Dynoysos and Fokai

1. D ONYSOSİD ONYSOSİ
FELSEFESİFELSEFESİ
&FOÇA&FOÇA
Doç. Dr. Vural YiğitDoç. Dr. Vural Yiğit
Ağustos 2012, FoçaAğustos 2012, Foça

2. D ONYSOS SöYLENLErİ İ
Mit tanrısı olarak da bilinen Dionysos
(Bakhos), bir Lidya-Frigya tanrısıdır.
Yani Anadolu kökenlidir.
Kadmos ve Harmonia'nın kızı olan
Semele ile Zeus'un oğludur. Doğum
söylencesi ise çok ilginçtir.
Dionysos'la ilgili bilgileri; M.Ö 5.YY'da
yaşayan ünlü düşünür Euripides'in,
"Bakhalar" adlı tragedyasında görüyoruz.

3. EuripiDES «BAkhALAr»
Atılmak Lydia’nın, Phrygia’nın dağlarına!
O zaman yeryüzünde derelerde süt akar.
Derelerde şarap akar, bal akar;
Yükselir sanki yerden…
Dionisos tanrıların en mutlusu,
Güzel çelenkli şölenlerin baş tacı,
Odur tanrı sofralarında kederleri dağıtan…
Akınca şarap testilerinden pırıl pırıl özü salkımın,
Sarmaşıkla bezenmiş şölenlerde,
Odur veren zengine de fakire de,
Keder dağıtan şarabın ferahlığını….

4. ET MOLOJİ İET MOLOJİ İ
Dionysos, "Dio” ve “Nysos" köklerinin
birleşmesinden oluşmuştur.
«Dio», tanrı anlamına gelmektedir. «Nysa»
ise antik dönemlerde Anadolu’da birçok dağ
ve yerleşime isim olmuştur.
Böylece Dionysos; "Nysa Dağının Tanrısı"
anlamına gelir.
Diğer bir görüş ise, "iki kez doğan"
anlamından gelen "ditrambos" kelimesiyle
karşılık bulur.

5. M TOLOJ k TANri D ONYSOSİ İ İ
Oniki Olympos tanrısından birisidir.
«Ölümün ve yaşamın yenilenmesi» tanrısı
olarak bilinir.
«Aşkı», «Coşkulu duyguları» ve «Tutkuları»
betimler.
«Haz» ve «Acı» arasında iki uçta gider gelir.
Dionysos, doğaya yöneliktir.
Ancak simgelediği asıl güç; doğanın kendisi
değil, insanla-doğa arasındaki ilişki ve insanı
doğanın sırlarına erdiren büyülü bir güçtür.

6. Şarap ve Esin
Tanrısı
Dionysos, «Asma», «Şarap», «Üzüm»
ve «Bitkilerin»,
«Bol meyveleri ağaçların», «Baharda
çiçek açıp yenilenen doğanın»
tanrısıdır.
Yazar ve Şairlere «Esin» verir.
Yalnız içki yoluyla değil esin yoluyla
da özgürleşmedir.

7. ANADOLu VE D ONYSOSİ
Antik Anadolu’un pek
çok yerinde tanrı
Dionysos’un izlerine
rastlanır.
Aydın İlinin Sultanhisar
İlçesindeki, «Nysa»
antik tiyatrosunda,
Donysos’a ait pek çok
kabartma bulunmuştur.
Seferihisar, Teos’ta
ünlü Dionysos tapınağı

8. D ONYSOS’uN NYSA kENTİ İ
YA ANTi örNEkLErŞ İ

9. ZN k SöYLENCESİ İ İ
İznik, tanrı Dionysos’un kentidir.
Irmak tanrısı Sangarios (Sakarya) ile tanrıça
Kybele’ nin kızı olan zafer tanrıçası «Nikaia»
ya tutulan Dionysos, kızın su içtiği bir ırmağı
şarap akıtır ve kızı sarhoş edip muradına erer.
Gebe kalan Nikaia, ona pek çok çocuk
doğurur.
Dianysos’ da Nikaia’ nın şerefine bir şehir
kurup ona sevgilisinin adını verir.

