2. 1
Τι είναι επιχειρηματικότητα
Με τον όρο επιχειρηματικότητα εννοούμε: «Τη δεξιότητα της οργάνωσης, του
σχεδιασμού και της υλοποίησης μιας ιδέας, προκειμένου να προσφερθεί στην
αγορά ένα προϊόν, ή μια υπηρεσία με τρόπο έξυπνο, πρωτότυπο
ανταγωνιστικό και αποτελεσματικό1» ή πολύ απλά: «O όρος
επιχειρηματικότητα αναφέρεται στην ανάπτυξη μιας ιδέας που αφορά στο
ξεκίνημα και τη βιωσιμότητα μιας επιχείρησης» ή αλλιώς: «Το σύνολο των
επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη δημιουργία νέων
προϊόντων και τεχνολογιών και την αναζήτηση επιχειρηματικών ευκαιριών».
Κάθε προσπάθεια για δημιουργία νέας επιχείρησης ή νέας δραστηριότητας,
όπως το ελεύθερο επάγγελμα, η δημιουργία ενός νέου επιχειρηματικού
οργανισμού ή η επέκταση μιας ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, από ιδιώτη ή
από ομάδα ιδιωτών ή από επιχειρήσεις που ήδη λειτουργούν, ορίζουν την
έννοια της επιχειρηματικότητας.
Μέσα από τη δική σου επιχείρηση μπορείς:
§ Να κάνεις πράξη τις δικές σου ιδέες
§ Να αναπτύξεις τη δημιουργικότητα σου
§ Να αποκομίσεις τις δικές σου απολαβές κάνοντας τη δουλειά που σε
εκφράζει και σε ικανοποιεί
§ Παράλληλα συμβάλλεις στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου
σου γιατί προσφέρεις ενεργά στην τοπική κοινωνία δημιουργώντας νέες θέσεις
εργασίας και παρέχοντας προϊόντα και υπηρεσίες χρήσιμα στους
συνανθρώπους σου.
Για να πάρεις την απόφαση να γίνεις επιχειρηματίας και να υλοποιήσεις τη δική
σου ιδέα θα πρέπει να εντοπίσεις τους φόβους σου.
Πρέπει να ρωτήσεις τον εαυτό σου:
3. 2
§ Θέλεις πράγματι να ξεκινήσεις μια δική σου επιχείρηση;
§ Τι κεφάλαιο θα χρειαστείς και από πού μπορείς να βοηθηθείς οικονομικά;
§ Πόσο καλή είναι η επιχειρηματική σου ιδέα;
§ Τι καινοτόμο παρουσιάζει;
§ Πού θα εγκαταστήσεις την επιχείρησή σου;
§ Ποια είναι η αγορά στην οποία θα απευθυνθείς;
§ Γιατί χρειάζεται η παραγωγή του προϊόντος /υπηρεσίας;
§ Πώς θα επιλέξεις την ομάδα σου και το προσωπικό της επιχείρησής σου;
§ Πώς θα τιμολογήσεις το προϊόν ή τις υπηρεσίες που θα προσφέρεις στην
αγορά ώστε με ανταγωνιστική τιμή να έχεις ικανοποιητικό κέρδος;
§ Πώς θα αναλάβεις πρωτοβουλία για την υλοποίηση του σχεδίου σου;
4. 3
Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ορισμός γυναικείας επιχειρηματικότητας
Η εύρεση ενός ορισμού για την επιχειρηματικότητα των γυναικών, που έγινε
αποδεκτή από όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί ζήτημα
εδώ και πολλά χρόνια. Δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ όλων των κρατών
μελών (π.χ. κάποια εστιάζουν στους αυτοαπασχολούμενους, ενώ άλλα
περιλαμβάνουν τους ελεύθερους γιατρούς μέσα στην επιχειρηματικότητα). Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρησιμοποιεί συνήθως τον ακόλουθο ορισμό για το
σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών: Η επιχειρηματικότητα των γυναικών
αναφέρεται σε επιχειρήσεις στις οποίες το 51% της περιουσίας ανήκει σε μια
γυναίκα και η διεύθυνση εκτελείται από μια γυναίκα. Αυτή η ικανοποίηση των
δύο παραγόντων είναι αναγκαία καθώς σε ένα μεγάλο ποσοστό των
επιχειρήσεων ο συνιδιοκτήτης είναι άντρας ή οι επιχειρήσεις είναι
οικογενειακές. Όταν δε είναι οικογενειακές συνήθως η έναρξη της οικονομικής
δραστηριότητας γίνεται στο όνομα της γυναίκας κυρίως για φορολογικούς
λόγους ή για την έγκριση επιδοτήσεων, ενώ αντίθετα η διεύθυνση της
επιχείρησης και η λήψη των στρατηγικών αποφάσεων ασκούνται κυρίως από
τον άνδρα. Με τον τρόπο αυτό η γυναίκα καθίστανται ένα απλό εργατικό
δυναμικό της επιχείρησης. Θεωρείτε ότι επιχειρηματίας είναι η γυναίκα που
είτε:
1. ιδρύει την επιχείρηση
2. διευθύνει μια οικογενειακή ή συνεταιριστική επιχείρηση
3. είναι μέτοχος μιας δημόσιας επιχείρησης την οποία και διοικεί.
Η γυναίκα επιχειρηματίας είναι αυτή που ιδρύει μια επιχείρηση αλλά διατηρεί
το πλειοψηφικό μετοχικό της κεφάλαιο και συμμετέχει ενεργά:
1. στη διοίκηση της επιχείρησης
5. 4
2. στη λήψη αποφάσεων
3. στην ανάληψη ρίσκου
Επίσης, θεωρούν ότι η γυναίκα επιχειρηματίας είναι η αυτοαπασχολούμενη
ιδιοκτήτρια της επιχείρησης ή η συνιδιοκτήτρια μιας μικρής επιχείρησης.
Αναφέρετε ότι η επιχείρηση χαρακτηρίζεται γυναικείας ιδιοκτησίας όταν η
γυναίκα κατέχει την πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου της επιχείρησης και
λαμβάνει όλες τις αποφάσεις στρατηγικής σκοπιμότητας για την ανάπτυξη της
επιχείρησης. Ωστόσο, η διάθεση στατιστικών στοιχείων των επιχειρήσεων με
βάση το φύλο του ιδιοκτήτη υπάρχει σε ελάχιστες χώρες.
6. 5
Εμπόδια και δυσκολίες στην ανάπτυξη της
γυναικείας επιχειρηματικότητας
Όλες οι επιχειρήσεις καλούνται να ξεπεράσουν έναν κύκλο δυσκολιών και
εμποδίων που πρέπει να κάνουν τόσο με εμφανείς γραφειοκρατικές
διαδικασίες, όσο και με άλλους παράγοντες που απορρέουν από τη θέση που
κατέχουν οι γυναίκες στην κοινωνία και τους ρόλους τους οποίους αναμένεται
να αναλάβουν.
Τα στερεότυπα συμβολικά εμπόδια και οι σωρευτικοί ρόλοι των γυναικών
λειτουργούν ως απωθητικά τόσο για τη σύλληψη όσο και για την υλοποίηση
μιας επιχειρηματικής ιδέας.
Η ανάγκη για εργασία και η προώθηση της εικόνας της σύγχρονης και
ανεξάρτητης γυναίκας που ωθεί τις γυναίκες να ακολουθήσουν μια
σταδιοδρομία είναι σε αντίθεση με τις ανεπίσημες σχέσεις εξουσίας μέσα στην
οικογένεια.
Οι γυναίκες πρέπει να εξισορροπήσουν τις αντικρουόμενες προτεραιότητες
που έχουν ως αποτέλεσμα ότι η γυναικεία επιχειρηματικότητα συνδέεται πολύ
συχνά με την ανάγκη να παρέχεται χρόνος ευελιξίας για την οικογενειακή
φροντίδα.
Το θέμα της ευελιξίας είναι πιο επείγον στις αγροτικές περιοχές όπου δεν
υπάρχουν δομές φροντίδας για παιδιά και ηλικιωμένους.
Το οικογενειακό περιβάλλον συναινεί λιγότερο συχνά στην ιδέα της έναρξης
μιας επιχείρησης εάν είναι γυναίκα που θέλει να την ξεκινήσει.
Επιπλέον, η απουσία καλών επιχειρηματικών πρακτικών γυναικών στα μέσα
ενημέρωσης δεν ευνοεί τις αλλαγές στα στερεότυπα. Τα διαφορετικά σημεία
εκκίνησης των δύο φύλων κατά την ανάληψη επιχειρηματικής πρωτοβουλίας
είναι εμφανή στη στάση τους απέναντι στον οικονομικό κίνδυνο που ενέχει ο
επιχειρηματικός κίνδυνος.
7. 6
Οι γυναίκες είναι πιο επιφυλακτικές από τους άνδρες κατά την ανάληψη
κινδύνων και διαφοροποιούν τη συμπεριφορά τους όσον αφορά το κεφάλαιο
εκκίνησης των επιχειρήσεων, γεγονός που συνδέεται επίσης με την συχνότερη
«επιχειρηματικότητα αναγκαιότητας» και το μικρότερο μέγεθος των
επιχειρήσεων, τόσο όσον αφορά το ποσό των ετήσιων πωλήσεων και τον
αριθμό των εργαζομένων σε σχέση με την ανδρική επιχειρηματικότητα (ΕΚ,
2014).
Οι γυναίκες συνήθως χρησιμοποιούν προσωπικά κεφάλαια για τη δημιουργία
της επιχείρησης ή απευθύνουν έκκληση στο οικογενειακό περιβάλλον, καθώς
τα τραπεζικά δάνεια συνήθως απαιτούν εγγυήσεις ιδιοκτησίας και οι γυναίκες
δεν είναι πρόθυμες να αντιμετωπίσουν κινδύνους από χρηματοπιστωτικά
ιδρύματα ή να θέσουν σε κίνδυνο την οικογενειακή ιδιοκτησία σε περίπτωση
αποτυχίας.
Οι οικονομικοί πόροι αποτελούν βασικό παράγοντα για την οργανωτική
επιτυχία της επιχείρησης και την επιβίωσή της και η δυνατότητα δανεισμού
επιτρέπει στην επιχείρηση να εκσυγχρονίσει και να αυξήσει την αποδοτικότητά
της. Ωστόσο, οι δανειστές είναι συχνά απρόθυμοι απέναντι στις γυναίκες.
