4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης: Βιβλίο Περιλήψεων
•
2 recomendaciones•4,176 vistas
4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης: Βιβλίο Περιλήψεων
Recomendados
Recomendados
Más contenido relacionado
La actualidad más candente
Similar a 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης: Βιβλίο Περιλήψεων
Similar a 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης: Βιβλίο Περιλήψεων (20)
Más de Aristides Hatzis
Más de Aristides Hatzis (20)
Último
Último (18)
4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης: Βιβλίο Περιλήψεων
- 4. 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης Ο Τομέας Φιλοσοφίας και Θεωρίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας του Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας οργανώνει το 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης (1-3 Δεκεμβρίου 2016) στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οργανωτική Επιτροπή Επιστημονική Επιτροπή Σταύρος Ιωαννίδης Χρυσόστομος Μαντζαβίνος Ελένη Μανωλακάκη Νίκος Μπισκετζής Αλέξιος Μπρεγιέ-Σταματιάδης Αντιγόνη Νουνού Μαρία Παναγιωτάτου Βασίλης Σακελλαρίου Γιάννης Τουρνικιώτης Γιούλη Φωκά-Καβαλιεράκη Αριστείδης Χατζής Διονύσιος Αναπολιτάνος Θεόδωρος Αραμπατζής Σπύρος Βλιάμος Στέλιος Βιρβιδάκης Κώστας Δημητρακόπουλος Κατερίνα Ιεροδιακόνου Παύλος Καλλιγάς Βασίλειος Καρακώστας Βάσω Κιντή Δρακούλης Νικολινάκος Γιάννης Στεφάνου Αντώνης Χατζημωυσής Στάθης Ψύλλος Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα greekphilsci.blogspot.gr, ή απευθυνθείτε στην Οργανωτική Επιτροπή στην διεύθυνση email phos@phs.uoa.gr. Εικόνα Εξωφύλλου Jasper Johns, White Target, 1957. Whitney Museum of American Art, New York. Σχεδιασμός και Επιμέλεια Τεύχους Γιάννης Τουρνικιώτης
- 5. περιεχόμενα 4 6 12 116 Πρόλογος Προσκεκλημένοι Ομιλητές Προσωπικές Εισηγήσεις Συμπόσια 118 125 133 138 144 152 159 165 171 Συμπόσιο 1 Συμπόσιο 2 Συμπόσιο 3 Συμπόσιο 4 Συμπόσιο 5 Συμπόσιο 6 Συμπόσιο 7 Συμπόσιο 8 Συμπόσιο 9 Η φύση και τα όρια της μηχανιστικής εξήγησης Φιλοσοφία τεχνητής νοημοσύνης: Ανάγκη Νέων Θεμελίων Αναλυτική φιλοσοφία: Σύγχρονοι τόποι και προοπτικές Προοπτικισμός στη φιλοσοφία και την επιστήμη Έρευνα για τα ταυτοτικά και ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά των σπουδαστών Φιλοσοφίας στα ελληνικά ΑΕΙ The Concept of Laws of Nature in Natural Philosophy from the 17th to the 18th century Η πρόοδος στη φιλοσοφία: εναλλακτικές Προσεγγίσεις Philosophical perspectives on probabilities in physics Η συμβολή του πλατωνικού Φαίδωνα στη φιλοσοφία της επιστήμη 178 188 Πρόγραμμα Συνεδρίου Index
- 6. 3
- 7. 4 πρόλογος Ο Τομέας Φιλοσοφίας, Θεωρίας της Επιστήμης και Τεχνολογίας του Τμήματος Μ.Ι.Θ.Ε. του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών οργανώνει για τέταρτη φορά το Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης στις 1-3 Δεκεμβρίου 2016. Η επιτυχία που σημείωσαν τα προηγούμενα Πανελλήνια Συνέδρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης το 2010, 2012 και 2014, τόσο ως προς το ενδιαφέρον συμμετοχής και παρακολούθησης, όσο και ως προς την ποιότητα των ανακοινώσεων, μας κατέστησε εντολοδόχους διατήρησης και περαιτέρω ενίσχυσης της σειράς των Πανελληνίων Συνεδρίων Φιλοσοφίας της Επιστήμης. Ευελπιστούμε ότι και το 4ο Π.Σ.Φ.Ε. θα αναδείξει επάξια το χώρο της φιλοσοφίας της επιστήμης στην Ελλάδα σε χώρο ζωντανής και εποικοδομητικής έρευνας. Στο φετινό Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης συμμετέχουν περισσότεροι από 100 ομιλητές και ομιλήτριες από την Ελλάδα και από τη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα. Το Συνέδριο περιλαμβάνει 69 ανακοινώσεις σε κεντρικές θεματικές περιοχές της φιλοσοφίας της επιστήμης και της φιλοσοφίας ειδικών επιστημών, καθώς και σε θεματικές περιοχές της φιλοσοφίας που άπτονται της επιστήμης. Το Συνέδριο φιλοξενεί επίσης 9 Συμπόσια από ένα ευρύ φάσμα θεματικών ενοτήτων στα οποία συμμετέχουν ερευνητές από τον ελλαδικό και το διεθνή χώρο. To 4ο Π.Σ.Φ.Ε. του 2016 τιμά την επέτειο των 300 χρόνων από το θάνατο του Gottfried Wilhelm Leibniz (1716-2016) με τη Στρογγυλή Τράπεζα: «300 χρόνια μετά τον Leibniz». Το Συνέδριο τιμούν με την παρουσία τους 5 προσκεκλημένοι διεθνώς καταξιωμένοι φιλόσοφοι. Ο Daniel Garber, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, συμμετέχει στο Συνέδριο με την ομιλία: «Leibniz on Principles in Natural Philosophy: The Principle of the Equality of Cause and Effect» καθώς και στη Στρογγυλή Τράπεζα: «300 χρόνια μετά τον Leibniz». Ο Michel Ghins, ομότιμος καθηγητής του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λουβέν, συμμετέχει στο Συνέδριο με την ομιλία: «The stability of the reference of theoretical terms through scientific revolutions». Ο Carl Hoefer, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, συμμετέχει στο Συνέδριο με την ομιλία: «Selective Scientific Realism Reformulated» καθώς και στο Συμπόσιο Philosophical perspectives on probabilities in physics με την ομιλία: «Probability in Bohmian Quantum Mechanics: Puzzles and Solutions». Η Genoveva Mart, καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, συμμετέχει στο Συνέδριο με την ομιλία: «The impact of experimental semantics' results on the theory of direct reference». Η Orly R. Shenker, καθηγήτρια φιλοσοφίας της επιστήμης στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, συμμετέχει στο Συμπόσιο Philosophical Perspectives on Probabilities in Physics με την ομιλία: «Emergent chance».
- 8. 5 Στον ανά χείρας τόμο παρατίθενται οι περιλήψεις των εισηγήσεων του Συνεδρίου, των Συμποσίων, των ομιλιών των προσκεκλημένων ομιλητών και το Πρόγραμμα του Συνεδρίου. Ευχαριστούμε θερμά τις κυρίες Α. Βατάκη, Μ. Βενιέρη, Μ. Γεωργάτου, Β. Τσινόρεμα, Δ. Χριστοπούλου, και τους κυρίους Α. Αραγεώργη, Ε. Αραποστάθη, Τ. Βιδάλη, Γ. Γκότση, Σ. Δρακόπουλο, Α. Καραμπατζό, Γ. Μολύβα, Κ. Μουτούση, Κ. Παπαγεωργίου, Γ. Παπαδόπουλο, Α. Παπανδρέου, Ξ. Παπαρρηγόπουλο, Α. Τύμπα, Κ. Υφαντή, που συνέβαλαν στην ανώνυμη αξιολόγηση των υποβληθεισών περιλήψεων ανακοίνωσης. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τις εθελόντριες φοιτήτριες και τους εθελοντές φοιτητές του Τμήματος Μ.Ι.Θ.Ε. για τη βοήθειά τους στη διεξαγωγή του Συνεδρίου. Σας καλωσορίζουμε στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης και σας ευχόμαστε μια εποικοδομητική και ευχάριστη συμμετοχή! Η Οργανωτική Επιτροπή
- 9. 6 προσκεκλημένοι ομιλητές Daniel Garber Michel Ghins Carl Hoefer Genoveva Martí A. Watson J. Armour III University Professor of Philosophy, Princeton University Professeur ordinaire émérite, Institut supérieur de philosophie, Université Catholique de Louvain ICREA & Departament de Filosofia Universitat de Barcelona ICREA & Departament de Lògica, Història i Filosofia de la Ciència, Universitat de Barcelona
- 10. 7
- 11. 8 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσκεκλημένοι ομιλητές Daniel Garber Leibniz on Principles in Natural Philosophy: The Principle of the Equality of Cause and Effect | Daniel Garber A. Watson J. Armour III University Professor of Philosophy, Princeton University Abstract Leibniz appeals to principles in virtually every area of his philosophy. In this essay, though, I would like to focus on the way in which he uses principles in one particular area, his broadly mechanistic natural philosophy. What I would like to do in this essay is look especially at Leibniz’s thought in this domain in the period in which Leibniz’s program for dynamics is just beginning to come together, starting in the mid- and late-1670s. I shall discuss in particular Leibniz’s Principle of the Equality of Cause and Effect, show how it arose, what status Leibniz gave it, and the role that it played as a principle in Leibniz’s thought.
- 12. 9 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσκεκλημένοι ομιλητές Michel Ghins Michel Ghins | The stability of the reference of theoretical terms through scientific revolutions Professeur ordinaire émérite, Institut supérieur de philosophie, Université Catholique de Louvain Abstract The question of the stability of the reference of theoretical terms through the so-called scientific revolutions is a major issue for scientific realism. In this paper I will focus on an epistemological version of scientific realism according to which we have good reasons to believe that our best scientific theories are partially and approximately true, in a correspondence sense, and that their central theoretical and explanatory terms refer or denote unobservable entities which exist independently of our thought, language, wishes etc. I’ll defend a version of the “causal descriptivist” conception of reference developed by David Lewis and Robert Nola. Such conception of reference is not only more satisfactory from a philosophical point of view but also permits a more robust argumentation in favor of the stability of reference through theory change. My argumentation will be illustrated by several examples drawn from the history of physics.
