De grenzen van goud: kunst in de Nederlandse Gouden Eeuw
De onvergelijkbare prestaties van Nederlandse kunstenaars in de Gouden Eeuw zijn legendarisch. Maar hoe onvergelijkbaar zijn ze eigenlijk? De bronnen waaruit Nederlandse kunstenaars inspiratie en voorbeelden putten liggen buiten de landsgrenzen. De kunst in de eregalerij van het Rijksmuseum is zichtbaar verwant aan, en soms niet te onderscheiden van, werk van kunstenaars in andere landen. Nederlandse kunstenaars werkten in alle landen van Europa en erbuiten. Toen de zeventiende eeuw voorbij was, ging de productie van hoogwaardige kunst op hoog niveau door. De spreker verkent geografische en chronologische grenzen om de Nederlandse kunst uit de Gouden Eeuw des te scherper in beeld te krijgen.
Gary Schwartz is in Brooklyn, New York geboren in 1940. Tussen 1956 en 1965 studeerde hij kunstgeschiedenis aan New York University en Johns Hopkins University in Baltimore. In 1965 kwam hij als Kress Fellow naar Nederland, waar hij gebleven is. Onder zijn publicaties zijn, naast tien andere boeken, standaardwerken over Rembrandt en Pieter Saenredam. Honderden artikelen en wetenschappelijke publicaties verschenen van zijn hand en ook op zijn website: de Schwartzlist. Schwartz is drager van de Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs voor de Geesteswetenschappen.
4. Pierre Cuypers, bouwer van
het Rijksmuseum
Koning Willem III: ”ik
zal nooit een voet in dat
klooster zetten.”
5.
6. Het zelf De ander
Binnengrenzen Protestants Katholiek
Zeventiende eeuw Middeleeuwen
De noordelijke provincies De zuidelijke provincies
Schilderkunst Beeldhouwkunst
Buitengrenzen De Nederlanden Het hof in Praag
Het transalpijnse Het cisalpijnse
Nationale identiteit Internationale identiteit
Een aantal van de te verkennen grenzen van goud
7.
8. “And history includes too much contingency, or shaping
of present results by long chains of unpredictable
antecedent states, rather than immediate determination
by timeless laws of nature. ”
Stephen Jay Gould
12. Eugène Fromentin, Les maîtres d’autrefois (1876)
vertaald 1952 door Henri van de Waal als De meesters van weleer
“De Hollandse school begint met de eerste jaren van de XVIIde eeuw.
Als men de data enigszins forceert, zou men de dag van haar geboorte
kunnen vaststellen. Zij is de laatste der grote scholen, misschien de
oorspronkelijkste, zeker de plaatselijkste... Er ontstaat een nieuwe staat
en een nieuwe kunst. De oorsprong van de Hollandse kunst, haar
karakter, haar doel, haar hulpmiddelen, haar komst te juister tijd, haar
snelle groei, haar eigen karakter zonder voorbeeld en vooral de
plotselinge manier, waarop ze daags na de wapenstilstand, tegelijk met
de natie zelve, werd geboren als de vlugge en natuurlijke bloesem van
een volk, dat gelukkig was te kunnen leven en verlangend om zichzelf te
leren kennen...”
13.
14. De 17 provinciën
in 1609 in de
militair-politieke
geschiedenis
en in de
verbeelding van
een Nederlander
van toen, Claes
Jansz Visscher.
15.
16. “It … seems to me … that the great majority of paintings
made [in the northern Netherlands] between about 1620
and 1670 … had very little to do with what was
happening elsewhere and that the very special
circumstances of the north Netherlands led to the creation
of an art which is strikingly different from the art of
elsewhere in Western Europe.”
22. Gabriel Metsu
De familie van Jan Jacobsz Hinloopen, ca. 1663
Berlijn, Gemäldegalerie
Juan Bautista Martínez del Mazo
De familie van de schilder, 1664-1665
Wenen, Kunsthistorisches Museum
24. De Vlaamse kunst is “in essentie documentair, aangevuld
met fantasie, geweld, actie en dreiging... angstaanjagend
en dramatisch. Water en wolken zijn haast explosief
beladen; het schelle licht voorspelt een aankomende
calamiteit.”