Οι τράπεζες είναι πιο προσεκτικοί απέναντι στους μικρούς επιχειρηματίες,
επειδή θεωρούν τους δανειολήπτες υψηλού κινδύνου και οι γυναίκες, οι οποίες
συνήθως δεν έχουν εγγυήσεις, θεωρούνται ιδιαίτερα υψηλού κινδύνου.
Οι δυσκολίες για τον εξωτερικό δανεισμό δημιουργούν φραγμούς για τις
γυναίκες και όσον αφορά τη δυνατότητα συμμετοχής σε ανεπίσημα
χρηματοπιστωτικά δίκτυα. Τα δίκτυα αυτά είναι, ωστόσο, σημαντικές πηγές
πληροφόρησης και συμβουλών για τους επιχειρηματίες. Παρά την έμφαση
των δημόσιων χρηματοδοτικών μέσων για την απασχόληση και την
επιχειρηματικότητα των γυναικών (π.χ. πριμοδότηση βαθμού για επενδυτικούς
φακέλους που υποβάλλουν οι γυναίκες), οι οικογενειακές ευθύνες περιορίζουν
τις ευκαιρίες των γυναικών να παρακολουθήσουν προγράμματα κατάρτισης,
καθώς συνήθως μετακινούνται από το σπίτι τους στα κέντρα κατάρτισης.
8. 7
Μόνον λίγες γυναίκες ιδιοκτήτες μιας μεμονωμένης επιχείρησης
χρησιμοποίησαν την οικονομική βοήθεια της ΕΚ και του εθνικού θεσμικού
πλαισίου για την ενίσχυση της επιχείρησής τους.
Πολλές γυναίκες υπογραμμίζουν ότι δεν ενημερώνονται ούτε καν για τα
προγράμματα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν επειδή δεν υπάρχει
ελεύθερος χρόνος μεταξύ της εργασίας και των οικογενειακών υποχρεώσεων
για να παρακολουθήσουν οποιαδήποτε σχετική πληροφορία.
Η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικείων επιχειρήσεων δημιουργήθηκε με
προσωπικό κεφάλαιο ή μικρές και περιορισμένες τραπεζικές πιστώσεις. Η
γραφειοκρατία της έναρξης μιας επιχείρησης ή της συμμετοχής σε ένα
επιδοτούμενο πρόγραμμα είναι ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που
αντιμετωπίζουν οι γυναίκες της υπαίθρου με σχετικά υψηλή ηλικία και χαμηλό
μορφωτικό επίπεδο. Αυτό το πρόβλημα προκαλεί σε πολλούς από αυτούς να
μην συμμετάσχουν στη διαδικασία έναρξης μιας επιχείρησης. Ο μεγάλος
αριθμός των εγγράφων που απαιτούνται για την άδεια λειτουργίας επιχείρησης
καθώς και η χρονοβόρα διαδικασία, λειτουργούν ως αντικίνητρα, ιδίως για τις
γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας ή για εκείνους που διαθέτουν ελάχιστες τεχνικές
γνώσεις.
Σε κάθε περίπτωση, η αντίληψη του επιχειρηματικού χώρου ως
ανδροκρατούμενου φαίνεται να εξασθενεί βαθμιαία όχι μόνο στην κοινή
γνώμη και στις επιχειρηματικές συναλλαγές ανδρών και γυναικών, αλλά και
στη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών δομών. Σύμφωνα με έρευνα που
διενεργήθηκε στην Ελλάδα σε δείγμα περισσότερων από 1000 γυναικών
επιχειρηματιών, οι γυναίκες ως επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν τα ακόλουθα
εμπόδια (Tsaltampasi and Tzialla, 2013):
1. Μάρκετινγκ και προώθηση των εταιρειών τους.
2. Η γραφειοκρατία.
3. Ανταγωνισμός.
9. 8
4. Χαμηλή πρόσβαση σε κεφάλαια και χρηματοδότηση.
5. Έλλειψη θεσμικών / κυβερνητικών πληροφοριών για επιχειρηματικά
θέματα.
Επιπλέον, οι γυναίκες ως επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν πρόσθετα εμπόδια
που απορρέουν από το φύλο τους. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα:
1. οι γυναίκες αντιμετωπίζουν οικογενειακά ζητήματα και κοινωνικές
αντιλήψεις σχετικά με το ρόλο τους ως επιχειρηματίες.
2. Το 49% των γυναικών που συμμετείχαν στην έρευνα απάντησε ότι
αντιμετωπίζουν ένα σημαντικό πρόβλημα όσον αφορά τη διαχείριση του
χρόνου, καθώς δεν μπορούν να εξισορροπήσουν την οικογενειακή και
επαγγελματική ζωή.
3. Οι γυναίκες αφιερώνουν μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στην επαγγελματική
τους ζωή σε βάρος της οικογενειακής ζωής που ως εκ τούτου προκαλεί
δυσαρέσκεια από τα μέλη της οικογένειάς τους.
Επιπλέον, έγιναν πολλές συζητήσεις στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία σχετικά με
τα ατομικά χαρακτηριστικά των γυναικών και ιδιαίτερα την ηλικία και την
εκπαίδευση, ως παράγοντες που σχετίζονται με την πρωτοβουλία για την
επιχειρηματικότητα.
Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι η ηλικιακή ομάδα των 35-44 ετών είναι
αυτή με το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών επιχειρηματιών σε πρώιμο στάδιο.
Αντίθετα, οι άνδρες μπαίνουν στην επιχειρηματική σκηνή σε νεαρότερη ηλικία.
Η έρευνα GEM 2012-13 για την Ελλάδα δείχνει συγκέντρωση 39,5% των
ανδρών επιχειρηματιών στην ηλικιακή ομάδα των 25-34 ετών και 35,7% των
γυναικών στην ηλικιακή ομάδα 35-44 ετών.
Η καθυστέρηση της εισόδου των γυναικών στον επιχειρηματικό χώρο που
αναφέρεται στις έρευνες σχετίζεται με την ανάγκη και την επιθυμία των
γυναικών να απελευθερωθούν από τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις,
10. 9
ιδιαίτερα την ανατροφή των παιδιών σε νεαρή ηλικία. Μια πιθανή εξήγηση θα
μπορούσε επίσης να αναζητηθεί στην περίπτωση της ασθενέστερης τάσης των
γυναικών προς την επιχειρηματικότητα. Σε μια άλλη έρευνα που
πραγματοποίησε η Ελληνική Ένωση Γυναικών Επιχειρηματιών σε δείγμα 200
γυναικών, αποδείχθηκε ότι το 42% των γυναικών που ήταν πρόθυμες να
δημιουργήσουν την επιχείρησή τους, αποθάρρυναν το μεγάλο ποσοστό των
συζύγων τους είτε άνεργοι ή το εισόδημά τους έχει συρρικνωθεί σημαντικά.
Αυτοί οι σύζυγοι είδαν την επικείμενη απασχολησιμότητα της συζύγου τους ως
απειλή για την οικονομική τους κατάσταση καθώς ένιωθαν απειλή ότι θα
μπορούσαν να κερδίσουν περισσότερα χρήματα και να συμβάλλουν στο
οικογενειακό εισόδημα σε μεγαλύτερο ποσοστό από αυτά.
Επιπλέον, το 25% απάντησε ότι αντιμετωπίζουν στερεότυπες συμπεριφορές
και προκαταλήψεις σχετικά με το ρόλο τους ως γυναίκες και ότι το 12%
αυτών έχουν πρόβλημα να γίνουν αποδεκτοί από την αγορά και τους
συναδέλφους επιχειρηματίες. Λαμβανομένου υπόψη του αυξανόμενου
αριθμού των γυναικών που εισέρχονται στον τομέα της επιχειρηματικότητας,
τα ποσοστά αυτά είναι αρκετά ανησυχητικά, καθώς δείχνουν ότι το φύλο
εξακολουθεί να διαδραματίζει κάποιο ρόλο όσον αφορά τον τρόπο με τον
οποίο οι γυναίκες αντιλαμβάνονται την επαγγελματική τους ζωή, κάτι που δεν
θα έπρεπε να συμβεί.
Η υπόθεση είναι να αξιολογήσουμε τις γυναίκες για τις επιχειρηματικές και
διαχειριστικές τους δεξιότητες και για την ικανότητά τους να παράγουν. Αυτό
που είναι ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες ξεπερνούν τους
άνδρες όσον αφορά τη χρήση νέων τεχνολογιών και διαδικασιών στην
επιχείρησή τους
11. 10
Η σημασία της γυναικείας
επιχειρηματικότητας για την ανάπτυξη
Η επιχειρηματικότητα και η οικονομική ανάπτυξη συνδέονται στενά. Ο Smith
(2010) υποδηλώνει ότι το επίπεδο επιχειρηματικής δραστηριότητας σε
οποιαδήποτε χώρα έχει σημαντική θετική επίδραση στο επίπεδο της
οικονομικής ανάπτυξης στη χώρα αυτή. Παραδοσιακά, η επιχειρηματικότητα
συνδέεται με άνδρες και όχι με γυναίκες, επομένως η επιχειρηματικότητα στο
παρελθόν δεν είχε ποτέ ζητήματα που να αφορούσαν τις διαφορές των
φύλων. Όμως, τα τελευταία χρόνια, ένας σημαντικός αριθμός γυναικών βγήκε
από τον παραδοσιακό τους ρόλο και την εταιρική τους σταδιοδρομία και
αγκάλιασε την επιχειρηματικότητα. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την
επιχειρηματικότητα γενικά προκάλεσε ενδιαφέρον για την επιχειρηματικότητα
των γυναικών. Οι γυναίκες επιχειρηματίες έχουν οριστεί ως η νέα δύναμη για
την ανάπτυξη των οικονομιών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Όπως αναφέρουν
οι Minniti και Naudé (2010), ορισμένοι ενδιαφερόμενοι περιγράφουν τις
γυναίκες ως μια σημαντική «αναξιοποίητη πηγή» οικονομικής ανάπτυξης. Η
σημαντική αύξηση του ποσοστού των γυναικών που ασκούν
επιχειρηματικότητα έχει στρέψει την προσοχή τόσο των ακαδημαϊκών όσο και
των μη ακαδημαϊκών. Η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών αποτελεί
ακρογωνιαίο λίθο της Ατζέντας για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του 2030. Η έκθεση
του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την οικονομική
χειραφέτηση των γυναικών του 2016 παρέχει ισχυρές αποδείξεις ότι οι
γυναίκες υστερούν σε σχέση με τους άνδρες όσον αφορά:
1. τον αριθμό των γυναικών επιχειρηματιών,
2. το μέγεθος των γυναικείων επιχειρήσεων και
3. την πρόσβασή τους στην οικονομική πόροι.
