सामाजिक संरक्षणको सैद्धान्तिक अवधारणा र कामका लागि रोजगार प्रत्याभूति के कसरी कार्यान्वयन गर्ने सन्दर्भबाट स्थानीय तहका रोजगार सेवा केन्द्रका कर्मचारीका लागि तयार गरिएको प्रस्तुतिकरण

1. क
े हो त सामाजिक संरक्षण? सार्विजिक जिमावण
मार्
व त रोिगार प्रत्याभूजत कसरी कार्ावन्वर्ि गररन्छ?
(रोिगार सेर्ा क
े न्द्रका कमवचारीलाई क्षमता जर्कासका लाजग ताजलम)
र्ुबराि बस्नेत
रोिगार जर्ज्ञ

2. सामाजिक
संरक्षण क
े हो?
१
िेपालमा
सामाजिक
संरक्षण
कार्ावन्वर्िमा
चूिौजतहरु
२
रोिगार
प्रत्याभूजत क
े
हो?
३
सार्वजनिक
निर्ावण
कार्वका
अन्तरर्स्तुह
रु
४

3. Universal Declaration of Human Rights
Adopted by the General Assembly of the United Nations by a vote of 48 to 0 with 8
abstentions on Dec. 10, 1948
Article 22
Everyone, as a member of society, has the right to social security and is entitled to
realization, through national effort and international co-operation and in accordance
with the organization and resources of each State, of the economic, social and
cultural rights indispensable for his dignity and the free development of his
personality.
Article 23
(1) Everyone has the right to work, to free choice of employment, to
just and favourable conditions of work and to protection against
unemployment.
(2) Everyone, without any discrimination, has the right to equal pay for
equal work.
(3) Everyone who works has the right to just and favourable
remuneration ensuring for himself and his family an existence worthy of
human dignity, and supplemented, if necessary, by other means of
social protection.
Article 24
(1) Everyone has the right to a standard of living adequate for the
health and well-being of himself and of his family, including food,
clothing, housing and medical care and necessary social services, and
the right to security in the event of unemployment, sickness, disability,
widowhood, old age or other lack of livelihood in circumstances beyond
his control.
Descen
t Work
Social
Protection

4. िीर्िकालमा
दे
ख
ििे
चु
ि
ौजत
तथा
असु
र
क्षाहरु
िोखिम र्ा असुरक्षा व्यखि तथा घरधूरीलाई पिे
समस्या
िीर्िर्ापि • िाद्य असुरक्षा
• बालबाजलकाको न्यूि जर्कास
• रोिगार तथा चोटपटक
• अपाङ्गता
• बृद्धार्स्था
• मृत्यू
• पररर्ार प्रमुि तथा
मजहलालाई अजतररि
दर्ार्
• न्यूि स्वास्थ्य अर्स्था
• थप आजथवक दर्ार्
• ऋण
आजथवक • क
ृ जि उत्पादि न्यूि
• बेरोिगारी
• न्यूि आम्दािी
• आधारभूत आर्श्यकताका सामग्रीको
मूल्य बृखद्ध
• आजथवक संकट
• थप िाध्यान्नको
आर्श्यकता
• आम्दािीमा कटौती
• आर्श्यकता भन्दा न्यूि
िाद्यान्नको उपभोग
• ऋण
• र्ाध्यकारी आप्रर्ासि
र्ातार्रण • िडेरी
• अल्पबृजि, अजतर्ृजि तथा बाढी
• भुकम्प
• पजहरो आजद
• आजथवक संकट र
िीर्िर्ापिमा अहसिता
• र्ाध्यकारी आप्रर्ासि
सामाजिक /
सुशासि
• असमार्ेशी
• धम्की, ठगी, घुस
• अपराध, राििैजतक अखस्थरता
• आजथवक संकट र
िीर्िर्ापिमा अहसिता
• र्ाध्यकारी आप्रर्ासि

5. सामाजिक संरक्षण क
े हो ?
“ ..... व्यखि, घरधूरी तथा समुदार्मा आजथवक संकटका कारण जसजिवत समस्या र्ा
िोखिमपिाको व्यर्स्थापिमा सहर्ोग गदवछ” – जर्श्व बैंक
“ कमिोर तथा ह्रासोन्मुि िीर्िर्ापिलाई सम्बोधि गिव व्यखि तथा घरधूरीलाई सार्विजिक तथा
सामूजहक प्रर्ास मार्
व त उपलव्ध गराइिे सेर्ा सुजर्धा .. “ – अन्तरावजिि र् श्रम संगठि
औपचाररक अिौपचाररक सार्विजिक जििी
िोखिम न्यूजिकरण पद्दजत
माध्यम
जर्कास िीजत र्ा कार्वक्रम
जर्धी
गररबी न्यूजिकरण लगार्त िोखिमपूणव
अर्स्थामा सहर्ोग
र्तवमाि सामाजिक र आजथवक संरचिा
अन्तरगत सञ्चालि भएका िोखिम
न्यूजिकरण अर्धारणाहरुमा पररमािवि
िगिे

