8. бюллетень верховного суда 2010

МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК ҚАУЛЫЛАР

№1
№2
№3
№4
№5
№6
№7
№8
№9
№ 10
№ 11
№ 12
№ 13
№ 14
№ 15
№ 16
№ 17
№ 18
№ 19

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
нормативтік қаулысы ...............................................................
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыны
нормативтік қаулысы

СОТ ПРАКТИКАСЫНА
СІЛТЕМЕ

..........................................................................................

СОДЕРЖАНИЕ
НОРМАТИВНЫЕ ПОСТАНОВЛЕНИЯ

№1
№2
№3
№4
№5
№6
№7
№8
№9
№ 10
№ 11
№ 12
№ 13
№ 14
№ 15
№ 16
№ 17
№ 18
№ 19

Нормативное постановление Верховного Суда
Республики Казахстан.......................................................
Республики Казахстан
Республики Казахстан
УКАЗАТЕЛЬ

СУДЕБНОЙ ПРАКТИКИ

..............................................................................


ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
№ 1 НОРМАТИВТІК ҚАУЛЫСЫ
2010 жылғы 25 маусым

Астана қаласы

Соттардың азаматтық істер бойынша жеке ұйғарымдар
шығару тəжірибесі туралы
Соттардың жеке ұйғарымдар шығару кезінде Қазақстан Республикасы Азаматтық
іс жүргізу кодексінің нормаларын біркелкі қолдануы мақсатында, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 8 / 2010

қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасы Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан əрі – АІЖК) 253бабында көзделген тəртіпте шығарылған жеке ұйғарымдар – соттардың заңдылықты
бұзушылық жағдайына назар аудару актісі болып табылады.
2. Сот отырысында анықталған заңдылықты бұзушылық жағдайлар жеке
ұйғарымдар шығару үшін негіздемелер болып табылады.
Нормативтік құқықтық актілердің талаптарына сəйкес келмейтін əрекеттерді
заңдылықты бұзушылық деп түсінген жөн.
Іске қатысушы тұлғалардың дəлелдеу жөніндегі іс жүргізу міндеттерін тиісінше
орындамауы жеке ұйғарымдар шығару үшін жеткілікті негіздеме бола алмайды.
3. Соттар тиісті ұйымдарға, басқару қызметін атқаратын лауазымды немесе өзге
де тұлғаларға қатысты жеке ұйғарымдар шығарады.
Мемлекеттік органдарда, жергілікті басқару органдарында, сонымен қатар Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа əскерлерде жəне əскери құралымдарда
тұрақты, уақытша немесе арнайы өкілеттік бойынша билік өкілінің қызметін жүзеге асыратын немесе ұйымдастыру-өкімшілік немесе əкімшілік-шаруашылық қызмет атқаратын
тұлғалар лауазымды тұлғалар болып танылады.
Коммерциялық жəне коммерциялық емес заңды тұлғалардың атқару органдарының
басшыларын басқару қызметін атқаратын өзге де тұлғалар деп түсінген жөн.
4. Сот жеке ұйғарымды дербес іс жүргізу құжаты түрінде, қаралған іс бойынша сот
актісімен бір уақытта, кеңесу бөлмесінде шығарады.
5. Жеке ұйғарымның мазмұны шешілетін істердің жəне жол берілген заңдылық
бұзушылықтың сипаты ескеріле отырып, АІЖК-нің 252-бабының талаптарына сəйкес
келуі тиіс.
Жеке ұйғарымның дəлелдеме бөлімінде соттардың заңдылық бұзушылыққа жол
берілгені туралы тұжырым жасауына негіз болған дəлелдер көрсетіліп, жол берілген заңдылық бұзушылықтың мəні ашылуы, талаптары бұзылған нақты нормативтік
құқықтық актілер, сондай-ақ əрекеттері (əрекетсіздіктері) заңдылықтың бұзылуына
əкеліп соқтырған тұлғалар көрсетілуге тиіс.

4


5

БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 8 / 2010

Жеке ұйғарымда іс бойынша мүдделі тұлғалардың əрекеттеріне қатысты
нақты нұсқаулар немесе ұсыныстар болмауға тиіс, сондай-ақ кінəлілердің құқықтық
жауапкершілігінің түрі мен шаралары да белгіленбеуге тиіс.
Жеке ұйғарымның қарар бөлімінде ұйымдардың атауы мен орналасқан жері
көрсетілуге, сондай-ақ жеке ұйғарымды орындамаудың, жауапсыз қалдырудың немесе жеке ұйғарым бойынша мерзімінде жауап бермеудің салдары, жеке ұйғарымға
шағым келтіру құқығы мен тəртібі туралы АІЖК-нің 253-бабы екінші бөлігінің ережелері
түсіндірілуге тиіс.
6. Шығарылған жеке ұйғарым қаралатын іс бойынша сот отырысында жарияланады.
7. АІЖК-нің 253-бабының 1-тармағына сəйкес, ұйымдар, басқару қызметін
атқаратын лауазымды немесе өзге де тұлғалар, жеке ұйғарымды алған күннен бастап
бір ай мерзім ішінде ол бойынша қабылданған шаралар туралы соттарға хабарлауға
міндетті.
8. Жеке ұйғарымдар қараусыз қалдырылған не оларда көрсетілген заң
бұзушылықтарды жою жөнінде шаралар қабылданбаған, сондай-ақ жеке ұйғарымдарға
жауап дəлелді себептерсіз мерзімінде берілмеген жағдайда, соттар лауазымды
тұлғаларды Қазақстан Республикасы Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексінің
520-бабы бойынша əкімшілік жауапкершілікке тартуға құқылы.
Əкімшілік жазаны қолдану жеке ұйғарым бойынша қабылданған шаралар туралы
сотқа хабарлау міндетінен тиісті лауазымды тұлғаларды босатпайды.
9. Егер сот жеке ұйғарым шығару үшін негіздердің болғанына жəне жеткіліктілігіне қарамастан жеке ұйғарым шығармаса, онда келесі сатыдағы сот АІЖК-нің 253-бабында бекітілген тəртіпте сот актісінің заңдылығын тексере отырып, өзі жеке ұйғарым
шығаруға құқылы.
10. Жеке ұйғарымдарға заңда бекітілген тəртіпте жеке шағымдар, наразылықтар
келтірілуі мүмкін.
Егер жеке ұйғарымдар құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын тұлғалар істерді қараған кезде қатыспаса, оларға қатысты жеке ұйғарымдар шығарылғаны туралы
білмесе жəне (немесе) заңмен белгіленген шағымдану мерзімін өткізіп алса, олар сондай-ақ жеке ұйғарымдарға шағым беруге құқылы.
11. Жеке ұйғарымда көрсетілген заңдылықты бұзушылық анықталмаған жағдайларды қоспағанда, сот актісінің күшін жою жеке ұйғарымның күшін жоюға əкеп соқпайды.
12. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабына жəне 2-бабының 3-1-тармағына, АІЖК-нің 5-бабына сəйкес,
қадағалау жəне кассациялық сот сатылары сыбайлас жемқорлыққа байланысты құқық
бұзушылықтарды болдырмау, олардың салдарын жою жəне кінəлілерді жауапкершілікке тарту арқылы азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын жəне бостандықтарын
қорғауға бағытталған мемлекеттік функцияларды жүзеге асырады.
Заңның 4-бабының 3-тармағына сəйкес, судьялар сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылықтар жасағаны үшiн Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
заңдарында қарастырылған негiздер мен тəртiп бойынша жауапты болады.
Тараптардың, басқа да процеске қатысушылардың, лауазымды немесе басқа да
тұлғалардың іс-əрекеттерінде қылмыс белгілері анықталған жағдайда, соттар бұл туралы прокурорға хабарлайды.


