1. ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ
ÁÀÍÊÍÛ ÇÝÝËÈÉÍ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ
Ëåêö ¹ 11, 12,
1.
2.
3.
4.
5.
Çýýëèéí ìºí ÷àíàð, çýýëèéí õàðèëöàà, зээлийн систем
Çýýë îëãîõ çàð÷èì áîëîí çýýëèéí òºðºë, àíãèëàë
Çýýë õ¿¿ áîëîí õ¿¿ áîäîõ àðãà÷ëàë
Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî
Çýýëèéí ýðñäýë áà çýýëèéí øèíæèëãýý

2. 5.1 Çýýëèéí ìºí ÷àíàð,
çýýëèéí õàðèëöàà, çýýëèéí ñèñòåì


Îð÷èí ¿åèéí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä ¿íäñýíäýý ìºíãºí
õºðºíãèéí çýýë äàâàìãàéëæ áàéíà.
̺íãºí õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëæ, òºëáºðòýéãýýð ýðãýæ
òºëºãäºõ íºõö뺺ð àæ àõóéí íýãæ, èðãýä áîëîí óëñûí
áàéãóóëëàãàä àøèãëóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýí
ã¿éöýòãýæ áàéãàà áàíê, çýýëèéí áàéãóóëëàãûí íýãäñýí
òîãòîëöîîã çýýëèéí ñèñòåì ãýíý.

3. 
Îð÷èí ¿åèéí çýýëèéí ñèñòåì íü äàðààõü ¿íäñýí 4
õýñýã áóþó øàòëàëààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä:
1.Òºâ áàíê
 2.Áàíêíû ñåêòîð
 3.Äààòãàëûí ñåêòîð
 4.Áàíê áóñ ñàíõ¿¿-çýýëèéí áàéãóóëëàãà


Çýýëèéí ñèñòåìèéí ¿íäýñ íü áàíê ìºí. ªºðººð
õýëáýë çýýëèéí ñèñòåìèéã á¿ðýëä¿¿ëýã÷ ãîë
ýëåìåíò íü áàíêíû ñèñòåì þì. Áàíêíû ñèñòåì íü
òóõàéí óëñàä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ
áàéãàà áàíêóóäûí òîãòîëöîî þì.

4. 
Çýýëèéí ýõ ¿¿ñâýðò çîðèóëàí àøèãëàæ áîëîõ õºðºíãºä
äàðààõ ýõ ¿¿ñâýð - ¿¿ä îðíî. ¯¿íä:
 Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìºíãºí õºðºíãèéí
ñàíãóóäûí ÷ºëººò ¿ëäýãäýë
 Òóñãàé
çîðèóëàëòûí ñàíãóóäûí áîëîí ýëýãäýë
õîðîãäëûí øèìòãýëèéí õºðºíãº
 Óëñûí òºñâèéí äàíñíóóäûí ñóë ÷ºëººòýé õºðºíãèéí
¿ëäýãäýë, òºñ⺺ñ õºðºí㺠îðóóëàëòàä çîðèóëàí
õóâààðèëñàí õºðºíãº
 Àøãèéí õóâààðèëàëòààð ¿éëäâýðëýëèéã ºðãºòãºõºä
çîðèóëàí õóâààðèëñàí õºðºíãº
 Áàíêèí
äàõü èðãýäèéí õàäãàëàìæèéí ÷ºëººò
¿ëäýãäýë
 Ãàäààä îðíóóäààñ àâñàí çýýë, òóñëàìæèéí õºðºíãº
ãýõ ìýò.

5. 
Çýýë íü ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë õºø¿¿ðãèéí õóâüä
äàðààõü ¿íäñýí 4 ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.
̺íãºí õºðºíãèéã òºâëºð¿¿ëýõ

Õºðºíãèéã õóâààðèëàõ, äàõèí
õóâààðèëàõ
õóâààðèëàõ
 Çýýëëýãèéí ã¿éëãýýíèé õýðýãñýë
áîëîõ
 Õÿíàëò, øàëãàëòûí ¿¿ðýã
øàëãàëò


6. 


Çýýëèéí õàðèëöààíä íýã òàëààñ çýýëä¿¿ëýã÷, íºãºº
òàëààñ çýýëäýã÷ ãýñýí áèå äààñàí õî¸ð ñóáúåêò
îðîëöîäîã.
Çýýë îëãîæ áàéãàà òàëûã çýýëä¿¿ëýã÷ ãýíý.
Çýýëä¿¿ëýã÷ íü çýýëèéí õºðºíãèéã ºì÷ëºã÷ áºãººä îëãîñîí
çýýëèéí òºëºº çýýëäýã÷ýýñ õ¿¿ã àâàõ ýðõòýé. Áàíê
áóþó çýýëä¿¿ëýã÷ íü òîäîðõîé çîðèóëàëò, õ¿¿,
õóãàöàà, ýðãýæ òºëºãäºõ áàðüöààòàé ýñõ¿ë áàòëàí
äààëòòàéãàà𠺺ðèéí áîëîí ò¿¿íä õàäãàëóóëñàí áóñäûí
õºðºíãèéí çîõèõ õýñãèéã ººðèéí íýðèéí ºìíººñ çýýëäýã÷èä
îëãîõûã áàíêíààñ çýýë îëãîõ ãýíý.
Òîäîðõîé òºñºë, àðãà õýìæýýíä çîðèóëæ õýä õýäýí áàíê
õàìòðàí çýýë îëãîõ õýëáýðèéã õàìòûí çýýëæ¿¿ëýëò
ãýíý.

7. 5.2 Çýýë îëãîõ çàð÷èì áîëîí
çýýëèéí òºðºë, àíãèëàë

Çýýë îëãîõîä áàðèìòëàõ çàð÷ìóóäûí òàëààð
òîâ÷ àâ÷ ¿çüå.
 Ýðãýæ
òºëºãäºõ çàð÷èì
 Õóãàöààòàé áàéõ
 Õ¿¿òýé áàéõ
 Áàðüöàà, áàòëàí äààëòòàé áàéõ.

8. 
Àðèëæààíû áàíêóóä çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿,
òºëáºðèéí ÷àäâàðûí áàéäëûã ñàéí ñóäàëæ
 çýýë
îëãîñíîîñ îëîõ àøèã,
 ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýë,
 çýýëýý òºëæ ÷àäàõ ÷àäâàð ãýñýí ¿íäñýí 3
¿ç¿¿ëýëòèéã õàðãàëçàí ¿çýæ, çýýë îëãîõ ýñýõèéã
øèéäâýðëýäýã.

Áàíê íü çýýëèéí áîäëîãîî òîäîðõîéëîõ áà Çýýëèéí
áîäëîãîä áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû òóõàéí ¿åèéí
áîëîí îéðûí æèë¿¿äèéí ÷èã õàíäëàãà, ò¿¿íä
íèéöñýí çýýë, õ¿¿ãèéí áîäëîãî ÿâóóëäàã áàéíà.

9. Îð÷èí ¿åä çàõ çýýë õºãæñºí îðíóóäàä çýýëèéã
áàíêíû, àðèëæààíû, õýðýãëýýíèé, óëñûí, îëîí óëñûí
çýýë ãýæ àíãèëæ ¿çäýã.