6. सामाजिक संरक्षणको र्जगवकरण (Taxonomy of Social Protection)
र्ोगदाि रजहत (Un-contributory) र्ोगदािमा आधाररत
(Contributory)
सार्वजनिक
राहत
 िगद
 भौचर
 जदर्ा
िािा
सजहतका
अन्य
सहुजलर्त
सार्वजनिक
निर्ावण
कार्व
 कामका
लाजग
पाररश्रजम
क
 कामका
लाजग
िाद्यान्न
 अन्य
िगद
तथा
जिन्सी
भौचर
शुल्क
नर्िाहा तथा
छात्रबृत्ती
 जर्जभन्न
शुल्क
जमिाहा र
छात्रबृत्ती
 जर्शेि
र्गवको
जशक्षाको
लाजग
जर्जभन्न
सहर्ोग
अिुदाि
 जर्पद
अिुदाि
 िाद्य
अिुदाि
 इन्धि
अिुदाि
 जर्जर्ध
जर्शेि
र्गव
अिुदाि
सामाजिक सहार्ता (Social Assistance / Safety-
net)
नर्निन्न
हेरचाह
 बृद्धाश्रम
 बाल
आश्रम
 सुधार
क
े न्द्र
 पररर्ार
लाई
हेरचाह
 अन्य
हेरचाह
सामाजिक हेरचाह
(Social Care)
सामाजिक बीमा
(Social Insurance)
 स्वास्थ्य
बीमा
 बेरोिगार
 सुत्क
े री
 चोटपटक
अङ् भङ्ग
 पेन्सि
 बाली
तथा
पशुधि
आदी
श्रम बिार सम्बद्ध
िीजत तथा जक्रर्ाकलाप
(Labour Market
Interventions)
श्रम बिार
जबकास
(सजक्रर्)
अजधकार
तथा सहर्ोग
(जिखिर्)
सीप
जर्कास,
जर्त्तीर्
सहजिकरण,
रोिगार
जर्जिमर्,
जर्शेि र्गव
ताजलम
जिर्ावह भत्ता,
न्यूितम
ज्याला
जिधावरण,
कार्वस्थल
सुरक्षा तथा
अन्य सुरक्षा
Child Protection is also emerged as Social Protection

7. जर्र्रण प्रक
ृ जत सहर्ोग उमेर समूह
प्राक
ृ जतक जर्पती सामाजिक सहार्ता िगद तथा जिन्सी सहार्ता सबै उमेर समूह
आधारभूत स्वास्थ्य सामाजिक सहार्ता जिशुल्क आधारभूत स्वास्थ्य सबै उमेर समूह
आधारभूत जशक्षा सामाजिक सहार्ता जिशुल्क माध्याजमक जशक्षा जर्द्यालर् उमेर सम्म
छात्रबृजत्त सामाजिक सहार्ता लजक्षत र्गवलाई छात्रबृजत्त जर्द्यालर् र उच्च जशक्षा
सम्म
जर्शेि रोगमा सहार्ता सामाजिक सहार्ता जर्शेि रोगबाट प्रभाजर्तलाई जिशुल्क उपचार
सेर्ा
सबै उमेर समूह
स्वास्थ्य सुरक्षा सामाजिक सुरक्षा र्ोगदािमा आधाररत स्वास्थ्य बीमा र्ोििा सबै उमेर समूह
अपाङ्गता सामाजिक सहार्ता आर्श्यकता अिुसार िगद तथा जिन्सी
सहार्ता
सबै उमेर समूह
अल्पसंख्यक सामाजिक सहार्ता लजक्षत र्गवलाई िगद तथा जिन्सी सहार्ता सबै उमेर समूह
आम्दािी सुरक्षा सामाजिक सहार्ता /
श्रम बिार िीजत
लजक्षत र्गवलाई उपर्ोगी सामाजिक सञ्जाल र
जर्जभन्न जर्पदको अर्स्थामा िगद हस्तान्तरण
औपचाररक रोिगारीमा
र्ोगदािमा आधाररत,
लजक्षत र्गवमा र्ुर्ा
समूह
मातृजशसु स्वास्थ्य / पोिण सामाजिक सहार्ता मातृजशसु स्वास्थ्य, पोिण
जदर्ा िािा कार्वक्रम
बालबाजलका ५ र्िव
उमेर सम्म
गररबी तथा जर्पन्नता सामाजिक सहार्ता
श्रम बिार िीजत
उपर्ोगी सामाजिक सञ्जाल अिुसार सशतव र
जिशतव अिुदाि तथा आर् आिवि कार्वक्रम
सबै उमेर समूह
बेरोिगार / सीप / रोिगार
जर्जिमर्
श्रम बिार िीजत लजक्षत / आधारभूत र्ुर्ा उमेर समूह
कार्वस्थलमा आधाररत िोखिम सामाजिक सुरक्षा र्ोगदािमा आधाररत र्ुर्ा उमेर समूह
बृद्ध भत्ता सामाजिक सहार्ता आधारभूत आर्श्यकता सबैलाई बृद्धार्स्था
पेन्सि सामाजिक बीमा र्ोगदािमा आधाररत पेन्सिको प्रजक्रर्ा
बमोजिम
िेपालमा सञ्चाजलत सामाजिक संरक्षणका जक्रर्ाकलापहरु