13. Апелляциялық сатыдағы соттар бірінші сатыдағы соттар тарапынан істерді қараған кезде заңдылықтың бұзылғанын анықтаған жағдайларда, АІЖК-нің 346бабының негізінде жеке ұйғарымдар шығара алады.
Егер бірінші сатыдағы соттар шешімнің күшін жоюға негіз болған құқық
нормаларының өрескел бұзылуы мен қателіктерге жол берген болса, апелляциялық
сатыдағы сот бұл туралы «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының
мəртебесі туралы» Конституциялық Заңның 39-бабында жəне «Республикалық жəне
облыстық тəртіптік-біліктілік сот алқалары туралы» Ереженің 22-24-тармақтарында
көрсетілген тəртіпте шешілетін жеке ұйғарымның дəлелдеме бөлімінде көрсете алады.
14. Мыналардың:
1) «Соттардың қоршаған ортаны қорғау туралы заңнаманы қолдану тəжірибесі
туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 2000 жылғы 22
желтоқсандағы № 16 қаулысының 30-тармағының екінші жəне үшінші абзацтарының;
2) «Соттардың бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде неке жəне отбасы
туралы заңнаманы қолдануының кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының 2000 жылғы 22 желтоқсандағы №17 нормативтік қаулысының 20тармағының (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№10 жəне 2008 жылғы 22 желтоқсандағы №14 нормативтік қаулыларымен енгізілген
өзгерістерімен жəне толықтыруларымен бірге);
3) «Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мəселелері туралы»
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 16 шілдедегі № 6 нормативтік
қаулысының 21-тармағының күші жойылды деп танылсын.
15. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сəйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті
болып табылады жəне ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.


Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы

М.Əлімбеков

Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы

Ж.Бəйішев

6




«Соттардың жер учаскелерін мемлекеттік қажеттіктер үшін алып
қою жөніндегі заңдарды қолдануының кейбір мəселелері туралы»
2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 8 нормативтік қаулысына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы заңнамасының өзгеруіне жəне сот практикасын
қалыптастырудың қажеттілігіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының жалпы отырысы

7


1. «Соттардың жер учаскелерін мемлекеттік қажеттіктер үшін алып қою жөніндегі
заңдарды қолдануының кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 8 нормативтік қаулысына мынадай өзгерістер
мен толықтырулар енгізілсін:
1) тақырыптағы «жер учаскелерін мемлекеттік қажеттіктер үшін алып қою
жөніндегі» деген сөздер «мемлекет мұқтажы үшін жер учаскелерін «еріксіз иеліктен
шығару жөніндегі» деген сөздермен ауыстырылсын;
2) бүкіл мəтін бойынша «мемлекеттік қажеттіктер, мемлекет қажеттіктері» деген
сөздер «мемлекет мұқтажы» деген сөздермен ауыстырылсын;
3) кіріспе мынадай редакцияда жазылсын:
«Жер учаскелерін мемлекеттік емес жер пайдаланушыдан немесе жеке меншік иесінен мемлекет мұқтажы үшін еріксіз иеліктен шығару, соның ішінде сатып алу
арқылы иеліктен шығару туралы азаматтық істерді қарау кезінде соттардың заңнаманы
біркелкі қолдану қажеттілігіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
жалпы отырысы қаулы етеді:»
4) 1-тармақта:
«басқару» деген сөзден кейін «өзін-өзі басқару» деген сөздермен
толықтырылсын;
«алып қою туралы» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығару туралы» деген сөздермен ауыстырылсын;
«алып қоюға» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығаруға» деген сөздермен ауыстырылсын;



«алып қою туралы» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығару туралы» деген
сөздермен ауыстырылсын;
«меншік иесі немесе» деген сөздерден кейін «мемлекеттік емес» деген сөздермен
толықтырылсын;
1) тармақша мынадай мазмұнда жазылсын:
«1) Үкіметтің, жергілікті атқарушы органның мемлекет мұқтажы үшін жер учаскесін еріксіз иеліктен шығару туралы шешімі, қаланың (елді мекеннің) бас жоспарының
заңдармен белгіленген ерекше жағдайлар тізбесіне жататын нысандар құрылысы
бөлігінің, сондай-ақ мемлекеттік жəне өңірлік бағдарламалармен көзделген құрылыс
нысандарының жəне мемлекеттік мүдделерді жəне қоғамдық мəні бар мақсаттарға қол
жеткізуді қамтамасыз ететін инвестициялық жобалардың көшірмелерімен бірге;»;
3) тармақша «басқа да» деген сөздерден кейін «сəйкестендіруші» деген сөздермен
толықтырылсын:
4) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:
«4) бағалау туралы есеп не жер учаскесінің жəне онда тұрған жылжымайтын
мүліктің нарықтық құнын растайтын өзге құжат, сондай-ақ жер учаскесін еріксіз иеліктен шығаруға байланысты жер учаскесінің меншік иесіне немесе мемлекеттік емес жер
пайдаланушыға келтірілген барлық шығындарды толық көлемінде қоса алғанда, оның
үшінші тұлғалардың алдындағы міндеттемелерінің мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты көтеретін шығындарын қоса алғанда өтемақының мөлшері туралы есеп;»;
бірінші абзацта екінші сөйлем мынадай редакцияда жазылсын:
«Сондай-ақ егер жер учаскесінің бөлігін иесінен мемлекет мұқтажы үшін еріксіз
иеліктен шығарудан кейін меншік иесі немесе мемлекеттік емес жерді пайдаланушы
қалған бөлікті бұрынғы нысаналы мақсаты бойынша пайдалана алмайтын болса, онда
бүкіл жер учаскесінің сатылып алынатынын ескеру қажет. Жер учаскесін бұрынғы
нысаналы мақсаты бойынша пайдаланудың мүмкін еместігі туралы қорытындыны
(мəліметті) жер қатынастары саласындағы уəкілетті орган ұсынады.»;
екінші абзацтың бірінші сөйлеміндегі «заң актілерімен» деген сөздер «Азаматтық
кодекспен» деген сөздермен ауыстырылсын;
екінші абзацтағы «Мысалы, АК-нің 249-бабының 2-тармағының 5) тармақшасына
сəйкес, мүлікті меншік иесінен ықтиярсыз алуға жылжымайтын мүлікті иеліктен айыру жер учаскесін алуға байланысты болғанда жол беріледі.» деген сөйлем алынып
тасталсын.
үшінші абзацтағы «мемлекеттiк органның» жəне «жер учаскесiн алып қою туралы»
деген сөздер тиісінше «Үкіметтің, жергілікті атқарушы органның» жəне «жер учаскесін
мемлекет мұқтажы үшін еріксіз иеліктен шығару туралы» деген сөздермен ауыстырылсын.
төртінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:
«Жер кодексінің 81-бабы 2-тармағының 2) тармақшасына орай, жер учаскесін мемлекет мұқтажы үшін еріксіз иеліктен шығару, соның ішінде сатып алу арқылы иеліктен
шығару, жер учаскесіне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату
үшін негіз болып табылады. Мемлекет мұқтажы үшін жер учаскелерін еріксіз иеліктен