- 13. 10 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσκεκλημένοι ομιλητές Carl Hoefer Selective Scientific Realism Reformulated | Carl Hoefer ICREA & Departament de Filosofia Universitat de Barcelona Abstract Scientific realists hold that we have reason to believe that theories in the "mature" sciences are approximately true, and that the theoretical and non-observable entities posited by those theories really exist. And given all the amazing technological advances of 20th-21st century science, and (apparent) discoveries about the microscopic features of the world, it is prima facie a compelling claim. Setting aside (mostly) the troubled fundamental theories of physics, we can say that our current canon of scientific knowledge, in many fields, has apparently reached a level of completion and stability that was unknown in the history of science before the 20th century. These parts of science are epistemically secure in a way that transcends mere credibility due to empirical successes. Due to the number and variety of epistemic handles that we now have on the entities and facts in these parts of science, we have reached a situation where to coherently doubt them requires recourse to skeptical scenarios of the brain-in-a-vat variety (or Cartesian demons). Setting aside such radical skepticism, as philosophers of science should, no room for doubt is left. So scientific realism about these parts of current science is defensible and not troubled by pessimistic inductions from the history of science. This brings us to a new form of selective scientific realism, one with important advantages over earlier selective realisms.
- 14. 11 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσκεκλημένοι ομιλητές Genoveva Martí Genoveva Martí | The impact of experimental semantics' results on the theory of direct reference ICREA & Departament de Lògica, Història i Filosofia de la Ciència, Universitat de Barcelona Abstract Recent discussions of semantic theory by experimental philosophers cast doubt on the universality of the intuitions that drive direct reference theory, the approach to the semantics of singular and general terms inspired by Kripke and Putnam, among others. Data collected in several empirical studies seem to support a view according to which what an expression refers to is relative to cultural or conversational context. Some results appear to support even wide variations in the semantic modus operandi of names and general terms in different uses by one and the same speaker. According to experimental semanticists the results of those observations refute what we took to be the fundamental lessons of the Kripke-Putnam approach. Is the mode of determination of reference relative to cultural, individual or conversational factors? I will explore the impact that a positive answer to that question would have for direct reference theory, the approach inspired by Kripke and Putnam.
- 16. 13
- 17. 14 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Δημήτρης Αθανασάκης Ο Leibniz και οι φυσικοί νόμοι | Δημήτρης Αθανασάκης Επίκουρος Καθηγητής Φιλοσοφίας, Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, ΑΠΘ Περίληψη Εισήγησης Ο αναγνώστης των Δοκιμίων Θεοδικίας (1710) γνωρίζει τη σημασία που αποδίδει ο Leibniz στη διάκριση μεταξύ διαφορετικών βαθμών ή ειδών αναγκαιότητας. Στην Εισαγωγή του έργου η διάκριση αυτή εμφανίζεται στο πλαίσιο μιας έρευνας με αντικείμενο το fatum stoïcum σε αντιδιαστολή με το fatum christianum, συνιστά βασική προϋπόθεση για την έξοδο του ανθρώπινου λόγου από τον «λαβύρινθο του ελεύθερου και του αναγκαίου», και σχετίζεται με τη θρησκευτική ευσέβεια. Κατά μία έννοια, τα Δοκίμια Θεοδικίας θα είναι μια απόπειρα διαχωρισμού του αποδεκτού και ωφέλιμου βαθμού ή είδους αναγκαιότητας (ωφέλιμου όχι μόνο για τη θρησκεία, αλλά επίσης για την κατανόηση των φυσικών νόμων), από όλα τα άλλα είδη αναγκαιότητας που, επειδή ακριβώς συνδυάζουν την ηθική βλάβη με την επιστημολογική πλάνη, οφείλουν, σύμφωνα με τον Leibniz, να απορριφθούν εντελώς. Στο τρίτο μέρος του έργου, §349, η παραπάνω διάκριση εφαρμόζεται ρητά στους νόμους της φύσης, και ειδικότερα στους νόμους της κίνησης, με στόχο να διαπιστωθεί επακριβώς ο βαθμός ή το είδος της αναγκαιότητας που τους χαρακτηρίζει: «Οι νόμοι της φύσης που διέπουν τις κινήσεις δεν είναι ούτε εντελώς αναγκαίοι ούτε τελείως αυθαίρετοι. Η μέση οδός που πρέπει κανείς να ακολουθήσει είναι ότι αποτελούν μια επιλογή της πιο τέλειας σοφίας. Και αυτό το μεγάλο παράδειγμα των νόμων της κίνησης μας δείχνει σαφέστατα πόση διαφορά υπάρχει ανάμεσα σε αυτές τις τρεις περιπτώσεις, δηλαδή: πρώτον, μια απόλυτη αναγκαιότητα, μεταφυσική ή γεωμετρική που μπορούμε να την ονομάσουμε τυφλή, και που δεν εξαρτάται παρά μόνο από τα ποιητικά αίτια· δεύτερον, μια ηθική αναγκαιότητα, που πηγάζει από την ελεύθερη επιλογή της σοφίας σε σχέση με τα τελικά αίτια· και τέλος, τρίτον, κάτι το απολύτως αυθαίρετο, εξαρτώμενο από μια αδιάφορη ισορροπία που φανταζόμαστε, αλλά που δεν θα μπορούσε να υπάρξει, και όπου δεν υφίσταται κανείς αποχρών λόγος ούτε στο ποιητικό αίτιο ούτε στο τελικό αίτιο. Συνεπώς είναι λάθος να συγχέουμε, ή αυτό που είναι απολύτως αναγκαίο με εκείνο που καθορίζεται από τον λόγο του βέλτιστου· ή την ελευθερία που καθορίζεται από τον λόγο με μια αόριστη αδιαφορία». Εύκολα αναγνωρίζει κανείς τους μεγάλους εκπροσώπους των δύο ακραίων συγχύσεων που επιχειρεί να αποφύγει ο Leibniz, διανοίγοντας ανάμεσά τους και εναντίον τους αυτό που ο ίδιος αποκαλεί μια «μέση οδό»: υπαίτιος της πρώτης σύγχυσης είναι ο Σπινόζα, σύμφωνα με τον οποίο η μοναδική υπόσταση παράγει με απόλυτη αναγκαιότητα «άπειρα [αποτελέσματα] με άπειρους τρόπους» (Ηθική Ι, Πρότ. 16)· υπαίτιος της δεύτερης
- 18. 15 σύγχυσης είναι ο Descartes, για τον οποίο η ριζική αδιαφορία (με την έννοια της ολοκληρωτικής απουσίας καθορισμού ή περιορισμού, ακόμη και από τις λογικές αρχές) χαρακτηρίζει ουσιωδώς τη θεία ελευθερία (Απαντήσεις στις Έκτες Αντιρρήσεις), με αποτέλεσμα το καθαυτό γεγονός της δημιουργίας να καθίσταται ακατανόητο για τον ανθρώπινο λόγο. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να δείξει τον τρόπο με τον οποίο ο Leibniz, ασκώντας σφοδρή κριτική αφενός στη σπινοζική «τυφλή» αναγκαιότητα και αφετέρου στον βαθμό μηδέν της αναγκαιότητας που χαρακτηρίζει τη θεία δημιουργική ενέργεια στον Descartes, θεμελιώνει τον ενδεχομενικό χαρακτήρα της φυσικής νομοτέλειας. Η θεμελίωση αυτή επιτυγχάνεται μέσω της αναγωγής των φυσικών νόμων σε μια εξ υποθέσεως, ηθική ή «αρχιτεκτονική» αναγκαιότητα (Tentamen anagogicum, 1697), δηλαδή σε μια ελεύθερη – αλλά όχι ακαθόριστη ή αυθαίρετη – επιλογή μεταξύ ηθικά και οντολογικά άνισων δυνατοτήτων. Θεματική Ενότητα | Γενική Φιλοσοφία της Επιστήμης Λέξεις-κλειδιά | Leibniz, φυσικοί νόμοι, αναγκαιότητα, ενδεχομενικότητα, ελευθερία
- 19. 16 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Διονύσιος Αναπολιτάνος Ο λαβύρινθος του συνεχούς, η εμπειρική πραγματικότητα και το πρόβλημα της ακριβούς μέτρησης | Διονύσιος Αναπολιτάνος Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Εξετάζουμε το πρόβλημα ενός πιθανού ισομορφισμού μεταξύ αυτού που θεωρούμε ότι είναι η εμπειρική πραγματικότητα και των μαθηματικών του συνεχούς. Υποστηρίζεται η άποψη, με σχετική επιχειρηματολογία, ότι τέτοιος ισομορφισμός δεν υφίσταται και ότι μία λεπτή εμπειρική ράβδος δεν αποτελείται από εμπειρικά σημεία με τον τρόπο, που ένα μαθηματικό ευθύγραμμο τμήμα αποτελείται από σημεία. Επί πλέον υποστηρίζεται η άποψη ότι ακριβής μέτρηση δεν είναι δυνατή, όχι μόνον εξ αιτίας αδυναμιών σχετιζόμενων με την φύση των οργάνων μέτρησης, αλλά επίσης και εξ αιτίας της φύσης των μαθηματικών της πραγματικής ευθείας, που χρησιμοποιούμε. Επισημαίνεται ότι τα μαθηματικά της πραγματικής ευθείας, που χρησιμοποιούμε, είναι ένα απολύτως επιτυχές γνωσιακό εργαλείο εξ αιτίας της χρήσης οριακών διαδικασιών οι οποίες όμως από την άλλη μεριά, δεν είναι δυνατόν να ευρεθούν σε ένα πεπερασμένα παρατηρήσιμο και μετρήσιμο εμπειρικό σύμπαν. Φιλοσοφία των μαθηματικών επιστημών και της λογικής | Θεματική Ενότητα λαβύρινθος, συνεχές, πραγματικότητα, μέτρηση, πρόβλημα | Λέξεις-κλειδιά
- 20. 17 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Κωσταντίνος Αποστόλου Κωνσταντίνος Αποστόλου | Οι μεταφυσικές προεκτάσεις του καθολικού δαρβινισμού Υποψήφιος Διδάκτορας, ΑΠΘ Περίληψη Εισήγησης Ο καθολικός δαρβινισμός (Universal Darwinism) ορίζεται ως η προέκταση της θεωρίας της δαρβινικής εξέλιξης σε πεδία πέρα από αυτό της βιολογίας. Η παρούσα εισήγηση φιλοδοξεί να σκιαγραφήσει το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο ο καθολικός δαρβινισμός λειτουργεί ως ένα μεταφυσικό σύστημα πρώτων αρχών που απλώνεται σε ερμηνευτικό επίπεδο στο σύνολο της επιστημονικής δραστηριότητας. Μια παραδοσιακή διάκριση στην προσέγγιση του καθολικού δαρβινισμού ως μεταφυσικού συστήματος είναι αυτή ανάμεσα σε προεκτάσεις βασισμένες σε γονίδια (Gene-Darwinism) και προεκτάσεις βασισμένες σε διαδικασίες (Process- Darwinism). Το πρώτο είδος προεκτάσεων ανάγεται στο έργο των Dawkins και G.C. Williams. Τα δεύτερο είδος έχει τις ρίζες του στα έργα των A. Weismann και C.S. Pierce. Η εισήγηση θα εστιάσει στις προεκτάσεις που είναι βασισμένες σε διαδικασίες εξηγώντας το γιατί είναι αυτές που είναι περισσότερο αντιπροσωπευτικές ενός μεταφυσικού συστήματος. Έτσι θα προχωρήσει μέσω μιας σύντομης, αλλά περιεκτικής ανάλυσης μέσα από τις βασικές θέσεις των Karl Popper, Henry Plotkin, και Daniel Dennett, ώστε να στοιχειοθετήσει τον βασικό ισχυρισμό της. Τον ισχυρισμό πως ο καθολικός δαρβινισμός αποτελεί ένα μεταφυσικό σύστημα πρώτων αρχών που εκκινεί από ένα νατουραλιστικό πλαίσιο και επεκτείνεται σε κάθε σφαίρα του επιστημονικού στοχασμού. Πιο συγκεκριμένα θα αναλύσει την θέση του Popper για τις δαρβινικές διαδικασίες που διαμορφώνουν την εξέλιξη των επιστημονικών θεωριών, τις έννοιες της πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς ευρετικής όπως περιγράφονται στο έργο του Plotkin και την περιγραφή της φυσικής επιλογής ως αλγόριθμου από τον Dennett. Τέλος, θα επιχειρήσει έναν “τριγωνισμό” των παραπάνω προσεγγίσεων ώστε να αναδείξει την σκόπευση και τα όρια των μεταφυσικών προεκτάσεων του καθολικού δαρβινισμού και να ασκήσει μια γενικότερη κριτική στο εν λόγω ζήτημα.