8. आधारभूत स्वास्थ्य
आधारभूत जशक्षा
गररबी तथा जर्पन्नता
मातृजशसु स्वास्थ्य /
पोिण
अल्पसंख्यक
अपाङ्गता
बेरोिगार / सीप / रोिगार जर्जिमर्
बृद्ध भत्ता
प्राक
ृ जतक जर्पत्ती
पेन्सि
कार्वस्थलमा आधाररत िोखिम
िीर्िकाल
छात्रबृजत
जर्शेि रोगमा
सहार्ता
५ र्िव १० र्िव १८ र्िव २५ र्िव ६०र्िव ७० र्िव
िेपालमा रहेका िीर्िचक्रमा आधाररत सामाजिक संरक्षण
जक्रर्ाकलापहरु

9. िेपालमा सामाजिक संरक्षण कार्ावन्वर्िका चूिौजतहरु
• लाभग्राहीको छिौट
• एजकक
ृ त सूचिा व्यर्स्थापि प्रणाली तथा सो को प्रर्ोग
• लाभग्राहीलाई जर्जभन्न सामाजिक संरक्षणका जक्रर्ाकलापमा समाजहत
गिे (Linking beneficiaries across the SP Programmes) ।
• कार्वक्रम बीच कार्वगत तालमेल तथा सहकार्व गिे जमलाउिु पिे ।
• कार्वक्रम कार्ावन्वर्ि गिे जिदेजशका तथा कार्वजर्धीलाई पररमािवि
गरी एजकक
ृ त सामाजिक संरक्षण सेर्ा प्रर्ाह गिे व्यर्स्था जमलाउिे
।
• तीिै तहको प्राजर्जधक क्षमता जर्कास तथा सेर्ा प्रर्ाहमा सुधार
गिवका लाजग अजभमूखिकरण गिुव पिे ।
• अन्तरतह तथा अन्तरजिकार् समन्वर् र सहकार्व ।

10. सुरक्षा सञ्जाल (सेखििेट)
सार्ानजक सहार्ता र्ा सेफ्टििेट
र्ोगदािरजहत िगद हस्तान्तरण, शुल्क
जमिाहा आजद
सार्ानजक बीर्ा र श्रर् बजार
सम्बद्ध िीनत
र्ोगदािमा आधाररत खिमहरु (पेन्सि,
कार्वस्थल दुघवटिा आदी) र अन्य श्रम
बिार सम्बद्ध जक्रर्ाकलाप
सार्ानजक सेर्ाहरु
जशक्षा, स्वास्थ्य, पोिण आदीमा
उपलव्ध हुिे सेर्ाहरुमा पहुुँच
सशतव िगद
हस्तान्तरण, दीर्ा िािा
आदी
स्वास्थ्य बीमा
सामाजिक बीमा र सार्विजिक
जिमावण कार्व
जिशतव िगद तथा
जिन्सी हस्तान्तरण
जशक्षक ताजलम (सामाजिक
संरक्षणमा िपिे)
बचत तथा ऋण (सामाजिक
संरक्षणमा िपिे)
सामाजिक संरक्षण