Συγκεκριμένα, οι γυναικείες επιχειρήσεις είναι μικρότερες και μειονεκτούντες
στην πρόσβαση σε πιστώσεις, πόρους και περιουσιακά στοιχεία. Δεδομένου
12. 11
ότι τα δεδομένα σχετικά με το υφιστάμενο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων
στην γυναικεία επιχειρηματικότητα είναι αραιά, η παρακολούθηση της
προόδου των γυναικών σε αυτόν τον τομέα αποκτά μεγαλύτερη σημασία. Η
επιχειρηματικότητα έχει γίνει ένα δημοφιλές ερευνητικό θέμα επειδή έχει
αναγνωριστεί ότι η οικονομική ανάπτυξη συνδέεται θετικά με την
επιχειρηματική δραστηριότητα.
Συγκεκριμένα, αναπτύχθηκε υψηλό ενδιαφέρον για την κατανόηση της
γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ο λόγος για αυτό είναι ο βασικός
ρόλος που παίζουν οι γυναίκες στην επιχειρηματικότητα σε όλο τον κόσμο,
καθώς και τα στοιχεία ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν διαφορετικές δυσκολίες
στην έναρξη και τη λειτουργία μιας επιχείρησης σε σύγκριση με τους άνδρες.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η πλειοψηφία των ερευνών που αφορούν την
επιχειρηματικότητα δεν έκαναν διακρίσεις λόγω φύλου. Με άλλα λόγια, ακόμη
και αν οι γυναίκες επιχειρηματίες υπήρχαν σε μια μελέτη, δεν εκφράστηκε
κανένα ενδιαφέρον για τον εντοπισμό ή την κατανόηση των χαρακτηριστικών
τους φύλου σε σχέση με την επιχειρηματικότητα. Πολλές μελέτες
αποδεικνύουν τη θετική επίδραση των γυναικών επιχειρηματιών στην
οικονομική ανάπτυξη καθώς και στη βιώσιμη και σταθερή ειρήνη. Επιπλέον, οι
οικονομίες που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα γυναικείας
επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι πιο ανθεκτικές στις χρηματοπιστωτικές
κρίσεις και παρουσιάζουν λιγότερη οικονομική επιβράδυνση. Παρά τις
διαφορετικές μεθοδολογίες, αυτές οι μελέτες εντοπίζουν σημαντικά
κοινωνικοοικονομικά οφέλη της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Σύμφωνα με
τους Woetzel et al. ένα σενάριο «πλήρους δυναμικού», στο οποίο οι γυναίκες
συμμετέχουν στην οικονομία με τον ίδιο τρόπο όπως και οι άνδρες, θα
συμβάλλει μέχρι το 2025 σε 28 τρισεκατομμύρια δολάρια ή 26% στο ετήσιο
παγκόσμιο ΑΕΠ. Αυτό όμως δεν έχει πραγματοποιηθεί πλήρως σε πολλές
οικονομίες. Πράγματι, μια ανάλυση 15 δεικτών για το φύλο σε 95 οικονομίες
δείχνει ότι 46 από αυτές τις οικονομίες έχουν πολύ υψηλά επίπεδα ανισότητας
φύλου σε περισσότερους από τους μισούς δείκτες. Μια άλλη μελέτη μεταξύ
χωρών δείχνει ότι οι απώλειες εισοδήματος λόγω διαφοράς φύλου διαφέρουν
13. 12
ανά γεωγραφική περιοχή. Οι οικονομίες στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια
Αφρική έχουν τη μεγαλύτερη απώλεια εισοδήματος που συνδέεται με
χαμηλότερες οικονομικές ευκαιρίες για τις γυναίκες (27%). Στην Ευρώπη, η
απώλεια αυτή είναι μικρότερη από 10%.
14. 13
Η εμφάνιση της γυναικείας
επιχειρηματικότητας
Ενώ οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ως η κύρια
ραχοκοκαλιά της οικονομίας, μέχρι πρόσφατα η επιχειρηματικότητα δεν
ερευνήθηκε από το πεδίο εφαρμογής του φύλου. Συγκεκριμένα, δεν
επικεντρώθηκε στο κατά πόσον το φύλο αποτελούσε ανασταλτικό ή
ενισχυτικό παράγοντα στις προκλήσεις της αγοράς ή επηρέασε τις επιλεγείσες
μεθόδους παραγωγής και τις αναπτυξιακές στρατηγικές που
χρησιμοποιήθηκαν. Οι ευκαιρίες επιχειρηματικότητας για τις γυναίκες στην
Ελλάδα είναι σχετικά χαμηλές, λαμβάνοντας υπόψη την τρομακτική
κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ελληνική οικονομία και τους παράγοντες
που απορρέουν από την κοινωνιολογική άποψη. Αυτό γίνεται φανερό από τη
διαφορά μεταξύ των γυναικών που έχουν επιχειρηματική ιδέα και δεν την
κάνουν πραγματικότητα και από τις γυναίκες που πράγματι κάνουν τα βήματα
περαιτέρω, καθιερώνοντας την επιχείρησή τους και εφαρμόζοντας τις ιδέες
τους. Στα πρώτα στάδια επιχειρηματικής δραστηριότητας των γυναικών στην
Ελλάδα, συνήθως εντοπίζονται τα εξής (Antonopoulou,2007):
1. Η οικογένεια διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην πρωτογενή χρηματοδότηση
των νεοσύστατων επιχειρήσεων. Εκτός από τη συνεισφορά τους στην
είσπραξη του απαραίτητου κεφαλαίου για να ξεκινήσουν, έχουν πρωταρχικό
ρόλο στην άτυπη επένδυσή τους.
2. Οι γυναίκες συμμετέχουν συνήθως στο λιανικό εμπόριο (μικρές
καταστήματα λιανικής πώλησης, λιανικής πώλησης ρούχων και καλλυντικών
κ.λπ.) και σε υπηρεσίες (κομμωτική, μακιγιέρ κ.λπ.).
3. Έχουν ακόμα αυξημένο φόβο αποτυχίας. Παρόλο που οι γυναίκες
επιχειρήσεις έχουν το στοιχείο της καινοτομίας, μερικές φορές ο φόβος της
αποτυχίας τους οδηγεί στα πιο γνωστά μονοπάτια όπως το λιανικό εμπόριο
κοινών αγαθών και υπηρεσιών που θεωρούνται πιο γυναίκες. Επίσης, οι
15. 14
περισσότεροι επιλέγουν να αναλάβουν και να εκτελέσουν το οικογενειακό
επιχειρηματικό γεγονός που συνεπάγεται χαμηλότερο επίπεδο κινδύνου.
4. Ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική κοινωνία βλέπει την επιχειρηματικότητα
των γυναικών είναι αντιφατική. Η γυναικεία επιχειρηματικότητα θεωρείται
κοινωνικά εγκεκριμένη και ενσωματωμένη επιλογή απασχόλησης, εντούτοις τα
μεγάλα κενά αμοιβών, η κατοχή ανώτερων θέσεων και η λήψη θέσεων λήψης
αποφάσεων δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές, καθώς δεν γίνεται αποδεκτή η
εξάλειψη του πρωταρχικού ρόλου των γυναικών στην οικογένεια.
Οι περισσότερες γυναίκες επιχειρηματίες στρέφονται στη δημιουργία
επιχειρήσεων στον τομέα των υπηρεσιών, καθώς αυτή η επιχειρηματική
επιλογή και τα επαγγέλματα του τομέα των υπηρεσιών δεν είναι άγνωστες
στις γυναίκες καθώς θεωρούνται πιο θηλυκές. Από τη δεκαετία του ’70, οι
γυναίκες στην Ελλάδα άρχισαν να εγκαταλείπουν το σπίτι και το οικογενειακό
πλαίσιο και άρχισαν να επιλέγουν την αμειβόμενη απασχόληση ως εναλλακτικό
τρόπο για να κερδίσουν χρήματα. Το 1980 υπήρξε μια ώθηση της γυναικείας
επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια είναι εμφανές η
αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στον επιχειρηματικό τομέα,
το οποίο οφείλεται στην ανάγκη διάθεσης για βελτίωση της ελληνικής
οικονομίας.
16. 15
Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη:
Η επιχείρηση είναι ένας αυτοτελής οικονομικός οργανισμός ο οποίος με τον
διαρκή συνδυασμό των συντελεστών της παραγωγής στοχεύει όχι μόνο στην
κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, αλλά επιδιώκει και την επίτευξη κάποιου
κέρδους. Ανάλογα με τα κριτήρια κατάταξης μιας οικονομικής μονάδας
υπάρχουν πολλές κατηγορίες επιχειρήσεων. Αρχικά, αυτές διαχωρίζονται σε
κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και μη. Οι πρώτες, οι οποίες αποτελούν και την
πλειοψηφία των επιχειρήσεων, ανάλογα με το αντικείμενο παραγωγικής
δραστηριότητάς τους διακρίνονται σε επιχειρήσεις πρωτογενούς,
δευτερογενούς, τριτογενούς παραγωγής, καθώς και σε μικτές. Η επιχείρηση
λειτουργεί μέσα σε ένα συγκεκριμένο οικονομικό σύστημα το οποίο αποτελεί
και το περιβάλλον της. Το σύστημα αυτό αποτελείται από επιμέρους μονάδες,
οι οποίες αλληλοεπηρεάζονται και έχουν προκαθορισμένους κανόνες
συμπεριφοράς. Οι επιχειρήσεις είναι παραγωγικές μονάδες με διάφορες
νομικές μορφές, ή ανάλογα με τον φορέα ταξινομούνται σε ιδιωτικές,
δημόσιες και μικτές επιχειρήσεις οι οποίες λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με τα
εξής:
• Τι θα παράγει η επιχείρηση;
• Τι ποσότητα θα παράγει;
• Ποια μέθοδος παραγωγής θα χρησιμοποιηθεί, δηλαδή ποια τεχνολογία θα
χρησιμοποιήσει;
• Σε ποιο μέρος θα εγκατασταθεί η επιχείρηση;
• Πώς θα γίνει η διανομή των προϊόντων στους καταναλωτές;
• Σε τι τιμή θα πουληθεί το προϊόν;
Και διάφορες άλλες, μικρότερης σημασίας αποφάσεις για την επιχείρηση.
