Πολιτιστικό Σχολικό Πρόγραμμα του Ε.Ε.Ε.ΕΚ. Ρόδου "Τα οικόσημα των Ιπποτών"

1. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΡΑΛΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
«ΦΤΙΑΞΕ ΤΟ ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΣΟΥ»
Πολιτιστικό Πρόγραμμα
«Τα οικόσημα της Ρόδου»
Υπεύθυνοι Εκπαιδευτικοί:
Καραγιάννης Γεώργιος
Δροσάκης Δημήτριος
Εκπαιδευτικοί του Ε.Ε.Ε.ΕΚ. Ρόδου

2. Εραλδική
Με τον όρο Εραλδική ή οικοσημολογία
εννοούμε την επιστήμη που έχει ως
αντικείμενο την παρατήρηση, την περιγραφή
και την καταγραφή των οικοσήμων.
Τι εννοούμε όμως με τον όρο οικόσημο και
ποια είναι τα στοιχεία που το συνθέτουν; Ο
όρος οικόσημο παραπέμπει στο σχήμα
ασπίδας που φέρει μία παράσταση και
αποτελεί το έμβλημα. Αυτός όμως ο ορισμός
δεν είναι σωστός καθώς αναφέρεται μόνο
στο θυρεό (ασπίδα) ενώ το οικόσημο
είναι πιο πολύπλοκο, αφού το συνθέτουν
και άλλα στοιχεία εκτός του θυρεού (η
κορώνα, το κράνος, το στεφάνι, το έμβλημα,
ο μανδύας, οι υποστηρικτές, το τάγμα, η
βάση, το ρητό)

3. Εραλδική - Οικόσημο
Ο όρος προέρχεται από τον αγγλική λέξη herald που
σημαίνει κήρυκας. Κατά το Μεσαίωνα, οι κήρυκες δεν
κανόνιζαν μόνο τις κονταρομαχίες και τις ιπποτικές γιορτές,
αλλά και ανακοίνωναν στο λαό τις διαταγές των
ηγεμόνων. Ήταν έμπειροι γνώστες του πρωτόκολλου και
καθόριζαν τη θέση που κατείχε στη φεουδαλική ιεραρχία
κάθε τιτλούχος. Έτσι, έπρεπε να γνωρίζουν τις μορφές και τα
χρώματα των οικόσημων και το ρητό της κάθε οικογένειας,
για να είναι σε θέση να παρεμποδίζουν το σφετερισμό των
τίτλων ευγενείας.
Η λέξη οικόσημο, είναι σύνθετη και όπως εύκολα συνάγεται,
αναφέρεται στο σήμα του οίκου. Πρόκειται για μια συμβολική
παράσταση (ζώων, εργαλείων, φυτών, όπλων κλπ.), η οποία
αποτελεί διακριτικό έμβλημα

4. Λόγοι ανάπτυξης εραλδικής
Τα εραλδικά σχήματα και χρώματα επιλέχτηκαν για δυο
πρακτικούς λόγους:
πρώτον για να διακρίνονται οι πολεμιστές μεταξύ τους
στις μάχες και στους Ιπποτικούς αγώνες και δεύτερον ως
διακριτικά στοιχεία σε επίσημα έγγραφα.
Στην πρώτη περίπτωση, αυτή των πολεμιστών, επειδή οι
ιππότες φορούσαν κλειστά κράνη την ώρα που αγωνίζονταν
και δε διακρίνονταν στο κατά πόσο ήταν εχθροί ή σύμμαχοι
επέλεξαν να υιοθετήσουν τα εραλδικά σχήματα ως στοιχείο
αναγνωρισιμότητας.
Στη δεύτερη περίπτωση το εραλδικό σχήμα με τη μορφή
σφραγίδας πιστοποιούσε το συντάκτη του εγγράφου ή την
ιδιοκτησία σε κάποιο αντικείμενο.

