
 Ο Μαρκίδης (1999) χαρακτήρισε αυτή τη γλώσσα των
ασθενών ως «άγλωσση» εφόσον δεν επικοινωνεί στον βαθμό
που ο αποκλειστικός σκοπός είναι η ορθή επικοινωνία.
 Πετρίκης, Π.Ν., (2007). Η υποκειμενική εμπειρία των σχιζοφρενών. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής,
 Μαρκίδης, Μ. (1999). Σχετικά με την άγλωσση γλώσσα. Στο Κατή, Δ., Κονδύλη, Μ., Νικηφορίδου.
Γλώσσα και νόηση. Επιστημονικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

29.  Η διαταραχή της βούλησης εκδηλώνεται ως ελλειμματικό και
ανεπαρκές ενδιαφέρον ή ανικανότητα να ακολουθήσει το
άτομο με σχιζοφρένεια μια σειρά και πορεία ενεργειών μέχρι
τη λογική τους κατάληξη και συμπορεύεται με την διαταραχή
του συναισθήματος.
 Η διαταραχή της ψυχοκινητικότητας εκδηλώνεται ως
αντίσταση του ασθενή σε εντολές ή προσπάθειες μετακίνησης.
Οι κινήσεις είναι επιβραδυμένες και αρκετές φορές μηχανικές
δίνοντας άλλοτε την αίσθηση της υπερβολής, άλλοτε της
αδεξιότητας και άλλοτε της προσποίησης.
 Χριστοδούλου, Γ.Ν. & Συνεργάτες. (2000). Ψυχιατρική. Α΄& Β΄τόμος, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου
Αθηνών: Εκδόσεις Βήτα.
 Ανδρούτσος, Χ. (2012). Σχιζοφρένεια σε παιδιά και εφήβους: Συνάφεια και ετερότητα προς τη
σχιζοφρένεια των ενηλίκων Τμήμα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, ΓΝΑ «Σισμανόγλειο»,
Αθήνα,Ψυχιατρική, 23:Π82–Π93

30.  Αναφορικά με τη θέση και τη στάση του ασθενούς παρατηρούνται
επίσης απρόσφορες ή παράδοξες κατατονικές στάσεις, κηρώδης
ευκαμψία καθώς και μειωμένη εκφραστικότητα του προσώπου αλλά
και στερεοτυπίες, επαναλαμβανόμενα δηλαδή λόγια, χειρονομίες και
στάσεις που εκφράζουν τις παραληρητικές ιδέες του ασθενούς ή
αποτελούν ένα κενό, αόριστο και αυτοματοποιημένο τελετουργικό.
Πίσω από όλες αυτές τις διαταραχές της ψυχοκινητικότητας βρίσκεται
μια βασικότερη, η ακινησία και η αδράνεια, η απώλεια δηλαδή της
ψυχοκινητικής πρωτοβουλίας, όπου ο ασθενής παραμένει ακίνητος
και δεν αντιδρά σε κανένα περιβαλλοντικό ερέθισμα.
 Ραμπαβίλας, Α.Δ & Χριστοδούλου, Γ.Ν. (2003). Σχιζοφρένεια. Στο: Χριστοδούλου, Γ.Ν., Ραμπαβίλας,
Α.Δ., Σολδάτος, Κ.Ρ., Αλεβίζος, Β.Η. & Κονταξάκης, Β.Π.. Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις Βήτα.
 Πετρίκης, Π.Ν., (2007). Η υποκειμενική εμπειρία των σχιζοφρενών. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τμήμα Ιατρικής.
 Στην 5η αναθεωρημένη έκδοση του DSM-V (2013) τίθενται κάποιοι
διαγνωστικοί περιορισμοί. Έτσι για να διαγνωσθεί σχιζοφρένεια θα
πρέπει να εντοπιστούν δύο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα
μέσα στο χρονικό διάστημα ενός μήνα συνοδευόμενα με σημαντική
κοινωνική δυσλειτουργία για χρονική περίοδο τουλάχιστον 6 μηνών.

31. ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ
 Η αιτιολογία για τη διαταραχή της σχιζοφρένειας παραμένει έως
σήμερα άγνωστη και τα αίτια της δεν έχουν εντοπιστεί πλήρως. Η
διεξαχθείσα έρευνα και τα συγκλίνοντα δεδομένα από τις μελέτες για
τη σχιζοφρένεια σε παιδιά, εφήβους και ενηλίκους εστιάζουν κυρίως
στους βιολογικούς και γενετικούς παράγοντες υποστηρίζοντας τις
επικρατούσες νευροαναπτυξιακές θεωρίες αλλά και την
αλληλεπίδραση με άλλους παράγοντες ψυχολογικής και κοινωνικής
φύσεως, δημιουργώντας μια ποικιλία από αιτιολογημένες θεωρίες
σχετικά με τη σχιζοφρένεια.

32.  Σύμφωνα με το ΝΙΜΗ (2003) η παιδική
σχιζοφρένεια περιλαμβάνει:

33. ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
 Έχουν δοθεί διάφορες γενετικές επεξηγήσεις όπως δυσλειτουργίες
και προοδευτικά εξελισσόμενες μορφολογικές ανωμαλίες του
εγκεφάλου, οι οποίες δύνανται να οδηγήσουν σε έναν αριθμό
συμπτωμάτων που συνδέονται με τη σχιζοφρένεια . Έρευνες επίσης
καταδεικνύουν στους ασθενείς προγεννητικά προβλήματα στην
ανάπτυξη, τη δομή, τη φυσιολογία και τη νευροψυχολογία του
εγκεφάλου (Rapoport 2000) αλλά και ορισμένες παραλλαγές στο
DNA οι οποίες επιδρούν στον εγκέφαλο και οδηγούν σε ψυχωτικές
τάσεις.

34.  Επίσης ένα ευρύ φάσμα γενετικών ερευνών και μελετών
υποστηρίζει εντόνως την ύπαρξη γενετικής συνιστώσας στην
κληρονομικότητα της σχιζοφρένειας. Σύμφωνα με τους Owen,
Craddock και O’Donovan (2005) η βασική αιτία της
διαταραχής είναι η κληρονομικότητα εφόσον τα άτομα που
είχαν συγγενή με την διαταραχή έχουν περισσότερες
πιθανότητες να νοσήσουν εξαιτίας των γονιδίων, ενώ
σύμφωνα με τον Ραμπαβίλα και Χριστοδούλου (2003) όσο πιο
στενή είναι η συγγένεια, η πιθανότητα αυτή αυξάνεται. Στην
έρευνα των Asarnow, Nuechterlein και Fogelson (2001) το
1/3 των οικογενειών που περιλαμβάνουν παιδιά με
σχιζοφρένεια έχουν τουλάχιστον έναν συγγενή 1ου βαθμού
που διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια ή κάποια άλλη σχιζότυπη ή
παρανοειδήw διαταραχή της προσωπικότητας.
 Keshavan, M.S., Tandon, R., Boutros, N.N., Nasrallah, H.H. (2008). Schizophrenia, “Just the
Facts’’: What We know in 2008 Part 3: Neurobiology. Schizophrenia Res 106(2-3): 89-107.
 Hoffman, R.E., & McGlashan, T.H. (2001). Neural network models of schizophrenia.
Neuroscientist 7: 441-54.
 Owen , M.J, Craddock, N., O’Donovan, M.C. (2005). Schizophrenia: genes at last. Trends
Genet.21 (9):518-25
 Asarnow RF, Nuechterlein KH, Fogelson D, et al. (2001). Schizophrenia and
schizophreniaspectrum personality disorders in first-degree relatives of children with
schizophrenia: the UCLA family study. Arch Gen Psychiatry;58(6):581-588.