Ο επιχειρηματίας αναλαμβάνει, εκτός από τον σχεδιασμό των στόχων, την
οργάνωση και διαχείριση και την επιλογή της καλύτερης από τις εναλλακτικές
λύσεις, ώστε να πετύχει το δυνατό καλύτερο αποτέλεσμα.
Στις κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, η προσπάθεια για τη μεγιστοποίηση του
κέρδους και την ελαχιστοποίηση του κόστους είναι φανερή και
17. 16
προγραμματισμένη· αντίθετα, οι μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις
επιδιώκουν την επιβίωσή τους και ίσως ένα μικρό πλεόνασμα, ενώ η
μεγιστοποίηση του κέρδους και η ελαχιστοποίηση του κόστους δεν είναι οι
πρωταρχικοί τους στόχοι, αλλά πρωταρχικός σκοπός μπορεί να είναι, για
παράδειγμα, η κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη και αναβάθμιση.
Ο κανόνας είναι ότι οι επιχειρήσεις επιδιώκουν το μέγιστο κέρδος και οι
αποφάσεις τους βασίζονται σε αυτή την επιδίωξη. Οι στόχοι των οικονομικών
μονάδων διακρίνονται σε βραχυχρόνιους και μακροχρόνιους στόχους.
Οι βραχυχρόνιοι στόχοι των οικονομικών οργανισμών είναι:
• Η κάλυψη εξόδων παραγωγής και γενικών εξόδων και η εξεύρεση
χρηματικών πόρων και επενδύσεων.
• Η συνεχής και απρόσκοπτη λειτουργία της παραγωγικής διαδικασίας και η
παροχή υπηρεσιών.
• Η προσφορά ποιοτικών προϊόντων και η αναβάθμιση των παρεχόμενων
υπηρεσιών.
• Η έγκαιρη εξόφληση ληξιπρόθεσμων και βραχυχρόνιων υποχρεώσεων.
• Η έγκαιρη διάθεση των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών.
• Η ορθολογική οργάνωση της εργασίας και του εξοπλισμού.
Οι μακροχρόνιοι στόχοι των οικονομικών οργανισμών είναι:
• Η μεγιστοποίηση των επενδύσεων και περιουσιακών στοιχείων (επέκταση
εγκαταστάσεων και μηχανολογικού εξοπλισμού.
• Η μεγιστοποίηση των αναμενόμενων κερδών και του μεριδίου της αγοράς.
• Η μεγιστοποίηση των πωλήσεων και η επέκταση σε νέες αγορές.
• Η ελαχιστοποίηση του κόστους και ελαχιστοποίηση των γενικών και ειδικών
εξόδων.
18. 17
Γυναικεία επιχειρηματικότητα
Το θέμα «επιχειρηματικότητα» αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά στον
σχεδιασμό πολιτικής για προώθηση της απασχόλησης. Σε επίπεδο πολιτικής,
παρατηρείται έξαρση του ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση της
περιορισμένης συμμετοχής των γυναικών στην επιχειρηματική δραστηριότητα.
Στόχο αποτελεί η λήψη μέτρων για τη διευκόλυνση και ενθάρρυνση των
γυναικών στο ξεκίνημα μιας επιχείρησης.Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει
ενισχυθεί πολύ η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά και
στη διοίκηση και την ιδιοκτησία επιχειρήσεων. Μετά τη μαζική συμμετοχή των
γυναικών στον εργατικό πληθυσμό που έλαβε χώρα κατά τον Β ́ Παγκόσμιο
Πόλεμο και συνεχίστηκε στις επόμενες δεκαετίες της μαζικής παραγωγής και
της γιγάντωσης των επιχειρήσεων, ήρθε η σειρά τους να προχωρήσουν σε
περισσότερο δυναμικές και υπεύθυνες δραστηριότητες, όπως είναι και οι
επιχειρηματικές. Η συμμετοχή της γυναίκας επιχειρηματία ενισχύθηκε από τη
μορφή της νέας τεχνολογίας που μείωσε τον αριθμό των ενδιάμεσων τεχνικών
στελεχών (blue collars) και από την αλματώδη ανάπτυξη του τομέα παροχής
υπηρεσιών.Στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν δημιουργηθεί
προγράμματα που παρέχουν κίνητρα για τη γυναίκα να ασχοληθεί με τη
δημιουργία μικρομεσαίων επιχειρήσεων, όχι μόνο για να μειωθεί η ανεργία,
αλλά και για να αμβλυνθούν ορισμένα κοινωνικά προβλήματα που έχουν
δημιουργηθεί από την εξαρτημένη εργασία των γυναικών-μητέρων. Για την
κατάσταση των γυναικών στα θέματα απασχόλησης και ανεργίας,
σημειώνουμε ότι στην περίπτωσή τους τα ποσοστά ανεργίας είναι υψηλότερα
και τα ποσοστά απασχόλησης χαμηλότερα συγκριτικά με τους άνδρες
ανάλογων εκπαιδευτικών προσόντων. Το πρόβλημα είναι εντονότερο για τις
χαμηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Στις
υψηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες οι διαφορές μειώνονται σημαντικά, χωρίς
όμως να εξαλείφονται.
19. 18
Η Γυναίκα Επιχειρηματίας
Στον 21ο αιώνα έρευνες και στατιστικά στοιχεία φέρνουν στο φως της
δημοσιότητας μια διαρκώς ανερχόμενη δύναμη αλλά και δυναμική της
οικονομίας, τη γυναίκα επιχειρηματία. Οι σύγχρονες θεωρίες του μάνατζμεντ
και οι αντίστοιχες έρευνες σε Ευρώπη και Αμερική ορίζουν τη γυναίκα
επιχειρηματία να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: «Να είναι η ‘κεφαλή’ μιας
επιχείρησης, να έχει ιδρύσει και ξεκινήσει μια επιχείρηση, να κατέχει
τουλάχιστον το 50% της επιχείρησης, να είναι ενεργά συμμέτοχη στη
διοίκησή της και συνεπώς να αποδέχεται το ρίσκο της επιχειρηματικότητας».Οι
γυναίκες, όσες είχαν την οικονομική αλλά και κοινωνική δυνατότητα σε μια
εμφανώς ανδροκρατούμενη κοινωνία, στην περίοδο μέχρι τη δεκαετία του
1970 επιλέγουν κατά πλειοψηφία σπουδές με θεωρητική κατεύθυνση και τη
σχολή των καλών τεχνών. Το ίδιο το σύστημα ωθούσε τις γυναίκες προς τις
επιχειρήσεις του τομέα των υπηρεσιών και ήταν σύνηθες φαινόμενο οι
γυναίκες να παίρνουν θέσεις γραμματέων και όχι διοικητικές ή να
απασχολούνταν αποκλειστικά με το αντικείμενο των σπουδών τους. Οι
περισσότερες που ανήκαν σε γυναίκες είχαν έναν μικρό αριθμό εργαζομένων,
συνήθως μέχρι10 άτομα. Ελάχιστες ήταν οι περιπτώσεις των επιχειρήσεων
που ξεπερνούσαν αυτή τη δυναμική και ελάχιστη ήταν η βιβλιογραφία σχετικά
με την επιχειρηματικότητα των γυναικών. Καθώς ο αριθμός των εργαζομένων
γυναικών διαρκώς αυξάνεται τις τελευταίες δεκαετίες, το αντικείμενο της
επαγγελματικής εξέλιξης της γυναίκας έχει πάρει σημαντικές προεκτάσεις και
διαστάσεις. Για πολλές δεκαετίες η γυναίκα αντιμετωπιζόταν ως ένας τυπικός
και μη φιλόδοξος εργάτης ο οποίος παρέμενε στη δουλεία μέχρι να παντρευτεί
ή να απο κτήσει παιδιά. Στην ουσία υπήρχαν ελάχιστες θεωρίες για τη γυναίκα
επιχειρηματία καθόσον υπήρχαν ελάχιστες τέτοιες γυναίκες. Οι άνδρες
κυνηγούσαν την καριέρα, ενώ οι γυναίκες απασχολούνταν σε προσωρινές
δουλειές ή σε δουλειές δευτερευούσης σημασίας ως προς την οικογένεια και
τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Σύμφωνα με το Διεθνές Οικονομικό Δίκτυο
(International Women Financial Network), οι γυναίκες δημιουργούν
επιχειρήσεις με συχνότητα διπλάσια από τους άνδρες. Ενώ όμως οι γυναίκες
20. 19
επιχειρηματίες είναι περισσότερες από τους άνδρες, είναι πολύ πιο δύσκολο
για εκείνες στο ξεκίνημα να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους και να έχουν
πρόσβαση σε κεφάλαια κίνησης. Οι ποικίλοι κοινωνικοί μηχανισμοί παραγωγής
και αναπαραγωγής των στερεοτύπων και των ανισοτήτων που παρατηρούνται
στα δύο φύλλα όχι μόνο δεν εξαφανίστηκαν αλλά έκαναν την εμφάνισή τους
και νέες μορφές ανισότητας. Έτσι, στις ήδη γνωστές, όπως: άνιση αμοιβή για
ίση εργασία, δυσκολία στην επαγγελματική εξέλιξη και άνοδο στην ιεραρχία,
διάκριση στουςχώρους εργασίας, προστέθηκαν το αυξημένο ποσοστό ανεργίας
των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες, αυξημένα ποσοστά υποαπασχόλησης,
μειωμένη συμμετοχή των γυναικών σε ορισμένους επαγγελματικούς κλάδους
που χαρακτηρίζονται ως ανδροκρατούμενοι, μικρό ποσοστό αυτοαπασχόλησης
και γυναικείας επιχειρηματικότητας. Η ανισότητα των δύο φύλλων στην αγορά
εργασίας εκδηλώνεται έτσι σε μια σειρά από χαρακτηριστικά όπως το
επάγγελμα, ο κλάδος ή το είδος της σύμβασης(π.χ. αορίστου ή ορισμένου
χρόνου, μερικής ή πλήρους απασχόλησης). Παρατηρείται έτσι σε όλες τις
οικονομίες, σε άλλες σε μεγαλύτερο βαθμό και σε άλλες σε μικρότερο βαθμό,
η κατά φύλο σύνθεση της απασχόλησης στα επαγγέλματα, στους κλάδους,
στα είδη σύμβασης εργασίας έτσι ώστε οι τελευταίοι να είναι
ανδροκρατούμενοι και άλλοι γυναικοκρατούμενοι, ανάλογα με το αν
πλειοψηφούν οι άνδρες ή οι γυναίκες εργαζόμενοι σε αυτούς. Συγκεκριμένα, οι
άνδρες συγκεντρώνονται στα επαγγέλματα, στους κλάδους και στις μορφές
απασχόλησης που αποφέρουν μεγαλύτερες αποδοχές. Σχεδόν σε κάθε
περίπτωση όπου οι γυναίκες απέκτησαν επιχειρηματική γνώση και δεξιότητες
σε τομείς όπως η πρόσβαση και χρηματοδότηση αυτής, υπηρεσίες
υποστήριξης και τρόποι να γίνονται μέλη σε δίκτυα και ομάδες, κατεύθυναν
σταθερά τόσο τη νεοαποκτηθείσα εμπειρία τους, όσο και το εισόδημα τους
στην προσπάθεια τους να δημιουργήσουν μια επιτυχημένη επιχείρηση. Η
ηγεσία παίζει το σπουδαιότερο ρόλο στην επιχειρηματική επιτυχία. Αυτό
βοηθά στη θετική σκέψη όσον αφορά στη φιλοδοξία, στη δύναμη, στη
διαχείριση δημιουργίας εντυπώσεων και στην επιτυχημένη καριέρα.