5. Ασπίδα - Θυρεός
Ο Θυρεός είναι το βασικό Εραλδικό σύμβολο και έχει
συνήθως σχήμα ασπίδας. Η ασπίδα είναι το βασικό στοιχείο,
το σπουδαιότερο τμήμα του οικόσημου. Δεν μπορεί να
υπάρξει οικόσημο χωρίς θυρεό ενώ αντίθετα πάρα πολλά
οικόσημα αποτελούνται μόνο από θυρεό. Πολλές φορές
μάλιστα αυτού του είδους τα οικόσημα είναι ένδειξη
αρχαιότητας γιατί τα υπόλοιπα τμήματα του οικόσημου
καθιερώθηκαν αργότερα.
Στην ασπίδα παρουσιάζονται τα χρώματα και τα σύμβολα
του φορέα.
Στην ασπίδα συναντάμε τα παρακάτω εραλδικά στοιχεία:
Το φόντο
To χώρισμα
Τα σύμβολα

6. Διάφορα σχήματα ασπίδων
Το σχήμα της ασπίδας άλλαζε με το πέρασμα του χρόνου, τους πολέμους και το σκοπό.

7. Ιστορικά η ασπίδα των ιπποτών ήταν τετράγωνη στο
πάνω μέρος και κατέληγε σε μία μόνο αιχμή στο κάτω
μέρος
Η ασπίδα των ιπποτών. Σχήμα
Η ασπίδα ή θυρεός
έχει μια επιφάνεια
που ονομάζεται
πεδίο. Είναι η
κεντρική περιοχή
στην οποία είναι
ζωγραφισμένα τα
σύμβολα και τα
στοιχεία που
αντιπροσωπεύει ένα
οικόσημο

8. Χρώματα (1/4)
Τα βασικά χρώματα που χρησιμοποιούνται στην Εραλδική για την
απεικόνιση ενός θυρεού ονομάζονται “βάμματα” και είναι χωρισμένα σε
δύο κατηγορίες: Τα μεταλλικά χρώματα και τα κανονικά.
Οι Αγγλικές ονομασίες τους δεν αντιστοιχούν στις ακριβείς μεταφράσεις των χρωμάτων αλλά
έχουν συγκεκριμένες ρίζες από λατινογενείς ή Αγγλοσαξονικές λέξεις. Κάθε χρώμα έχει
συγκεκριμένους συμβολισμούς και αντιστοιχίες σε πολύτιμους λίθους, πλανήτες και ηθικές
αξίες.
Τα μεταλλικά χρώματα είναι:
Το Χρυσό ή Κίτρινο (Or)
Το Ασημί ή Άσπρο (Argent)
Τα κανονικά χρώματα είναι:
Το Μπλε (Azure)
Το Κόκκινο (Gules)
Το Μωβ (Purpure)
Το Μαύρο (Sable)
Το Πράσινο (Vert)
Κανόνες εραλδικής

9. Χρώματα 2/4
Γενναιοδωρία, πνευματική υπεροχή, αρχοντική
καταγωγή, αντιπροσωπεύει τον ήλιο
Καθαρότητα, δικαιοσύνη, παιδική ηλικία, ελπίδα,
αντιπροσωπεύει το φεγγάρι. Το καθαρό χρώμα του
ασημιού, παρόμοια με λευκό, δίνει επίσης μια αίσθηση
ειρήνης και ειλικρίνειας
Το Ασημί ή Άσπρο (Argent)
Το Χρυσό ή Κίτρινο (Or)

10. Χρώματα 3/4
ΜΠΛΕ (AZURE)Αντιπροσωπεύει τον ουρανό, καθώς και την
καθαρότητα, τη δικαιοσύνη, την καλοσύνη και την ειλικρίνεια.
Επίσης, αυτό το χρώμα συνδέεται συχνά με την πίστη. Ένα μπλε
πεδίο υποδεικνύει ότι η οικογένεια τιμά έντονα τυχόν δεσμούς
σε έναν ηγέτη ή στις αρχές.
ΚΟΚΚΙΝΟ (GULES)Αυτό το χρώμα αντιπροσωπεύει τη φωτιά,
την ευγένεια, την τόλμη και την αρρενωπότητα. Επίσης τη
σκληρότητα, τη στρατιωτική ανδρεία και το μεγαλείο του
πνεύματος.
PURPLE (PURPURE)Αρχοντική καταγωγή και πλούτος,
δικαιοσύνη και κυριαρχία.
ΜΑΥΡΟ (SABLE)Ενώ το χρώμα του μαύρου συχνά απεικονίζει
την αρνητικότητα, στην εραλδική το μαύρο χρώμα σημαίνει την
αρετή της σταθερότητας. Είναι επίσης το χρώμα που
χρησιμοποιείται για τις θρησκευτικές ασπίδες των κληρικών για
να αποφευχθεί η αντίληψη της ματαιοδοξίας.
ΠΡΑΣΙΝΟ (VERT)Συμβολίζει την ευτυχία, τη φύση, την
ευχαρίστηση, τη νεολαία και την υγεία. Επίσης
αναφέρεται στην ελπίδα, τη χαρά και την ανανέωση.