35.  Συγκριτικά με τη σχιζοφρένεια των ενηλίκων, η σχιζοφρένεια
στη παιδική ηλικία εμφανίζει πιο υψηλή οικογενή προδιάθεση
και κληρονομική επιβάρυνση .ενώ σύμφωνα με το ΝΙΜΗ
(2009) αυτές οι γενετικές νευρολογικές ανωμαλίες είναι
διπλάσια σοβαρές στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες.
 Ανδρούτσος, Χ. (2012). Σχιζοφρένεια σε παιδιά και εφήβους: Συνάφεια και
ετερότητα προς τη σχιζοφρένεια των ενηλίκων Τμήμα Ψυχιατρικής Παιδιών και
Εφήβων, ΓΝΑ «Σισμανόγλειο», Αθήνα,Ψυχιατρική, 23:Π82–Π93
 Από την άλλη σύμφωνα με το BCSS (2008) υπάρχει ένας
αριθμός περιπτώσεων ασθενών που νοσούν από τους
οποίους κανείς δεν είχε ασθενή 1ου ή 2ου βαθμού που να είχε
διαγνωσθεί με σχιζοφρένεια. Αν και γενικότερα υφίσταται μια
διαφοροποίηση στις γνωμοδοτήσεις σχετικά με την περίπλοκη
όψη που έχει η διαταραχή στην κληρονομικότητα το αποδεκτό
σήμερα πρότυπο είναι η πολυγονιδιακή θεώρηση δηλαδή ο
συνδυασμός και η αλληλεπίδραση πολλών γονιδίων και
περιβαλλοντικών συνθηκών .
 British Columbia Schizophrenia Society. (2008). Basic Facts About Schizophrenia,14th edition.
Westminster Hwy, Richmond.
 Χριστοδούλου, Γ.Ν. & Συνεργάτες. (2000). Ψυχιατρική. Α΄& Β΄τόμος, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου
Αθηνών: Εκδόσεις Βήτα.

36. ΒΙΟΧΗΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ
 Σύμφωνα με την υπόθεση της ντοπαμίνης η σχιζοφρένεια είναι
συνέπεια της αυξημένης ντοπαμινικής δραστηριότητας. Η ντοπαμίνη
αποτελεί νευροδιαβιβαστή ο οποίος έχει κεντρίσει τη μεγαλύτερη
προσοχή στη σχετική με τη σχιζοφρένεια έρευνα, εφόσον έχουν
παρατηρηθεί στους ασθενείς υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης και μια
δυσανάλογα αυξημένη πυκνότητα των υποδοχέων ντοπαμίνης,
γεγονός που έχει άμεση συνέπεια στη λειτουργία του εγκεφάλου και
προκαλεί τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας.
 Λύκουρας, Ε., Μπότσης, Α., Ουλής, Π. (2005) Η κλίμακα θετικού και αρνητικού συνδρόμου (panss) εισαγωγή –
μετάφραση – προτύπωση. Αθήνα.
 Seeman, P., Weinshenker, D., Quirion, R., Srivastava, L.K., Bhardwaj, S.K., Grandy DK., Premont , R.T., Sotnikova,
T.D., Boksa, P., El-Ghundi, M., et al. (2005). Dopamine supersensitivity correlates with D2High states, implying many
paths to phychosis. Proc Nat Acad Sci USA 102 (9): 3513-18.

37.  Ωστόσο για τους Kaplan, Sadock & Grebb (2000) η αρχική
διαταραχή στη νόσο δύναται μα είναι μια υποντοπαμινική
κατάσταση. Εντούτοις η υπόθεση της ντοπαμίνης εμφανίζεται ως
ένας από τους πιο ισχυρούς παράγοντες στην αιτιοπαθογένεια
για τη σχιζοφρένεια και η θεωρία αυτή συνεχίζει να υφίσταται
επεκτάσεις και βελτιώσεις. Επίσης παρατηρείται και μια
προοδευτική αύξηση του ενδιαφέροντος και για άλλους
νευροδιαβιβαστές όπως το γλουταμινικό οξύ, τα αμινοξέα, η
νορεπινεφρίνη η σεροτονίνη της οποίας ο ρόλος παραμένει
καθοριστικός, εφόσον από τις αλλαγές που συμβαίνουν σε
αυτούς προκύπτουν οι εγκεφαλικές δυσλειτουργίες.
Επιπροσθέτως σε υποτροπή της νόσου μπορεί να οδηγήσει και η
χρήση συγκεκριμένων ναρκωτικών ουσιών που περιέχουν
αμφεταμίνη, ουσία που ενεργοποιεί τη ντοπαμίνη.
 Kaplan, H.I., Sadock, B.J. & Grebb, J.A. (2000). Ψυχιατρική. Β΄τόμος, (εκδ.7η), Αθήνα:Ιατρικές Εκδόσεις
Λίτσας.
 Στεφανής, Ν.Κ. (1996). Κατανομή της γονιδιακής έκφρασης του ντοπαμινεργικού υποδοχέα d4 στον
ανθρώπινο εγκέφαλο και ο πιθανός ρόλος του στην παθοφυσιολογία της σχιζοφρένειας. (Δημοσιευμένη
στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών).

38. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
 Οι κοινωνικές κα περιβαλλοντικές αιτίες προβάλλουν ως ένας
από τους κύριους λόγους της ανάπτυξης της διαταραχής. Έτσι
υποστηρίζεται πως στην εμφάνιση της νόσου δύναται να
συμβάλλει το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και πολλές
θεωρίες υποστηρίζουν την αιτιολογική σχέση της σχιζοφρένειας
με την αστικοποίηση και την εκβιομηχάνιση της σύγχρονης ζωής.
Επίσης στην ανάπτυξη της διαταραχής μπορούν να συμβάλλουν
η μετανάστευση, οι δυσχέρειες στη διαδικασία της στέγασης, οι
δυσάρεστες συνθήκες διαβίωσης. Επιπρόσθετα οι δυσάρεστες
εμπειρίες κατά τα πρώτα έτη ζωής του παιδιού όπως η βίαιη
συμπεριφορά, οι βλάβες, τα τραυματικά περιστατικά δύναται να
οδηγήσουν στην ανάπτυξη της νόσου.
 Zερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα. (εκδ.2η), Αθήνα: Ηλεκτρονικές τέχνες.
 Selten , J.P., Cantor-Graae, E., Kahn, R.S.(2007). Migration and schizophrenia. Curr Opin Phychiatry
20(2): 111-115.
 Janssen, I., Kraebbendam, L., Bak , M., et al.(2004). Childhood abuse as a risk factor for psychotic
experiences. Acta Psychiatric scand 109 (1): 38-45.

39.  Γενικότερα οι διαταραγμένες ενδοοικογενειακές σχέσεις επηρεάζουν
σημαντικά την πορεία της νόσου και ιδιαίτερα την πιθανότητα υποτροπής του
ασθενούς εφόσον το οικογενειακό περιβάλλον δημιουργεί το συναισθηματικό
κλίμα που μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την πορεία του ασθενούς.
Όπως είναι φυσικό η επιβάρυνση της οικογένειας των παιδιών που νοσούν
είναι μεγάλη και η φροντίδα πολύ δύσκολη με αποτέλεσμα να προκαλείται στο
άτομο στρες και κατ’επέκταση σχιζοφρενικές τάσεις. Αν και πολλά ερευνητικά
δεδομένα υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία σήμερα θεωρείται πως ο παράγοντας
στρες ασκεί μεγάλη επιρροή ως προς το χρόνο έναρξης της νόσου και τη
βαρύτητα των συμπτωμάτων, ενώ σύμφωνα με το BCSS (2008) δεν
αποδεικνύεται το στρες ως αίτια ανάπτυξης της σχιζοφρένειας εντούτοις
δύναται να αυξήσει την σοβαρότητα των συμπτωμάτων.
 Ευθυμίου, Κ. (2002). Ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας. Υλικό Σεμιναρίου. Αθήνα:
Ινστιτούτο Έρευνας της Συμπεριφοράς.
 Hoening, J. (1974). The Schizophrenic patient at home. Acta Psychiatrica Scandinavica, 50, 297-308.
 British Columbia Schizophrenia Society. (2008). Basic Facts About Schizophrenia,14th edition.
Westminster Hwy, Richmond