- 21. 18 Βιβλιογραφία Campbell, John. (2011). Universal Darwinism: The Path of Knowledge, Create Space Independent Publishing Platform. Cziko, Gary. (1995). Without Miracles: Universal Selection Theory and the Second Darwinian Revolution, Cambridge, MA: MIT Press. Δαρβίνος, Κάρολος. (1997). Η καταγωγή των ειδών, Πάτρα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Πάτρας. Dawkins, R. (1983). Universal Darwinism. In: Evolution from molecules to man, D. S. Bendall (ed.). Cambridge: Cambridge University Press. Dennett, Daniel C. (2005). Darwin's Dangerous Idea, New York: Touchstone Press. Plotkin, H. C. (1997). Darwin Machines and the Nature of Knowledge. Harvard University Press. Popper, Karl. (2002). Conjectures and Refutations, The Growth of Scientific Knowledge. London: Routledge (Routledge Classics). Von Sydow, M. (2013). “Darwinian Metaphysics” In Encyclopedia of Sciences and Religions. Heidelberg, A. Runehov & L. Oviedo (Eds.). New York: Springer Science, pp. 1306-1314. Wuketits, Franz M. (c1984). Concepts and approaches in evolutionary epistemology: towards an evolutionary theory of knowledge, Reidel. U.S.A. & Canada: Kluwer Academic Publishers. Wuketits, Franz. (1990). Evolutionary Epistemology and Its Implications for Humankind, Albany: State University of New York Press. Γενική Φιλοσοφία της Επιστήμης, Φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, Φιλοσοφία της Βιολογίας | Θεματική Ενότητα καθολικός δαρβινισμός, μεταφυσική, Popper, Plotkin, Dennet | Λέξεις-κλειδιά
- 22. 19 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Δάφνη Αργύρη Δάφνη Αργύρη | Μνήμη και ανάμνηση στον Μιχαήλ Εφέσιο Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, ΜΙΘΕ, ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Στην πραγματεία του Περί μνήμης και αναμνήσεως ο Αριστοτέλης παρουσιάζει τη μνήμη ως βασικό στοιχείο της γνωστικής διαδικασίας, πολύ συγγενές με την αντίληψη. Πρόκειται για μια παθητική κατάσταση (ἕξις / πάθος, 449b25), δηλαδή για μια αποθήκη της ψυχής γεμάτη με εικόνες του παρελθόντος, που σε αντίθεση και συνέχεια του Πλάτωνα διακρίνεται εμφατικά από την σαφώς ενεργητική διαδικασία της ανάμνησης. Η ανάμνηση συνίσταται στη δυνατότητα ανάκλησης στο παρόν, εκουσίως ή ακουσίως, των εικόνων του παρελθόντος και ανήκει, σαν συλλογισμός (οἷον συλλογισμός τις, 453a10), στο μέρος της ψυχής που συνδέεται με την λογική ικανότητα του ανθρώπου. Το υπόμνημα του Μιχαήλ Εφέσιου (12ος αι. μ.Χ.) στο παραπάνω έργο του Αριστοτέλη (Σχόλια εἰς τὸ Περὶ μνήμης καὶ ἀναμνήσεως, 1-41) είναι το μόνο υπόμνημα σε αυτό που σώζεται ως τις μέρες μας και αποτελεί πολύ σημαντική πηγή για την ιστορία των δύο αυτών εννοιών. Οι οξυδερκείς παρατηρήσεις και τα σχόλια του Μιχαήλ φαίνεται κατ’ αρχάς πως έχουν επηρεαστεί από τις διάφορες σχολές σκέψης με τις οποίες ήταν εξοικειωμένος, αλλά παράλληλα εκφράζουν ξεκάθαρα και τις προσωπικές του αντιλήψεις πάνω στο θέμα. Συγκεκριμένα, φανερώνεται μια συγκροτημένη θεώρηση της μνήμης και της ανάμνησης καθώς και του τρόπου με τον οποίο σχετίζονται και αλληλεπιδρούν στο πλαίσιο μιας συστηματικής γνωστικής θεωρίας. Οι ιδέες του συνυφαίνονται με την εξήγηση του αριστοτελικού κειμένου και δικαιολογούν τις εκάστοτε ερμηνείες που προκρίνει έναντι άλλων σε διάφορα προβληματικά χωρία. Ειδικότερα, πραγματεύεται την μνήμη ως ενεργητική διαδικασία (ἐνέργεια) που προϋποθέτει κρίση και συνεπώς εμπλοκή και της διάνοιας (προσλογίζηται, 15.15). Σε σχέση με την ανάμνηση, έχει για τον σχολιαστή μεγαλύτερο φιλοσοφικό ενδιαφέρον και της αποδίδει εξηγητική προτεραιότητα, αφού ο μηχανισμός της μνήμης και η λειτουργία της προϋποτίθενται για την κατανόηση της ανάμνησης. Επίσης, αν και κάποια ζώα έχουν μνημονική ικανότητα, η ανθρώπινη μνήμη είναι κατά τον Μιχαήλ πιο εξελιγμένη. Οι άνθρωποι θυμούνται συχνά με ακρίβεια τον χρόνο κατά τον οποίο έμαθαν κάτι, καθώς και πρόσθετες λεπτομέρειες για τον τόπο όπου έλαβε χώρα ή το πρόσωπο από το οποίο το άκουσαν. Από την άλλη, η ανάμνηση παρουσιάζεται ως συγκεκριμένο είδος μνήμης (μνήμη τις, 19.2) που αφορά μόνο περιπτώσεις στις οποίες μερική λήθη έχει προηγηθεί. Επιπλέον, ο Μιχαήλ θεωρεί πως πρόκειται πάντα για εκούσια διαδικασία που επιτυγχάνεται και εξασκείται με συγκεκριμένο τρόπο. Είναι, δηλαδή, μια συστηματική αναζήτηση μέσω της σκέψης, με στόχο την αποκατάσταση μιας χαμένης μνήμης, ενώ ακουσίως δεν μπορεί να προκύψει. Αυτές οι θεωρητικές παραδοχές που σκιαγραφούν αδρομερώς τη θεωρία του Μιχαήλ για τη μνήμη και
- 23. 20 συνακόλουθα για την ανάμνηση, δίνουν συνοχή σε όλο το υπόμνημα της αριστοτελικής πραγματείας, αφού εξηγούν την ερμηνεία πολλών αποσπασμάτων του που χωρίς αυτές θα φαινόταν παράδοξη. Συνεπώς, η έννοια της μνήμης στον Μιχαήλ Εφέσιο εμπλουτίζεται με χαρακτηριστικά που δεν εμφανίζονται στον Αριστοτέλη. Μνήμη και ανάμνηση παρουσιάζουν αυξημένη πολυπλοκότητα, γι’ αυτό και η κατανόησή τους είναι πιο σύνθετη. Συμπεραίνεται, λοιπόν, ότι μέσω του βυζαντινού αυτού σχολιαστή αριστοτελικών έργων πλησιάζουμε ακόμη περισσότερο προς την ευρύτατη και πολυσύνθετη αντίληψη της μνήμης που απασχολεί τη σύγχρονη έρευνα. Ακόμη, αναδεικνύεται στο έργο του η φιλοσοφική πρωτοτυπία, καθώς δεν περιορίζεται σε εξηγητική εργασία ελάσσονος σημασίας, αλλά συμβάλλει καίρια στην ερμηνεία του θέματος που πραγματεύεται. Βιβλιογραφία Bloch, D. (2007), Aristotle on Memory and Recollection. Text, Translation, Interpretation and Reception in Western Scholasticism, Leiden. Γεωργούλας, Ηλ. (επιμ./μτφρ.) (2014), Μικρά Φυσικά, Αθήνα. King, R. (2009), Aristotle and Plotinus on Memory, Berlin. Michael of Ephesus (1903), Commentary on the Parva Naturalia, ed. P. Wendland, Commentaria in Aristotelem Graeca 22.1, Berlin. Sorabji, R. (1972), Aristotle on Memory, London (repr. with new foreword 2004). Ιστορία της φιλοσοφίας της επιστήμης | Θεματική Ενότητα μνήμη, ανάμνηση, Αριστοτέλης, Μιχαήλ Εφέσιος | Λέξεις-κλειδιά