10. ASpENDOS- pErGE-BErGAMA
Aspendos tiyatrosunun sahne binasının
üst bölümünde bir Dionysos betimlemesi
bulunmaktadır.
'Perge' Antik kentinin tiyatrosunun sahne
binasını süsleyen ve Dionysos'un
doğumunu simgeleyen kabartmalar
vardır..
Antik Bergama Akropolünde, Dionysos
Tapınağı’nın kalıntıları bulunmaktadır.

11. ZEuGMA-SAGALOSSOS (BurDur)
Zeugma’da, Dionysos
ile zafer tanrıçası
Nikaia’nın birlikteliğini
betimleyen pek çok
mozaik çıkarılmıştır.
Burdur kazılarından
bulunan «Dionysos ve
satyr» heykeli ünlüdür.

12. Dionysos s mgelerİ İ
Dionysos, yaşamın tüm gizemli yönlerini,
ölüm-dirim gibi karşıt ikilemleri simgeler.
Kırsal halk için bolluk, bereket ve iyi ürün
sağlama gücüne sahip çok özel bir tanrıdır.
Dönüşüm/değişimin görüngüsüdür.
Anadolu’da, Dionysos bir fıçı üzerinde
oturmuş olarak betimlenir,
Kimi zaman da kaplan ya da panterlerin
çektiği bir arabanın içindedir.

13. D yonisos maskelerİ İ
Dionysos, kadınların gerçekleştirdiği
sarap yapım törenlerinde, “maske”olarak
kişileştirilirdi. İlksel törenlerde «maske»,
Dionysos’un gerçekteki görüntüsüdür,
Oldukça büyük boyutlarda olan maske,
ahsap bir sütunun üzerine yerleştirilir,
törenler de onun önünde yapılırdı.
Antik vazolarda betimlenen Dionysos
tören sahnelerinde yer alan maskeler, bunu

16. Dionysos ve sanat
Dionysos, Apollon gibi sanatla ilişkili bir
tanrıdır.«Apollon sanatı» ile «Dionysos'un
sanatı» arasında, köken ve erekler
bakımından çarpıcı karşıtlıklar vardır.
Apollon Sanatı; «Heykel, Resim,
Mimarlık» gibi, idealize edilmiş ve
durağandır.
Dionysos Sanatı ise yaşamsal, dinamik ve
gerçekçidir. - Müzik ve Drama gibi.

17. Ditrambos ve Drama
Ditrambos, tanrı Dionysos onuruna söylenen,
onun yaşamından, acı ve tatlı serüvenlerinden
söz eden, kimi kez ciddi kimi kez de açık saçık
ezgilerdir.
Tekil ile çoğulun karşılaşmasından (tekil
oyuncu-çoğul koro) diyalog ortaya çıkar ve
diyalektik bütünlük içinde drama sanatı doğar.
Dişiyle erkeğin karşılaşmasından yeni hayat
doğduğu gibi, Tiyatronun kökeninde
«Karşıtlıkların birlikteliği» yatar.

18. Dionysos ve tregeDya
Antik tiyatro oyunları yani tragedyalar, aslında
Dionysos adına yapılan şenliklerden
doğmuştur.
'Dionisyak' adı verilen ve Dionysos'a şükran
amacıyla her yıl düzenlenen ve üzümün bolluğu
ve bereketi için yapılan şenlikler tarihin ilk
tiyatro etkinlikleridir.
Dolayısı ile Dionysos aynı zamanda da tiyatro
sanatçılarının tanrısı olarak karşımıza çıkar.