“Zeeschilderkunst van de Noordelijke Nederlanden, die
we omwille van de eenvoud Hollands zullen noemen, is
niet lyrisch in oorsprong maar verhalend en beschrijvend.
In vroege jaren toont het affiniteit met Zuid-Nederlands
landschappen en zeestukken in coloriet – drietraps
toonperspectief en velle kleuren in de kleding van de
staffage en de vlaggen – en in haar coquette, anecdotische
en panoramische eigenschappen.”
Laurens J. Bol, Die holländische Marinemalerei des 17.
Jahrhunderts, 1973
26. Frans Huys naar Pieter Bruegel
Zeeslag in de baai van Napels, 1568
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
Claes Jansz Visscher
Zeeslag bij Duins, 1639
Amsterdam, Rijksmuseum
27. Frans Huys naar Pieter Bruegel
Oorlogsschip onder zeil, jaren 1560
Amsterdam, Rijksmuseum
Willem van de Velde de Jonge
HMS Resolution in een storm, ca. 1678
Greenwich, National Maritime Museum
28. Frans Huys naar Pieter Bruegel
Driemaster met Dedalus en Icarus, ca. 1560-1565
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen
Willem van de Velde de Oude
Oorlogsschepen onder zeil, jaren 1690
Londen, Kunsthandel John Mitchell
Painting of the Year, Masterpiece Fair 2014
29. Frans Huys naar Pieter Bruegel
Viermaster voor de wind
1560s (in spiegelbeeld)
J. van Beecq
De Royal Prince voor de wind, 1679
Greenwich, National Maritime
Museum
30. Willem van de Velde, Nederlands-
Engels
Ca. 1672. Toledo, Ohio
Jan Porcellis, Vlaams-Nederlands-
Vlaams-Nederlands
Ca. 1620. Los Angeles, LACMA
Bonaventura Peeters, Vlaams
Jaren 1650. Kunsthandel Rob
Kattenburg
Ludolf Backhuysen, Duits-Nederlands
Ca. 1690. Amsterdam, Rijksmuseum
31. Julius Porcellis
Hoeker in storm bij rotsachtige kust, jaren 1620
Greenwich, National Maritime Museum
Julius Porcellis
Vissers halen vangst in, ca. 1640
Greenwich, National Maritime
Museum
33. Dirck de Quade
van Ravesteyn
Allegorie op het
regime van Rudolf II,
1603
Praag, Národni
Galerie
Dirck de Quade van Ravesteyn
De heilige Veronica en de instrumenten
van de Passie, 1603
Praag, Národni Galerie
34.
35. Roelant Savery
Bloemen in een
roemer
1603
Utrecht, Centraal
Museum
Balthasar
van der Ast
Bloemen in een
Chinese vaas, 1623
Den Haag,
Mauritshuis
36. Jan Davidsz de Heem
Portret van Willem III in bloemenkrans, ca 1660
Lyon, Musée des Beaux-Arts
Jan Davidsz de Heem
Miraculeuse miskelk in een nis met bloemen, 1648
Wenen, Kunsthistorisches Museum
37. Daniel Seghers, S.J.
Bloemencartouche rond beeld van Willem III,
ca. 1660
Den Haag, Mauritshuis
Daniel Seghers, S.J. en Thomas
Willeboirts Bosschaert
Bloemencartouche met Mariabeeld, 1645
Den Haag, Mauritshuis
38. Jan van Call
Het Huygenshuis en het Mauritshuis, ca. 1690
Den Haag, Haags Gemeentearchief
39. Twee bloemstillevens van de Utrechtse
Protestant Jan Davidsz de Heem
Twee bloemstillevens van de Antwerpse
Jezuiet Daniël Seghers
“It … seems to me … that the great majority of
paintings made [in the northern Netherlands]
between about 1620 and 1670 … had very little to
do with what was happening elsewhere and that
the very special circumstances of the north
Netherlands led to the creation of an art which is
strikingly different from the art of elsewhere in
Western Europe.” Christopher Brown
44. “Giambologna would eventually graft an understanding of the
formal aspect of Michelangelo's statuary onto a thorough
reappraisal of Greco-Roman sculpture. By around 1570, when
Giambologna was living in Florence, he had become the most
influential sculptor in Europe.”