- 24. 21 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Γεώργιος Αρχόντας Δημήτρης Δημητράκος Γεώργιος Αρχόντας & Δημήτρης Δημητράκος | Δύο προσεγγίσεις στο πρόβλημα της Αρχής της Ορθολογικότητας στην σκέψη του Χάγιεκ Διδάκτορας, Επισκέπτης Ερευνητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου & Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Ένα από τα πλέον προβληματικά σημεία της μεθοδολογικής σκέψης του Καρλ Πόππερ είναι η Αρχή της Ορθολογικότητας (Rationality Principle – RP), η αξίωση ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν μπορεί παρά να είναι, ή να θεωρείται ως ορθολογική, την οποία ο Πόππερ αναδεικνύει σε μεθοδολογικό πυρήνα των κοινωνικών επιστημών. Το πρόβλημα ξεκινά από το γεγονός ότι η διατύπωση της RP στο σχετικό άρθρο του Πόππερ το 1967, όπως ευλόγως έχει επισημανθεί από μελετητές του έργου του, είναι υπερβολικά αόριστη, σε βαθμό που να μην είναι ξεκάθαρο αν η RP επικυρώνεται εμπειρικά ή είναι a priori αληθής, αν είναι διαψεύσιμη ή ταυτολογική. Η ανάγκη σε μεγάλο βαθμό αποκατάστασης του επιχειρήματος έχει οδηγήσει σε διάφορες υποθέσεις ως προς το τι ακριβώς εννοούσε ο Πόππερ και το κατά πόσο η RP είναι ή όχι συμβατή με το ευρύτερο μεθοδολογικό πλαίσιο το οποίο αυτός προτείνει και τον μεθοδολογικό του μονισμό, την θεμελιώδη ενότητα της μεθόδου μελέτης των κοινωνικών και των φυσικών επιστημών. Στο πλαίσιο της προτεινόμενης εισήγησης, παρουσιάζονται δύο νέες προσεγγίσεις του προβλήματος αποκατάστασης του ποππεριανού επιχειρήματος της RP και ένταξής του στην ευρύτερη σκέψη του. Αφενός, στο πλαίσιο του διαλόγου μεταξύ Καρλ Πόππερ και Φρίντριχ Χάγιεκ προτείνεται μια χαγιεκιανή / πραξεολογική ανάγνωση της RP μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η ορθολογικότητα αφορά την εξέταση της ανθρώπινης δράσης υπό το πρίσμα των πληροφοριών που διαθέτει την εκάστοτε στιγμή το δρών υποκείμενο που δοκιμάζει διάφορες λύσεις / θεωρίες στην αντιμετώπιση μιας προβληματικής κατάστασης (problem situation). Υπ' αυτή την έννοια η RP εντάσσεται στο πλαίσιο μιας δυναμικής στο χρόνο διαδικασίας εξάλειψης των διαψευσμένων, αποδεδειγμένα ατελέσφορων σχεδίων δράσης, μιας διαδικασίας δηλαδή μάθησης. Έτσι, η ορθολογικότητα είναι σταθερή αρχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία δεν μπορεί παρά να είναι ορθολογική εντός της συγκεκριμένου πλαισίου κατάστασης στην οποία βρίσκεται το δρών υποκείμενο. Ενώ, ως αρχή, η αρχή της ορθολογικότητας δεν έχει εμπειρικό περιεχόμενο, καθώς δεν μπορεί να νοηθεί εναλλακτικός τρόπος λήψης αποφάσεων, διαθέτει παρ’ όλα αυτά εργαλεία (τις εκάστοτε διαθέσιμες πληροφορίες) που υπόκεινται σε εμπειρικό κριτικό έλεγχο
- 25. 22 ούσα προσδεμένη στη λογική της κατάστασης - συμπέρασμα συμβατό με την προτροπή του Πόππερ κάθε αποτυχία να αποδίδεται στη λογική της κατάστασης και να μην ασκείται κριτική στην αρχή της ορθολογικότητας. Αφετέρου, η RP θεωρείται ως αρχή – όριο, αναγκαία αφετηριακή μεθοδολογική απόφαση προκειμένου η ανθρώπινη συμπεριφορά να μπορεί να μελετηθεί. Η υπόθεση “μη ορθολογικής συμπεριφοράς” καθιστά ανέφικτη την μελέτη των φαινομένων της ανθρωπιστικής - κοινωνικής επιστήμης που αφορούν εμπρόθετη δράση. Στο πλαίσιο της ποππεριανής zero method, η ορθολογικότητα συνιστά αφετηριακή υπόθεση και οι όποιες αποκλίσεις παρατηρηθούν εμπειρικά εξηγούνται κατόπιν. Η προσέγγιση αυτή, μεταξύ άλλων υπογραμμίζει την ανάγκη μεταφοράς του προς μελέτη αντικειμένου από τον ποππεριανό Κόσμο 1 στον αντίστοιχο Κόσμο 3. Οι δύο αυτές προσεγγίσεις, συμβατές μεταξύ τους αλλά όχι ταυτόσημες, μπορούν να χρησιμεύσουν για την αποσαφήνιση αυτής της θεμελιώδους αρχής για την μεθοδολογική σκέψη του Πόππερ και την τοποθέτησή της εντός όμορων επιστημονικών παραδειγμάτων για την μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, Φιλοσοφία της ψυχολογίας και των επιστημών της νόησης, Φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών, Φιλοσοφία των ανθρωπιστικών επιστημών | Θεματική Ενότητα Popper, Rationality Principle, Hayek | Λέξεις-κλειδιά
- 26. 23 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Ευστάθιος Βέλτσος Ευστάθιος Βέλτσος | Από τον οργανισμό ρολόι στις πολυενζυμικές μηχανές αντιγραφής. Οι σχέσεις μηχανής και οργανισμού για τους D. Diderot, G. Canguilhem και B. Bensaude-Vincent Διδάκτορας, ΜΙΘΕ, Πανεπιστήμιο Αθηνών Περίληψη Εισήγησης Η ταύτιση μεταξύ οργανισμού και μηχανής συνιστά μία ευρέως αποδεκτή παραδοχή για τις σύγχρονες επιστήμες της ιατρικής, της συνθετικής βιολογίας, της νανοχημείας ή ακόμα και της τεχνητής νοημοσύνης. Όμως, η απροβλημάτιστη απόδοση μηχανικών χαρακτηριστικών σε βιολογικές ενώσεις και βιολογικών ιδιοτήτων σε τεχνολογικές κατασκευές, δεν φανερώνει μόνο μία κοινή κοσμοθέαση και στάση, αλλά κυρίως, ότι το ιστορικό ερώτημα των σχέσεων οργανισμού και μηχανής δεν έχει ακόμα επιλυθεί, με αποτέλεσμα να εγείρονται επιστημολογικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Στην παρούσα εισήγηση αντιπαρατίθενται οι μορφές σκέψης τριών Γάλλων φιλοσόφων, των D. Diderot (1713-1784), G. Canguilhem (1905-1995) και B. Bensaude- Vincent (1949), που ανήκουν σε τρία διαφορετικά Παραδείγματα. Συγκεκριμένα θα παρουσιαστούν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις των θέσεών τους γύρω από τη συνέχεια οργανισμού και μηχανής. Παράλληλα, θα αναδειχθεί ότι αυτό το ακόμα ανεπίλυτο ζήτημα συνδέεται και με εκείνο της προτεραιότητας της επιστημονικής θεωρίας έναντι της τεχνολογίας, ή το αντίστροφο. Η παρουσίαση αυτή θα επιτρέψει να αντιληφθούμε ότι ο τρόπος που ορίστηκαν οι σχέσεις οργανισμού-μηχανής, έχει κάτι να προσφέρει στον τρόπο που ορίζονται ακόμα και σήμερα, αλλά ακόμα και στον τρόπο που θα μπορούσαν να οριστούν, δείχνοντας έτσι πως η φιλοσοφία δεν έρχεται να καταλάβει μία θέση που η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν ξεπεράσει, αλλά αντίθετα, ότι έχει να τους δείξει μία θέση για να καταλάβουν. Θεματική Ενότητα | Τυπικές μέθοδοι στη φιλοσοφία της επιστήμης, Ιστορία της φιλοσοφίας της επιστήμης Λέξεις-κλειδιά | Γαλλική Φιλοσοφία, Εμπειρία, Βιταλισμός, Επιστήμη, Τεχνική
- 27. 24 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Μαρία Βενιέρη Η αντίληψη του χώρου: Μια λειτουργιστική προσέγγιση | Μαρία Βενιέρη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης Περίληψη Εισήγησης Σύμφωνα με τον αφελή ρεαλισμό αντιλαμβανόμαστε άμεσα τον κόσμο και τις χωρικές του ιδιότητες, οι οποίες είναι ανεξάρτητες από εμάς και περιγράφονται από την Ευκλείδεια γεωμετρία. Ο χώρος όμως όπως παρουσιάζεται από τη φυσική επιστήμη διαφέρει από τον φαινόμενο χώρο, δηλ. τον χώρο όπως παρουσιάζεται στις αισθήσεις μας. Έτσι έχουμε μια εικόνα μέσω της αισθητηριακής εμπειρίας που είναι μέρος της έκδηλης (manifest) εικόνας του κόσμου κατά Sellars και έρχεται σε αντίθεση με την λεγόμενη επιστημονική εικόνα. Η ανακοίνωση αυτή εξετάζει τη σχέση μεταξύ των δύο εικόνων ως προς την έννοια του χώρου με βάση τις απόψεις του David Chalmers, ο οποίος αναλύοντας την αντιληπτική εμπειρία υπερασπίζεται μια λειτουργιστική προσέγγιση των χωρικών ιδιοτήτων. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση ως χωρικές ιδιότητες θεωρούνται εκείνες που προκαλούν φαινόμενες χωρικές ιδιότητες. Η σύλληψη αυτή, εφόσον ταυτίζει τη χωρική ιδιότητα με τον ρόλο που παίζει στην πρόκληση της εμπειρίας, αφήνει ανοικτό το ερώτημα για τις εγγενείς ιδιότητες του κόσμου και σχετίζεται με την άποψη ότι η επιστημονική εικόνα μας δίνει μόνο τη δομή της πραγματικότητας. Επίσης δεν λύνει το πρόβλημα του φαινόμενου χαρακτήρα της εμπειρίας, οπότε πρέπει να οδηγηθούμε σε νέες προτάσεις ως προς τα χαρακτηριστικά της έκδηλης εικόνας του κόσμου. Φιλοσοφία της ψυχολογίας και των επιστημών της νόησης, Φιλοσοφία του νου | Θεματική Ενότητα αντίληψη, χώρος, φαινόμενη συνείδηση, David Chalmers | Λέξεις-κλειδιά