21. 20
Το προφίλ των γυναικών επιχειρηματιών
Έχει παρατηρηθεί ότι, κατά μέσο όρο, οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι
νεότερες από τους άνδρες συναδέλφους τους. Αυτό συμβαίνει γιατί μόνο τις
τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει να γίνεται κοινωνικά αποδεκτή σε πολλές
χώρες η ίδρυση και διοίκηση επιχειρήσεων από γυναίκες. Άλλωστε, οι
επιδόσεις των γυναικών στον τομέα της μόρφωσης και στον επαγγελματικό
τομέα έχουν αυξηθεί δραματικά κατά τα τελευταία 20 χρόνια, παρέχοντας έτσι
μια διέξοδο στη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Συνεπώς, οι γυναίκες
επιχειρηματίες είναι νεότερες από τους άνδρες. Μήπως όμως υπάρχουν και
άλλες αξιοπρόσεκτες διαφορές; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι θετική,
ιδιαίτερα όσον αφορά στο θέμα της παιδείας. Έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες
έχουν τις διπλάσιες πιθανότητες από τις γυναίκες να εμπλακούν σε κάποιας
μορφής επιχειρηματική δραστηριότητα. Έτσι, όταν εξετάζουμε τα
εκπαιδευτικά επιτεύγματα των όσων ασχολούνται με τις επιχειρήσεις, βάσει
του φύλου τους, θα περιμέναμε ο αριθμός των γυναικών να είναι μισός από
εκείνον των ανδρών, εάν τα δύο φύλα είχαν ίσες επιδόσεις στην εκπαίδευση.
Στην ουσία, όμως, προκύπτει ότι οι πιθανότητες των γυναικών επιχειρηματιών
να είναι πτυχιούχοι ή κάτοχοι μεταπτυχιακών διπλωμάτων είναι δυσανάλογα
περισσότερες από αυτές των ανδρών συναδέλφων τους. Έρευνες κάνουν
αναφορά για παρόμοια κατάσταση στην Ελλάδα, όπου οι γυναίκες απόφοιτοι
πανεπιστημίου ξεπερνούν τους άνδρες, ενώ τα δύο φύλα έχουν τις ίδιες
πιθανότητες να είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος. Κατά περίεργο,
επομένως, τρόπο προκύπτει ότι μολονότι οι γυναίκες επιχειρηματίες είναι
νεότερες από τους άνδρες, υπάρχουν σαφείς αποδείξεις, ότι, κατά μέσο όρο,
είναι περισσότερο μορφωμένες.
Ιδιαιτερότητες ανά τομέα
Ένα από τα χαρακτηριστικά της γυναικείας επιχειρηματικότητας είναι ότι αυτή
συναντάται κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών και του λιανικού εμπορίου.
Αναλυτικότερα, βλέπουμε ότι τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, οι
22. 21
γυναίκες επιχειρηματίες επιδεικνύουν μια εντονότερη τάση από αυτή των
ανδρών να συγκεντρώνουν τις δραστηριότητές τους στον τομέα της παροχής
υπηρεσιών, παρά στον κατασκευαστικό τομέα και στη βιομηχανία.
Γιατί οι γυναίκες επιλέγουν κυρίως τον τομέα των υπηρεσιών και
συγκεκριμένους βιομηχανικούς τομείς όταν πρόκειται να δημιουργήσουν την
δική τους επιχείρηση; Τρεις είναι οι λόγοι που φαίνονται να υπαγορεύουν μια
τέτοια επιλογή:Πρώτα από όλα, στον τομέα των κατασκευών και σε
ορισμένους τομείς της βιομηχανίας εργάζονται αναλογικά περισσότεροι άνδρες
από ότι γυναίκες και για αυτό το λόγο χαρακτηρίζονται ως
«ανδροκρατούμενοι». Π.χ. συναντάμε πολύ λίγες γυναίκες ανθρακωρύχους,
οικοδόμους και μηχανικούς διότι ακόμα και σήμερα τα επαγγέλματα αυτά
θεωρείται ότι απαιτούν ιδιαίτερη σωματική ρώμη και είναι ιδιαίτερα σκληρά για
τις γυναίκες. Ο δεύτερος λόγος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον πρώτο:
στα ανδροκρατούμενα επαγγέλματα, υπάρχουν ανδροκρατούμενα
επιχειρηματικά δίκτυα. Τα επιχειρηματικά δίκτυα είναι το άθροισμα των
σχέσεων στις οποίες συμμετέχει ο επιχειρηματίας με σκοπό την απόκτηση
πληροφοριών για νέες ευκαιρίες που υπάρχουν στην αγορά. Οι δεσμοί αυτοί
είναι δυνατό να περιλαμβάνουν τις σχέσεις τουεπιχειρηματία με επίσημους
οργανισμούς, με τους προμηθευτές, τους διανομείς, τους καταναλωτές αλλά
και με άτομα από το κοινωνικό του περιβάλλον (φίλοι, γνωστοί, συγγενείς).Τα
δίκτυα παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιχειρηματική δραστηριότητα καθώς
προσφέρουν πρόσβαση στην πληροφόρηση, στις ευκαιρίες, στις πρώτες ύλες,
στους πελάτες και στους προμηθευτές. Έτσι λοιπόν, στα ανδροκρατούμενα
επαγγέλματα και κλάδους οι γυναίκες έχουν λιγότερες δυνατότητες
πρόσβασης σε όλα αυτά που προσφέρουν τα δίκτυα.Ο τρ ίτος λόγοςείναι ότι
οι γυναίκες ιδρύουν επιχειρήσεις που απαιτούν μικρότερο κεφάλαιο. Αυτό
συμβαίνει κυρίως γιατί ακόμα και σήμερα οι γυναίκες συναντούν δυσκολίες
στην ανεύρεση πηγών χρηματοδότησης. Επομένως, είναι πιθανότερο μια
γυναίκα να προσανατολιστεί στη δημιουργία μιας επιχείρησης στον τομέα των
υπηρεσιών και του λιανικού εμπορίου, όπου δεν απαιτείται ιδιαίτερα μεγάλο
κεφάλαιο, παρά στον τομέα της βιομηχανίας και των κατασκευών, όπου
23. 22
απαιτούνται μεγάλα κεφάλαια.Οι παραδοσιακά ανδρικές επιχειρήσεις
συνεχίζουν να απασχολούν πολύ περισσότερους άνδρες παρά γυναίκες
ιδιαίτερα στα υψηλότερα ιεραρχικά στρώματα. Εξάλλου αυτές είναι οι
επιχειρήσεις που, παρότι απαιτούν μεγαλύτερο αρχικό κεφάλαιο, αποφέρουν
μεγαλύτερα κέρδη.
Ρυθμοί ανάπτυξης και επιβίωσης της γυναικείας
επιχείρησης
Έρευνες που έχουν γίνει πάνω στον τομέα των ρυθμών ανάπτυξης και
επιβίωσης της γυναικείας επιχείρησης δείχνουν ότι, οι επιχειρήσεις που
ανήκουν σε γυναίκες έχουν χαμηλότερους δείκτες επιβίωσης και ανάπτυξης
από αυτές που ανήκουν σε άνδρες. Ένας από τους λόγους που εμφανίζεται
αυτή η διαφοροποίηση ανάμεσα στις γυναικείες και στις ανδρικές επιχειρήσεις
είναι ότι, οι επιχειρήσεις που διοικούνται από γυναίκες βρίσκονται
συγκεντρωμένες στους τομείς του λιανικού εμπορίου και της παροχής
υπηρεσιών, οι οποίοι έχουν χαμηλότερα ποσοστά επιβίωσης από τον
κατασκευαστικό τομέα. Επιπλέον, καταστήματα παροχής προσωπικών
υπηρεσιών πρέπει να τοποθετούνται κοντά στους πελάτες και μπορούν να
φτάσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους σε σχετικά μικρό χρονικό
διάστημα - αν και πολλά δεν το φτάνουν ποτέ. Αφού επιτευχθεί αυτό, η πιο
προσφιλής στρατηγική ανάπτυξης είναι η δημιουργία ενός καινούριου
υποκαταστήματος κάπου αλλού. Για την επένδυση αυτή, απαιτείται σημαντικό
κεφάλαιο που συνεπάγεται επιπλέον κινδύνους και που συχνά είναι δύσκολο
να συγκεντρωθεί από γυναίκες. Μολονότι κάποιοι επιχειρηματίες από το χώρο
του λιανικού εμπορίου και των υπηρεσιών επιλέγουν όντως αυτήν την
στρατηγική, χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα του franchising για γρήγορη
ανάπτυξη των επιχειρήσεών τους, υπάρχουν ακόμα περισσότεροι που
αισθάνονται ότι θα χάσουν τον έλεγχο της επιχείρησής τους αν αυτή
επεκταθεί σε πολλά μέρη. Στον κατασκευαστικό τομέα, οι επιχειρηματίες
μπορούν να επεκταθούν στον ίδιο χώρο με περισσότερες βάρδιες, με το να
εργάζονται σαββατοκύριακα ή με την πρόσθεση επιπλέον γραμμών
24. 23
παραγωγής. Αυτές οι απλές στρατηγικές που απαιτούν μικρότερο κεφάλαιο
δεν μπορούν να εφαρμοστούν στο λιανικό εμπόριο ή την παροχή υπηρεσιών.