49. “Network of the Helman dynasty”
uit
Isabella di Lenardo
“Carlo Helman, merchant, patron and
collector, and the role of family ties in
the Antwerp-Venice migrant
network,”
Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 63
(2013), Kunst en migratie: Nederlandse
kunstenaars op drift, 1400-1750, Leiden/
Boston (Brill) 2014
55. Hoofddoel van dit project is de regio-gewijze,
wetenschappelijke ordening, analyse en ontsluiting van
de meer dan 10.000 Nederlandse en Vlaamse schilderijen
in Italiaans openbaar bezit. Daarmee wordt dit voor een
belangrijk deel onbekende maar fundamentele onderdeel
van het Nederlandse en Belgische culturele erfgoed dat
naar Italië werd geëxporteerd of daar ter plekke werd
geproduceerd, toegankelijk gemaakt en in woord en beeld
vastgelegd voor de internationale wetenschap en een
groter publiek door middel van een regiogewijs
opgezette, engelstalige publicatie.
Deel I gewijd aan de regio Ligurië met 441 schilderijen
werd in 1998 gepubliceerd. Deel II met 909 schilderijen in
Lombardije verscheen in twee afzonderlijke banden in
2001-2002. Deel III gewijd aan Piemonte, 1063 schilderijen
omvattend, verscheen in 2012. Deel V (Toscane) is in
voorbereiding.
60. Een deel van de 300
schilderijen en 1200 beelden
van Vincenzo Giustiniani
werd in de jaren 1630 in prent
uitgegegeven, onder toezicht
van Joachim von Sandrart,
een leerling van Gerrit van
Honthorst. Onder de
graveurs die hieraan werkten
waren de Nederlanders
Cornelis Bloemaert, Reinier
Persijn, Theodoor Matham en
Nicolaas Régnier.
Cornelis Bloemaert naar
Titiaan
Madonna en kind met
Johannes de Doper, jaren
1630
London, British Museum
61. Geijkt beeld Fiamminghi in Roma
Kunstenaar kleine ondernemer In dienst van een opdrachtgever
Burgerlijke klanten Hoogadellijke beschermheren
Seculier Afhankelijk van kerkelijke protectie
Onderwerpen uit het dagelijks leven De grote iconografische traditie
62. Gerrit van Honthorst
Vrolijke Vioolspeler, 1623
Amsterdam, Rijksmuseum
Gerrit van Honthorst
Granida en Daifilo, 1625
Utrecht, Centraal Museum
63. Abraham Bloemaert
De parabel van de zaaier, 1624
Baltimore, Walters Art Gallery
Abraham Bloemaert
De voorspraak van Christus en Maria, 1615. 430 x 310
Den Bosch, Sint Janskathedraal
64. Pieter Saenredam
Het koor, met hoofdaltaar,
van de Sint
Janskathedraal, Den Bosch
Tekening
1632
London, British
Museum
Schilderij
1646
Washington, National
Gallery of Art
65. Pieter Saenredam
Tekening van een
gebrandschilderd
glas in de Sint
Janskathedraal, Den
Bosch, 1632
Den Bosch,
Noordbrabants
Museum
-------
De Buurkerk,
Utrecht, 1644
London, National
Gallery
73. 1481: Fonds
voor constructie
gelegateerd door
Bandinello Sauli.
1549: Ontwerp
opgedragen
door Bendinello
Sauli aan
Galeazzo Alessi.
1552: Eerste
steen gelegd.
1603: Koepel
klaar.
1722: Carillon
geïnstalleerd in
opdracht van
Domenico Sauli.
Gevel bijna
klaar.
Einde 19de eeuw:
Bouw afgerond.
«Iniziata intorno
alla metà
del Cinquecento, la
sua costruzione si
protrasse fino
all'inizio del secolo
seguente, ma i
lavori continuarono
anche nei secoli
successivi, per
questo nel
linguaggio
popolare
divenne proverbiale
l'espressione "A l'è
comme a fabrica de
Caignan" ("è come
la fabbrica di
Carignano") per
indicare un'impresa
interminabile.»