- 28. 25 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Βασίλειος Βερτουδάκης Βασίλειος Βερτουδάκης | Ιστορικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις της αρχαιογνωστικής επιστήμης στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης Λέκτορας, Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Η εισήγηση επιχειρεί να διερευνήσει τη θέση της γερμανικής αρχαιογνωσίας (Altertumswissenschaft) και των κλασικών σπουδών μέσα στη γενικότερη κρίση της επιστήμης μετά τον συγκλονισμό του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (θέση Forman). Η ήττα της Γερμανίας, η αίσθηση παρακμής και ο διάχυτος πεσιμισμός (Oswald Spengler), η απόσταση από τον ορθολογισμό και η επανάκαμψη ενός διαισθητικού νεορομαντισμού θέτει σε αμφισβήτηση την κραταιά σχολή του φιλολογικού ιστορισμού που κυριάρχησε κατά τον 19ο αιώνα (Theodor Mommsen, U. von Wilamowitz). Εξετάζεται η επίδραση της πολιτισμικής κριτικής του Friedrich Nietzsche και του κινήματος της Φιλοσοφίας της ζωής (Lebensphilosophie) πάνω στους νεαρούς κλασικούς φιλολόγους που επέστρεφαν από τα μέτωπα του Πολέμου, το αίτημα για αξιολόγηση στην επικράτεια των πνευματικών επιστημών (σε αντίθεση με την αντικειμενικότητα των φυσικών επιστημών), καθώς και η κριτική στον επιστημονικό θετικισμό από τους εκπροσώπους ενός αισθητικού φονταμενταλισμού στο πεδίο της λογοτεχνίας (George – Kreis). Η εισήγηση παρουσιάζει, τέλος, τις κατευθύνσεις που έλαβε η αρχαιογνωστική επιστήμη στη Γερμανία υπό την επίδραση των παραπάνω εξελίξεων μέσα στο διανοητικό περιβάλλον της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ιδιαίτερη εστίαση δίνεται στην προσπάθεια του Werner Jaeger να αναβιώσει τα ιδεώδη της αρχαιοελληνικής παιδείας και να τα καταστήσει ζώσες αρχές της σύγχρονης εκπαιδευτικής και πολιτικής διαδικασίας, αλλά και στη ματαίωσή της μετά την έλευση του εθνικοσοσιαλισμού. Θεματική Ενότητα | Φιλοσοφία των ανθρωπιστικών επιστημών, Επιστήμη και κοινωνία Λέξεις-κλειδιά | Επιστήμη της Αρχαιότητας, Τρίτος Ανθρωπισμός, Φιλοσοφία της ζωής, Κρίση του ορθολογισμού
- 29. 26 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Μιχάλης Βίνος Σωματικές Όψεις της Αυτό-συνείδησης και Εξωσωματικές Εμπειρίες. Η Εξωτερική, η Εσωτερική και η Εικονική Πραγματικότητα μέσα από τα Εαυτοσκοπικά Φαινόμενα | Μιχάλης Βίνος Πληροφορικός, Μεταπτυχιακός Φοιτητής Γνωσιακής Επιστήμης, ΜΙΘΕ, ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Η σωματική όψη της αυτό-συνείδησης αποτελεί σημαντικό τμήμα της γνωσιακής συσκευής που μας επιτρέπει να διατηρούμε μία συνεχή, δυναμικά εξελισσόμενη σχέση με τον εξωτερικό κόσμο ως όντα με ενοποιημένη ταυτότητα στον χώρο και στον χρόνο, παρότι ουσιαστικά αυτό γίνεται μέσω της συντήρησης ενός «προσομοιωμένου» χώρου εντός μας, ο οποίος αντιστοιχεί σε αυτή την εξωτερική πραγματικότητα. Το ακόμα εκπληκτικότερο είναι ότι φυσικά δεν αντιλαμβανόμαστε την προσομοίωση ως τέτοια αλλά έχουμε την αίσθηση ότι, καθώς αλληλεπιδρούμε μαζί της, είμαστε όντως παρόντες στον πραγματικό κόσμο (Metzinger, 2009). Το σωματικό συστατικό αποτελεί μία σύνθετη, πολύπλοκη δομή και οι καταστάσεις όπου η συνοχή της διαταράσσεται ή ακόμα και καταρρέει, δίνοντας τη θέση της σε εναλλακτικά μοντέλα του σωματικού εαυτού, προσφέρουν ένα παράθυρο κατανόησης προς τις διεργασίες που τη δημιουργούν και τη συντηρούν. Άλλωστε, όπως αναφέρουν οι Petkova και Ehrsson (2008), οι πλάνες της αντίληψης του σωματικού εαυτού μπορεί να αποδειχτούν ανεκτίμητες «εάν θέλουμε να κατανοήσουμε γιατί το κέντρο της επίγνωσής μας ή η αίσθηση του εαυτού εντοπίζεται μέσα στο σώμα μας». Από αυτά τα λεγόμενα εαυτοσκοπικά φαινόμενα, προβεβλημένη θέση στην βιβλιογραφία, επιστημονική και μη, έχει ο τύπος των έξω- σωματικών εμπειριών, γεγονός όχι απρόσμενο καθώς οι τρέχουσες εκτιμήσεις θέλουν τέτοιου τύπου εμπειρίες να συμβαίνουν σε περίπου 10% - 15% του φυσιολογικού (ψυχολογικά) πληθυσμού (Braithwaite, et al., 2011). Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζονται κάποιοι από τους βασικούς θεωρητικούς προβληματισμούς που αφορούν στη σωματική αυτοσυνείδηση, κεντρικά στοιχεία που συνθέτουν τα πιθανά εξηγητικά πλαίσια για την σύνθεσή της καθώς και για την προέλευση και πραγματική φύση των εαυτοσκοπικών φαινομένων, στην ιστορική τους εξέλιξη από τη μεταβατική φάση των καθαρά ψυχολογικών θεωριών έως τη σημερινή εποχή των νευροβιολογικών ερμηνειών και των απεικονιστικών τεχνικών. Παρουσιάζεται ακόμη μία ενδεικτική, πλήρης ταξινομία της ομάδας των φαινομένων εαυτοσκοπίας. Ο βασικός κορμός της μελέτης περιστρέφεται γύρω από τα βασικά πειραματικά παραδείγματα για τη διερεύνηση των εμπειριών αυτών, για τα οποία γίνεται παρουσίαση αντίστοιχων και χαρακτηριστικών ερευνών. Η διαρκής υπόσταση της πλάνης του λαστιχένιου χεριού σε αυτόν τον ερευνητικό χώρο είναι εμφανής, όπως και η προσπάθεια να ανευρεθούν οι συσχετισμοί μεταξύ της κατοχής των σωματικών μερών και της καθολικής σωματικής ταυτότητας. Σε αυτή την οδό διερεύνησης οι τεχνικές επαγωγής έξω-σωματικών εμπειριών με την ολοένα και
- 30. 27 εντονότερη χρήση της τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας βρίσκονται στον πυρήνα και στην πρωτοπορία της έρευνας. Στην αυγή μάλιστα της πιθανής πλήρους ενσωμάτωσης των τεχνολογιών ενισχυμένης εικονικής πραγματικότητας στην καθημερινή ζωή, πιθανά σχετικά ερωτήματα είναι το πώς μπορεί να μετασχηματιστεί η αυτό-συνείδηση και η σωματική της όψη ακόμα και προς οδούς που δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε αυτή τη στιγμή, ποια τα επακόλουθα στο συλλογικό γνωσιακό πεδίο τέτοιων «μεταλλάξεων» και ποιες είναι οι καινούργιες συνειδητοποιήσεις για την φύση της ανθρώπινης ταυτότητας που μπορούν να προσφέρουν αυτές οι προοπτικές. Θεματική Ενότητα | Φιλοσοφία της ψυχολογίας και των επιστημών της νόησης, Φιλοσοφία της Γνωσιακής Επιστήμης, Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης Λέξεις-κλειδιά | αυτό-συνείδηση, σωματικός εαυτός, εαυτοσκοπικά φαινόμενα, εξωσωματικές εμπειρίες