8


2-418

9


шығару үшін Жер кодексінің 84-бабында келтірілген негіздер түпкілікті болып табылмайды. Мемлекет мұқтажы үшін жер учаскелерін еріксіз иеліктен шығару үшін басқа
негіздердің заңдармен белгіленуі мүмкін екенін назарда ұстаған жөн.»;
бесінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:
«Егер істі қарау барысында Үкіметтің, жергілікті атқарушы органның жер учаскесін
еріксіз иеліктен шығару туралы шешімі мемлекет мұқтажымен байланысты болмаса не
мұндай шешімді уəкілетті емес орган (ұйым, тұлға) қабылдаса, сондай-ақ шешім Жер
кодексінің 84-бабының талаптарына сəйкес келмесе сот талапты қанағаттандырудан
бас тартады. Жер учаскесінің меншік иесі немесе мемлекеттік емес жер пайдаланушы
Үкіметтің, жергілікті атқарушы органның меншік немесе жер пайдалану құқығының
тоқтатылуына əкеліп соғатын мемлекет мұқтажы үшін жер учаскесін еріксіз иеліктен
шығару туралы шешімімен келіспеген жағдайда дау сот тəртібімен шешілгенге дейін
шешімді жүзеге асыру мүмкін болмайды.»;
бірінші абзацтың алдынан мынадай мазмұндағы абзацпен толықтырылсын:
«Жер учаскесін ерекше жағдайларда Үкіметтің, жергілікті атқарушы органның
талабы бойынша мемлекеттің мұқтажы үшін, осы мұқтаждықтарды өзге тəсілмен
қанағаттандыру мүмкін болмаған кезде жəне иеліктен шығарылатын мүліктің тең құнын
өтеген жағдайда еріксіз иеліктен шығаруға болатынын соттар дауды шешу кезінде ескергендері жөн.»;
бірінші жəне екінші абзацтардағы «алып қою туралы» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығару туралы» деген сөздермен ауыстырылсын;
9) 9-тармақтағы «алып қойылған» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығарылған»
деген сөздермен ауыстырылсын;
10) 10-тармақтағы «Жер учаскесін мемлекеттік қажеттіктер үшін алып қоюға» деген сөздер «Мемлекет мұқтажы үшін жер учаскесін еріксіз иеліктен шығаруға» деген
11) 11-тармақтағы «Алып қойылатын» деген сөздер «Еріксіз иеліктен шығарылатын»
деген сөздермен ауыстырылсын;
бірінші жəне үшінші абзацтардағы «алып қойылатын» деген сөздер тиісінше
«еріксіз иеліктен шығарылатын» деген сөздермен ауыстырылсын;
үшінші абзац «консультациялар беруі» деген сөздерден кейін «не бағалау туралы
жазбаша есеп дайындауы» деген сөздермен толықтырылсын.
үшінші абзац «Егер бағаланып отырған жылжымайтын нысанның нарықтық құнының
мөлшері туралы келіспеушілік зерттеліп отырған нысандағы құрылыс материалының
анықталмауынан орын алса, онда соттың сот сараптамасын тағайындағаны жөн.» деген сөйлеммен толықтырылсын.
сегізінші абзацтағы «болып табылса» деген сөздерден кейін «;» тыныс белгісі
қойылып, «бағалаушы бақылауды жүргізе алмайды.» деген сөздер алып тасталсын
жəне мынадай мазмұндағы абзацпен толықтырылсын:
«-бағалаушы – заңды тұлғадағы жетекші не ол уəкілеттік берген адам тапсырыс беруші – жеке тұлғамен жəне (немесе) жетекшімен не оған өкілдік берген заңды тұлғаның
адамымен жақын туыстық немесе жекжаттық байланыстарда болса, бағалаушы
бақылауды жүргізе алмайды.»;



бірінші абзацтағы «жер учаскесінің мемлекеттік қажеттіктер үшін алып қойылуына»
деген сөздер «мемлекет мұқтажы үшін жер учаскесін еріксіз иеліктен шығаруға» деген сөздермен, екінші абзацтағы «Егер алынатын» деген сөздер «Егер еріксіз иеліктен
шығарылатын» деген сөздермен ауыстырылсын.
екінші абзацтың екінші сөйлемі мынадай редакцияда жазылсын:
«Нысанның нарықтық құнын анықтау кезінде «Қазақстан Республикасындағы
бағалау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңын жəне бағалауды жүргізуге,
пайдаланылатын əдістер мен тəсілдерге, бағалау туралы есептердің мазмұны мен
нысанына талаптарды белгілейтін бағалау қызметі саласындағы басқа нормативтік
құқықтық актілерді басшылыққа алған жөн»;
бесінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:
«Жер учаскесін еріксіз иеліктен шығару үшін тұрғын үй кондоминиумына қатысушыға төленетін өтемақы «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңның 31бабының 3-тармағының күші бойынша, үй-жайдың əрбiр меншiк иесiнiң (өзге құқық
иеленушінің) ортақ мүлiктегi үлесi оған тиесiлi үй-жайға жеке (бөлек) меншiктен (өзге
заттай құқықтан)
бөлiнбейтіндіктен, егер кондоминиумға қатысушылардың келiсiмiмен өзгеше
анықталмаса, жеке (бөлек) меншiкте тұрған тұрғын үй жəне (немесе) тұрғын үй емес үйжайлардың пайдалы алаңдарының кондоминиумның осы нысанында тұрған барлық
тұрғын үйлердің пайдалы алаңдарына жəне тұрғын үй емес үй-жайлардың алаңдарына
қатынасымен анықталатыны ескеріле отырып есептеледі.»;
алтыншы абзац мынадай редакцияда жазылсын:
«Жер кодексінің 170-бабының 9-тармағына жəне «Жылжымайтын мүлікке жəне
олармен жасалатын мəмілелерге құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» Қазақстан
Республикасы Заңының 60-бабына сəйкес, Жер кодексі қолданысқа енгізілгенге дейін
олар жер заңнамасымен белгіленген жылжымайтын мүлікке құқықтардың өзгеруі ескеріле отырып заңды күшін сақтайтындықтан, меншік иесіне (жер пайдаланушыға) Жер
кодексі қолданысқа енгізілгенге дейін бұрын қолданылған заңдарға сəйкес берілген
жер учаскесіне құқықты куəландыратын жəне сəйкестендіретін құжаттардың болуы жер
учаскесін еріксіз иеліктен шығару үшін меншік иесіне (жер пайдаланушыға) өтемақы
төлеуден бас тартуға негіз болып табылмайды.»;
«алып қою туралы» деген сөздер «еріксіз иеліктен шығару туралы» деген
мынадай мазмұндағы екінші абзацпен толықтырылсын:
«Талаптары қанағаттандырылған мемлекеттік орган да, сот иеліктен шығарған
мүлік үшін тиісті өтемақы белгілеген жылжымайтын мүлік иесі, мемлекеттік емес жер
пайдаланушы да, өндірісінде атқарушылық іс тұрған сот орындаушысы да соттың
заңды күшіне енген шешімін мəжбүрлеп орындату, орындалуын кейінге қалдыру жəне
біртіндеп орындату, шешімді орындау тəсілі мен тəртібін өзгерту туралы мəселеге бастамашы бола алады.»;

10


15) 15-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:
«15. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сəйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті
болып табылады жəне ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.».