10. 
Çýýëèéí àíãèëàë:

Àðèëæààíû áàíê íü ìàø îëîí òºðëèéí çýýëèéã îëãîäîã áà
òýäãýýð îëîí òºðëèéí çýýëèéã á¿õýëä íü çýýëèéí áàãö
ãýæ õýëäýã.
Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíû ¿åä óðãàí ãàð÷
áàéãàà çýýëèéí õýðýãöýý øààðäëàãàòàé õîëáîîòîéãîîð
áàíêû çýýëèéí áàãö ººð÷ëºãäºæ áàéäàã.
ßëàíãóÿà áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäûí ºðñºë人í,
õºãæëèéí ÿâö íü çýýëèéí áàãöûí á¿òýö á¿ðýëäýõ¿¿íä
èõýýõýí íºëºº ¿ç¿¿ëæ, çýýëèéí øèíý øèíý òºðëèéã áèé
áîëãîæ áàéíà.



11. 
Çýýëèéã ìàø îëîí òºð뺺ð àíãèëæ áîëäîã. Òóõàéëáàë:
 Çîðèóëàëòààð íü (Àðèëæààíû çýýë, ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí çýýë,
Èðãýíèé çýýë, õºðºí㺠îðóóëàëòûí çýýë ãýõ ìýò)
 Õýìæýýãýýð íü (òîì, æèæèã, äóíä)
 Õóãàöààãààð íü (Áîãèíî õóãàöààòàé, äóíä õóãàöààòàé, óðò
õóãàöààòàé)
 Ñàëáàðààð íü (ÕÀÀ-í, Àæ ¿éëäâýðèéí, ¯éë÷èëãýýíèé, Óóë
óóðõàéí, ãàçàð òàðèàëàíãèéí, Áîëîâñðîëûí, Ýð¿¿ë ìýíäèéí
ñàëáàðò îëãîñîí çýýë ãýõ ìýò)
 Õ¿¿ãýýð íü (Åðäèéí õ¿¿òýé çýýë, íèéëìýë õ¿¿òýé çýýë ãýõ ìýò)
 Áàðüöààãààð íü (¿éë àæèëëàãààãààð íü áàðüöààëñàí, áèåò
õºðºí㺺ð áàðüöààëñàí, ãýðýýãýýð áàðüöààëñàí, áàòëàí
äààëòààð áàðüöààëñàí çýýë ãýõ ìýò)
 Çýýë îëãîæ áàéãàà õýëáýðýýð íü (íºõºëòèéí çýýë, çýýëèéí
øóãàìààð îëãîñîí çýýë, íººöèéí çýýë, ÷åêèéí çýýë ãýõ ìýò)
 Çýýëèéã ýðãýí òºëºãäºæ áàéãàà õýëáýðýýð íü (íýã äîð òºëºãäºõ
çýýë, õýñýã÷èëýí òºëºãäºõ çýýë ãýõ ìýò)

12. 5.3 Çýýëèéí õ¿¿ áîëîí
õ¿¿ áîäîõ àðã÷ëàë

Õ¿¿ íü äàðààõü ¿íäñýí 3 òºðºëòºé.
Íýðýëñýí õ¿¿
 ¯ð àøèãò õ¿¿
 Áîäèò õ¿¿
Íýðëýñýí õ¿¿ ãýäýã íü àðèëæààíû áàíêóóäûí òîãòîîñîí õ¿¿. ¯¿íèéã
çýýëèéí ¿íèéã òîîöîîõîä õýðýãëýäýã. Çýýëèéí õ¿¿ãèéí õýìæýý
íýðëýñýí õ¿¿ áà õóãàöààíààñ õàìààðäàã.
¯ð àøèãòàé õ¿¿ ãýäýã íü çýýëä òºëæ áàéãàà æèíõýíý õ¿¿ þì.
Õ¿¿ íü òºðºë á¿ðèéí õóðààìæ òîîöîëîë ãýõ ìýòèéã áàãòààäàã. Ãîë
çîðèëãî íü çýýëèéí íèéò ºðòãèéã òîîöîõ ÿâäàë þì. Èíãýñíýýð íýã
çýýëèéí ºðòãèéã íºãººãèéõòýé íü õàðüöóóëæ ÷àäíà
Áîäèò õ¿¿ ãýäýã íü èíôëÿöèéí íºëººãººð òîõèðãîî õèéãäñýí õ¿¿ þì.
Áîäèò õ¿¿ã íýðëýñýí áà ¿ð àøèãòàé õ¿¿íýýñ èíôëÿöèéí òºâøèíã
õàñàæ òîîöäîã.





13. 



Õ¿¿ã òîãòîîõ : Õ¿¿ãýý òîãòîîõûí òóëä ýõëýýä çàðäàëóóäàà
òîäîðõîéëíî. Áàíêíû îðëîãî íü äîîðõ 3 òºðëèéí çàðäàëóóäûã íºõºõ¿éö
áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íä:
 Ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë
 Çýýëèéí àëäàãäëûí íººö
 ¯éë àæèëëàãààíû çàðäàë
Ýõ ¿¿ñâýðèéí çàðäàë ãýäýã íü: Õàäãàëàìæ ýçýìøèã÷èä, õóâü
íèéë¿¿ëýã÷äýýñ àâñàí ìºíãºíèé õ¿¿ áóþó ¿íèéã òºëºõ ÿâäàë þì. ̺í
èíôëÿöèéí äóíäàæ ºðòãèéã ÷ áàãòààíà.
Çýýëèéí àëäàãäëûí íººö ãýäýã íü: Íàéäâàðã¿é áîëñîí çýýëýý öýâýð
àøãààñàà íºõºõ ¿éë àæèëëàãàà þì.
¯éë àæèëëàãààíû çàðäëóóä: Òóõàéí àðèëæààíû áàíê íü ººðèéí
¿éë÷èëãýýãýý ÿâóóëàõàä áèé áîëñîí öàëèí õºëñ, öàõèëãààí
äóëààí, óóð óñíû ãýõ ìýò çàðäëóóäûã áàãòààäàã. ¯¿íèéã èðýýä¿éí
áàãöûí òîäîðõîé õóâèàð óðüä÷èëàí òîãòîîäîã.

14. Õ¿¿ áà øèìòãýë òîãòîîõ ¿å øàò: Õ¿¿ áà øèìòãýë òîãòîîõ ¿éë
àæèëëàãàà íü äàðààõ ¿å øàòóóäààñ á¿ðäýíý. ¯¿íä :
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ýõ ¿¿ñâýð, çýýëèéí àëäàãäëûí ñàí, ¿éë àæèëëàãààíû
çàðäëûã òîãòîîõ
Èæèë òºñòýé áàíêóóäûí õàíäëàãûã àæèãëàõ
Çýýëèéí õîéøëîëò, àøèãëàëòã¿é õºðºíãº, çýýëèéí
õóãàöàà çýðãèéã õàðãàëçàí ¿çýæ îðëîãîî òºëºâëºõ
Ñàíàë áîëãîæ áóé õ¿¿, øèìòãýë çýðýã íü çýýëäýã÷äýä
õýðõýí ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéãààã òîãòîîõ
Õ¿¿ãýý òîãòîîõ
Òîãòîîñîí õ¿¿ íü áàíêíû çîðèëãî çýýëäýã÷èéí ýäèéí
çàñãèéí íºõöºë áàéäàëä õýð çýðýã íèéöýæ áàéãààã
ñóäëàõ
ͺõöºë áàéäàë ººð÷ëºãäºõºä õ¿¿, øèìòãýëää òîõèðãîî
õèéõ çýðýã þì.

15. 