21. Foça ant k t yatrosuİ İ
Foça antik tiyatrosu (İ.Ö.340-330) Anadolu’un
en eski tiyatro kalıntısıdır.
Birinci bölümde, «Analemna Duvarı» iyi
korunmuş bir halde ortaya çıkarılmıştır. (4,5 m.
yüksekliğinde)
İkinci bölümde 4 ayrı basamak bulunmuştur.
Basamaklarda «Fuyte Oyta» yazısı vardır.
Buradan her mahalle için ayrı bir izleyici
bölümünde olduğu anlaşılır.
Anfitiyatro yörede Foça Taşı olarak anılan
Tufa'dan yapılmıştır.

22. D onysos enl klerİ Ş İ İ
Onun onuruna düzenlenen şenlikler kış sonu ile
ilkbahar başlangıcını belirleyen; Şubat-Mart ve
ayrıca bağbozumu aylarında kutlanırlardı.
Dionysos şenlikleri, insanın 5 duyusuna hitap
edecek nitelikte olup 5 gün sürerdi.
Törenlerde kullanılan tef, davul, dümbelek ve
kaval Anadolu kaynaklı sazlardır.
İnancın özünde bulunan kendinden geçme,
coşku ve taşkınlık gibi davranışlara,
Anadolu’nun pek çok yerindeki kutlamalarda
rastlanır.

23. ENL K BET MLEMELERŞ İ İ İ

24. Dinoysos, Satyrs ve Maenatlar:
Geç Arkaik dönem

25. DioNysos FELsEFEsİ
Çağdaş düşünürlerden Nietzsche (1844-
1900), pek çok felsefi sorunun
açıklamasında; mitolojideki olaylar ile
Dionysos ve Apollon’u öne çıkarmıştır.
ApollonApollon;; Biçimin, uyumun ve kontrolün,
DionysosDionysos ise; Aşkın ve coşkun duygular
ve tutkunun simgelendiği kavramlardır.
Nietzche, 1870 yıllarında yayımladığı
"Tragedyanın Doğuşu” adlı yapıtında; bu

26. ApoLLoN vE DioNysos

27. N ETzschE’yE GöRE;İ
Dionysos, varlığın özünü;
«Sezgiyle kavramaya»
Apollon ise;
«Görünen dünyayı yansıtmaya» yarar.
«Sözün, müziğe yönelmesiyle şiir sanatı,
müziğin egemenliği altına girer.»
"Bu iki sanat arasında, köken ve erekler
bakımından karşıtlık meydana gelir."

28. DioNysos vE EyT MİŞİ
(D yALEKT K)İ İ
Doğadaki «Değişim» ve «Dönüşüm»,
aslında yaşamın sanatsallığını işaret eder.
Sürekli çatışan cinsiyet ikiliği (karşıtlığı)
gibi, diyalektiktir.
Estetiğin temeli, bu iki kavramın içinde
bulunur.
İnsandaki yaratıcı güç, Nietzsche'ye göre
doğanın bu iki kavramında odaklanır.

29. D oNysos vE ApoLLoNİ
KAR iTLiKLARiŞ
DiONYSOS APOLLON
DOĞAL KÜLTÜREL
KAOS DÜZEN
DİNAMİK/DEĞİŞKEN STATİK/DURAĞAN
ENEJİ MADDE
AKIŞKAN DURGUN
ÇEVRİMSEL ZAMAN DOĞRUSAL ZAMAN
BAĞIMLI BAĞIMSIZ
BEDEN VE DUYGU AKIL VE RUH
İÇGÜDÜSEL AKILCI
AŞIRILIK ALIŞILAGELMİŞLİK
ÇOĞULLUK TEKİLLİK
ÇEŞİTLİLİK BİRÖRNEKLİK
GÖKSEL YERSEL/YÖREL
DİYALEKTİK MANTIKSAL
KOMEDİ VE TRAJİK DRAMA/ROMANTİK