40.  Ωστόσο έχει προταθεί και μια βιοψυχολογική
αιτιολογία της διαταραχής η οποία προσπαθεί να
συνδέσει τη βιολογική θεωρία με τις κοινωνικές
εκδοχές ως αιτίες για την εμφάνιση της νόσου
πρεσβεύοντας την προσέγγιση προδιάθεση-στρες
κατά την οποία οι βιολογικοί παράγοντες
αλληλεπιδρούν με τους περιβαλλοντικούς.
 Harris, A. [Lecture on the Internet] 2010. Sydney: University of Sydney
http://sydney.edu.au/medicine/psychiatry/workshops/presentations/pharmacological_treatment_schiz.pd
f

41. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ-ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
 Κάθε φορά που γίνεται από ειδικούς μια διάγνωση, αυτή
προσδιορίζει και την θεραπευτική προσέγγιση και παρέμβαση. Η
θεραπεία της σχιζοφρένειας εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας
του 1950 με την ανακάλυψη της χημικής ένωσης της
χλωροπρομαζίνης. Ήδη από τη δεκαετία του ’70 ο Bleuler (1978)
και αργότερα ο Ciompi (1989) παρατήρησαν στις μακροχρόνιες
μελέτες τους ότι η πλειοψηφία των ασθενών τους δύναται να
εμφανίσει έως και πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων, ενώ σήμερα
σε πολλές διαταραχές η διαταραχή πιστεύεται πως μπορεί να
ελεγχθεί, και με την αρωγή ενός κατάλληλου θεραπευτικού και
παρεμβατικού σχεδίου οι πάσχοντες πιθανόν να μπορέσουν να
επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο.

42.  Σύμφωνα με το ΝΙΜΗ (2009) η σχετική με την φροντίδα των ασθενών
δραστηριότητα αυξάνεται προοδευτικά και παρατηρείται μια ταχεία
ανάπτυξη και χρήση θεραπευτικών παρεμβάσεων προκειμένου να
βοηθηθούν οι πάσχοντες και να αποκτήσουν καλύτερες και
καταλληλότερες συνθήκες ζωής καθώς και μεγαλύτερα ατομικά
οφέλη εφόσον τα συμπτώματα της συγκεκριμένης διαταραχής είναι
ιδιαίτερα επίπονα και αναπόφευκτα η κοινωνική ζωή των ασθενών
καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη. Πιο συγκεκριμένα η αντιμετώπιση της
σχιζοφρένειας σε παιδιά στηρίζεται, κατ’αναλογίαν προς τους
ενηλίκους, σε ένα πολυδιάστατο θεραπευτικό και παρεμβατικό
σχέδιο και κρίνεται απαραίτητο οι ειδικοί να προβούν σε ένα
εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπείας εφόσον το κάθε παιδί συνιστά
μια περίπτωση μοναδική στο οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η
ένταση και η σοβαρότητα των συμπτωμάτων της διαταραχής.
 Ευθυμίου, Κ. & Καποδήστρια, Δ. (2003). Γνωσιακά, συμπεριφοριστικά, ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα
για σχιζοφρενείς. (άρθρο προς δημοσίευση).
 Remschmidt, H., Martin, M., Hennighausen, K., Schulz, E. (2001). Treatment and rehabilitation of early
onset schizophrenia. In: Remschmidt, H. (ed) Schizophrenia in children and adolescents. Cambridge
University Press, Cambridge, UK, 9:192–267
 Στασινός, Δ.Π. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020. Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο-
ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Παπαζήση