Áàíê îëãîñîí çýýëýý òîîöîõ íü: Çýýëèéí õ¿¿ã åðäèéí áà
íèéëìýë(õ¿¿ãèéí õ¿¿ãýýð ºñºí íýìýãäýõ) ãýæ 2 ÿíçààð òîîöíî.
Õ¿¿ãèéí õýìæýý: Ýíý íü ¿íäñýí 3 ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãääîã áºãººä
ýäãýýð íü çýýëäýõ ìºíãºíèé ¿íäñýí ä¿í ò¿¿íèé õ¿¿ãèéí õóâü,
¿ðãýëæëýõ õóãàöàà áîëíî. Õ¿¿ã õóâèàð èëýðõèéëæ æèëýýð
òîãòîîíî. Æèøýýëáýë: 12% (12 õóâü) ãýõ áóþó ýñâýë èíäåêñ
õýëáýðýýð 0.12 (12/100) ãýæ òýìäýãëýíý.
¯íäñýí ä¿í: Ýíý íü îëãîñîí çýýëèéí ä¿í þì. (Õ¿¿ îðîîã¿é.)
¯ðãýëæëýõ õóãàöàà: Õ¿¿ã òîîöîõäîî æèëýýð òîîöîõ ó÷èð æèë
ãýñýí îéëãîëòûã õóãàöààíû õýìæ¿¿ðýýð õýðýãëýíý.
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í: Ýðãýí òºëºãäºõ íèéò ä¿í íü çýýëä¿¿ëñýí ìºíãºíèé
¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿ãèéí íèéëáýð þì.
Õ¿¿ áîäîõ: Õ¿¿ íü åðäèéí õ¿¿, íèéëìýë õ¿¿ ãýñýí 2 ÿíçààð
áîäîãäîæ áîëíî. Åðäèéí õ¿¿ã áîäîõäîî æèë á¿ð ¿íäñýí ä¿íãýýñ èæèë
õýìæýýãýýð òîîöäîã áîë íèéëìýë õ¿¿ã áîäîõäîî ¿íäñýí ä¿í áîëîí ºìíº
áîäîãäñîí õ¿¿ãèéí ä¿íãèéí íèéëáýðýýñ õ¿¿ã òîîöíî.

16. à/. Åðäèéí õ¿¿: Åðäèéí õ¿¿ã äàðààõ òîìú¸îãîîð áîäîæ
ãàðãàíà.
Õ¿¿ãèéí õýìæýý=¯íäñýí ä¿í*Õ¿¿ãèéí õóâü*õóãàöàà
¯¿íèéã òîìú¸îëáîë




I=P*R*T
I-Interest-Õ¿¿ãèéí õýìæýý
P-Principal-¯íäñýí ä¿í
R-Rate of interest-Õ¿¿ãèéí õóâü
R-Time-¯ðãýëæëýõ õóãàöàà
Æèøýý íü: 1000 òºãðºãèéã æèëèéí 12%-èéí õ¿¿òýé çýýëä¿¿ëñýí
ýñâýë õàäàãëóóëñàí áîë íýã æèëèéí õ¿¿ íü
I=1000*0.12*1=120 áàéíà.

17. Õî¸ð æèëèéí äàðàà ýðãýæ òºëºãäºõ çýýë /õàäàãëàìæ/-èéã õ¿¿ãèéí
õàìò òîîöîõäîî óã õóãàöààíû çýýë, õàäàãëàìæèéí õ¿¿ã
120+120=240 òºãðºã áîäîæ ¿íäñýí ä¿í äýýð íýìæ 1000+240=1240
ãýæ ãàðãàõ áºãººä äàðààõ áàéäëààð òîìú¸îëíî.
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=¯íäñýí ä¿í+Õ¿¿=P+I áóþó
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=P+(P*R*T)
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í òîîöîæ áàéãàà äýýðõè òîìú¸îã õÿëáàðøóóëáàë:
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=P*(1+R*T)
Æèøýý íü: 1500 òºãðºãèéã 6 ñàðûí õóãàöààòàé 13.2 õóâèéí
õ¿¿òýéãýýð çýýëä¿¿ëñýí ãýâýë ýðãýí òºëºãäºõ ä¿íã äàðààõ
áàéäëààð òîîöîæ ãàðãàíà.
 P=1500,
R=0.132 (13.2/100),
T=6 ñàð áóþó 1/2 æèë
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=1500*(1+0.132*1/2)
=1500*(1+0.066)=1500*(1.066)
=1.599 òºãðºã
 1500 òºãðºãèéí 6 ñàðûí õ¿¿ãèéí îðëîãî íü 99 òºãðºã (1599-1500)
áàéíà.

18. á/. Íèéëìýë õ¿¿: Íèéëìýë õ¿¿ã /õ¿¿ãèéí
õ¿¿ îðóóëæ òîîöñîí õ¿¿/ áîäîõäîî äàðààõ òîìú¸îã
àøèãëàíà.
Ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í=¯íäñýí ä¿í*(1+õ¿¿ãèéí õóâü)õóãàöààíû çýðýã
F=P*(1+R)T




F-Çýýëèéí ýðãýí òºëºãäºõ ä¿í
P-¯íäñýí ä¿í
R-Õ¿¿ãèéí õóâü /æèëýýð òîãòîîíî/
T-¯ðãýëæëýõ õóãàöàà /æèëýýð/

19. 
Æèøýý íü: 3000 òºãðºãèéí çýýëèéã 6 æèëèéí
õóãàöààòàé æèëèéí 10 õóâèéí õ¿¿òýé, õ¿¿ãýý íèéëìýë
õ¿¿ãýýð òîîöîõîîð òîõèðîëöñîí áîë çýýëèéí õ¿¿ áîëîí ýðãýí
òºëºãäºõ ä¿í 6 æèëèéí äàðàà

F=3000*(1+0.10)6=3000*(1.10)6=3000*1.771561=5314.6
8 òºãðºã áàéíà.

Ýðãýí òºëºãäºõ íèéò çýýëèéí ä¿íãýýñ (F) çýýëèéí ¿íäñýí
ä¿íã (P) õàñàõ çàìààð çýýëèéí íèéëìýë õ¿¿ã îëíî.
I=F-P
I=5314.68-3000=2314.68


20. 

Íèéëìýë õ¿¿ã òîîöîõäîî õóãàöààíû õýìæ¿¿ðýýð èõýâ÷ëýí æèëèéã
àâàõ áîëîâ÷ õýðýâ ãýðýýãýýð òîõèðîëöñîí áîë õóãàöààã á¿ð
áàãàñãàí òóõàéëáàë õàãàñ æèëýýð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã
2 õóâààæ, óëèðàëààð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 4 õóâààæ,
ñàðààð òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 12 õóâààæ, ºäðººð
òîõèðîëöñîí áîë æèëèéí õ¿¿ã 360 õîíîãò õóâààæ òîîöîæ áîëíî.
Íèéëìýë õ¿¿ íü áîäîõ õóãàöààíû ¿ðãýëæëýëýýñ øàëòãààëíà.
Æèøýýëáýë Æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿ã ñàð á¿ð íèéëìýë
õ¿¿ã ºñºí íýìýãäýõýýð áîäîõ òîõèîëäîëä 60 óäàà (5 æèë*12 ñàð)
õ¿¿ áîäíî.
Íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ ¿åä äàðààõ 2 ç¿éëèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
 Õ¿¿ã æèëýýð òîãòîîæ ºãºõ ó÷èð íèéëìýë õ¿¿ã æèëä äîòðîî
õýäýí óäàà áîäîõîîñ øàëòãààëàí òóõàéí õóãàöààíû õ¿¿ã
òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé. Æèøýýëáýë: Æèëèéí 10 õóâèéí
õ¿¿ã óëèðëààð íèéëìýë õ¿¿ãýýð áîäîõ òîõèîëäîëä óëèðàëûõ íü
2.5 õóâü (10/4) áàéíà.
 ̺í õóãàöàà íü æèëèéí õóâààðèàð òîãòîîãäñîí áîë æèëä äîòîðîî
õýä õýäýí óäàà íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ òîõèîëäîëä íèéò õýäýí óäàà
áîäîõûã òîäîðõîéëîõ øààðäëàãàòàé.