Ж.Бəйішев


11


2010 жылғы 25

маусым


«Жауапкершілігі шектеулі жəне қосымша жауапкершілігі бар
серіктестіктер жөніндегі заңнаманы қолданудың кейбір мəселелері
туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
2008 жылғы 10 шілдедегі № 2 нормативтік қаулысына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
Шартты жер үлесіне құқықты реттейтін нормативтік құқықтық актілерді сот практикасында біркелкі түсіну жəне қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының жалпы отырысы


1. «Жауапкершілігі шектеулі жəне қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер
жөніндегі заңнаманы қолданудың кейбір мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2008 жылғы 10 шілдедегі № 2 нормативтік қаулысына мынадай
өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:
1) 1-тармақта «Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен» деген сөздерден
кейін «(бұдан əрі – АК)» деген сөздермен, ал «Қазақстан Республикасының Заңынан»
деген сөздерден кейін «(бұдан əрі – Заң)» деген сөздермен толықтырылсын;
а) бірінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:
«1. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы серіктестік құрылтайшыларының (қатысушыларының) АК-нің 115-бабының 2-тармағында, 117-бабында жəне Заңның 23-бабының 3-тармағында көрсетілген мүлкінен жəне мүліктік
құқықтарынан, оның ішінде жеке тұлғаның шартты жер үлесіне құқығын енгізуден
құралады. Шартты жер үлесiне құқық Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 103бабының 5-тармағында белгіленген тəртіпте берілген куəлікпен расталуға тиіс.
Шартты жер үлесіне құқық деп жекешелендірілген ауыл шаруашылығы ұйымы
қызметкерінің жəне өзге де тұлғалардың жекешелендіру туралы заңнамалық актілерде көзделген негіздер бойынша жəне тəртіпте жекешелендірілген ауыл шаруашылығы
ұйымының жер пайдалану құрамында бұрын болған жер учаскесін нақтылы алу құқығы
түсініледі.».
б) бесінші абзацтағы «Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан əрі
– АК)» деген сөздер «АК-нің» деген сөзбен ауыстырылсын;
3) мынадай мазмұндағы 2-1, 2-2 жəне 2-3-тармақтармен толықтырылсын:

12


13


«2-1. Серіктестіктің барлық құрылтайшыларының келісімі немесе серіктестікке
қатысушылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша серіктестіктің жарғылық капиталына қатысушының үлесі ретінде енгізілетін жылжымайтын немесе жылжымалы заттар, мүліктік құқықтар, оның ішінде шартты жер үлесіне құқық міндетті түрде
ақшалай бағалануға тиіс. Мұндай келісім болмаған кезде, салымның мөлшерін тəуелсіз
бағалаушы белгілейді.
Бағалаушының қорытындысы «Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі
туралы» Заңда белгіленген талаптарға сəйкес болуға тиіс.
Салымды бағалау жөніндегі шығындарды салымды ақшалай бағалауға мүдделі
серіктестік құрылтайшысы (қатысушысы) өтейді.
2-2. Шартты жер үлесіне құқық ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің санаттарына (егістік, шабындық, жайылым, суармалы жерлер жəне т.б.) жəне шартты
жер үлесіне құқық туралы куəлікте көрсетілген бонитет балына байланысты ақшалай
бағалануға тиіс.
2-3. Егер жылжымайтын мүлік объектілері тұрғызылған жер учаскесіне тұлғаның
меншік құқығы серіктестіктің жарғылық капиталына үлес ретінде енгізілсе, онда жер
учаскесі, сондай-ақ сол жерде тұрғызылған жылжымайтын мүлік объектілері де ақшалай
бағалануға тиіс.
Егер жерді пайдалану құқығы серіктестіктің жарғылық капиталына үлес ретінде
енгізілсе, ал сол жер учаскесінде серіктестік шаруашылық қызметінде пайдаланатын
жылжымайтын мүлік объектілері тұрғызылған болса, онда жерді пайдалану құқығы,
сондай-ақ көрсетілген жылжымайтын мүлік объектілеріне қатысты жалдау ақысының
мөлшері де ақшалай бағалануға тиіс.»;
4) 3-тармақтың 1)тармақшасының екінші абзацындағы «серіктестіктің» деген
сөздің алдынан «ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесі, ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер учаскесін пайдалану құқығы немесе шартты жер үлесіне құқық
жарғылық капиталға үлес ретінде енгізілген жағдайларды қоспағанда, » деген
сөздермен толықтырылсын;
5) мынадай мазмұндағы 10-1, 10-2, 10-3, 10-4, 10-5-тармақтармен толықтырылсын:
«10-1. Серіктестікке қатысушыға берілген жерді пайдалану құқығы мерзімінің
аяқталуына байланысты оның тоқтатылуы, сондай-ақ шартты жер үлесіне құқықты
серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде енгізген қатысушының серіктестіктен шығуы оның жарғылық капиталы көлемінің азаюына əкеліп соғады. Мұндай
жағдайда серіктестіктің қалған қатысушылары Заңның 27-бабында көрсетілген шешімдерді қабылдауға жəне əрекеттерді жасауға міндетті.
10-2. Серіктестіктің жарғылық капиталына үлес ретінде ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер учаскесін берген қатысушы серіктестік құрамынан шаруа (фермер)
қожалығын немесе тауарлық ауыл шаруашылығы өндірісін ұйымдастыру үшін шыққан
кезде Жер кодексінің 101-бабының 3-тармағына сəйкес, осы жер учаскесін нақтылы
алуға құқылы.
Серіктестіктің жарғылық капиталына пайдалану үшін ғана берілген жер учаскесі
сыйақысыз нақтылы нысанда қайтарылады.