11. प्रधािमन्त्री रोिगार कार्वक्रमको प्रोडखिभ सेखििेट एप्रोच
गररबी िोखिमता बेरोिगारी र्ाध्यकारी आप्रर्ासि
रोिगारी सीप तथा
क्षमताको जर्कास
पूर्ावधारको
जर्कास
जर्त्तीर् सहर्ोग
र्ा ऋणको
उपलव्धता
उत्पादिजशल रोिगारी
उत्पादिजशल
पूर्ावधारको
जर्कास
आम्दािीमा बृद्धी तथा िोखिम
अर्स्थाको न्यूजिकरण
श्रम बिारमा प्रर्ेश
जिर्िर्ापिमा सहिता
राजिि र् लक्ष्य : समृद्ध िेपाल सुिी िेपाली
उद्यमजशलताको
जर्कास
जशक्षा
र
स्वास्थमा
सु
ध
ार
तथा
पहुुँ
च
को
बृ
द्ध
ी
चे
त
िास्तरमा
बृ
द्ध
ी
तथा
अन्य
जर्कासमा
िागररकको
पहुुँ
च
श्रम
बिारको
जर्कास
तथा
जिरन्तर
प्रगजत
दीगो जर्कासको लक्ष्य
छलर्ल: क
े प्रधािमन्त्री रोिगार कार्वक्रमको सेखििेट प्रोडखिभ छ?

12. रोिगार प्रत्याभूजत
कािुिबाट जिदेजशत अजिर्ार्व रोिगारी अर्जध (एक सर् जदि)
न्यूितम आम्दािी
सुजिजित गिव
तोजकएका शतव पूरा
गरेका बेरोिगार व्यखि
राज्य अखन्तम रोिगारदाता बन्नु पिे अर्स्था
रोिगारी िभएको
अर्स्था
आजथवक र सामाजिक
दुर्वलता भएको
अर्स्था
Self-Targeting Labour Market (Low wage, accessibility to the programme,
contestation in the labour market)
Better income than informality

13. सार्विजिक रोिगार पद्दती
….. ििालाई रोिगारी
जसिविा गिवका लाजग
सार्विजिक जिमावण गिे
सार्विजिक जिमावण
कार्वबाट … रोिगारी
जसिविा हुिे
र्रक
श्रजमकलाई रोिगारीमा िटाउिे
छलफल:
• रोिगार प्रत्याभूजतका लाजग र्ोििा तिूवमा कसरी गिे?
• शहर र आजथवक क
े न्द्रमा रोिगारी प्रत्याभूजत कसरी गराउिे?

14. सार्विजिक
जिमावण कार्व
मार्
व त
रोिगारी
जसिविा

15. सार्विजिक जिमावण कार्वबाट रोिगारी जसिविाको उद्देश्य
सामाजिक संरक्षण
रोिगारी जसिविा उपर्ोगी पूर्ावधार
गररब तथा जर्पन्नलाई िगद हस्तान्तण
उद्देश्य बमोजिम
रोिगारी र लाभ
जसिविा गिे
िीर्िर्ापिमा
सहिता र थप
सामाजिक र
आजथवक अर्सर
जसिविा गिे
सार्विजिक जिमावण
कार्व मार्
व त
सामाजिक संरक्षण
जदिे कार्वक्रमले
र्ी तीिै उद्देश्य
बीच उजचत
तालमेल गरेको
हुिु पिे।

16. सार्विजिक जिमावण कार्व सञ्चालि पद्दती
Type A: Short-term
Employment
अल्पकाजलि रोिगारी
जसिविा
Type B: Short-term
Employment
Programme
सार्विजिक रोिगारी
/ रोिगार प्रत्याभूजत
Type C: Promoting
Labour
Intensification of
Government
Infrastructure
Spending श्रममा थप
रकम िचव गिे
Type D:
Programme that
enhances
employability
रोिगारर्ोग्य क्षमता
प्रर्द्धवि
Offering a single
short-term
episode of
employment with
a safety-net or
social protection
projective
Repeated or
ongoing
employment
opportunities as a
form of income
insurance /
employment
guarantee
Promote labour
intensification of
government
infrastructure to
promote
aggregate
employment
Enhance
employability by
improving labour
quality
छलर्ल: प्रधािमन्त्री रोिगार कार्वक्रम क
ु ि पद्दती हो?