21. 
Æèøýýëáýë: 3 æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéí õ¿¿ã
íèéëìýë õ¿¿ãýýð ñàð á¿ð áîäîõ íºõöºëä 36 óäàà (3
æèë*12 ñàð=36)áîäíî. Æèøýý: 2500 òºãðºãèéã 3
æèëèéí õóãàöààòàé æèëèéí 18 õóâèéí õ¿¿òýé îëãîñîí.
Çýýëèéí õóâüä õ¿¿ã ñàð á¿ð íèéëìýë õ¿¿ãýýð òîîöîõ
òîõèîëäîëä çýýëèéí íèéëìýë õ¿¿ãèéí õýìæýý
1772.85=4272.85-2500
F=2500*(1+0.18/2)3 æèë 12 ñàð (æèëä 12 óäàà)=
2500*(1+0.015)36 óäàà=2500*1,70914=4272.85 áîëíî.

Íèéëìýë õ¿¿ã ìºí ºäðººð áîäîæ áîëîõ áºãººä èíãýõ
òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã äàðààõ òîìú¸ãîîð áîäíî.
F=P*(1+R/360)T*365

22. 
Íèéëìýë õ¿¿ã æèë, õàãàñ æèë, ñàð ºäºðººð òîîöîõäîî
íèéëìýë õ¿¿ áîäîõ õÿëáàðøóóëñàí õ¿ñíýãòèéã àøèãëàí
òîîöíî. Æèøýý íü: 500 òºãðºãèéã 6 æèëèéí õóãàöààòàé
5.5 õóâèéí õ¿¿òýé õàäàãëóóëñàí áîë õ¿¿ã ºäðèéí
íèéëìýë ä¿íãýýð, áàñ óëèðëûí íèéëìýë õ¿¿ãýýð òîîöîõîä
òóñ á¿ð õàäàãëàìæ õýðõýí ºñºõèéã òîîöîîëáîë
 ªäºð
á¿ð
íèéëìýë
õ¿¿
áîäîõ
áîë
F=500*(1+0.055/360)6*365+1(2)=500*(1.000152778)2190=500*
1.397322433=698.66 òºãðºã áîëíî.
 Óëèðëààð
íèéëìýë
õ¿¿
áîäîõ
áîë
F=500*(1+0.055/4)6*4=500*(1+1.01375)24=500*1.38784
4515=693.92 òºãðºã áîëíî. Íèéëìýë õ¿¿ã ºäðººð áóþó
óëèðàëààð òîîöîõîä 698.66-693.92=4.74 òºãðºãèéí
çºð¿¿ ãàð÷ áàéíà.

23. 5.4 Áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî



Àðèëæààíû
áàíêíû
çýýëèéí
áîäëîãî
áîëîâñðóóëàõ
¿ëãýð÷èëñýí æóðàìûã òºâ áàíêíààñ áîëîâñðóóëæ ãàðãàäàã
áà àðèëæààíû áàíê íü ººðèéí îíöëîã áàéäàëä òîõèðóóëàí
òóõàéí æóðàìä íèéö¿¿ëýí ººðèéí çýýëèéí áîäëîãîî
áîëîâñðóóëäàã.
Áàíê çýýëèéí áîäëîãîî òîäîðõîéëîõûí òóëä òºðººñ ÿâóóëæ áóé
ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð áàðèìòëàõ ÷èãëýëèéã óäèðëàãà
áîëãîæ áàíêíûõàà ºíººãèéí áàéäàë, õýòèéí òºëºâòýé
óÿëäóóëàí çýýëèéí îíîâ÷òîé áîäëîãî ÷èãëýë áîëîâñðóóëæ
õýðýãæ¿¿ëäýã.
¯¿íèé òóëä òóñ áàíêíû çýýëèéí îäîîãèéí áàéäëûã àâ÷ ¿çýæ
ò¿¿íä áàðèìòòàé ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷ ÷ºëººòýé ýõ ¿¿ñâýð,
ººðèéí õºðºíãº, òºëáºðèéí ÷àäâàð, çýýëèéí ýðñäëèéí çîõèñòîé
õàðüöààíû øààðäëàãà, ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé
íèéö¿¿ëýí ýíý òàëààð ÿâóóëàõ çýýëèéí áîäëîãî ÷èãëýëýý
òîäîðõîéëäîã.

24. 
Çýýëèéí áîäëîãîä íºëººëäºã õ¿÷èí ç¿éëñ:









Áàíêíû õºðºíãº
Õàäãàëàìæèéí òîãòâîðòîé áàéäàë
Çýýëèéí ýðñäýë
Áàéíãà äàâòàãääàã ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé áàéäàë, ºðñºë人í
Òºð çàñãààñ ÿâóóëæ áóé ìºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãî
Áàíêíû àæèë÷äûí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð
Òóñ áàíêíû öàð õ¿ðýý, íóòàã äýâñãýðèéã õàìàð÷ áóé áàéäàë
çýðýã áîëíî.
Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî íü ìàðãààíòàé
àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäýæ áîãèíî õóãàöààíä
ººð÷ëºãäºæ áàéõ ¸ñã¿é.
̺í òóõàéí áàíê ÿìàð òºðëèéí çýýë îëãîõûã õ¿ñýæ áàéãàà
áºãººä ýäãýýð çýýëèéã îëãîõäîî ÿìàð ÿìàð æóðìûí äàãóó
îëãîõûã çààæ ºãºõ ¸ñòîé.

25. Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí áîäëîãî íü:
Çýýëèéí áîäëîãûí çîðèëãî
 Çýýëèéí ñòðàòåãè
 Çýýëèéã õóäàëäààëàõ òàëáàð
 Çýýëèéí ñòàíäàðò
 Çýýëèéã áàòëàõ ýðõ ìýäýë çýðãèéã
òóñãàñàí áàéäàã.


26. Çýýëèéí áîäëîãèéí çîðèëãî íü:
×àíàðòàé
áóöààí
òºëºãäºõ
çýýëèéã
îëãîõ
Áàíêíû õºðºíãèéã àøèãòàé áàéðøóóëàõ
Áàíêíû áîëîí òóõàéí îðîí íóòãèéí õóóëü
¸ñíû øààðäëàãûã èëýðõèéëæ áóé çýýë
îëãîëòûã äýìæèõýä îðøèíî.

27. Çýýëèéí ñòðàòåãè:
Àðèëæààíû áàíê íü çýýëèéíõýý ñòðàòåãèä
äàðààõ ç¿éëèéã òóñãàäàã. ¯¿íä:
 Çýýë, õàäãàëàìæûí õàðüöàà
 Çýýëèéí áàãöûí õîëüö
 Çýýëèéí áàãöûí õýìæýý
 Çýýëèéí áàãöûí ºñºëòèéí õóðäàö çýðýã
þì.

28. Çýýë õóäàëäààëàõ òàëáàð:
Áàíêíû îëãîõ çýýë äàðààõ ç¿éë¿¿äýýñ
õàìààðàëòàé. ¯¿íä:
Ãàçàðç¿éí áàéðøèë
Ñàëáàðóóäûí öàð õ¿ðýý
Õ¿í àìûí á¿òýö çýðýã îðíî.

29. Çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðò íü:




Àðèëæààíû
áàíê
íü
çýýë
îëãîõ
¿éë
àæèëëàãààíäàà
Àþóëã¿é, íàéäâàðòàé áàéäàë
Àøèãòàé áàéäàë
Íèéãìèéí øèíæ çýðýã ãóðâàí ãîë ñòàíäàðòûã
áàéíãà ìºðäºæ àæèëëàõ íü ÷óõàë áàéäàã.

30. Çýýëèéã îëãîõ ýðõ ìýäýë:
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí õîðîî çýýë
îëãîõ ýöñèéí øèéäâýðèéã ãàðãàäàã.
Çàðèì ñàëáàðûí ýðõëýã÷èäýä çýýë îëãîõ
ýðõèéã îëãîäîã.
 Çýýë îðãîõ ýðõèéã ãîëäóó çýýëèéí õîðîîíû
õóðëààð øèéäâýðëýäýã.


31. Çýýëèéí áîäëîãûí óäèðäëàãàä äàðààõ àñóóäëóóä
çàéëøã¿é òóñãàãäàíà. ¯¿íä:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Çýýëèéí ÷àíàð, ýðñäýëèéã óäèðäàõàä îðîëöîõ áàíêíû
á¿õ íýãæ õýñã¿¿äèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, àæèëòíóóä
òýäãýýðèéí ýðõ, ¿¿ðýãèéã òîäîðõîéëîõ
Çýýë îëãîõ ýðõ á¿õèé àëáàí òóøààëòàíûã òîäîðõîéëîõ
Çýýë îëãîõ çºâøººðºë ºãºõ æóðìûã òóñãàõ
Çýýëèéí àæèëòàíû ýðõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã òóñãàõ
Çýýëèéí òºñºë õ¿ëýýí àâàõ ¿éë àæèëëàãàà
Çýýëæ¿¿ëýëòòýé õîëáîîòîé áàðèìò áè÷èã, õóâèéí
õýðãèéã çîõèõ æóðìààð á¿ðä¿¿ëýõ

32. 7.
8.
9.
10.
11.
12.
Çýýëèéí ýðñäýëèéã òîîöîæ, çýýëèéí òºñºëä çîõèõ
ñóäàëãàà, ä¿ãíýëò õèéõ
Áàíêíû óäèðäëàãà áîëîí àæèëòàí òýäãýýðòýé õîëáîîòîé
õ¿ì¿¿ñò çýýëèéí çîõèõ õÿçãààðëàëò õèéõ
Çýýëæ¿¿ëýëòèéí
¿éë
àæèëëàãàà,
çýýëèéí
àøèãëàëòàíä õÿíàëò òàâèõ
÷àíàðã¿é çýýë áèé áîëîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
çýýë òºëºãäºõºä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é àëäàãäàëààñ
õàìãààëàõ ñàíã áàéãóóëàõ
÷àíàðã¿é çýýëèéã óäèðäàõ, òºë¿¿ëýõ õ¿÷èíã¿é áîëãîõ
òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî çýðãèéã òóñãàæ ºãäºã.

33. 5.6 Çýýëèéí ýðñäýë áà
çýýëèéí øèíæèëãýý
Áàíêíû ýðñäýëèéí àíãèëàë:


Ãàäààä îð÷íû ýðñäýë
- Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû õóóëü ýðõ ç¿éí àêòóóäòàé õîëáîî
á¿õèé ýðñäýë
- Ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äòýé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë
- Áóñàä àðèëæààíû áàíêóóä áîëîí áàíê áóñ ñàíõ¿¿ãèéí
áàéãóóëëàãóóäòàé ºðñºëäºõ ºðñºëäººíººñ ãàðàõ ýðñäýë ãýõ ìýò
îðíî.
Ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýë
- Áàíêíû àæèëòíóóäûí õàðèóöëàãàòàé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë
- Àæëûí çîõèîí áàéãóóëàëòûí äóòàãäàë
- Øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíãèéí àëäàà
- Óðàìøóóëàëûí õºø¿¿ðãèéí äóòàãäàë

34. 


Àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ýðñäýë
- ¯ð àøèãã¿é íýìýãäýë çàðäàë
- ¯ð ä¿í ìóóòàé øèíý ¿éë÷èëãýý
- Áàíêíû áàéðøèëèéí áóðóó ñîíãîëò çýðãýýñ ¿¿ñýõ
ýðñäýë
Ñàíõ¿¿ãèéí ýðñäýë
- Çýýëèéí ýðñäýë
- Òºëáºðèéí ÷àäâàðûí ýðñäýë
- Õºðºíãèéí ýðñäýë
- Õ¿¿ãèéí ýðñäýë
Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áîëîõ ýðñäýëèéí äîòðîîñ
õàìãèéí ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã ýðñäýë áîë çýýëèéí ýðñäýë
þì.

35. Çýýë îëãîõ ¿éë àæèëëàãààíû ýðñäýëèéí àíãèëàë:
1. Çýýëèéí ýðñäýë:
- Çýýëäýã÷ ¿éëäâýðèéí ãàçðûí àëäààòàé áîäëîãîòîé õîëáîîòîé
ýðñäýë
- Ñóë äîðîé ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíòýýñ áîëæ ó÷èðñàí ýðñäýë
- Çýýëäýã÷èéí ñàëáàðûí ýðñäýë
- Òóõàéí óëñ îðîíû áàéäàëàé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë
2. Çàõ çýýëèéí ýðñäýë: Ýíý íü õàðèëöàã÷ áîëîí áàíêíû àëü àëèíòàé íü
õîëáîî á¿õèé ýðñäýë þì. ¯¿íä:
- Âàëþòûí àðèëæààíû ýðñäýë
- Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ýðñäýë
- Èíôëÿöèàñ ¿¿ñýõ ýðñäýë
- Õàðèëöàã÷ òàëòàé õîëáîî á¿õèé ýðäýë
- Òºëáºð òîîîöîîíû ýðñäýë
3. Óðñãàë øèíæèéí ýðñäýë: Ýíý íü ñàíõ¿¿æèëòèéã øèíý÷èëæ
÷àäàõã¿é ÿâäàëòàé õîëáîîòîé ãàð÷ èðäýã.

36. 4. Ñèñòåìèéí ýðñäýë: Ýíý íü áàíê õîîðîíäûí òºëáàð òîîöîîíû õîëáîî
àëäàãäñàíààñ ãàðàõ ýðñäýë
5. Õóóëü ýðõèéí õîëáîî á¿õèé ýðñäýë: Áàíêíû çýýë îëãîëòîä
õóóëü ýðõèéí õîëáîî á¿õèé ýðñäýë ãàð÷ áîëíî. Ýíý íü çýýë
îëãîã÷èéí õàðèöëàãàã¿é, õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà
çýðýãòýé õîëáîîòîé.
6. Òåõíîëîãèéí ýðñäýë: Ýíý íü ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåì, íººöèéí ñàíä
òåõíîëîãè ïðîãðàììûí ýâäðýë ãýìòýëýýñ áîëæ áýðõøýýëòýé
àñóóäàë ãàð÷ èðäýã.
7. Òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòòýé õîëáîî á¿õèé ýðñäýë: Òºñºë
õýðýãæèæ äóóñàõòàé õîëáîãäîæ òºðºë á¿ðèéí ýðñäýë ãàð÷
áîëíî. Æèøýý íü: Òºñëèéí çàðäëûí õýòðýëòèéí ýðñäýë
8. ¯éë àæèëëàãààíû ýðñäýë: Áàíêíû äîòîîä ¿éë àæèëëàãààíû
àëäàà äóòàãäàë, ëóéâðûí àæèëëàãààíààñ áîëæ áàíêíû ¿éë
àæèëëàãàà, õÿíàëòûí ¿éë ÿâö ìóóäàæ äîðîéòíî.