Επίσης, οι γυναίκες δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξυπηρέτηση των
πελατών που σε πολλές γυναικοκρατούμενες επιχειρήσεις τείνει να έχει
προσωπικό χαρακτήρα. Η εξάπλωση σε μέγεθος πολυκαταστήματος
συνεπάγεται ότι δεν μπορούν να επικοινωνούν με όλους τους πελάτες σε
προσωπικό επίπεδο, γεγονός το οποίο αποτρέπει πολλές γυναίκες από το να
επεκτείνουν τις επιχειρήσεις τους.
25. 24
RISK MANAGEMENT
Τα τελευταία χρόνια οι επιχειρήσεις στη χώρα μας βρίσκονται
μπροστά σε μια σειρά μεταβολών που διαφοροποιούν εντελώς το
επιχειρηματικό περιβάλλον του χθες με το σήμερα. Ποτέ στα προηγούμενα
χρόνια δεν είχαμε τόσες μεταβολές με τόση ταχύτητα και ένταση σε μικρό
χρονικό διάστημα. Οι μεταβολές αυτές αυξάνουν τον επιχειρηματικό
κίνδυνο και την αβεβαιότητα. Αν η επιχείρηση ήταν άνθρωπος, ο
επιχειρηματικός κίνδυνος θα ήταν η διαρκής και έντονη αγωνία του για ένα
καλύτερο αύριο κάτω από το φόβο των απρόβλεπτων καταστάσεων της
αποτυχίας και της κατάρρευσης.
Η αποτελεσματική διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων, η
ανάληψη δραστηριοτήτων, ενεργειών και ευθυνών δημιουργεί στην πράξη
μια σειρά από κινδύνους που έρχεται να αντιμετωπίσει η επιχείρηση ή ο
επιχειρηματίας. Ο επιχειρηματίας είναι το άτομο εκείνο που σκέπτεται μία
επενδυτική ιδέα, την καλλιεργεί στο μυαλό του, τη σχεδιάζει, την
προγραμματίζει, την υλοποιεί και την ελέγχει. Με άλλα λόγια τα στάδια που
ακολουθεί η σκέψη του επιχειρηματία δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι βασικές
λειτουργίες του Management, δηλαδή κατά σειρά σχεδιασμός,
προγραμματισμός και έλεγχος.
Η διασφάλιση της βιωσιμότητας και της μακροχρόνιας παρουσίας της
επιχείρησης αποτελεί έναν από τους βασικούς στρατηγικούς στόχους κάθε
επιχείρησης.
Η βιωσιμότητα της επιχείρησης εξαρτάται από τους κινδύνους που
αντιμετωπίζει και κατά συνέπεια η αντιμετώπιση και η διαχείριση αυτών των
κινδύνων είναι αυτό που χαρακτηρίζει την αποτελεσματικότητα και την
ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης.
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ
26. 25
Η έννοια του επιχειρηματικού κινδύνου είναι μία ευρεία έννοια, η οποία
περιλαμβάνει μία σειρά επιμέρους κινδύνους. Η διάκριση και η κατάταξη
των κινδύνων αυτών θα μπορούσε να γίνει με βάση την φάση που
παρουσιάζεται ο κίνδυνος και τον τομέα της δραστηριότητας. Μία γενική
διάκριση των κινδύνων στις βασικές κατηγορίες θα μπορούσε να είναι:
Α) Επενδυτικός και χρηματοδοτικός κίνδυνος
Ο επενδυτικός κίνδυνος εμφανίζεται κατά την φάση της λήψης απόφασης
μιας επενδυτικής απόφασης, ο οποίος συνδέεται άμεσα με το
χρηματοδοτικό σχήμα της επένδυσης (χρηματοδοτικός κίνδυνος). Ο
χρηματοδοτικός κίνδυνος, συνδέεται με μια σειρά άλλων στοιχείων της
επιχείρησης.
Β) Λειτουργικός κίνδυνος
Στην κατηγορία του λειτουργικού κινδύνου και ειδικότερα στον τρόπο
μέτρησης του κινδύνου αυτού έχουμε:
1. Τον βαθμό μεγέθυνσης του όγκου δραστηριότητας
2. Τη διαβάθμιση και διαχρονική κλιμάκωση της επίτευξης του
νεκρού σημείου της επιχείρησης.
3. Τη λειτουργική μόχλευση της επιχείρησης και το ύψος του
EBITDA
Γ) Κίνδυνος ρευστότητας
Ο κίνδυνος ρευστότητας αναφέρεται:
1. Στο ικανοποιητικό κεφάλαιο κινήσεως
2. Στον κίνδυνο των πελατών, ανάληψη πιστωτικού κινδύνου
3. Στον κίνδυνο των προμηθευτών.
4. Στο δείκτη ειδικής ρευστότητας
5. Στον κίνδυνο αποθεμάτων (αποθεματοποίηση)
Ο ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
27. 26
Ο πρώτος κατά σειρά κίνδυνος κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι
ο επενδυτικός κίνδυνος που αντιμετωπίζει η επιχείρηση. Ο κίνδυνος αυτός
συνδέεται με την έναρξη μιας επένδυσης και είναι ενσωματωμένος στο
σκέλος των επενδυτικών αποφάσεων. Οι επενδυτικές αποφάσεις είναι οι
πλέον σημαντικές αφού δεσμεύονται σημαντικά ποσά για μακρύ χρονικό
διάστημα των οποίων η απόδοση είναι αβέβαιη. Η αβεβαιότητα αυτή
εκφράζει και τον κίνδυνο της επενδυτικής απόφασης.
Σύμφωνα με τον ορισμό της επένδυσης, ως επένδυση εννοούμε «τη
δέσμευση χρηματοδοτικών πόρων με την προσδοκία οφέλους». Το
όφελος αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την προσδοκώμενη απόδοση, μία
απόδοση πολύ αβέβαιη και τις περισσότερες φορές μη σαφώς
προσδιορισμένη. Κάθε επενδυτική απόφαση χωρίς μελέτη του επενδυτικού
κινδύνου επιδεινώνει την αβεβαιότητα και τις περισσότερες φορές
διαψεύδει τις προσδοκίες του επενδυτή.
Έτσι, με βάση τα παραπάνω θα λέγαμε ότι ο επενδυτικός κίνδυνος είναι ο
κίνδυνος που αντιμετωπίζει μία επενδυτική δραστηριότητα στο βαθμό κατά
τον οποίο η απόδοση θα ικανοποιεί τις προσδοκίες του επενδυτή. Ο
επενδυτικός κίνδυνός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την απόδοση και
μάλιστα παρουσιάζουν υψηλό βαθμό αρνητικής συσχέτισης.
Βέβαια θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι σε μία επενδυτική απόφαση μία
καλή έρευνα αγοράς, ένας καλός σχεδιασμός και προγραμματισμός και ένας
πολύ καλός προϋπολογισμός είναι στοιχεία και προϋποθέσεις που
συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του επενδυτικού κινδύνου χωρίς
όμως να τον εξαλείφουν. Δεν υπάρχει καμία επενδυτική απόφαση στον
χώρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας χωρίς επενδυτικό κίνδυνο.
Τέλος σε ότι αφορά την έννοια του επενδυτικού κινδύνου, θα πρέπει να
σημειώσουμε ότι ο κίνδυνος αυτός τις περισσότερες φορές δημιουργεί
καταστάσεις μη ανατρέψιμες όταν αυτός είναι αποτέλεσμα ενός κακού
σχεδιασμού της επένδυσης. Ο κακός σχεδιασμός μίας επένδυσης φαίνεται
συνήθως από την σχέση του ύψους των επενδυτικών δαπανών σε σχέση με
28. 27
τον όγκο δραστηριότητας (πωλήσεις) της επιχείρησης (χαμηλή
κυκλοφοριακή ταχύτητα παγίων περιουσιακών στοιχείων).
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ
ΚΟΣΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Οι επενδυτικές δραστηριότητες ή καλύτερα οι επενδυτικές αποφάσεις
προηγούνται των χρηματοδοτικών αποφάσεων. Έτσι, με την απόφαση για την
εξέταση μιας επενδυτικής ευκαιρίας, το επόμενο ερώτημα που αναζητεί
απάντηση είναι ποιες θα είναι οι πηγές χρηματοδότησης μιας επένδυσης. Έτσι,
με βάση το προβλεπόμενο μίγμα χρηματοδότησης της επένδυσης
διαμορφώνεται το χρηματοδοτικό σχήμα της επένδυσης. Όποια και αν είναι η
πηγή χρηματοδότησης μιας επένδυσης αυτό έχει κόστος. Ο μέσος σταθμικός
όρος του κόστους των πηγών χρηματοδότησης ονομάζεται κόστος κεφαλαίου.