Заңның 48-бабында белгіленген тəртіпте серіктестікке қатысушылардың келісімімен бөліп беру жағдайларын есептемегенде, ауыл шаруашылық егістік жұмыстарын
жүргізу кезінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесін нақтылы бөліп беруге
(қайтаруға) жол берілмейді.
Серіктестіктің жарғылық капиталына үлес ретінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес жер учаскесін қосқан қатысушы серіктестіктен шыққан кезде Заңның 29-32баптарында белгіленген тəртіпті сақтай отырып, серіктестіктің мүлкінен өзінің үлесін
оқшаулап алуға құқылы.
10-3. Серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде шартты жер үлесіне
құқықты енгізген қатысушы шаруа (фермер) қожалығын немесе өзге де тауарлық ауыл
шаруашылық өндірісін ұйымдастыру үшін серіктестіктен шыққан кезде, көлемі шартты
жер үлесі құқығына сəйкес келетін жер учаскесін нақтылы алуға құқылы.
Серіктестіктің жарғылық капиталына үлес ретінде шартты жер үлесіне құқықты
енгізген серіктестіктің бірнеше қатысушылары серіктестіктің құрамынан шығуға жəне
ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу үшін жаңа серіктестік, өндірістік кооператив немесе
өзге де ұйым құруға құқылы. Мұндай жағдайда серіктестіктің жерінен бөлінуге жататын
жер учаскесінің көлемі осындай қатысушылардың шартты жер үлесіне құқықтарының
жиынтық көлеміне сəйкес келуге тиіс.
10-4. Серіктестік құрамынан шығу жəне шаруа (фермер) қожалығын құру немесе
өзге де ауыл шаруашылық өндірісін жүргізу үшін нақтылы жер учаскесін бөлу туралы
қатысушының өтініші Жер кодексінің 101-бабының 4-тармағында белгіленген тəртіпте
серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысында қаралуға тиіс.
Өтініште бөлінуі сұратылып отырған жер учаскесінің орналасқан жері көрсетілуге
тиіс.
Жер учаскесінің орналасқан жері деп серіктестіктің жер пайдалану құрамындағы
бөліп беру үшін сұратылып отырған учаскенің сəйкестендіру құжаттарына сəйкес тұрған
орнын түсіну керек.
10-5. Серіктестіктің жерінен бөлінуге жататын жер учаскесінің орналасқан жері туралы серіктестікке қатысушылардың жалпы жиналысының шешіміне сотқа шағымдануға
болады.
Аталған дау бойынша істі сотта қарауға дайындау барысында сот сұратылып
отырған жерден жер учаскесін нақтылы бөліп алу мүмкіндігі туралы жер қатынастары
саласындағы уəкілетті мемлекеттік орган маманының қорытындысын алуға тиіс. Сонымен қатар, мүмкіндігінше, жер сервитутын белгілеуді болдырмайтын жерді пайдаланудың
технологиялық схемасын, серіктестіктің құрамынан шығатын қатысушының тұратын
орнын, тараптардың басқа да назар аударуға тұрарлық дəлелдемелерін ескеру қажет.
Сот өзінің шешімінде жер қатынастары саласындағы уəкілетті мемлекеттік
органға бөлінетін жер учаскесінің жергілікті шекарасын белгілеуге мүмкіндік беретін
бағдарларды көрсетуге тиіс.»;
а) екінші абзацтағы «, ЖШС-ға қатысу үлестері рентаны төлеуге берілген жағдайда,
мəміле АК-нің 518-бабына сəйкес, міндетті түрде нотариалдық тəртіппен расталуға жатады» деген сөздер алып тасталсын;
б) үшінші абзац алынып тасталсын.

14


2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сəйкес, нормативтік
қаулы қолданыстағы құқықтың құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті




Ж.Бəйішев


15


№4 НОРМАТИВТІК ҚАУЛЫСЫ


«Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның жəне азаматтың
құқықтарын, бостандықтарын соттың қорғауы туралы»
Қылмыстық сот ісін жүргізуде адамның жеке бас бостандығына, жеке өмiріне қол
сұқпаушылықты, жеке жəне отбасылық құпияны, хат жазысудың, телефон арқылы
сөйлесудің, почта, телеграф жəне өзге де хабарламалардың құпиясын қамтамасыз
ететін конституциялық нормалар мен заңдарды дұрыс əрі біркелкі қолдану, сондай-ақ
оларды соттың қорғауының тиімділігін арттыру мақсатында Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының жалпы отырысы


1. Соттар сот істерін тікелей қараумен қатар, қылмыстық процеске қатысушы
адамдардың құқықтары мен бостандықтарын заңсыз, негізсіз шектеуден қорғау, оларды қалпына келтіруге бағытталып заңмен қарастырылған шараларды уақытында
қабылдау, сондай-ақ келтірілген зиянды өтеу жөнінде сот билігінің функцияларын іске
асыруға тиіс екеніне соттардың назары аударылсын.
Қылмыстық процестің сотқа дейінгі сатысында соттың қорғауы қамауға алу
жəне үйде қамауда ұстау түріндегі бұлтартпау шараларына санкция беру, сондай-ақ
қылмыстық қудалау органдарының Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің (бұдан əрі – ҚІЖК) 109-бабымен, 113-бабының екінші бөлігімен қарастырылған
əрекеттеріне (əрекетсіздігіне) жəне шешімдеріне шағымдарды қарау кезінде жүзеге
асырылады.
Істі сотта қарауға дайындау жəне басты сот талқылауы барысында соттың қорғауы
қылмыстық қудалау органдары жүзеге асырған іс жүргізудің заңдылығын, олардың іске
қатысушы адамдардың процессуалдық құқықтарын кепілдендіретін заң талаптарын
сақтауын тексеру жолымен жүзеге асырылады.
Үкімдерді, сот қаулыларын орындау сатысында сот бақылауы Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің 18-бабына сəйкес жүзеге асырылады.
2. ҚІЖК-нің 109-бабының бірінші бөлігіне сəйкес, анықтаушының, анықтау
органының, анықтау органы бастығының, тергеушінің, тергеу органы бастығының,
прокурордың қылмыс туралы арызды қабылдаудан бас тарту туралы, қылмыстық іс
қозғаудан бас тарту туралы жəне қылмыстық істі қозғау туралы, қылмыстық істі тоқтата
тұру жəне қысқарту туралы, сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық мекемеге еріксіз орналастыру туралы, тінтуді жəне (немесе) алуды жүргізу, мүлікке тыйым

16


3-418

17


салуды қолдану, кепілді қолдану туралы қаулылары, шешімдері сотқа шағымдануға
жататынын соттардың назарда ұстағандары жөн.
Істі сотта қарауға дайындау немесе басты сот талқылауы сатысына дейін
заңдылығын тексеруді кейінге қалдыру адамның жəне азаматтың нұқсан келтірілген
құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіруді қиындататын жəне оларды қалпына
келтіру мүмкін болмайтын өзге əрекеттер (əрекетсіздік) мен шешімдерге, мысалы,
қылмыстық қудалау органдарының қорғаушыны тағайындаудан бас тартуы туралы,
заңды өкілді қатыстырудан бас тартуы туралы, сезіктіге, айыпталушыға процессуалдық
бұлтартпау шараларын (үй қамауына алу мен қамауға алудан басқа) таңдау жəне
қолдану туралы қаулысын, адамды жəбірленуші деп танудан бас тартуды, қылмыстың
жасалғаны туралы хабарламаларды тексеру кезіндегі əрекетсіздікті жəне басқаларды
жатқызуға болады.
Прокурордың жаңадан ашылған мəн-жайлар бойынша іс жүргізуді қозғаудан бас
тарту туралы қаулысы да ҚІЖК-нің 109-бабының тəртібімен шағымдауға жатады.
3. ҚІЖК-нің 109-бабының жəне «Жедел-іздестіру қызметі туралы» 1994 жылғы 15
қыркүйектегі № 154-XII Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан əрі – «Жедел-іздестіру қызметі туралы» Заң) 5-бабының 2-тармағының тəртібінде, егер жедел-іздестіру
қызметін жүзеге асыруға байланысты шешімдер мен əрекеттер қылмыстық іс бойынша
іс жүргізуге қатысты болса, оларға шағымды тікелей сотқа беруге болады.
4. ҚІЖК-нің 103 жəне 109-баптарына сəйкес, анықтаушының, анықтау органының,
анықтау органы бастығының, тергеушінің, тергеу бөлімі бастығының, прокурордың
процессуалдық шешімдеріне жəне əрекеттеріне (əрекетсіздігіне) шағымды қылмыстық
сот ісін жүргізуге қатысушылар не өзге де адамдар немесе ұйымдар жүргізіліп жатқан
процессуалдық əрекеттер мен қабылданып жатқан процессуалдық шешімдер олардың
заңды мүдделерін қозғайтын бөлікте бере алады, арыз берушінің мүддесінде əрекет
жасап жүрген қорғаушы, заңды өкіл немесе өкіл бере алады.
Шағымның берілуіне байланысты сотқа дейін іс жүргізуге қатыспаған, бірақ арыз
беруші шағым беруге жəне (немесе) оны қарауға қатысуға өкілеттік берген адам да
арыз берушінің өкілі бола алады.
Заңда белгіленген тəртіппен процеске қатысушылар деп танылмады деген негізбен азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты шешімдер мен
əрекеттерге (əрекетсіздікке) сотқа шағымдану құқығын шектеуге жол беруге болмайды.
Адамның жəне азаматтың Қазақстан Республикасының Конституциясымен (бұдан əрі
– Конституция) кепілдендірілген құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету тиісті
құқықтың қамтамасыз етілуін қажетсінетін адамның нақтылы жағдайынан (мысалы,
қылмыстық істі қозғаудан бас тартылған арыз беруші; тінту (алу) кезінде мүлкі алынған
немесе бүлінген адам; жəбірленуші деп негізсіз танылмаған қылмыстан зардап шеккен
адам жəне т.б.) туындауға тиіс.
5. ҚІЖК-нің 109-бабының мағынасы бойынша, прокурордың, тергеу, анықтау
органдарының шешімдері мен əрекеттерінің (əрекетсіздігінің) заңдылығы мен негізділігін тексеру кезінде судья кейін басты сот талқылауының нысанасы болуы мүмкін
мəселелерді алдын ала шешпеуге тиіс. Атап айтқанда, судья істің нақтылы мəн-жайлары, дəлелдемелерге баға беру жəне əрекетті саралау туралы тұжырымдар жасауға
құқылы емес.



6. Қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын қолдану жеке бас бостандығына
конституциялық құқықты шектеумен ұласады. Осыған байланысты ҚІЖК-нің 150бабының жетінші бөлігіне сəйкес, соттар өтініштермен бірге берілетін жасалған
əрекеттердің мəн-жайлары туралы мəліметтерге қатысты материалдарды, сезіктінің,
айыпталушының жеке басы, олардың тағылып отырған əрекетті жасауға қатыстылығы
туралы деректерді, осы бұлтартпау шарасын қолдану үшін негіздемелерді мұқият зерттегендері, сондай-ақ сезіктіні, айыпталушыны ұстаудың жəне сотқа өтініштерді берудің
мерзімдерінің қатаң сақталуын талап еткені жөн.
Қамауға алуға санкция беру туралы өтініштерді қарау кезінде соттар ҚІЖК-нің
141-143 жəне 150-баптарының талаптарын мүлтіксіз сақтаулары қажет жəне қаралып
отырған өтініштер бойынша шешімдер қабылдау кезінде сот ең қатаң бұлтартпау шарасы – қамауға алуды қолдануға санкция беруге міндетті емес, құқылы екенін жəне
заңда қарастырылған негіздемелер болған жəне одан жеңілдеу бұлтартпау шараларын қолдану ҚІЖК-нің 139-бабында көрсетілген мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз
етпеген жағдайларда ғана санкция беру туралы өтініштерді қанағаттандыратынын ескеруге тиіс.
Жасалған əрекеттің ауырлығы осы бұлтартпау шарасын таңдау үшін бірден бір
жəне сөзсіз негіздеме бола алмайды.
7. ҚІЖК-нің 491-бабының үшінші бөлігіне сай, кəмелетке толмаған сезіктіге,
айыпталушыға қатысты бұлтартпау шарасы ретiнде оны жалпы мерзімі 6 айға дейін
қамауға алу ерекше жағдайларда ғана жəне ол ауыр немесе ерекше ауыр қылмыс
жасаған кезде ғана қолданылатынын соттардың ескергендері жөн. Осы ретте кəмелетке
толмаған сезiктiге, айыпталушыға қатысты қамау түріндегі бұлтартпау шарасын
таңдауға дейін ҚІЖК-нің 147-бабында көзделген тəртiппен оны қарауға беру тəрiздi
шараны белгілеу мүмкіндігін талқылау туралы 491-баптың екінші бөлігінің талаптарын
қатаң сақтау қажет.
8. ҚІЖК-нің 150-бабының оныншы бөлігіне сəйкес, сот сезіктіні немесе айыпталушыны қамауға алуға санкция беруден бас тартқан кезде сол сот отырысында прокурордан үйде қамауда ұстау түрінде бұлтартпау шарасын таңдау туралы өтініш түскен
жағдайда, сот материалдарды жалпы тəртіппен зерттеуді қайта жалғастырады, оның
нəтижелері бойынша сезіктіге, айыпталушыға қатысты үйде қамауда ұстау түрінде
бұлтартпау шарасын таңдауға құқылы.
Өтініш прокурордан ауызша түрде түскен жағдайда оны міндетті түрде сот
отырысының хаттамасында көрсеткен жөн.
9. Үй қамауына алу түріндегі бұлтартпау шарасына санкция беру кезінде
сезіктінің, айыпталушының жүріп-тұру еркіндігін шектеу жəне ҚІЖК-нің 149-бабының
екінші бөлігінде қарастырылған тыйымдарды салу олардың жасы, денсаулық жағдайы,
отбасылық жағдайы, сондай-ақ жасалған əрекеттің ауырлығы немесе тағылған айып пен
басқа да мəн-жайлар ескеріле отырып, ҚІЖК-нің 139-бабында көрсетілген мақсаттарды
қамтамасыз ету үшін қажетті ақылға қонымды шектерде қолданылуға тиіс екенін соттар ескеруге тиіс.
Жасалған əрекеттің ауырлығы үйде қамауда ұстау түрінде бұлтартпау шарасын
белгілеу үшін бірден бір жəне сөзсіз негіз бола алмайды.