37. 
Çýýëèéí ýðñäýë íü çýýëäýã÷ çýýëèéí ãýðýýýãýýð
õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýýã¿éãýýñ
áîëîí ãàäààä
äîòîîä áóñàä õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð çýýëëýãèéí íºõöºë
ººð÷ëºãäñºíººñ áàíêèíä ó÷ðàõ àëäàãäàë áîëíî.

Çýýëèéí ýðñäýëä íºëººëºã÷ ¿íäñýí 2 õ¿÷èí ç¿éë áàéäàã.
1.
Áîäèò îáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë
 Áàéãàëèéí
õ¿÷èí ç¿éë
 Ýäèéí çàñãèéí îð÷èíû õ¿÷èí ç¿éë
 Óëñ òºðèéí õ¿÷èí ç¿éë
 Õóóëü ç¿éí îð÷èí
 Óëàìæëàëò ¸ñ çàíøèë
 Áàéãàëèéí íººö

38. 2. ¯¿ñìýë ñóáúåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë


Çýýëäýã÷ áîëîí çýýëä¿¿ëýã÷èéí
¿éë àæèëëàãààíààñ ¿¿äýí
çýýëèéã ýðñäýëä îðóóëäàã õ¿÷èí ç¿éë.
Çýýëä¿¿ëýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éë: Ýíý íü áàíêíû äîòîîä ¿éë
àæèëëàãààíààñ õàìààð÷ îëãîñîí çýýëä ýðñäýë ó÷èðàõ òîõèîëäîë þì.
¯¿íä:
 Áàíêíû äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëò,
 Óäèðäëàãûí øèéäâýð ãàðãàëò,
 Çýýëèéí áîäëîãî,
 Áàíêíû çýýëèéí àæèë÷èíû õàðèóöëàãã¿é ¿éë àæèëëàãàà,
 Çýýëèéí øèíæèëãýý áóðóó, ìóó õèéãäñýíýýñ
 Çýýëèéí õ¿¿ã áàíê áóðóó òîãòîîñîíîîñ
 Áàíêíû àæèëòàíû ñàíààòàé õóóëü çºð÷ñºí ¿éë àæèëëàãààíààñ

39. 
Çýýëäýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éë: Ýíý íü çýýë àâàã÷èéí áóðóó
¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ áàíêíààñ àâñàí çýýëèéí
¿íäñýí ä¿í áîëîí õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã òºëæ ÷àäàõã¿é
òîõèîëäîëä ¿¿ñ÷ áîëîõ ýðñäýëèéí õ¿÷èí ç¿éë þì.
Çýýëäýã÷èéí õ¿÷èí ç¿éëä:
 Çýýëèéã çîðèóëàëòûí áóñààð àøèãëàõ
 Àâñàí çýýëýýð ýðõëýæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààãàà
áóðóó óäèðäàõ
 Çýýëäýã÷ òîîöîîãîî áóðóó õèéæ ó÷èð÷ áîëîõ
õ¿íäðýë¿¿äèéã òîîöîîëîîã¿é áàéõ
 Çýýëäýã÷ àâñàí çýýëýý ñàíààòàéãààð òºëºõã¿é
ñóðàãã¿é àëãà áîëîõ
 Çýýëäýã÷ íàñ áàðàõ çýðýã àæèëëàãààíààñ çýýë
ýðãýí òºëºãäºõã¿é áîëæ çýýëèéí ýðñäýë áèé áîëíî.

40. 


Çýýëèéí ýðñäýëèéí óäèðäëàãà:
Àðèëæààíû áàíê íü çýýëèéí áàãöèéí ýðñäýëèéã
áàéíãà òîîöîæ ýðñäýëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
àðãà õýìæýýã àâ÷ ÿâóóëæ áàéõ ¸ñòîé.
Àðèëæààíû áàíêíû ýðñäýëèéí ýñðýã àâàõ àðãà
õýìæýýíä:
 Çýýëèéí áîäëîãî
 Çýýëèéí øèíæèëãýý
 Áàðüöàà áàòëàí äààëò þì.

41. Çýýëèéí ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ ñàí áàéãóóëàõ
õóâü õýìæýý
¹
À.
Á.
Â.
1
2
3
Çýýëèéí àíãèëàë
Çýýëèéí õóãàöàà
õýòýðñýí õîíîã
Õóãàöààíäàà
Õóãàöààíäàà
áàéãàà çýýëèéí
áàéãàà
õýìæýý
Õóãàöàà õýòýðñýí 90 õ¿ðòýë õîíîã
çýýë
õýòýðñýí
×àíàðã¿é çýýë:
¯¿íýýñ
Õýâèéí áóñ
91-180 õîíîã
çýýëèéí ºðèéí
õóãàöàà õýòýðñýí
¿ëäýãäýë
Ýðãýëçýýòýé
181-270 õîíîã
çýýëèéí ºðèéí
õóãàöàà õýòýðñýí
¿ëäýãäýë
Ìóó çýýëèéí ºðèéí
¿ëäýãäýë
271-ýýñ äýýø õîíîã
õóãàöàà õýòýðñýí
Õóâü õýìæýý
(Ñàí áàéãóóëàõ)
1%
5%
40%
75%
100%

42. Áàíêíû çýýëèéí øèíæèëãýý

Øèíæèëãýý ñóäàëãàà íü:

Òóõàéí íýãæèéí ¿éë àæèëãààíû åðºíõèé áàéäàë, çàõ çýýëä ýçýëæ
áàéãàà áàéð ñóóðèéã òîäîðõîéëîõîä
Øèíæèëãýýíä õàìðàãäñàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíò õóãàöààíä òóõàéí
áàéãóóëëàãûí ýðõýëæ áóé ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé
¿íäñýí çîðèëãî íü õýðõýí áèåëýãäýæ, ÿàæ õàíãàãäñàí òóõàé
ä¿ãíýæ òàéëàãíàõ
¯éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé ¿éë àæèëëàãààíä èëýðñýí
íººö áîëîëöîîã ñóäëàõ, çàðäàë ºðòãèéã õÿìäðóóëàõ àæëûã èë¿¿ ¿ð
ä¿íä õ¿ðãýõ áîëîìæ àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ
Øèíæèëãýýíèé àæëûí ýöñèéí ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëîí ¿éë
àæèëëàãààíäàà õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýë õàíäëàãûã çààæ ºãºõ
çýðýã áîëíî.




43. 



Àðèëæààíû áàíêíû çýýëèéí øèíæèëãýýíèé õóâüä çýýë
õ¿ñýã÷èéí ìàòåðèàëóóäûã áàíê çºâõºí ýõ õóâü íü
áàéõûã øààðääàã.
Ýíý íü íýã òàëààñ íàéäâàðòàé áàéõ áºãººä íºãºº
òàëààñ ñóäàëãàà øèíæèëãýýã ¿íýí çºâ õèéõ íºõöºë
áîëîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýãääýã.
Ñóäëàæ ¿çýõýä îëîí òîîíû ýðñäýë ãàðäàã áºãººä
ýíýõ¿¿ ýðñäë¿¿äèéã áóóðóóëàõ ãîë ç¿éë íü çýýëèéí
øèíæèëãýý þì.
Çýýëèéí øèíæèëãýýã äàðààõü ¿íäñýí ÷èãëýë¿¿äýýð
õèéäýã. ¯¿íä:
 ×àíàðûí øèíæèëãýý
 Òîîí øèíæèëãýý

44. ×àíàðûí øèíæèëãýý:



Ýíý øèíæèëãýýíèé ãîë ¿¿ðýã íü òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷èéí
çýýë áóöààí òºëºõ ÷àäâàðûã òîãòîîõîä îðøèõ áºãººä
áàíêíû õóâüä èòãýëöëèéí êîýôôöèåíò ìàø ºíäºðòýé
áàéãóóëëàãà ó÷èð çýýëäýã÷èéí çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ
øèíæ ÷àíàðûã õàìãèéí äýýã¿¿ðò òàâüäàã.
×àíàðûí øèíæèëãýýíä:
 5Ñ-èéí çàð÷èì
 Óäèðäëàãûí øèíæèëãýý
 Ñàëáàðûí øèíæèëãýý ãýñýí òºðë¿¿äýýñ á¿ðääýã.
×àíðûí øèíæèëãýý íü çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð,
çýýëýý ýðã¿¿ëýí òºëºõ áîëîëöîî çýðãèéã ¿íýí çºâ
òîäîðõîéëîõîä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.