Έτσι, με βάση το χρηματοδοτικό σχήμα μιας επένδυσης διαμορφώνεται το
κόστος κεφαλαίου και κατ’ επέκταση έχουμε και τον ανάλογο χρηματοδοτικό
κίνδυνο. Προκειμένου να γίνει αυτό σαφές, θα απλοποιήσουμε πρώτα την
έννοια ή καλύτερα τον ορισμό του ισολογισμού. Έτσι, θα λέγαμε απλά ότι ο
ισολογισμός είναι ένας πίνακας που παρουσιάζει την περιουσιακή
κατάσταση της επιχείρησης. Στον πίνακα αυτό το παθητικό της
επιχείρησης εκφράζει τις πηγές χρήσεως κεφαλαίων ενώ το
ενεργητικό εκφράζει τη μετατροπή των απασχολούμενων κεφαλαίων
σε πάγια, αποθέματα, απαιτήσεις και διαθέσιμα. Ο απλός αυτός ορισμός
και ειδικότερα σε ότι αφορά το παθητικό, μας οδηγεί στον ορισμό του
κόστους κεφαλαίου.
Αν δεχθούμε ότι ο τόκος είναι η αμοιβή της χρήσης κεφαλαίου, τότε
το κόστος κεφαλαίου είναι το μέσο σταθμικό επιτόκιο των πηγών
χρηματοδότησης(χρήσεων κεφαλαίων).
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
29. 28
Ο λογαριασμός προμηθευτές αποτελεί μία ουσιαστική πηγή
χρηματοδότησης. Οι προμηθευτές συνήθως χρησιμοποιούνται ως πηγή
χρηματοδότησης για κεφάλαια κινήσεως(πιστώσεις προμηθευτών). Η
ένταξη των προμηθευτών στο χρηματοδοτικό σχήμα μιας επένδυσης
εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τις προοπτικές και τη βιωσιμότητα της
επιχείρησης. Αυτό συμβαίνει γιατί τα ανοιχτά υπόλοιπα των προμηθευτών
γίνονται γρήγορά επιταγές πληρωτέες βραχυχρόνιας διάρκειας ενώ από
την ίδια την επένδυση υπάρχει σχετική υστέρηση στη δημιουργία εισροών
για την αποπληρωμή των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων.
Το ίδιο με την περίπτωση των προμηθευτών ισχύει και για την περίπτωση
του βραχυπρόθεσμου τραπεζικού δανεισμού αφού και σ’ αυτή την
περίπτωση οι υποχρεώσεις που δημιουργούνται έχουν βραχυπρόθεσμο
χαρακτήρα. Δεν είναι λίγες οι φορές που εξαιτίας της ένταξης στο
χρηματοδοτικό σχήμα των προμηθευτών και του βραχυπρόθεσμου
τραπεζικού δανεισμού πολλές επιχειρήσεις αντιμετώπισαν πρόβλημα
βιωσιμότητας.
Προκειμένου να διαπιστώσουμε τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει η επιχείρηση
από μια τέτοια χρηματοδοτική πολιτική, χρησιμοποιούμε τον Δείκτη
Υγιούς Χρηματοδότησης(Δ.Υ.Χ.). Ο δείκτης υγιούς χρηματοδότησης
δίνεται από την σχέση:
Δ.Υ.Χ. = Διαρκή κεφάλαια της επιχείρησης
Πάγιες εγκαταστάσεις
Προκειμένου η χρηματοδοτική πολιτική της επιχείρησης να χαρακτηρίζεται
υγιής θα πρέπει ο παραπάνω δείκτης να είναι μεγαλύτερος της μονάδος.
Στην έννοια των διαρκών κεφαλαίων της επιχείρησης περιλαμβάνονται τα
ίδια κεφάλαια και οι μακροχρόνιες υποχρεώσεις της επιχείρησης.
30. 29
Ο δείκτης υγιούς χρηματοδότησης (Δ.Υ.Χ.) πρέπει να παίρνει τιμή
μεγαλύτερη της μονάδος (Δ.Υ.Χ. >1). Έτσι, στην περίπτωση κατά την
οποία ο δείκτης αυτός είναι μεγαλύτερος της μονάδος, αυτό σημαίνει ότι οι
επενδύσεις της επιχείρησης χρηματοδοτούνται κατά 100% από ίδια
κεφάλαια και μακροχρόνιες υποχρεώσεις και το υπόλοιπο τμήμα(ποσοστό)
αποτελεί το μόνιμο κεφάλαιο κινήσεως, χωρίς να εξετάζουμε στην
περίπτωση αυτή αν αυτό το μόνιμο κεφάλαιο κινήσεως είναι ικανοποιητικό
για την επιχείρηση. Για το θέμα αυτό θα αναφερθούμε στη συνέχεια όταν
θα εξετάσουμε τον κίνδυνο ρευστότητας της επιχείρησης. Το
ενδιαφέρον μας εστιάζεται στον χρηματοδοτικό κίνδυνο, έτσι θα πρέπει να
δούμε τι συμβαίνει στην περίπτωση κατά την οποία ο δείκτης υγιούς
χρηματοδότησης είναι μικρότερος της μονάδος(Δ.Υ.Χ. <1).
Σε μια τέτοια περίπτωση σημαίνει ότι τμήμα των επενδύσεων της
επιχείρησης χρηματοδοτήθηκε από βραχυχρόνιες υποχρεώσεις, γεγονός
που σημαίνει ότι στην περίπτωση αυτή έχουμε υψηλό χρηματοδοτικό
κίνδυνο. Το συμπέρασμα(διαπίστωση) αυτό προκύπτει από τις παρακάτω
συνέπειες αυτής της χρηματοδοτικής πολιτικής:
1) Η επιχείρηση στερείται μόνιμου κεφαλαίου
κινήσεως(Μ.Κ.Κ.),γεγονός που μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις
στη λειτουργία της επιχείρησης.
2) Οι επενδύσεις δεν δημιουργούν πάντοτε άμεσα εισροές ενώ οι
υποχρεώσεις είναι βραχυπρόθεσμα απαιτητές.
3) Σε μια τέτοια περίπτωση αυξάνεται σημαντικά ο χρηματοδοτικός
κίνδυνος της επιχείρησης, ο οποίος στη συνέχεια εκφράζεται ως
κίνδυνος ρευστότητας.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
31. 30
Μετά το τέλος της επενδυτικής φάσης έρχεται η φάση της έναρξης
λειτουργίας της επιχείρησης.
Στην φάση της έναρξης δραστηριότητας της επιχείρησης έρχονται νέοι
κίνδυνοι και η αγωνία της επιχείρησης για ικανοποιητικές επιδόσεις
εντείνεται. Τους κινδύνους αυτούς που αντιμετωπίζει η επιχείρηση από την
φάση της έναρξης της δραστηριότητας και στη συνέχεια, οι οποίοι
συνδέονται με τις επιδόσεις, τους ονομάζουμε λειτουργικούς κινδύνους. Οι
λειτουργικοί αυτοί κίνδυνοι αναφέρονται:
α) Στον ρυθμό μεγέθυνσης
β) Στην επίτευξη του νεκρού σημείου της επιχείρησης
γ) Στη λειτουργική μόχλευση
Αναμφισβήτητα ένας από τους θετικούς δείκτες της δραστηριότητας μιας
επιχείρησης είναι ο ρυθμός μεγέθυνσης, ο οποίος εκφράζεται με τη
διαχρονική μεταβολή των πωλήσεων. Η αύξηση του κύκλου εργασιών
σημαίνει αύξηση της διεισδυτικότητας της επιχείρησης στην αγορά και στις
περισσότερες περιπτώσεις αύξησης του μεριδίου αγοράς.
Το ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση αυτή είναι ποιος θεωρείται
ικανοποιητικός ρυθμός μεγέθυνσης και πώς ο δείκτης αυτός(το ποσοστό)
συνδέεται με τον επιχειρηματικό κίνδυνο. Μια κατ’ αρχήν «απάντηση» στο
ερώτημα αυτό θα ήταν όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός μεγέθυνσης μιας
επιχείρησης τόσο καλύτερος. Αυτό όμως δε σημαίνει πάντα ότι ένας
μεγάλος ρυθμός μεγέθυνσης σημαίνει και υψηλές αποδόσεις. Αυτό
ισχύει(υψηλές αποδόσεις) όταν όλα τα κοστολογικά στοιχεία τελούν υπό
πλήρη έλεγχο.
Σε ό,τι αφορά τα κριτήρια του ρυθμού μεγέθυνσης(ύψος ποσοστού) θα
λέγαμε ότι αυτά συνδέονται με:
I. Ο ρυθμός μεγέθυνσης θα πρέπει να είναι
μεγαλύτερος του πληθωρισμού. Αν δεν ισχύει αυτό, παρά τη
σημειούμενη αύξηση του κύκλου εργασιών, αυτή ενδεχομένως να
32. 31
είναι αρνητική αφού σε μια τέτοια περίπτωση σε «πραγματικές
τιμές» η αύξηση του κύκλου εργασιών είναι …αρνητική. Π.χ. με
πληθωρισμό 10% και αύξηση του κύκλου εργασιών κατά 8% η
πραγματική μεταβολή του κύκλου εργασιών είναι –2%. Αν αυτό
συνεχίζεται διαχρονικά σημαίνει ότι η επιχείρηση είναι υψηλού
επιχειρηματικού κινδύνου.
II. Ένα δεύτερο κριτήριο που εφαρμόζεται είναι η
σύγκριση του ρυθμού αύξησης του κύκλου εργασιών της
επιχείρησης σε σχέση με το μέσο όρο του κλάδου στον οποίο
δραστηριοποιείται η επιχείρηση. Όταν ο ρυθμός μεγέθυνσης της
επιχείρησης είναι μικρότερος από το 75% του κλάδου αυτό
σημαίνει ότι αντιμετωπίζει υψηλό επιχειρηματικό κίνδυνο.
Ένας από τους βραχυχρόνιους και ελάχιστους στόχους μίας επιχείρησης θα
λέγαμε ότι είναι να επιτύχει τουλάχιστον εκείνο τον όγκο δραστηριότητας,
ο οποίος να αντισταθμίζει τα έξοδα της. Στην παράγραφο αυτή δεν θα
προχωρήσαμε στην ανάλυση της τεχνικής του νεκρού σημείο, αλλά θα
εξετάσουμε τον τρόπο κατά τον οποίο η τεχνική του νεκρού σημείου
μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο προσδιορισμού του νεκρού σημείου.