- 31. 28 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Πηνελόπη Βουτσινά Διαφανής ενδοσκόπηση των νοητικών μου καταστάσεων | Πηνελόπη Βουτσινά Υποψήφια Διδάκτορας, Τμήμα Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο του Sheffield Περίληψη Εισήγησης Οι παραδοσιακές θεωρίες ενδοσκόπησης των νοητικών μας καταστάσεων έχουν περιοριστεί στην νοητική κατάσταση της πεποίθησης. Στην παρούσα εισήγηση θα αναπτύξω την έννοια της διαφανούς ενδοσκόπησης (transparent introspection), όπως αυτή έχει εξελιχθεί από τον Alex Byrne, για να επιχειρηματολογήσω για τα πλεονεκτήματα αυτής της προσέγγισης έναντι όλων των παραδοσιακών προσεγγίσεων της γνώσης των νοητικών μας καταστάσεων. Δεδομένου ότι η διάφανη ενδοσκόπηση δεν καθορίζει τις τρέχουσες νοητικές καταστάσεις ενδοσκοπώντας εσωτερικά, αλλά επικεντρώνεται στα αντικείμενα, στις ιδιότητες και στους συσχετισμούς τους στον κόσμο, θα προσπαθήσω να απαντήσω το εξής ερώτημα: θα μπορούσε η διάφανη ενδοσκόπηση να έχει εφαρμογή στην νοητική κατάσταση όχι μόνο της πεποίθησης αλλά και της επιθυμίας και της πρόθεσης; Οι περισσότεροι γνωσιολόγοι (Shoemaker, Moran, Fernandez) θεωρούν ότι είναι δύσκολο να επιτευχθεί η προσβασιμότητα της επιθυμίας, της πεποίθησης και της πρόθεσης ακόμη και μέσα από τη διάφανη ενδοσκόπηση. Θα δείξω ότι αυτή η δυσκολία βασίζεται σε μια λανθασμένη μεταφυσική αντίληψη που υπαγορεύει τη θεώρησή τους ως νοοτροπίες/στάσεις (attitudes) και λιγότερο ως προτάσεις (propositions). Τέλος, θα προτείνω ένα τρόπο ενιαίας προσβασιμότητας των περισσότερων νοητικών μας καταστάσεων. Γενική Φιλοσοφία της Επιστήμης, Γνωσιολογία | Θεματική Ενότητα ενδοσκόπηση, αυτογνωσία, διαφάνεια, Byrne | Λέξεις-κλειδιά
- 32. 29 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Αθανάσιος Γκατζάρας Αθανάσιος Γκατζάρας | Ο Ρόλος των Εναντίων στον Πλάτωνα Διδάκτορας, ΕΚΠΑ & Ε.Μ.Π. Περίληψη Εισήγησης Σκοπός της εισήγησής μου είναι η ανάδειξη του κυρίαρχου ρόλου που παίζουν τα ενάντια στους πλατωνικούς διαλόγους της πρώιμης και της μέσης περιόδου. Αποσαφηνίζοντας τη σημασία τους, θα εξηγήσουμε για ποιους λόγους τα ενάντια παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο 1) στο σωκρατικό έλεγχο, 2) σε επιχειρήματα για την αθανασία της ψυχής, 3) στη θεωρία της αιτιότητας, 4) στη θεωρία των Ιδεών, 5) στην τριμερή διαίρεση της ψυχής, κι ακόμα και 6) στην ίδια την περιγραφή της Ιδέας του Αγαθού. Ακολουθώντας ως ένα βαθμό την προσωκρατική παράδοση, τα ενάντια στον Πλάτωνα αφορούν πάντοτε ζεύγη της μορφής δίκαιο-άδικο, άρτιο-περιττό κλπ. Σε αντίθεση με τις έννοιες εκείνες όπου η άρνησή τους θα μπορούσε να σημαίνει οτιδήποτε άλλο (π.χ. το «μη-άνθρωπος» θα μπορούσε να είναι σπίτι, άλογο κοκ.), στα ενάντια η άρνηση του ενός σημαίνει ένα και μόνο πράγμα (το μη-όμορφο είναι το άσχημο, το μη-γρήγορο είναι το αργό κλπ. – βλ. «Πρωταγόρα» 332c-d). Στον Πλάτωνα παρατηρούμε επίσης ότι ως ενάντια χαρακτηρίζονται είτε α) ιδιότητες ενός υποκειμένου (π.χ. όμορφο / άσχημο), είτε β) προτάσεις (π.χ. το α είναι όμορφο / το α είναι άσχημο). Ο ρόλος των εναντίων στις έξι προαναφερθείσες περιπτώσεις είναι ο εξής: I. Ο έλεγχος του Σωκράτη οδηγεί τον συνομιλητή του στο να «λέει τα ενάντια». Έτσι π.χ. ο ορισμός που έδωσε ο Ευθύφρων για το όσιο ισχύει και για το ανόσιο, οι ορισμοί που έδωσαν οι Πολέμαρχος και Θρασύμαχος για το δίκαιο ισχύουν και για το άδικο κοκ. II. Στο «Φαίδωνα» τα ενάντια καθορίζουν το κυκλικό επιχείρημα για την αθανασία της ψυχής (69e-72e), σύμφωνα με το οποίο οτιδήποτε αποκτά μια ιδιότητα χ, σημαίνει ότι πριν κατείχε την ενάντιά της (70e). Επίσης, η θεωρία της ανάμνησης (72e-78b) θεμελιώνεται στην Αρχή των Εναντίων, η οποία λέει πως, σε κάθε ζεύγος εναντίων, το ένα σκέλος ούτε είναι, ούτε φαίνεται, ούτε μπορεί να γίνει το ενάντιό του (74c1-3 & 103b4-5). III. Στο «Φαίδωνα» πάλι, τα ενάντια συνδέονται άμεσα με την πλατωνική θεωρία της αιτιότητας: εάν το χ είναι αιτία του ψ, τότε α) το ενάντιο του χ δεν μπορεί να είναι αιτία του ψ (97a-b)∙ β) το χ δεν μπορεί να είναι αιτία του ενάντιου του ψ∙ γ) το χ δεν μπορεί να έχει ως ιδιότητα το ενάντιο του ψ (101a-b).
- 33. 30 IV. Στο «Συμπόσιο» (211a-b), με αφορμή την Ιδέα του Ωραίου, μαθαίνουμε τι ιδιότητες πρέπει να πληροί κάθε Ιδέα του χ: θα πρέπει να ΜΗΝ είναι χ από μια άποψη κι ενάντιο του χ από μια άλλη, ούτε άλλοτε χ κι άλλοτε ενάντιο του χ, κοκ. V. Στην «Πολιτεία» η τριμερής διαίρεση της ψυχής στηρίζεται στην υπόθεση ότι ένα πράγμα δεν μπορεί να κάνει ή να υφίσταται τα ενάντια ταυτόχρονα και σε σχέση με το ίδιο (436b8-c1). VI. Στην «Πολιτεία», επίσης, διαβάζουμε ότι το Αγαθό είναι η αιτία που κάνει κάτι να είναι Ιδέα (509b7-8, 517c2), καθώς και η αιτία της επιστήμης (508e3). Λαμβάνοντας υπόψη τη θεωρία της αιτιότητας και των Ιδεών (βλ. 3 & 4 παραπάνω), μπορούμε να συναγάγουμε πολύτιμα συμπεράσματα για την άμεση σχέση του Αγαθού με τα ενάντια και τις θεωρίες που απορρέουν από αυτά. Ιστορία της φιλοσοφίας της επιστήμης | Θεματική Ενότητα Πλάτωνας, ενάντια, αρχαία φιλοσοφία | Λέξεις-κλειδιά
- 34. 31 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Νεφέλη Γκλέζου Νεφέλη Γκλέζου | Η εννοιακή διάρθρωση της εμπειρίας στον McDowell και οι κριτικές απαντήσεις των Wright και Brandom Απόφοιτη ΠΜΣ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Περίληψη Εισήγησης Η παρούσα εργασία έχει ως αντικείμενο μελέτης την προβληματική της έννοιας εμπειρία όπως αυτή αναπτύσσεται από τον John McDowell. Ο σκοπός της εργασίας είναι η ανάλυση της έννοιας της εμπειρίας από τον νοτιοαφρικανό φιλόσοφο, κυρίως στο βιβλίο του «Ο νους και ο κόσμος», καθώς και η εξέταση της επίδρασης των κριτικών απαντήσεων των Wright και Brandom στη μελέτη της έννοιας εμπειρία. Η ερμηνευτική θέση της εννοιακής διάρθρωσης της εμπειρίας στον McDowell, που υιοθετεί και επιχειρεί να υποστηρίξει η εργασία αυτή, είναι ότι η εμπειρία συνίσταται στην ενεργοποίηση εννοιακών ικανοτήτων μέσα στην αισθητικότητα. Πρόκειται για μια κατάσταση και διεργασία η οποία διαθέτει ήδη εννοιακό περιεχόμενο, αλλά, παράλληλα, αποκαλύπτει στο υποκείμενο της εμπειρίας τον ίδιο τον κόσμο, λειτουργώντας ως το έσχατο έρεισμα κάθε εμπειρικής κρίσης. Σύμφωνα με τον McDowell, η εμπειρία αποτελεί μια παθητική δραστηριοποίηση εννοιακών ικανοτήτων, αφού παραλαμβάνονται παθητικά από τον νου τα εννοιακά περιεχόμενα τα οποία αφορούν τον κόσμο. Ο McDowell υποστηρίζει ότι η εμπειρία είναι μια ανοιχτότητα στη διάταξη του πραγματικού κόσμου, αλλά διευκρινίζει ότι η σύλληψή του δεν προσκρούει στις αδυναμίες μιας ιδεαλιστικής προσέγγισης. Αναζητεί έναν περιορισμό έξω από την πράξη του σκέπτεσθαι (thinking), όχι έξω από τα διανοητά περιεχόμενα (thinkable). Επομένως, το διανοητό περιεχόμενο μιας εμπειρίας μπορεί να αποτελεί το έσχατο δικαιολογητικό έρεισμα της σκέψης. Παράλληλα με τον στενά επιστημολογικό της χαρακτήρα ο οποίος αφορά την εξέταση της ανάγκης δικαιολόγησης μιας πεποίθησης, η σκέψη του McDowell έχει και υπερβατολογικό (transcendental) χαρακτήρα. Ο McDowell αναζητεί τις συνθήκες οι οποίες είναι αναγκαίες, προκειμένου η εμπειρική σκέψη να διαθέτει αντικειμενικό φορτίο. Πρόκειται για την έλλογη σχέση της εμπειρίας με τη σκέψη, η οποία προκύπτει μέσα από τη σύλληψη της εμπειρίας ως εννοιακής. Για ποιο λόγο η ύπαρξη του κόσμου των νοουμένων χαρακτηρίζεται από τον McDowell ως η υπερβατολογική και όχι ως η υπερβατική σκοπιά της καντιανής θεωρίας; Το υπερβατολογικό είναι είδος φιλοσοφικής σύλληψης το οποίο δεν συνεπάγεται την ύπαρξη του κόσμου των νοουμένων.