17. श्रम प्रधाि सार्विजिक जिमावण कार्व
• ज्यालामा अजधकतम रकम िचव गिव सबै सार्विजिक रोिगार
कार्वक्रमले श्रम प्रधाि पद्दजतिै प्रर्ोग गदवछि् ।
रणिीनत सकारात्मक पक्ष िकारात्मक पक्ष
ज्यालामा मात्रै िचव हुिे
आर्ोििा छिौट गिे
• आर्ोििा छिौट गिव सहि
• ज्यालामा अजधकतम रकम िचव हुिे
• अजधकांस आर्ोििामा जिमावण
सामग्री आर्श्यक पिे
• आर्ोििाका प्रकार थोरै हुिे
• र्ोििा तिूवमा प्रजक्रर्ा पुरा गिव
कजठि
श्रम प्रधाि हुिे आर्ोििा
छिौट गिे
भएका सूजचबाट आर्ोििा छिौट गिव
सजकिे
• जिमावण सामग्री आर्श्यक पिे।
• थोरै व्यखिलाई मात्र रोिगारीमा
समार्ेश गिव सजकिे।
• दक्ष कामदारको आर्श्यक पिे।
रोिगारी जसिविामा सघाउि
पुर्र्ाउि जिजित जिमावण
कार्वको जिजित जर्िर्मा
श्रजमक पररचालि गिे िीजत
अर्लम्वि गिे।
ठु लो सङ् ख्यामा श्रजमक पररचालि हुि
सक्ने ।
पजहलो र दोश्रो रणिीजत पररचालि गदाव
पजि उपर्ुि सङ
् ख्यामा रोिगारी
जसिविा हुि िसक
े मा मात्रै प्रर्ोग गिव
सजकिे।
• सार्विजिक िररद िीजत र्ाधक हुि
सक्ने ।
• ठे क्का मार्
व त गररिे कार्वमा प्रर्ोग
गिव िसजकिे ।

18. श्रम प्रधाि सार्विजिक जिमावण कार्व
• जिमावण कार्वको गुणस्तर न्यूि हुिे सम्भार्िा
• आर्ोििा छिौट देखि जिमावण सम्पन्न हुिे बेला सम्म प्राजर्जधक
जिररक्षण र सुझार् जिरन्तर हुिु पिे ।
• आर्ोििा छिौट उपर्ुि प्रक
ृ जतको हुिु पिे ।
छलफल:
• सार्विजिक जिमावण कार्व गुणस्तर कसरी बिाउिे? उपर्ोगी
कसरी बिाउिे?

19. सार्विजिक रोिगारीमा प्रर्ोग हुिे क
े ही शव्दार्लीहरु
Working Poor
रोिगारीमा संलग्न भई आफ्िो आम्दािी (श्रमको प्रजतर्ल न्यूि भएको कारण समेत) ले आर्
ू
तथा आजश्रत पररर्ारलाई गररबीको रेिाबाट उठाउि िसक
े को
Productive
Employment
रोिगारीबाट प्राप्त आम्दािी र्ा श्रमको उजचत प्रजतर्लबाट आर्
ू तथा आजश्रत पररर्ारको
उपभोगको लाजग गररबीको रेिा भन्दा माथीको अर्स्था कार्म हुिे

20. सार्विजिक रोिगारीमा प्रर्ोग हुिे क
े ही शव्दार्लीहरु
Productive Asset जसजिवत पूर्ावधारले थप सामाजिक र आजथवक
अर्सरहरुको जसिविा गिे

21. एक पटक सोचौं त: आजथवक दररद्रता र लामो
समर् सम्म बेरोिगार बस्नुको जपडा क
े हुि सक्छ?
र्सै बीच जर्पन्न लजक्षत रोिगारी अकोले पाएमा
कस्तो अिुभूजत होला? क
े गिे होला?
Four main targeting methods are available:
(i) Group targeting provides benefits to a specific population group (e.g., mothers,
children, and communities in a particular geographical area); this is the easiest
targeting method, but leakages to the nonpoor are normally large.
(ii) Means testing: means-tested targeted programs provide benefits to households
below a certain income level; means testing is more accurate in targeting
poverty but has larger transaction costs than group targeting.
(iii) Proxy-means testing is a subset of means-testing, in which targeting is done
through other (easy-to-collect) indicators or proxies to correlate the level of
income/poverty of beneficiaries; on a temporary basis, it is possible simply to
give discretion to local public officials or to a local NGO. (
(iv) Self-selection avoids moral hazards by imposing disincentives to participants
into programs, either because the benefits are too low or because there is
some social stigma associated with them (e.g., foodfor-work programs and
public works because normally only those truly in need accept them). However,
given that benefits are normally below market wages, these programs are not
effective in bringing people out of poverty

22. धन्यर्ाद
प्रश्नोत्तर