30. D oNy sosİ İ ApoLLoN
MÜZİK/DANS RESİM/HEYKEL
RİTM/DAVUL ARMONİ/ARP
ANTİK ÇAĞDAŞ
BİLİNÇALTI BİLİNÇ
TOPLUMSAL KİŞİSEL
ÖZGÜRLÜK DİSİPLİNLİ/YASAL
EŞİTLİK HİYARARŞİ
HALK ASİLZADE
DEVRİMCİ TUTUCU
CİNSEL ARZU PLOTONİK AŞK
SAĞ-SOL MERKEZ/ORTA
DÜNYASAL DIŞ DÜNYASAL

31. TEz KAR iTEz B RE MŞ İ Şİ
Dionysos karşıtlığı, «Doğallık» ve
«Aşırılık» birlikteliğini de taşır.
«Dişil» ve «Eril» den doğan yaşamın
kaynağı ve kendisidir.
Esin ve Esrime (coşku) yoluyla sanatın
doğuşudur. (Müzik-şiir- tiyatro)
Karşıtlıkların birlikteliği düşüncesi, Efes’li
Heraklit(M.Ö. 535- 475)ile başlar. Ona
göre de; «Karşıtlıklar, ahenk doğurur»

32. D oNysos vE FoçAİ
Foça (Fokai), antik İyon yerleşimlerinin en
önemlilerinden biriydi.
Foça, felsefe, mimarlık ve heykel yapımında
öncü oldu. Phokaia'lı Telephanes (İ.Ö. 5. yy)
Pers saraylarını yapıtları ile donanmış bir
heykeltıraştı.
Theodoros (İ.Ö. 4. yy) ünlü bir mimardı.
İ.Ö. 494 yılındaki "Lade Deniz Savaşı"nı
yöneten ve adını mitolojinin Şarap Tanrısından
alan “Komutan Dionysos” da Foçalı idi.

33. İçki kabı(Kylix) üzerinde Dionysos
gemisi- Exekias, i,ö 540

34. Foça kazıları halen sürmektedir.
1995–1996 yıllarında yapılan kazılarda, İ.S.
2. yüzyıla tarihlenen “atrium”lu bir evin bir
odasında renkli taşlar ile yapılmış mozaik
döşeme iyi korunmuş durumda ortaya
çıkarılmıştır.
Bu mozaik üzerinde 12 adet kare biçimde
panel içerisinde, Dionysos ile ilgili maskeler
ve çeşitli kuşlar, simetrik olarak yer
almaktaydı.
FOÇA KAZILARI

35. ANT K FOÇA(FOKA )İ İ
Antik dönemde, Foça ve civarının bağlık olması
nedeni şarap yapımı da çok gelişmişti.
Zevk ve eğlence düşkünü olan Foça’da, etkin bir
Dionysos kültürünün ve şenliklerinin de yaşanmış
olması kaçınılmazdı.
Bağcılık ve şarap, eski bir sanat kültüdür.
Homeros’un en önemli mitolojik eseri olan
İliada’nın satır aralarında; Pramnios adlı bir
şarabın, Symrna bağlardan elde edilen üzümlerden
yapıldığını yazmaktadır..

36. M TOLOj ve FOÇAİ İ
Mitolojik tanrı Dionysos’un öğretileri,
Psikolog C. Jung’un ve diğer birçok düşünüre,
esin kaynağı olmuş, günümüze oldukça zengin
ve renkli bir tablo bırakmıştır.
«'Horoz» ve «Fok Balığı» simgeleri olan Foça;
mitolojik, arkeolojik, tarihi, doğal ve kentsel
özelliklerin bir arada bulunduğu özgün bir
yerleşimdir.
Foçanın önemeli bir simgesi de
«Griffonlardır». Phokaia sikkelerinin arka
yüzlerinde genellikle «Griffon» betimi görülür.

37. n vino veritas,İ
n aqua sanitas.İ
“Suda sağlık, şarapta gerçek gizlidir.”
Kısacası, yaşamın ve Doğa’nın gerçeğini
şarapta bulmak mümkündür.
Anadolu’da yetişen üzüm asmasının,
Marsilya’ya geçişi M.Ö. 600 yıllarında
«Euxenus» isimli Foçalı bir gemicinin
aracılığıyla olmuştur.
Fransa’dan Avrupa’ya yayılan pek çok üzüm
çeşidinin kökeni Foça’dır.