43.  Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές που δημοσιεύθηκαν
από την ΑΡΑ το 1997 για τη θεραπεία ατόμων με σχιζοφρένεια
πρωταρχικός σκοπός κατά την οξεία φάση της διαταραχής
είναι η μείωση των συμπτωμάτων, ενώ στη φάση της
σταθεροποίησης στόχοι των θεραπειών είναι η αποφυγή
υποτροπής, η επιπλέον μείωση των συμπτωμάτων και η
προσπάθεια προσαρμογής του ατόμου στην κοινωνία. Κατά
τη φάση της σταθερότητας βασικοί στόχοι συνιστούν η
βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής του
πάσχοντος και φυσικά η παράλληλη καταγραφή και
ενασχόληση με τα συμπτώματα.
 American Psychiatric Association. (1997). Practice Guideline for the Treatment of Patients with
Schizophrenia. Am J Psychiatry, 154:4.
 Ευθυμίου, Κ. & Θεοδώρου, Β. (2000). Γνωσιακή-συμπεριφοριστική ομαδική παρέμβαση
ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα σε σχιζοφρενείς ασθένεια στον γερμανόφωνο χώρο. Ανακοίνωση στο
Πανευρωπαϊκό συνέδριο «Καινοτόμες πρωτοβουλίες στην ψυχιατρική αποκατάσταση». Ε.ΠΙ.Ψ.Υ,
Αθήνα.
 Ευθυμίου, Κ. & Καποδήστρια, Δ. (2003). Γνωσιακά, συμπεριφοριστικά, ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα
για σχιζοφρενείς. (άρθρο προς δημοσίευση).
 Μαυροειδή, Α. (2001). Ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα για την θεραπεία της Σχιζοφρένειας. Υλικό
διδασκαλίας. Αθήνα: Ινστιτούτο έρευνας της συμπεριφοράς.
 Μπουρονίκου, Β. (2001). Τα θετικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας και η αντιμετώπιση τους σύμφωνα
με τη γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση. Υλικό διδασκαλίας. Αθήνα: Ινστιτούτο έρευνας της
συμπεριφοράς.

44.  Οι σύγχρονες θεραπευτικές μέθοδοι και παρεμβατικές
τεχνικές για την παιδική σχιζοφρένεια ποικίλλουν και
περιλαμβάνουν κυρίως δύο προσεγγίσεις, τη βιολογική
και την ψυχοκοινωνική, οι οποίες κατά τη διάρκεια της
θεραπείας αλληλοδιαπλέκονται , όσον αφορά την
προτεραιότητα εφαρμογής της καθεμίας στις διάφορες
φάσεις της διαταραχής (Kaplan, Sadock & Grebb, 2000).
Κατά κανόνα πρώτη επιλογή αποτελεί η φαρμακευτική
αγωγή και η χορήγηση αντιψυχωτικών φαρμάκων τα
οποία χωρίζονται σε 3 κατηγορίες:

45.  1) στους ανταγωνιστές της ντοπαμίνης: χλωροπρομαζίνη,
αλοπεριδόλη, ριμοξιπρίδη. Αυτές οι ουσίες όμως δεν είναι
εντελώς ακίνδυνες
 2) ρισπεριδόνη: ουσία ανταγωνιστική στους υποδοχείς της
ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, η οποία αποτελεί
φάρμακο 1ης εκλογής διότι είναι ασφαλέστερη και πιο
αποτελεσματική, σύμφωνα με τις μελέτες των Spollen &
Gutman (2002) η δράση μιας άλλη ουσίας, της σερτινόλης,
κρίθηκε ακόμα πιο αποτελεσματική από τη ρισπεριδόνη.
 3) κλοζαπίνη: αποτελεί φάρμακο 2ης επιλογής εξαιτίας των
ανεπιθύμητων παρενεργειών που προκαλεί σε κάποιες
περιπτώσεις ασθενών καθώς επίσης λόγω του υψηλού
της κόστους. Οι Spollen & Gutman (2002) μελέτησαν
επίσης τη δράση της λαμοτριγίνης σε σχέση με την
κλοζαπίνη.
 Kaplan, H.I., Sadock, B.J. & Grebb, J.A. (2000). Ψυχιατρική. Β΄τόμος, (εκδ.7η), Αθήνα:Ιατρικές Εκδόσεις
Λίτσας.
 Spollen, J.J. & Gutman, D. (2002). Recent findings in schizophrenia. 15th European
College of Neuropsychopharmacology Congress. October 5-9, Barcelona, Spain.