18


19


10. Қылмыстық іс жүргізу заңнамасында қылмыстық істер бойынша іс жүргізудің
бірыңғай тəртібі белгіленген, сонымен бірге соттар «Қазақстан Республикасының
сот жүйесі мен судьяларының мəртебесі туралы» 2000 жылғы 25 желтоқсандағы
Конституциялық заңда, «Қазақстан Республикасының Парламенті жəне оның
депутаттарының мəртебесі туралы» 1995 жылғы 16 қазандағы Конституциялық
заңда, «Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы» 1995 жылғы
29 желтоқсандағы Конституциялық заңда, «Прокуратура туралы» 1995 жылғы 21
желтоқсандағы Заңда көрсетілген ережелердің судьяларға, Конституциялық Кеңестің
мүшелеріне, Парламент депутаттарына, Қазақстан Республикасының Бас прокурорына қатысты тергеу, процессуалдық əрекеттер жүргізу кезінде сақталуы міндетті кейбір
ерекшеліктерді қарастыратынын соттар ескеруге тиіс.
Артықшылықтары бар адам қылмыс жасалған жерде ұсталмаса, оны онша ауыр
емес немесе ауырлығы орташа қылмыстарды жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы мəселені шешу кезінде, оны қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін
келісім алу қажет.
Егер істі басты сот талқылауында қарау кезінде артықшылықтары бар жəне ауыр
жəне (немесе) ерекше ауыр қылмыс жасағаны үшін сотқа берілген сотталушының
əрекеттерінде іс жүзінде ауырлығы орташа жəне (немесе) онша ауыр емес қылмыс
құрамы болғаны анықталса, онда сот мемлекеттік органдардың осы адамды қылмыстық
жауаптылыққа тартуға келісімін алмай-ақ, істі мəні бойынша қарайды.
11. «Қазақстан Республикасы Конституциясының 52-бабы 4-тармағын, 71-бабы
5-тармағын, 79-бабы 2-тармағын, 83-бабы 3-тармағын жəне 15-бабы 2-тармағын ресми түсіндіру туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2003 жылғы
30 қаңтардағы № 10 қаулысына сəйкес, қол сұғылмаушылығы Конституциямен баянды етілген, қылмыстық қудалау органдары тиісті мемлекеттік ұйымдардың келісімін
бұдан бұрын оған қатысты талап етпеген тұлғаның əрекеті ауыр немесе ерекше ауыр
қылмыстан жеңілдеу қылмысқа қарай сараланып өзгерген кезде, тұтқынға алынатын
жəне қылмыстық жауаптылыққа тартылатын жағдайда қол сұғылмаушылықтан айыру
тəртібі туралы ережелерді сақтаудың міндетті екеніне соттардың назар аударғандары
жөн.
Осыған байланысты қылмыстық қудалау органы ауыр жəне (немесе) ерекше ауыр
қылмыстарды жасағаны үшін жауаптылықты қарастыратын Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексінің баптары бойынша оның əрекетін қате саралаудың нəтижесінде
мемлекеттік органдардың келісімінсіз не қылмыстық заң нормаларының бəсекелестік
қағидасы ескерілместен онша ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмысты жасағаны
үшін қылмыстық жауапқа тартылғанын анықтап, оны қылмыстық жауаптылыққа тарту
үшін келісім алу қажеттілігі туралы тиісті ұсынысты Қазақстан Республикасының Бас
прокурорына енгізуге міндетті. Егер осы мəн-жайлар істі сотта қарауға дайындау немесе басты сот талқылауы барысында анықталса, онда сот істі прокурорға қайтарады.
12. Судьялардың тұрғын, қызметтік үй-жайларын, олардың пайдалануындағы жеке
жəне қызметтік көлік құралдарын, олардың хат-хабарларын, банкілік шоттарын, багажын жəне өзге де мүлкін қарау жəне тінту, құжаттар мен заттарды алу, мүлкін жəне почта-телеграф жөнелтілімдеріне тыйым салу, хабарламаларды ұстап алу, сөйлесулерін



тыңдау жəне жазып алу Қазақстан Республикасы Бас прокуроры қозғаған қылмыстық
іс шеңберінде ғана жүргізілуі мүмкін.
«Жедел-іздестіру қызметі туралы» Заңның 11-бабының 3-бөлігінде көрсетілген
арнайы жедел-іздестіру шаралары облыс (қала) прокурорының жəне жоғары тұрған
прокурорлардың санкциясымен ғана жүргізілуі мүмкін. «Жедел-іздестіру қызметі туралы» Заңның 12-бабының 7-тармағының арнайы жедел-іздестіру шараларының
прокурордың санкциясынсыз жүргізілуі мүмкін екендігі туралы ережесін судьяларға
қатысты қолдануға жол берілмейді.
13. Басты сот талқылауын тағайындау туралы мəселені шешу кезінде соттар
ҚІЖК-нің 39-тарауында көрсетілген нормаларды негізге ала отырып, сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу, анықтау жəне алдын ала тергеу барысында басты сот
талқылауын тағайындауға кедергі болатын қылмыстық іс жүргізу заңының елеулі бұзылуына жол берілген-берілмегенін тексерулері қажет жəне олар анықталған
жағдайда ҚІЖК-нің 303-бабының екінші бөлігіне сəйкес жəне ҚІЖК-нің 301 жəне 3031-баптарымен қарастырылған тəртіппен істі қосымша тергеу жүргізу үшін прокурорға
қайтарады.
Судья басты сот талқылауына дайындалу барысында іс материалдарын зерделеу
кезінде тараптардың сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу, анықтау немесе алдын ала
тергеу барысында олардың құқықтарының заңсыз шектелгені туралы арыздарының
не өтініштерінің болған-болмағанын, олардың тиісті түрде шешілген-шешілмегенін,
істе тиісті материалдардың бар-жоғын анықтап, материалдар жоқ болса оларды сотқа
ұсынуды прокурорға міндеттегені жөн.
14. Судья түскен іс бойынша қылмыстық қудалау органының сотталушының
асырауындағы кəмелетке толмаған балаларды, өзге де еңбекке жарамсыз адамдарды қорғау, оларды күту, күнкөріс қаражатымен қамтамасыз ету жөніндегі шараларды
қабылдаған-қабылдамағанын, сондай-ақ сотталушының қамауға алынуына байланысты қамқорлықсыз əрі қараусыз қалған оған тиесілі мүлік пен жануарлардың қарауға
берілуін тексеруі тиіс.
Егер мұндай шаралар қабылданбаса, сот сотталушының немесе қорғаушының
арыздары болған жағдайда істі алдын ала тыңдау барысында ҚІЖК-нің 155-бабының
негізінде тиісті адамдарға немесе органдарға қажетті шараларды қабылдау жөнінде
міндет жүктеу туралы қаулы шығаруға тиіс.
15. Соттар дəлелдемелерге баға беру кезінде куəландыру мен адамның жеке басын
тінту кезінде Конституцияның 16 жəне 17-баптарымен белгіленген əркімнің бостандығы
мен жеке басына тиіспеушілік құқығы қозғалатынын ескерулері қажет, сондықтан
аталған əрекеттерді жасау үшін ҚІЖК-нің 226 жəне 230-баптарымен қарастырылған
негіздемелердің, қажетті жағдайларда прокурор санкциялаған əрекеттерді жасау туралы дəлелді қаулының бар-жоғын, əрекеттерді жасау кезінде заң талаптарының
сақталуын əрбір нақты жағдайда тексергендері жөн.
Соттар прокурордың сакциясымен жүргізілетін жеке басты тексеруді, ҚІЖК-нің
233-бабының үшінші бөлігімен көзделген жағдайларды қоспағанда, прокурордың санкциясынсыз жəне қылмыстық іс қозғалғанға дейін шолып қарау нысанында жүргізілетін
адамды тексеруден ара – жігін шектей білулері қажет.