- 35. 32 Ο Wright συμφωνεί με τον McDowell ότι η εμπειρία πρέπει να χαρακτηρίζεται από εννοιακό περιεχόμενο, προκειμένου αυτή να μπορεί να δικαιολογεί μια πεποίθηση. Ωστόσο, ισχυρίζεται ότι δεν απαιτείται να δραστηριοποιηθούν εννοιακές ικανότητες, προκειμένου η εμπειρία να είναι δυνατή. Ο McDowell απορρίπτει τη θέση του Wright, επισημαίνοντας ότι αυτή αποτελεί μια μορφή του Μύθου του Δεδομένου. Από την άλλη μεριά, ο Brandom επισημαίνει ότι ο McDowell δεν εξετάζει εναλλακτικούς τρόπους οι οποίοι να μπορούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη έλλογου περιορισμού της σκέψης. Ο McDowell αρνείται ότι οι προτεινόμενες από τον Brandom θέσεις αποτελούν εναλλακτικούς τρόπους για να εκφραστεί ο υπερβατολογικός ρόλος της εμπειρίας. Ο McDowell, επομένως, αντιμετωπίζοντας τις κριτικές απαντήσεις των Wright και Brandom ως διαφορετικές ερμηνείες της θέσης του για την εμπειρία, επιδίδεται σε μια προσπάθεια περαιτέρω ανάλυσης του ζητήματος. Η θεωρία του για την εμπειρία, διερωτώμενη, καταφέρνει να ισχυροποιήσει τη συνοχή της συγκρότησής της. Γενική Φιλοσοφία της Επιστήμης | Θεματική Ενότητα McDowell, εμπειρία, εννοιακές ικανότητες, δικαιολογητικό έρεισμα, υπερβατολογικός χαρακτήρας | Λέξεις-κλειδιά
- 36. 33 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Παναγιώτης Δέγλερης Παναγιώτης Δέγλερης | Ο ρόλος και η σημασία της νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α. και του Δ.Ε.Ε. για την δικαστική προστασία των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στα πλαίσια του “διαλόγου” με τα εθνικά δικαστήρια Διδάκτορας, Δικηγόρος, Σ.Ε.Π. Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστημίου Λευκωσίας Περίληψη Εισήγησης Ι. Η διερεύνηση ιδιαίτερα του διαπλαστικού ρόλου της νομολογίας του Δ.Ε.Ε. και του Ε.Δ.Δ.Α., για την δικαστική προστασία των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, σαν πρόταγμα κατανόησης στον βαθμό που, με τον παραδειγματικό «ακτιβισμό» και την εφαρμοζόμενη «δυναμική ερμηνεία» των 2 Δικαστηρίων, η νομολογία αυτή διευρύνει συνεχώς το πεδίο εφαρμογής τόσο των άρθρων 6 και 13 της Ε.Σ.Δ.Α., όσο και του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (άρθρα 47-50). Πρόκειται για μια διαρκή νομολογιακή «διάπλαση και διαμόρφωση δικαίου δια της δικαιοσύνης», σε αντίθεση με την συνεχή ελληνική πραγματικότητα και ιδιαίτερα με την σχεδόν σταθερή «άρνηση εφαρμογής της» εκ μέρους των Ελλήνων Δικαστών, με ενδεικτική αναφορά σε πρόσφατες αποφάσεις των Δικαστηρίων. Και όλα αυτά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία σε μια χώρα όπου η νομολογία δεν αποτελεί πηγή δικαίου, ούτε οι αποφάσεις των Δικαστηρίων έχουν ισχύ erga omnes. ΙΙ. Η σχέση «υπεροχής» και άμεσης ισχύος των αποφάσεων των δυο Δικαστηρίων (σε συνδυασμό με το άρθρο 28 του Συντάγματος) δίνουν τα απαραίτητα ερείσματα ελέγχου και των εθνικών ρυθμίσεων, όσο και διεπιστημονικής προσέγγισης στο ερευνώμενο πεδίο (δικαστικής προστασίας - θεμελιωδών δικαιωμάτων - πρόσβασης στην δικαιοσύνη - διάκρισης εξουσιών - λειτουργίας θεσμών). Διερεύνηση που αγγίζει και πρόσθετα ζητήματα πολιτικής - εθνικής κυριαρχίας - υπερεθνικών έννομων τάξεων - στα πλαίσια του θεσμοθετημένου «διαλόγου» μεταξύ και των δικαστηρίων (267 Σ.Λ.Ε.Ε. - 16ο Πρωτόκολλο) αλλά και του αναστοχασμού για τις «πολιτικές» που φαλκιδεύουν την πρόσβαση στην δικαιοσύνη και τη λειτουργία της δημοκρατίας. Ανάδειξη της «σημασίας» αυτής της πλούσιας και δεσμευτικής νομολογίας όχι στα πλαίσια κάποιου «νομολογιακού συγκριτισμού» αλλά σαν «σύγκρουσης» πλέον (έλεγχος συμμόρφωσης), μιας και η νομολογία αυτή πρέπει να αναδειχθεί πλέον σαν «φορέας γνώσης» και σύγκλισης Δικαίου και Δικαιοσύνης, ξεπερνώντας τη «λατινογενή παράδοση» της χώρας μας με την «μηχανική» - «αυτόματη» τυπική και απρόσωπη - δηλαδή «στατική» εφαρμογή των κανόνων δικαίου από «ανώνυμα δικαστήρια» και όχι από επώνυμους δικαστές.
- 37. 34 Ειδική ανάλυση στα αντίθετα - υπό διερεύνηση - μοντέλα με αναφορά στην περίοδο Warren Court στις Η.Π.Α. αλλά και στον ρόλο του Δ.Ε.Ε. και του Ε.Δ.Δ.Α.. ΙΙΙ. Συμπληρωματικά δε με τη γενική θεώρηση και μελέτη της «δικαστικής απόφασης», ιδωμένης σαν «εμπειρίας δικαιοσύνης» και όχι σαν «μηχανιστικού αποτελέσματος» - στο βαθμό που η ελληνική πραγματικότητα στηρίζεται μόνο στην διαρκή θέσπιση «ειδικών - εξαιρετικών ρυθμίσεων και ιδιαίτερων νόμων», χωρίς οιονδήποτε πλέον κανονιστικό χαρακτήρα. Η «υποχρέωση» πλέον για τον Έλληνα δικαστή να «εισαγάγει» στην «μείζονα σκέψη του νομικού συλλογισμού» του το ευρωπαϊκό δίκαιο, μας οδηγεί στον επίκαιρο προβληματισμό για τη σχέση δικαίου και δικαιοσύνης. διαπλαστική - δεσμευτική νομολογία Δ.Ε.Ε. - Ε.Δ.Δ.Α., «ακτιβισμός» των 2 Δικαστηρίων - «δυναμική ερμηνεία» - «μηχανισμός» διαλόγου των Δικαστών | Λέξεις-κλειδιά
- 38. 35 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Θοδωρής Δημητράκος Θοδωρής Δημητράκος | Η Φιλοσοφία της Επιστήμης, Η Ιστορία της Επιστήμης και η Κριτική του Χέγκελ στον Σκεπτικισμό Διδάσκων ΕΑΠ Περίληψη Εισήγησης Η φιλοσοφία και η ιστορία της επιστήμης αποτελούν τους δύο βασικότερους πυλώνες της ευρύτερης ερευνητικής δραστηριότητας που μπορούμε να αποκαλέσουμε θεωρία της επιστήμης και η οποία επιχειρεί να αποτυπώσει τα βασικά προσδιοριστικά χαρακτηριστικά της επιστήμης. Η σχέση τους, ωστόσο, διαχρονικά δεν υπήρξε αυτονόητη και ως εκ τούτου έγινε αντικείμενο έντονης θεωρητικής διαμάχης. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να διαυγάσουμε την σχέση μεταξύ ιστορίας της επιστήμης και φιλοσοφίας της επιστήμης μέσω ενός τμήματος του έργου του Χέγκελ και συγκεκριμένα διαμέσου της κριτικής του στον Σκεπτικισμό. Η αντιμετώπιση του Σκεπτικισμού από τον Χέγκελ αποτελεί μια πρωτότυπη φιλοσοφική στρατηγική στην ιστορία της φιλοσοφίας. Ο Χέγκελ ούτε αγνοεί την σκεπτικιστική απειλή ούτε προσπαθεί να βρει ένα ασφαλές θεμέλιο, το οποίο θα παραμένει ανέπαφο από την αποδομητική ισχύ των σκεπτικιστικών επιχειρημάτων. Αντιθέτως, ενσωματώνει τα σκεπτικιστικά επιχειρήματα, θεωρώντας τον σκεπτικισμό ως την αρνητική και συνεπώς την ελεύθερη πλευρά κάθε γνήσιας φιλοσοφίας. Η συμβολή του έγκειται στο ότι έδειξε πως οι φιλοσοφικές μας επιλογές δεν περιορίζονται στον δογματισμό και τον σκεπτικισμό, αλλά ότι υπάρχει μια τρίτη επιλογή. Η φιλοσοφία αυτή που βρίσκεται πέραν του δογματισμού και του σκεπτικισμού ενσωματώνει τους σκεπτικιστικούς τρόπους. Αναγνωρίζει, όμως παράλληλα, πως κάθε σκεπτικιστική άρνηση είναι πάντοτε προσδιορισμένη και ως εκ τούτου απολήγει σε μια νέα, ανελιγμένη μορφή συνείδησης και όχι στην «εποχή από το κρίνειν». Αν εξετάσουμε την θεωρία της επιστήμης στον εικοστό αιώνα, υπό το παραπάνω πρίσμα, μπορούμε να διακρίνουμε τόσο μια δογματική όσο και μια σκεπτικιστική εκδοχή της. Θα ισχυριστούμε πως στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής της θεωρίας της επιστήμης, τα οποία χαρακτηρίζονταν από την κυριαρχία του λογικού εμπειρισμού και της ποππεριανής διαψευσιοκρατίας («received view»), κυριαρχεί μια δογματική κατανόηση του αντικειμένου της. Η εν λόγω κατανόηση είναι δογματική στον βαθμό που δεν θέτει στην βάσανο του ελέγχου τα προτεινόμενα κριτήρια διαχωρισμού της επιστήμης από την μη-επιστήμη. Θα ισχυριστούμε επίσης πως το κύριο όπλο της σκεπτικιστικής θεωρίας της επιστήμης είναι η ιστορία της επιστήμης, καθώς αποτελεί την ανεξάντλητη δεξαμενή αντεπιχειρημάτων στην προσπάθεια συγκρότησης μιας καθολικής θεώρησης για την επιστήμη. Η σκεπτικιστική αυτή