38. FOÇA KARAsI
Foça karası (Fokiano), 2600 yıl önce foça'da
yetiştirilen antik bir üzümdür.
Bu üzüm günümüzde bazı Ege adalarında
(İkarya, Limni, Sisam, Sakız, Midilli,
Kikladlar) Ayrıca, Halkidiki ve Mora şarap
yapımında kullanılmaya devam ediyor.
Dolayısı ile Avrupa ve Ege’deki pek çok
üzümün kökeni büyük olasılıkla Fokaino
veya “Foça karası” dır.

39. FOÇA YA AMIŞ
İşte Foça, Anadolu antik yaşamın,
gönenç, felsefe, mitoloji ve macera dolu
böylesine renkli bir kentidir.
Küçük Asya’ya sığmayan bu özgür ruhlu
insanlar, Karadeniz, Akdeniz ve Ege’ye kendi
kültürünü de taşımakta ustaydılar.
2500 yıl sonra, bugün hala bu geçmişin
köklerini ve kalıtlarını arıyor ve buluyoruz.
Bu anlamda Dionysos, Anadolu ve Ege
yaşamın bir göstergesi gibi.

40. D ONYsOs KÜLTÜİ
Dionysos kültü, Anadolu’da ve Ege’de,
düşünsel olduğu kadar sosyal, kültürel izler
taşıyor. Örnek mi istiyorsunuz? Günümüzde
Hıdırellez denen bahar şenliklerinin en
coşkulusu Ege’de yaşanıyor.
Ateşler üzerinden atlanıp taşkınlıklar yapılıyor.
Sonbahar, bağ bozumu şenlikleri de öyle.
Bağcılık ve şarap yapımı azalmış ve kaybolmuş
gibi görünüyorsa da yeniden canlanıyor. Bunun
bir benzeri de Foça’da yaşanıyor.

41. GÜNÜMÜZDe DIONYsOs
Heps NDeN DAHA öNeML s , DIONYsOsİ İ İ
FeLseFes N N KAR ITLIKLARINI b Rİ İ Ş İ
YA AM b Ç M OLARAK beN MseYeN,Ş İ İ İ İ
ZM R ve cIvARININ öZGÜR DÜ ÜNceL ,İ İ Ş İ
HÜR NsANLARI, bATAN FOÇAİ
GÜNe Ne KAR I, GeÇM N DeŞİ Ş İŞİ İ
YA IYOR ve YA ATIYOR.Ş Ş

42. Kaynaklar :Kaynaklar :
Akurgal, E. (1998)“Anadolu Uygarlıklarının Dünya
Tarihindeki Yeri” Bilgi Yayınevi,
Erhad, A. (2007) “Mitoloji Sözlüğü”, Remzi kitapevi, 2007
Euripides, (2003) “Bakkhalar” T. İş Bankası Yay. 129 sayfa,
Çev. Sabahattin Eyuboğlu
Foça Yerel Tarih Araştırma Merkezi çalışmaları.
Jung, G.C,(2012) “Dört Arketip”, Metis yayınları, 3. Baskı
Krugmann, R,(2003) “ Şarap ve Neşe ve Şarap Tanrısı
Dionysos” Yurt Kitap, Ankara
Nietzsche, F.W, “Dionysos Dithyrambosları”, Kabalcı
Yayınevi
Nietzsche, F.W, “Tragedyanın Doğuşu”, İş Bankası Kültür
Yayınları
İndirkaş.z, «Dionysos, tanrıların maskesi ya da maskelerin

43. D ONYsOs,İ
«MMF 10 seMpOZYuMu’ NuN»
es N veReN , ÇO Ku DOLu veİ Ş
bA ARILI OLMAsINI D L YOR.Ş İ İ