20


21


16. Тұрғын үйге кірудің, оны қараудың жəне онда тінту жүргізудің заңдылығын
бағалау кезінде соттар Конституцияның 25-бабының жəне ҚІЖК-нің 17-бабының
тұрғын үйге қол сұғылмайтыны туралы нормаларын басшылыққа алуға тиіс, сондықтан
жоғарыда көрсетілген əрекеттер тек заңмен белгіленген жағдайлар мен тəртіпте
ғана жүргізіледі. ҚІЖК-нің 201-203, 221, 222, 227, 230, 232 жəне 234-баптарымен
қарастырылған осындай əрекеттерді жүргізудің іс жүргізу тəртібін мүлтіксіз сақтаудың
қажеттілігі тек заң талаптарын орындау ретінде ғана емес, сонымен қатар тұрғын үйге
қол сұқпаушылықты, жеке өмірді, жеке жəне отбасылық құпияны қорғаудың заңмен
кепілдендірілген тетігі деп қарастыру қажет.
Тұрғын үйді қарау жəне тінту оларды жүргізуге онда тұратын адамдардың келісімі
болмаған жағдайда, тергеушінің прокурор санкциясы берілген дəлелді қаулысы
бойынша жүргізіледі. Бұл ретте тінтуді қылмыстық іс қозғалғаннан кейін ғана жүргізуге
болады.
Тұрғын үй-жайды қарау онда тұратын кəмелетке толған адамдардың келісімі
болған жағдайда ҚІЖК-нің 221 жəне 222-баптарына сəйкес жүргізіледі.
Егер тұрғын үй-жайы оқиға болған орын болып табылса жəне оны қарауды кейінге қалдыру мүмкін болмаса, тұрғын үй-жайды қарау жəне онда тұрған заттарды алу
прокурордың санкциясы алдын ала алынбай-ақ жəне қылмыстық іс қозғалғанға дейін
анықтау органының, тергеушінің қаулысы бойынша жүргізілуі мүмкін. Мұндай жағдайда
анықтау органы, тергеуші жүргізілген əрекеттер мен олардың нəтижелері туралы
заңдылықты тексеру мақсатында тиісті қаулы шығаратын прокурорға жиырма төрт
сағат ішінде хабарлауы қажет.
Прокурордың оның санкциясынсыз жүргізілген тінтуді, еріксіз қарауды не алуды
заңды деп тану туралы қаулысының ҚІЖК-нің 131-бабының төртінші бөлігіне сəйкес,
сот үшін міндетті күші болмайды жəне аталған əрекеттерді жүргізу барысында алынған
материалдарды дəлелдемелік күші жоқ деп тануы үшін кедергі болып табылмайды.
Егер прокурор аталған əрекеттердің заңсыздығы туралы шешім шығарса, онда
сот оның нəтижелерін іс бойынша жарамды дəлелдемелер деп тани алмайды.
17. Азаматтың жеке өміріне, тұрғын үйіне, хат жазысуына, телефон арқылы
сөйлесуіне, почта, телеграф жəне өзге де хабарламаларына қол сұғылмаушылық
құқығы шектеуге заңда (Конституцияның 18-бабының 1 жəне 2-тармақтары, 25-бабының
1-тармағы жəне 39-бабы) тікелей көрсетілген жағдайларда жəне тəртіпте ғана жол
берілетіндіктен, азаматтардың аталған конституциялық құқықтарын шектейтін жеделіздестіру шараларын жүргізу «Жедел-іздестіру қызметі туралы» Заңның 12-бабында
көрсетілген жағдайлар сақталғанда ғана жүргізілуі мүмкін. Жедел-іздестіру қызметін
жүргізу құқығы берілген органдардың тізбесі аталған Заңның 6-бабында көрсетілген.
Осы жедел-іздестіру шараларының нəтижелері олар ҚІЖК-нің 130-бабында
қарастырылған тəртіппен қылмыстық процеске енгізілгеннен кейін ғана істер бойынша
дəлелдемелер ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Сөйлесулерді жəне əңгімелерді жасырын тыңдау мен жазу жөніндегі тергеу
əрекеттерін жүргізу ҚІЖК-нің 237-бабында қарастырылған негіздерде жəне тəртіппен
жүзеге асырылады.


Егер жедел-іздестіру шаралары заңда белгіленген тəртіп бұзыла отырып жүргізілсе
не оларды жүргізуге құқық берілмеген органдар жүргізсе, олардың нəтижесінде алынған
барлық материалдар күші жоқ дəлелдемелер деп танылуға жатады.
18. Қарау, тінту, алу, іс бойынша іс жүргізуге байланысты жедел-іздестіру шаралары мен өзге де шараларды өткізу кезінде адамдардың жеке өмірінің мəн-жайларының
құпиялылығы мен жария етілмеуін қамтамасыз ету жөнінде шаралардың қылмыстық
процестің сотқа дейінгі сатысында қабылданған-қабылданбағанын соттардың тексергендері дұрыс. Жоғарыда көрсетілген құқықтарды қорғау бойынша Конституция
талаптарының орындалмауына байланысты жолсыздықтар анықталған кезде, соттар
оларды қорғау жөнінде заңмен қарастырылған шараларды қабылдаумен қатар, тиісті
шаралар қабылдау үшін жеке қаулылар шығаруға тиіс.
19. Жоғары тұрған сот сатылары сот актілеріне шағымдарды, өтініштерді жəне
наразылықтарды қарау кезінде, оларда келтірілген дəлелдерді тексерумен қатар,
қылмыстық процестің азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын өз бетімен шектеуге тыйым салатын талаптарының сотқа дейінгі жəне сот сатыларында сақталуына
тиісті назар аударулары қажет.





Ж.Бəйішев

22


№5 НОРМАТИВТІК ҚАУЛЫСЫ


«Қылмыстардан жəбірленген адамдардың құқықтары мен
міндеттерін реттейтін заңнаманы қолдану тəжірибесі туралы»
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1992 жылғы 24 сəуірдегі
№ 2 нормативтік қаулысына (Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы № 3 нормативтік
қаулысымен енгізілген өзгерістерімен бірге) өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы
Қазақстан Республикасы заңнамасының өзгеруіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

23


1. «Қылмыстардан жəбірленген адамдардың құқықтары мен міндеттерін реттейтін
заңнаманы қолдану тəжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
1992 жылғы 24 сəуірдегі № 2 нормативтік қаулысына (Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының 2008 жылғы 22 желтоқсандағы № 3 нормативтік қаулысымен енгізілген
өзгерістерімен бірге) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:
бірінші абзацтың екінші сөйлемі «міндеттерін» деген сөзден кейін «, оның ішінде,
білікті заң көмегін алу, ал ҚІЖК-нің 80-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда
оны тегін алу құқығын» деген сөздермен толықтырылсын;
2) мынадай мазмұндағы 4-1-тармақпен толықтырылсын:
«4-1. Сотқа дейінгі іс жүргізудің жеңілдетілген түрін жүзеге асыру кезінде, оған
моральдық, дене немесе мүліктік зиян келтірілгені туралы факт анықталғаннан кейін
адам дереу жəбірленуші деп танылады.»;
3) мынадай мазмұндағы 5-1-тармақпен толықтырылсын:
«5-1. Егер мүліктік зиян аса ауыр қылмыс жасау нəтижесінде келтірілсе жəне
сотталғанда оны өтеу үшін жеткілікті мүлік болмаса, сот азаматтық
талапты қанағаттандыру кезінде, жəбірленушілердің немесе оның құқықтық
мирасқорларының өтініші бойынша ҚІЖК-нің 75-бабының 7-бөлігіне сəйкес олардың
əрқайсысына республикалық бюджет қаражаты есебінен толық көлемде, бірақ 150
айлық есептік көрсеткіштен аспайтын, ақшалай өтемақыны төлеу туралы қаулы
шығаруға тиіс. Соттың аталған қаулысы атқарушылық іс жүргізу туралы заңнамада
белгіленген тəртіпте еріксіз орындалуға жатады.»;

8. бюллетень верховного суда 2010

8. бюллетень верховного суда 2010

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Alexander Kravchenko

Más de Alexander Kravchenko (20)

8. бюллетень верховного суда 2010