74. “Ritratto di
Rembrans
Fiammingo”,
late jaren 1660,
in de collectie
van Cardinaal
Leopoldo de’
Medici,
aangeschaft in
de vroege jaren
1670.
Florence, Uffizi
Cardinaal
Francesco Maria
Sauli, die in 1666
opdracht gaf aan
Rembrandt een
altaarstuk te
schilderen voor
de familiekerk in
Genoa.
Particuliere
verzameling
75.
76. Rembrandt
Madonna en kind in de
wolken, 1641 (in
spiegelbeeld)
London, British
Museum
Federico Barocci
Madonna en kind in de
wolken, 1568
New York,
Metropolitan
Museum of Art
77.
78.
79. Willem Hondius naar
Pieter Dankerts de Rij
Prinses Cecilia Renata van
Oostenrijk, koningin van
Polen, 1645
Kraków, Czartoryski
Museum
80.
81. Romeyn de
Hooghe
Jan III Sobieski,
koning van Polen,
Groothertog van
Litouwen, te paard
1674
Amsterdam,
Rijksmuseum
82. Romeyn de
Hooghe naar een
tekening van
Francesco Gratta
Intocht in Kraków
van Jan III Sobieski
voor zijn kroning
(1676), 1675!
Particuliere
verzameling
86. Kasteel Kronborg Simon van der Passe
Christiaan IV van Denemarken, 1633
Amsterdam, Rijksmuseum
87. Crispijn de Passe II
Dubbelverloving tussen
Frederik van Denemarken en
Anna van Brandenburg,
Keurvorst Joachim van
Brandenburg en Elisabeth
van Denemarken, 1502, na
1637
Copenhagen, Koninklijk
Prentenkabinet
88. Simon van de Passe
Ceremonieel portret van Magdalena van de Passe,
beroemde dochter van Crispijn van de Passe I, op
haar 50ste, 1630
London, British Museum
Willem van de Passe
Christian IV van Denemarken en
zijn zoon Frederik Christiaan, 1620-
1630
London, British Museum
89. De lancering van
Gerson Digital:
Denmark wordt in
Copenhagen op 24 juni
gemarkeerd door een
symposium in het
Statens Museum.
Inschrijving tot 16 juni.
90.
91. Does this mean that it was primarily the Dutch more than the
Germans, French or Italians who – directly or indirectly –
contributed to the Danish cultural heritage of the 16th and 17th
centuries?4 That does indeed appear to be the case, especially
with respect to architecture, sculpture and painting. However,
the precious objects in the treasury of Rosenborg Castle were
primarily made by German artists.5 Nevertheless Italian art
was especially highly esteemed at the Danish court, and Danish
artists, or ones active there, were often sent to Italy on a royal
stipend or else undertook the journey south on their own
initiative. There was also a clear preference for paintings by
Dutch and Dutch-trained artists who had been to Italy and who
could present themselves as artists of international allure.6
Uit Gerson Digital: Denmark
92. Simon van de Passe
Anne van Denemarken,
koningin van de Verenigde
Koninkrijk, 1616
London, British Museum
Willem Hondius
Prinses Cecilia Renata van
Oostenrijk, koningin van Polen,
1645
Warschau, Nationaal
Museum
“Thomas DaCosta Kaufmann describes ‘the
phenomenon by which […] Netherlanders stand in
for Italians, and spread the Renaissance to other
countries.’” Gerson Digital: Denmark
93. Het zelf De ander
Binnengrenzen Protestants Katholiek
Zeventiende eeuw Middeleeuwen
De noordelijke provincies De zuidelijke provincies
Schilderkunst Beeldhouwkunst
Buitengrenzen De Nederlanden Het hof in Praag
Het transalpijnse Het cisalpijnse
Nationale identiteit Internationale identiteit
Een aantal van de verkende grenzen van goud
94. • “It … seems to me … that the great majority of paintings made
[in the northern Netherlands] between about 1620 and 1670 …
had very little much to do with what was happening elsewhere
and that the very special circumstances of the north
Netherlands led only in small measure to the creation of an art
which is strikingly different from the art of elsewhere in
Western Europe.”