46.  Ως συμπληρωματική αγωγή των αντιψυχωτικών φαρμάκων
προκειμένου να ενδυναμωθεί το θεραπευτικό αποτέλεσμα
χρησιμοποιούνται επίσης η καρβαμαζεπίνη, το λίθιο,
αντικαταθλιπτικά φάρμακα, τα τελευταία σε συνύπαρξη με
καταθλιπτικά συμπτώματα ή κατά την υπολειμματική φάση της
διαταραχής. Θετική διαδικασία των νεότερων χρόνων είναι η
δημιουργία αντιψυχωσικών φαρμάκων 2ης γενιάς, τα οποία
εμφανίζουν μικρότερη και ελεγχόμενη απόδοση στα
αποτελέσματα της θεραπεία .
 Ραμπαβίλας, Α.Δ & Χριστοδούλου, Γ.Ν. (2003). Σχιζοφρένεια. Στο: Χριστοδούλου, Γ.Ν., Ραμπαβίλας,
Α.Δ., Σολδάτος, Κ.Ρ., Αλεβίζος, Β.Η. & Κονταξάκης, Β.Π.. Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδόσεις Βήτα.
 Velligan, D.I., & Alphs, L.D. (2008). Negative symptoms in schizophrenia: The
Importance of Identification and Treatment. Psychiatric Times, 25.


47.  Η παιδική σχιζοφρένεια όμως συνιστά μια διαταραχή που χρήζει μιας
πολυδιάστατης και σφαιρικής αντιμετώπισης. Αν και τα αντιψυχωτικά
φάρμακα συνιστούν το κύριο όπλο της θεραπείας εξαιτίας του ότι
αντιμετωπίζουν με αποτελεσματικότητα τα συμπτώματα της νόσου, δε τη
θεραπεύουν. Σε κάποιες περιπτώσεις οι ασθενείς δεν ανταποκρίνονται με
επιτυχία στην φαρμακευτική αγωγή και επιπροσθέτως εξαιτίας της
διαταραχής εμφανίζουν πολλαπλά ελλείμματα σε κοινωνικό επίπεδο αλλά
και σε επίπεδο γνωστικών λειτουργιών.
 Κατά συνέπεια η φαρμακευτική αντιμετώπιση της διαταραχής θα πρέπει
να συνδυάζεται και με την παροχή θεραπευτικών παρεμβάσεων που θα
καλύπτουν και τις κοινωνικοεκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού.
 Κατάλληλες για το σκοπό αυτό θεωρούνται οι ψυχοκοινωνικές
θεραπευτικές προσεγγίσεις. Σύμφωνα με το ΝΙΜΗ (2009) ορισμένες
παρεμβάσεις στην ψυχοκοινωνική θεραπεία στόχος της οποίας είναι η
εκπαίδευση του ασθενή προκειμένου να διαχειρίζεται και να ελέγχει τα
συμπτώματα του, είναι η εκπαίδευση της οικογένειας, η γνωσιακή-
συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η αναμόρφωση, η θεραπεία
αυτοβοήθειας κ.α.
 Χριστοδούλου, Γ.Ν. & Συνεργάτες. (2000). Ψυχιατρική. Α΄& Β΄τόμος, Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου
Αθηνών: Εκδόσεις Βήτα.
 Ευθυμίου, Κ. (2002). Ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας. Υλικό Σεμιναρίου. Αθήνα: Ινστιτούτο
Έρευνας της Συμπεριφοράς.