11. Βασικός κανόνας της Εραλδικής είναι ότι στον χρωματισμό
δεν τοποθετούμε μεταλλικό χρώμα πάνω από άλλο
μεταλλικό ή χρώμα πάνω από χρώμα.
Τα βάμματα όταν απεικονίζονται σε μονόχρωμα σχέδια
χρησιμοποιούμε διάφορα μοτίβα ασπρόμαυρων γραμμών
όπως φαίνονται παρακάτω:
Χρώματα (4/4)

12. Χωρίσματα - σχήματα
Το δεύτερο βασικό συστατικό ενός θυρεού είναι τα χωρίσματα –
σχήματα που αναπαριστώνται πάνω στην ασπίδα από την μία άκρη μέχρι
την άλλη και διαιρούν την ασπίδα σε τμήματα. Συνήθως αυτά τα
σχήματα καταλαμβάνουν το 1/3 της ασπίδας.
1. Σταυρός (Cross) Χριστιανός, Σταυροφόρος
2. Πάνω Λωρίδα (Chief) Κυριαρχία, εξουσία, σοφία , επίτευγμα στη μάχη
3. Κάθετη Μεσαία λωρίδα (Pale) Στρατιωτική δύναμη, σθένος
4. Οριζόντια Μεσαία λωρίδα (Fess) Στρατιωτική ζώνη, Απόδοση τιμών
5. Διαγώνιος λωρίδα (Bend) Άμυνα, Χαρακτηριστικό ενδυμασίας των
Ιπποτών
6. Σταυρός του Αγ. Ανδρέα (Saltire) Επίλυση
7. Σιρίτι - Γωνία (Chevron) Αντιπροσωπεύει τη στέγη ενός σπιτιού -
Προστασία, πιστή υπηρεσία

13. Οι Γραμμές
Οι γραμμές συνήθως διαχωρίζουν τα τμήματα του θυρεού.
Μπορεί να είναι οι γραμμές των χωρισμάτων ή μπορεί να είναι οι
γραμμές διαίρεσης του θυρεού.
•Οδοντωτή (Indented) Φωτιά
•Βαθιά Οδοντωτή (Dancetté)
•Κυματιστή (Wavy) Θάλασσα ή Νερό
•Kοίλες Kαμπύλες (Engrailed ) Γή, Στεριά
•Kοίλες Kαμπύλες προς τα κάτω (Invected) Γή, Στεριά
•Επάλξεις (Embattled ) Πόλη, τείχη
•Εγκοπές (Raguly)
•Νεφελοειδής (Nebuly) Σύννεφα ή αέρας
•Σφηνοειδής (Dovetailed )

14. Οι Αναπαραστάσεις
Οι αναπαραστάσεις είναι σύμβολα και τις χωρίζουμε σε δύο
κατηγορίες. Τα Κοινά και Τα Σύμβολα.
Τα Κοινά είναι γεωμετρικά σχήματα όπως ο ρόμβος, ο κύκλος και
γενικότερα τα γεωμετρικά σχήματα.
Τα σύμβολα είναι αναπαραστάσεις οποιουδήποτε αντικειμένου.
Από τη χλωρίδα και την πανίδα μέχρι εργαλεία, όπλα,
οικοδομήματα κτλ. Το κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει για τον
φορέα κάτι. Συμβολίζει και αναπαριστά μια έννοια, μια κατάσταση,
ένα επάγγελμα, μια αρχή, μια επιλογή. Δεν υπάρχει περιορισμός
στην απεικόνιση των συμβόλων.

15. Σύμβολα
Παραδείγματα: Πουλιά, ψάρια, οπλισμός, κλειδιά, πλοία, βιβλία, φτερά,
μυθικά τέρατα.

16. Διάφορα οικόσημα