45. 5Ñ-èéí çàð÷èì: Õºãæèíã¿é îðíóóäûí àðèëæààíû áàíêíóóä
çýýë îëãîõäîî ýíý çàð÷ìèéã èõ õýðýãëýæ èðñýí áà 5Ñ
ãýäýã íýð íü òóõàéí çýýëäýã÷ýýñ àâàõ ñóäàëãàà,
øèíæèëãýýíèé íýðñèéí ýõíèé ¿ñã¿¿äòýé õîëáîîòîéãîîð
íýðëýãäñýí ò¿¿õòýé.





Character: Çýýëäýã÷èéí çàí òºëºâ
 Çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíã àøèãëàõ àðãà
 Àñóóëãûí àðãà
 ßðèëöëàãûí àðãà.
Capital: Çýýëäýã÷èéí õºðºíãèéí áàéäàë
Capasity to borrow: Çýýë àâàã÷ûí îðëîãî îëîõ ÷àäâàð
Condition: Îð÷èí íºõöºë áàéäàë
Colletral: Áàðüöàà

46. 


5 ÑÈ-ãèéí çàð÷èìèéã çàðèì îðíóóäàä õèéõäýý äàðààõ áàéäëààð
íýðëýæ õèéäýã.
Ðåéòèíãèéí ¿íýëãýýíèé àðãà Çýýëäýã÷èéí ýðñäýëèéí ðåéòèíã
¿íýëãýýã òîãòîîõ íü ýðñäýëèéí ñîíãîäîã àðãà. Çýýëèéí ýäèéí çàñàã÷
íü äýýðõ çýýëäýã÷èéí áîëîí çýýëä¿¿ëýã÷èéí òàëààñ ¿¿ñýõ íºõöºë
áàéäëûã ¿íäýñëýí çýýëäýã÷èéí åðºíõèé ¿íýëãýýíä çýýëèéí ýðñäëèéí
øèíæèëãýýã äàðààõ àðãà÷ëàëààð õèéäýã. ¯¿íä:
 çýýëäýã÷èéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë – 30%
 ìºíãºí óðñãàë – 15%
 çýýë äààõ ÷àäâàð – 10%
 áàðüöàà õºðºíãèéí ÷àíàð – 20%
 çýýëèéí ò¿¿õ – 15%
 ¿íýëãýýíèé íýìýëò îáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë – 5%
 ¿íýëãýýíèé íýìýëò ñóáüåêòèâ õ¿÷èí ç¿éë – 5%
Á¿ëýã õ¿÷èí ç¿éë á¿ðò óã á¿ëãèéí ¿íýëãýýã á¿ðä¿¿ëýõ õýä
õýäýí ¿ç¿¿ëýëò îðíî. ¯ç¿¿ëýëò á¿ð íü 100 îíîîãîîð õýìæèãäýõ áà
á¿ëýã òóñ á¿ð ººðèéí ýçëýõ õóâèéí æèíòýé áàéíà.

47. Çýýëèéí ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýý
Ýçëýõ õóâèéí æèí
1
2
3
4
5
6
7
Ñàíõ¿¿ãèéí
áàéäëûí ¿íýëãýý
̺íãºí óðñãàëûí
¿íýëãýý
Çýýë,
õ¿¿ äààëòûí
¿íýëãýý
Çýýëèéí õàíãàëòûí
¿íýëãýý
Çýýëèéí ò¿¿õèéí
¿íýëãýý
Îáúåêòèâ õ¿÷èí
ç¿éëèéí ¿íýëãýý
Ñóáúåêòèâ õ¿÷èí
ç¿éëèéí ¿íýëãýý
Íèéò îíîî
Îíîî
30%
100
15%
100
10%
100
20%
100
15%
100
5%
100
5%
100
100%
100.00

48. Ýöñèéí øàòàíä çýýë õ¿ñýã÷èéí ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýýã
òîäîðõîéëíî. Ýðñäëèéí ðåéòèíã ¿íýëãýý íü øèíæèëãýýíèé ÿâöàä
öóãëóóëñàí íèéò ¿íýëãýýíèé îíîîíû íèéëáýðýýð äàðààõ áàéäëààð
òîäîðõîéëîãäîíî.
Ðåéòèíã
Íèéò îíîî
Ýðñäýëèéí á¿ëýã
Íàéäâàðòàé çýýëäýã÷
80-100
1
Èòãýëòýé çýýëäýã÷
60-79
2
50-59
3
30-49
4
29-äîîø
5
Äóíäàæ ýðñäýëòýé
çýýëäýã÷
ªíäºð ýðñäýëòýé
çýýëäýã÷
Áîëîìæã¿é çýýëäýã÷

49. 
1,
2-ð
ýðñäëèéí
á¿ëýãò
áàãòàæ
áóé
çýýëäýã÷èäýä çýýë îëãîõ

3-ð
ýðñäëèéí
á¿ëýãò
áàãòàæ
áóé
çýýëäýã÷èäèéã àíõààðàí ¿çýõ

4 áà 5-ð ýðñäëèéí á¿ëýãò áàãòàæ áóé çýýë
õ¿ñýã÷äýä çýýë îëãîõã¿é áàéõ íü çºâ þì.

50. Ìîíãîë óëñûí õóâüä àðèëæààíû áàíêóóä çýýë õ¿ññýí èðãýä àæ àõóéí
íýãæèéã õýí áîëîõ, ÿðüæ áàéãàà áèçíåñ, çýýëýý òºëæ áàðàãäóóëàíà
ãýñýí òºñºë íü õèð ¿íýí ýñýõèéã òîäîðõîéëîõäîî Ìîíãîë áàíêèí äàõü
çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíã àøèãëàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà.
Ýíýõ¿¿ çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíä òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæ,
èðãýäèéí òàëààðõè ìýäýýëýë áàéäàã áàéíà.

51. 



Òºâ áàíêíû çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíãèéí á¿òýö çîõèîí
áàéãóóëàëò
Àðèëæààíû áàíêóóä Ìîíãîë áàíêíû çýýëèéí ìýäýýëëèéí ñàíòàé
on-line øóãàìààð õîëáîãäñîí áàéäàã.
Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéí ñàíä òóõàéí çýýë õ¿ñýã÷èéí òàëààð:
 Çýýë õ¿ñýã÷ óðüä ºìíº íü ÿìàð íýãýí áàíêíààñ çýýë àâ÷
áàéñàí òàëààð
 Àâñàí çýýëýý õýðõýí òºëæ áàðàãäóóëñàí òàëààð
 ¯ë õºäëºõ õºðºíãèéí á¿ðòãýëèéí ãàçàðò á¿ðòãýëòýé ýñýõ
 ªºð áàíêèíï ÿìàð íýã áàéäëààð ºðòýé þó, ºìíº íü ºðòýé
áàéñàí óó ãýõ ìýò äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë àãóóëàãäàæ
áàéäàã.
Ãýñýí õýäèé ÷ ýíä áàéãàà ìýäýýëýë íâ òîäîðõîé õýìæýýãýýð
÷àíàðûí øèíæèëãýýíä ñàéí íºëººëæ áàéãàà õýäèé ÷ àíõàí çýýë
õ¿ññýí àæ àõóé íýãæ, èðãýäèéí òàëààðõè ìýäýýëýë õîìñ
áàéäàã.