- 39. 36 χρήση της ιστορίας της επιστήμης είναι έκδηλη στο έργο του Paul Feyerabend, αλλά και του Larry Laudan. Η κριτική του Χέγκελ στον σκεπτικισμό μπορεί να μας βοηθήσει να διακρίνουμε μια τρίτη επιλογή μεταξύ της δογματικής και της σκεπτικιστικής θεωρίας της επιστήμης. Τα σπέρματα αυτής της επιλογής μπορούν να εντοπιστούν στο έργο του Imre Lakatos, το οποίο θα επιχειρήσουμε να ανασυγκροτήσουμε κριτικά και να αναδείξουμε τις αρετές, αλλά και τα προβλήματά του. Το αποτέλεσμα αυτού του εγχειρήματος, όπως θα επιχειρήσουμε να δείξουμε, είναι η σκιαγράφηση μιας συνεκτικής εικόνας για την σχέση μεταξύ ιστορίας της επιστήμης και φιλοσοφίας της επιστήμης. Γενική Φιλοσοφία της Επιστήμης, Ιστορία της φιλοσοφίας της επιστήμης, Σχέσεις ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης | Θεματική Ενότητα Ιστορία, Φιλοσοφία της Επιστήμης, Χέγκελ, Σκεπτικισμός | Λέξεις-κλειδιά
- 40. 37 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Βασιλική Δημοπούλου Βασιλική Δημοπούλου | Η επιστημονική μέθοδος στην αστρονομία του Αριστοτέλη Υποψήφια Διδάκτορας, ΕΚΠΑ Περίληψη Εισήγησης Κατά τα τελευταία χρόνια στις αριστοτελικές σπουδές έχει έρθει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος το ζήτημα της επιστημονικής μεθόδου. Ο Αριστοτέλης, αντίθετα από τον Πλάτωνα, δεν φαίνεται να επικροτεί την ενότητα των επιστημών κάτω από τη στέγη της μεταφυσικής. Αντιθέτως, αναγνωρίζει την αυτονομία του κάθε επιστημονικού κλάδου και την ιδιαιτερότητα της μεθοδολογίας του, που απορρέει από την αυτονομία του αντικειμένου που ο κάθε κλάδος μελετά. Ακόμη και στο εσωτερικό της φυσικής επιστήμης δεν υπάρχει μονοκρατορία μίας μεθόδου: ο βιολογικός κόσμος φαίνεται να απαιτεί άλλη προσέγγιση από την επίγεια μεταβολή και τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Θα επιχειρηθεί λοιπόν μια συγκριτική μελέτη του τρόπου εξήγησης των επίγειων φαινομένων φυσικής μεταβολής, όπου κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η αριστοτελική επαγωγή, με την ουράνια κίνηση και την τελεολογία, με απώτερο στόχο την ανάλυση της μεθόδου προσέγγισης του Αριστοτέλη στα φυσικά και κοσμολογικά φαινόμενα. Στην παρούσα μελέτη, με άξονα το Λ8 των Μετά τα φυσικά, θα εξεταστεί η θέση της αστρονομίας στο πλέγμα των αριστοτελικών επιστημών και η ιδιαιτερότητα της μεθόδου της σε σχέση με τους άλλους φυσικούς κλάδους. Στη θεωρία για την ουσία (του βιβλίου Λ) βρισκόμαστε μπροστά σε ένα από τα πιο συστηματικά αριστοτελικά κείμενα. Ο Αριστοτέλης εξαντλεί το σύνολο του εννοιολογικού του οπλοστασίου και δομεί στην πιο ολοκληρωμένη του μορφή το οντολογικό-γνωσιολογικό του σύστημα. Η πρώτη ουσία εντάσσεται ως θείο επιστέγασμα και η μεταφυσική κατακτά τη θέση της «πρώτης φιλοσοφίας». Η επιστήμη της φυσικής μάς παρέχει μια μέθοδο, τη μοναδική που γνωρίζουμε για την κατάκτηση της γνώσης. Στόχος της προτεινόμενης μελέτης είναι η απόδειξη της υπόθεσης ότι ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει την ύπαρξη μιας και μόνο επιστημονικής μεθόδου, αυτής του φυσικού επιστήμονα. Αυτό είναι το πρίσμα υπό το οποίο εντοπίζουμε τη σημασία της αστρονομίας και την κρίσιμη θέση της στην απόδειξη της ύπαρξης της θείας ουσίας στη μεταφυσική. Πρόθεσή μας είναι να καταδείξουμε ότι ο Αριστοτέλης αρνείται να αναπτύξει οποιονδήποτε συλλογισμό ο οποίος δεν στηρίζεται στις αποδεικτικές συνδέσεις της επιστήμης, και αυτή η επιστήμη είναι η φυσική. Ο προσανατολισμός μας συμβαδίζει με τις τρέχουσες εξελίξεις στο πεδίο της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Η σημασία και η ιδιαιτερότητα της αριστοτελικής επαγωγής έχει επισημανθεί. Δεν ισχύει ωστόσο το ίδιο για την ειδική σημασία της
- 41. 38 αστρονομίας στο σύνολο του αριστοτελικού συστήματος και τη σχέση της με την οντολογία και τη φυσική. Η συνήθης πρακτική της έρευνας στις αριστοτελικές σπουδές είναι η αποσύνδεση της επίγειας μεταβολής από την ουράνια κίνηση. Η μεταβολή εξετάζεται κατά κύριο λόγο σε ό,τι θα ονομάζαμε σήμερα στοιχειακή αλλαγή (με άξονα το Περί γενέσεως και φθοράς) ή βιολογική αναπαραγωγή και ανάπτυξη (με άξονα τα βιολογικά έργα του Αριστοτέλη). Παρά τις ρητές διακηρύξεις του Αριστοτέλη για την κεντρική σημασία της αστρονομίας, η ειδική θέση της στην ιεραρχία των επιστημών δεν έχει ιδιαίτερα μελετηθεί. Η έρευνά μας εντάσσεται σε μια περιοχή των αριστοτελικών σπουδών, η οποία αποσκοπεί σε μια συνδυασμένη μελέτη της αριστοτελικής οντολογίας, της επιστήμης και της μεθοδολογίας της έρευνας. Αρχαία φιλοσοφία και επιστήμη | Θεματική Ενότητα Αριστοτέλης, αστρονομία, μέθοδος, επαγωγή, μεταφυσική | Λέξεις-κλειδιά
- 42. 39 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης προσωπικές εισηγήσεις Σπύρος Καλτσάς Σπύρος Καλτσάς | Habermas, Tomasello και τα εξελικτικά θεμέλια της θεωρίας της επικοινωνίας Διδάκτορας Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne Περίληψη Εισήγησης Ο κύριος σκοπός της εισήγησής μου είναι η διερεύνηση των εξελικτικών θεμελίων της θεωρίας της επικοινωνίας μέσα από τη σύγκριση της σκέψης του Jürgen Habermas με εκείνη του Michael Tomasello. Στο πρόσφατο έργο του, ο Habermas ενσωματώνει τη θεωρία της επικοινωνίας στο ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο ενός «ήπιου νατουραλισμού» ικανού να συμφιλιώσει τον Kant με τον Δαρβίνο, να εναρμονίσει, με άλλα λόγια, τις υπερβατολογικές προϋποθέσεις της επικοινωνίας με την εξελικτική προοπτική της φυσικής ιστορίας του είδους. Ενσωματώνοντας τον μεθοδολογικό δυισμό ανάμεσα στη φυσική αιτιότητα και την ελευθερία, ανάμεσα στην προοπτική του παρατηρητή και εκείνη της συμμετοχής στις γλωσσικά διαμεσολαβημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις εντός του βιωμένου κόσμου, ο ήπιος νατουραλισμός στρέφεται στην εξελικτική θεωρία σε μια προσπάθεια να κατανοηθούν οι γνωστικές και κοινωνικές ικανότητες που διέπουν την αλληλεπίδραση των δρώντων και ομιλούντων υποκειμένων ως αποτέλεσμα της φυσικής ιστορίας του είδους αποφεύγοντας ταυτόχρονα την αναγωγή της ηθικής μας αυτοκατανόησης στον βιολογικό εξοπλισμό του είδους. Από την πλευρά του, ο Tomasello κάνει χρήση τόσο της εξελικτικής θεωρίας όσο και ερευνητικών-πειραματικών δεδομένων και πορισμάτων προκειμένου να δείξει ότι το ανθρώπινο είδος χαρακτηρίζεται από μια εξειδικευμένη βιολογική προσαρμογή η οποία αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να ταυτίζεται με τους ομοειδείς του (κατανόηση των άλλων ως προθετικών και νοητικών δρώντων) και αποτελεί το κρίσιμο σημείο το οποίο διαχωρίζει το ανθρώπινο είδος από τα υπόλοιπα είδη. Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια κλειδί είναι εκείνη της συνδυαστικής προσοχής ως θεμέλιο των κοινωνικών-γνωστικών ικανοτήτων (αναπαραστατική σκέψη, συνεργατικότητα, πρόσκτηση της γλώσσας) που αποτελούν με τη σειρά τους το υπόβαθρο για την ανάπτυξη – κατά τη διάρκεια της οντογένεσης – των ανθρώπινων κοινωνικών συνεργατικών δραστηριοτήτων και της πολιτισμικής εξέλιξης ως προσδιοριστικών χαρακτηριστικών του είδους. Η συνδυαστική προσοχή ενσωματώνεται κάθε φορά σε ένα συμβάν συνδυαστικής προσοχής το οποίο εκφράζει μια κοινή, διυποκειμενικά συγκροτημένη κοινωνική πραγματικότητα μέσα από την αντιστροφή των ρόλων και των προοπτικών και περιλαμβάνει σε μια κοινή αναπαραστατική διάταξη: α) Το παιδί καθώς και τον ρόλο του στην αλληλεπίδραση, όπως συλλαμβάνονται νοητικά από μια «εξωτερική» προοπτική, β) το έτερο πρόσωπο, γ) το αντικείμενο της συνδυαστικής προσοχής.