48.  Η οικογένεια θεωρείται ο σημαντικότερος αρωγός στην ψυχοκοινωνική
αποκατάσταση του παιδιού και κατά συνέπεια οι θεραπευτικές προσεγγίσεις σε
επίπεδο οικογένειας θεωρούνται άκρως απαραίτητες (Οικονόμου, 1992). Οι
οικογενειακές παρεμβάσεις ιδιαιτέρως αποκτούν μεγάλη βαρύτητα στην παιδική και
εφηβική σχιζοφρένεια, εδικά στις περιπτώσεις ατόμων που εκτός από τα ψυχωσικά
συμπτώματα υφίστανται και σοβαρά ελλείμματα σε διάφορε πλευρές της ανάπτυξης
(Ανδρούτσος, 2012 ). Κατά αυτό τον τρόπο συνίσταται η συμμετοχή της οικογένειας
σε ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα προκειμένου τα μέλη της οικογένειας να
αποκτήσουν τόσο τις απαραίτητες γνώσεις για τη φύση της νόσου όσο και τις
δεξιότητες για τη φροντίδα του ασθενή αλλά και για τη βελτίωση της δικής τους
προσωπικής ζωής (Ευθυμίου & Καποδήστρια, 2003). Στην οικογενειακή θεραπεία
γίνονται προσπάθειες να περιοριστεί το άγχος που προκαλείται από το κοινωνικό
σύνολο, εφόσον το κοινωνικό στίγμα θεωρείται ως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην
ανάρρωση του ασθενή με σχιζοφρένεια, και να μετρηθεί η πιθανότητα υποτροπής
(Murray-Swank & Dixon, 2004).
 Οικονόμου, Μ. (1992). Συμπεριφοριστική αξιολόγηση οικογένειας σχιζοφρενούς. Πρόληψη υποτροπής I & II. Αθήνα:
Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς.
 Ανδρούτσος, Χ. (2012). Σχιζοφρένεια σε παιδιά και εφήβους: Συνάφεια και ετερότητα προς τη σχιζοφρένεια των ενηλίκων
Τμήμα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, ΓΝΑ «Σισμανόγλειο», Αθήνα,Ψυχιατρική, 23:Π82–Π93
 Ευθυμίου, Κ. & Καποδήστρια, Δ. (2003). Γνωσιακά, συμπεριφοριστικά, ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα για σχιζοφρενείς.
(άρθρο προς δημοσίευση).
 Murray-Swank, A. B., & Dixon, L. (2004). Family psychoeducation as an evidence based practice. CNS Spectr, 9(12),
905-912.

49.  Όσον αφορά την γνωσιακή- συμπεριφορική θεραπεία, αυτή
χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της υπολειμματικής φάσης της νόσους και
σε χρόνιους αρρώστους, ωστόσο μια σειρά μελετών δείχνουν ότι είναι
ιδιαίτερα αποτελεσματική για τη διαχείριση των συμπτωμάτων στην οξεία
φάση της νόσου .Η θεραπεία CBT παρέχει στα άτομα ασθενείς εκτός από
τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους και την δυνατότητα να διευρύνουν
κλινικά τις γνώσεις τους, βελτιώνεται η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία
ενώ σπουδαία είναι και η συμβολή της σε προγράμματα αποκατάστασης.
Μάλιστα η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία οικογένειας αποτελεί την
πλέον ελεγμένη και επιτυχημένη παρέμβαση συμπεριφοριστικού τύπου για
τη σχιζοφρένεια και πολύ αποτελεσματική στο να περιορίζει τις υποτροπές
και στο να βοηθά σημαντικά τον ασθενή να διαχειρίζεται α αρνητικά του
συναισθήματα.
 Ekdawi M. & Conning A. (1998). Ψυχιατρική Αποκατάσταση. Εκδόσεις: Έλλην. σελ.33-34.
 Liberman R . (1982). Assessment of Social Skills. Schizophrenia Bulletin, 8 (1),80.
 Morisson, A. K. (2009). Cognitive behavior therapy for people with schizophrenia. Psychiatry (Edgmont), 6(12), 32-39.

50.  Άλλα είδη παρεμβάσεων είναι φυσικά η ατομική ψυχοθεραπεία η
οποία χωρίζεται σε δύο τύπους, την υποστηρικτική και την
εναισθητική, οι κοινωνικές παρεμβάσεις, η ψυχοθεραπεία μητέρας-
παιδιού, η ψυχοκινητική άσκηση, η λογοθεραπεία, η ομαδική
θεραπεία και η ένταξη σε ομαδικά εργαστήρια η οποία αποτελεί μια
μέθοδο που βοηθά πολύ στην αντιμετώπιση της κοινωνικής
απομόνωσης των ασθενών, και φυσικά η Ειδική Αγωγή και
Εκπαίδευση στο σχολείο.
 Remschmidt, H., Martin, M., Hennighausen, K., Schulz, E. (2001). Treatment and rehabilitation of early onset
schizophrenia. In: Remschmidt, H. (ed) Schizophrenia in children and adolescents. Cambridge University Press,
Cambridge, UK, 9:192–267
 Συνοδινού, Κ. (1993-2002). Ψυχοπαθολογία του παιδιού και του εφήβου. (αδημοσίευτες σημειώσεις).