Το νεκρό σημείο της επιχείρησης σε αξία δίνεται από την παρακάτω σχέση:
Νεκρό σημείο = Σταθερά έξοδα
Της επιχείρησης μεταβλητό περιθώριο κέρδους
Ως γνωστό τα σταθερά έξοδα είναι εκείνα τα έξοδα της επιχείρησης, τα
οποία επιβαρύνουν την επιχείρηση ανεξάρτητα από τον όγκο
δραστηριότητας. Αντίθετα, μεταβλητά έξοδα είναι εκείνα τα έξοδα της
επιχείρησης που είναι πλήρως αναλογικά με τον όγκο δραστηριότητας της
επιχείρησης. Το νεκρό σημείο της επιχείρησης μπορεί να εκφρασθεί:
α) Σε μονάδες προϊόντος με δεδομένο μίγμα πωλήσεων
β) Σε επίπεδο παραγωγικής δυναμικότητας
γ) Σε επίπεδο κύκλου εργασιών
33. 32
Με βάση το εννοιολογικό περιεχόμενο της τεχνικής του Νεκρού Σημείου
γίνεται σαφές ότι σε όσο μεγαλύτερο όγκο δραστηριότητας μια επιχείρηση
επιτυγχάνει το Νεκρό Σημείο, τόσο μεγαλύτερο επιχειρηματικό κίνδυνο
αντιμετωπίζει. Προσδιοριστικοί παράγοντες για τη διαμόρφωση αυτού του
επιχειρηματικού κινδύνου είναι το ύψος των σταθερών εξόδων και η τιμή
του μεταβλητού περιθωρίου κέρδους. Πιο συγκεκριμένα, το Νεκρό Σημείο
της επιχείρησης αυξάνεται σημαντικά σε επίπεδο όγκου εργασιών όταν
έχουμε μεγάλο ύψος σταθερών εξόδων και χαμηλό περιθώριο κέρδους.
Αντίθετα, το Νεκρό Σημείο της επιχείρησης, επιτυγχάνεται σε χαμηλό κύκλο
εργασιών όταν τα σταθερά έξοδα είναι χαμηλά και το μέσο μεταβλητό
περιθώριο κέρδους υψηλό.
Με βάση όσα αναφέραμε παραπάνω μια επιχείρηση, η οποία επιτυγχάνει το
Νεκρό Σημείο στο 75% του αναμενόμενου κύκλου εργασιών
χαρακτηρίζεται υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου.
Η φύση και η σύνθεση των δαπανών αποτελούν βασικές
παραμέτρους του επιχειρηματικού κινδύνου και δεν είναι λίγες οι φορές
που τα στοιχεία αυτά είναι προσδιοριστικά για τη βιωσιμότητα της
επιχείρησης. Η εισαγωγή ενός νέου προϊόντος στη δραστηριότητα της
επιχείρησης, η εισαγωγή νέων προγραμμάτων παραγωγής και
προγραμμάτων αυτοματοποίησης επηρεάζουν εντελώς τη συμπεριφορά της
κερδοφορίας μιας επιχείρησης. Το φαινόμενο βέβαια αυτό αποκτά ιδιαίτερη
αξία και σημασία στον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων. Η μεταβολή
της κερδοφορίας της επιχείρησης σε σχέση με την μεταβολή του όγκου
δραστηριότητας σε συνδυασμό με τη σχέση των σταθερών και μεταβλητών
εξόδων απαιτεί τη γνώση της έννοιας λειτουργικής μόχλευσης. Στην
επιχειρηματική πρακτική, ο όρος βαθμός μόχλευσης σημαίνει απλά ότι μια
μικρή μεταβολή του όγκου δραστηριότητας της επιχείρησης(αύξηση)
μπορεί να επιφέρει μια πολύ μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας της
επιχείρησης.
34. 33
Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι η λειτουργική μόχλευση εξετάζει της
μεταβολές που έχουμε στην κερδοφορία της επιχείρησης όταν
μεταβάλλονται ο κύκλος εργασιών ή τα έξοδα της επιχείρησης.
Στην πράξη όμως ο άγνωστος Χ για την επιχείρηση είναι η μεταβολή
του κύκλου εργασιών(πωλήσεων) διότι ο παράγων έξοδα της επιχείρησης
είναι γνωστός στον επιχειρηματία. Έτσι, τις περισσότερες φορές είναι
αδύνατο ο επιχειρηματίας να απαντήσει στο ερώτημα ποια θα πρέπει να
είναι η αύξηση του κύκλου εργασιών(πωλήσεων) σε μια δεδομένη αύξηση
των εξόδων.
ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει σήμερα η
επιχείρηση αναφέρεται στην «ρευστότητα». Με τον όρο ρευστότητα
εννοούμε την ικανότητα που θα πρέπει να διαθέτει η επιχείρηση να μπορεί
να αντεπεξέρχεται στις ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις. Η έλλειψη αυτής της
δυνατότητας δημιουργεί μία σειρά από κινδύνους και δεν είναι λίγες φορές
που οι κίνδυνοι αυτοί οδηγούν στο κλείσιμο της επιχείρησης.
Ο κίνδυνος ρευστότητας είναι μία γενική έννοια, η οποία συνδέεται
γενικότερα με την πολιτική του κεφαλαίου κινήσεως. Το γεγονός όμως ότι η
πολιτική του κεφαλαίου κινήσεως προσδιορίζεται από μία σειρά
παραμέτρων, έχει ως αποτέλεσμα να έχουμε επιμέρους κινδύνους. Με βάση
λοιπόν τα δεδομένα αυτά, οι κατηγορίες του κινδύνου της ρευστότητας
διαμορφώνονται ως εξής:
Α) Συνολικός κίνδυνος ρευστότητας
Β) Κίνδυνος αποθεμάτων
Γ) Πιστωτικός κίνδυνος
Α. ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ
35. 34
Ο συνήθης τρόπος αξιολόγησης της ρευστότητας της επιχείρησης γίνεται με
τους δύο βασικούς δείκτες, τον δείκτη γενικής ρευστότητας και τον δείκτη
άμεσης ρευστότητας. Οι τιμές των δύο αυτών δίνονται από τις παρακάτω
σχέσεις:
Γενική Ρευστότητα = Κυκλοφοριακό ενεργητικό/
Βραχυπρόθεσμο παθητικό
Άμεση Ρευστότητα =Κυκλοφ. ενεργητικό–Αποθέματα/ Βραχ.
παθητικό
Από πολλούς υποστηρίζεται ότι εφόσον ο πρώτος δείκτης είναι
μεγαλύτερος της μονάδος και ο δεύτερος δείκτης βρίσκεται στα επίπεδα
περίπου κοντά στη μονάδα, τότε η επιχείρηση δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο
ρευστότητα. Η άποψη αυτή δεν ισχύει πάντοτε, διότι μπορεί οι δύο
παραπάνω δείκτες να βρίσκονται σε επίπεδα πολύ μεγαλύτερα της μονάδος
και η επιχείρηση να αντιμετωπίζει έντονο πρόβλημα ρευστότητας. Αντίθετα,
μπορεί να έχουμε ιδιαίτερα χαμηλούς δείκτες και η επιχείρηση να μην
αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα ρευστότητας.
Τα παραπάνω συμβαίνουν –και αυτό θα πρέπει να γίνει σαφές από όλους –
διότι προσδιοριστικός παράγοντας της ρευστότητας μιας επιχείρησης είναι
ο «χρόνος». Η ικανότητα της επιχείρησης να αντεπεξέρχεται από πλευράς
ρευστότητας σχετίζεται άμεσα με τη μέση σταθμική κυκλοφοριακή
ταχύτητα των περιουσιακών στοιχειών του κυκλοφοριακού
ενεργητικού(βαθμός ή χρόνος ρευστοποίησης) σε συνδυασμό με την
κυκλοφοριακή ταχύτητα του βραχυπρόθεσμου παθητικού. Έτσι, ο
παραπάνω δείκτης της Γενικής ρευστότητας διαμορφώνεται ως εξής:
Γ.Ρ. = Κυκλοφ. Ενεργητικό Χ Κυκλοφορ.ταχύτητα κυκλοφ.
ενεργητικού
Βραχυπ.Παθητικό Χ Κυκλοφ.ταχύτητα Βραχ.παθητικού
36. 35
Έτσι, με βάση τώρα τον διαμορφωμένο δείκτη της γενικής ρευστότητας μια
επιχείρηση δεν αντιμετωπίζει κινδύνους από πλευράς ρευστότητας μόνον
όταν και εφόσον, ο παραπάνω δείκτης είναι ίσος ή μεγαλύτερος της
μονάδος. Η έλλειψη ικανοποιητικής ρευστότητας οδηγεί αναπόφευκτα την
επιχείρηση στον βραχυχρόνιο δανεισμό. Ο βραχυχρόνιος τραπεζικός
δανεισμός αυξάνει τον βαθμό εξάρτησης της επιχείρησης από ξένα
κεφάλαια και ταυτόχρονα οι τόκοι και τα συναφή έξοδα του βραχυχρόνιου
τραπεζικού δανεισμού επηρεάζουν την αποδοτικότητα της επιχείρησης.
Από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι ο συνολικός κίνδυνος ρευστότητας
δημιουργεί επιπρόσθετους κινδύνους με δυσμενείς επιπτώσεις στην
αποδοτικότητα και στον βαθμό εξάρτησης της επιχείρησης από ξένα
κεφάλαια.
Β. ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟΘΕΜΑΤΩΝ
Όπως συμβαίνει με την περίπτωση των πελατών, έτσι και στην περίπτωση
των αποθεμάτων, αναφερόμαστε σε «επενδυτική απόφαση» της
επιχείρησης. Ο κίνδυνος της υπεραποθεματοποίησης είναι ένα από τα
βασικά προβλήματα(κινδύνους) που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις. Το
φαινόμενο της υπεραποθεματοποίησης εκφράζεται στην πράξη με χαμηλή
κυκλοφοριακή ταχύτητα των αποθεμάτων. Μεταξύ των δυσμενών
επιπτώσεων και συνεπειών της χαμηλής κυκλοφοριακής ταχύτητας των
αποθεμάτων είναι:
1.Αυξημένες ανάγκες για κεφάλαια κινήσεως.
2.Υψηλό χρηματοοικονομικό κόστος.
3. Μεγάλα έξοδα διατήρησης(αποθήκευσης) και συντήρησης αποθεμάτων.