52. Óäèðäëàãûí øèíæèëãýý:

Çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæèéí óäèðäëàãûí áîäëîãî,
áèçíåñèéí ýð¿¿ë ñàðóóë áàéäàë, óäèðäëàãûí
àìæèëò çýðýã õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëæ, òýð íü
¿éë àæèëëàãààíä õýðõýí íºëººëæ ýðñäýëèéã áèé
áîëãîõ ìàãàäëàë áàéãààã õàðóóëæ ºãäºã. ¯¿íä:
 Àøèãò àæèëëàãàà
 Çàõ çýýë äýõü áàéð ñóóðü
 Øèíý ñàíàà÷ëàãà
 ͺºö áàÿëàã
 Çàñãèéí ãàçàð áîëîí îëîí íèéòèéí õàðüöàà

53. Ñàëáàðûí øèíæèëãýý:





Òóõàéí çýýëäýã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà
ñàëáàð áîëîí áóñàä ç¿éëñ çýýëèéí ýðñäýëä ÷óõàë íºëºº
¿ç¿¿ëäýã. Èéìä çýýëèéí ñàëáàðûí øèíæèëãýýã õèéäýã.
Çýýëèéí ñàëáàðûí øèíæèëãýý íü ÷àíàðûí øèíæèëãýýíèé íýã
÷óõàë øèíæèëãýý íü áîëæ ºãäºã.
Ñàëáàðûí øèíæèëãýý íü çàðèì ¿ç¿¿ëýëòýýðýý ÷àíàðûí
øèíæèëãýýíä õàìààðàãäàõ áîëîâ÷ ìºí òîîí øèíæèëãýýíä
õàìààðóóëæ áîëîõ òàëòàé.
Ñàëáàðûí øèíæèëãýýíèé çîðèëãî íü òóõàéí ñàëáàðûí
ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîòîé.
Çýýëèéí ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõîä ñàëáàðûí øèíæèëãýýã
çààâàë õèéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ó÷èð íü ñàëáàðûí
ýðñäýë íü çýýëèéí ýðñäýëèéã õàðóóëæ ºãäºã.

54. 


Àðèëæààíû áàíêíû ýäèéí çàñàã÷ íü òóõàéí ñàëáàðûí
ýðñäýëèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä òóõàéí ñàëáàðò ãàäààä
íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëîõ
õýðýãöýý ãàðäàã.
Ñàëáàðûí ãàäààä õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëºë íü êîìïàíè
á¿ðä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã áà ãàäààä ç¿éëñèéí
íºëººëëèéã ìýäðýõ ìýäðýìæèéí ò¿âøèí ººð ººð áàéäàã.
Èéìýýñ
òàðààí
áàéðøóóëàëò
õèéõ
áîëîìæã¿é
ýðñäýëèéã áåòà (β) êîýôôèöèåíòýýð õýìæèíý.
Çàõ çýýëèéí ºãººæ õýðõýí ººð÷ëºãäºõ ººð÷ëºëò íü òóõàéí
¿íýò öààñíû áîëîí çýýëèéí ºãººæèä íºëººëäºã íºëººëëèéã
õàðóóëäàã èíäåêñèéã Áåòà êîýôôèöèåíò ãýæ íýðëýíý.

55. Ñàëáàðûí ýäèéí çàñãèéí ìº÷ëºã áîëîí ñàëáàðûí
ìº÷ëºãèéí õîîðîíäûí õàìààðàë:

Ñàëáàðûã òóõàéí óëñûí ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé
ìº÷ëºãòýé óÿëäóóëæ äàðààõ áàéäëààð 3 àíãèëäàã.
¯¿íä:
 Ýäèéí
çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéã äàãàæ
ººð÷ëºãääºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð
 Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéí ñºðºã
ìº÷ëºãòýé ñàëáàð
 Ýäèéí
çàñãèéí
åðºíõèé
ìº÷ëºãººñ
õàìààðäàãã¿é ìº÷ëºãòýé ñàëáàð

56. 


Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéã äàãàæ ººð÷ëºãääºã ìº÷ëºãòýé
ñàëáàð ãýäýã íü ýäèéí çàñàã ñýðãýæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà íü
ñýðãýæ, ýäèéí çàñàã ìóóäàæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà, áîðëóóëàëò
íü ìóóäàæ áàéäàã ñàëáàðûã õýëíý. Èéì ñàëáàðò òàíñàã
õýðýãëýýíèé
áàðàà
ìàòåðèàëûí
¿éëäâýðëýë,
áàÿ÷óóäûí
õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿éëäâýðëýë ÿâóóëäàã áàéãóóëëàãóóä
õàìààðàãäàíà.
Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãèéí ñºðºã ìº÷ëºãòýé ñàëáàð ãýäýã íü
ýäèéí çàñàã óíàæ áàéâàë ¿éë àæèëëàãàà íü ñýðãýæ áàéäàã,
ýäèéí çàñàã ñýðãýæ áàéâàë ¿éë àæèëëëàãàà íü óíàæ áàéäàã
îíöëîãòîé ñàëáàðûã õýëíý. Èéì ñàëáàðò àðõè, ïèâî, òàìõèíû
¿éëäâýðëýë, õàð òàìõè, áèåý ¿íýëýõ, ìóðèéòàé òîãëîîìûí ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ñàëáàðóóä õàìààðàãäàíà.
Ýäèéí çàñãèéí åðºíõèé ìº÷ëºãººñ õàìààðäàãã¿é ìº÷ëºãòýé ñàëáàð
ãýäýã íü ýäèéí çàñãèéí ìº÷ëºãèéí óíàëò áîëîí ºñºëòèéí ìº÷ëºã íü
òóõàéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíä íºëººëäºãã¿é ñàëáàðûã õýëíý.
Ýíý ñàëáàðò ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàð
ãîë÷ëîí õàìààðäàã.

57. Ñàëáàðûí öàã õóãàöààíû àíãèëàë:


Öàã õóãàöààãààð ñàëáàðûã ãóðàâ àíãèëäàã.
Çýýëäýã÷èéí õàðüÿàëàãäàõ ñàëáàðûã öàã õóàãöàààíû
àíãèëëààð àíãèëàõ ¿åä òóõàéí ñàëáàðûí áîðëóóëàëòûí
õýìæýýã åðºíõèé øàëãóóð áîëãîí àøèãëàäàã.
Ñàëáàðûã öàã õóãàöààãààð íü
Øèíýýð
¿¿ñ÷ áàéãàà,
Òºëºâëøñºí
¯åý ºíãºðººæ áàéãàà
àíãèëäàã.
ãýæ
ãóðàâ

58. 
Áîðëóóëàëò
Ñ

Â

D


À

ÀÂ- ¯¿ñ÷ áàéãàà ñàëáàð,
ÂÑ- Òºëºâøñºí ñàëáàð
CD- ¯åý ºíãºðººæ áàéãàà ñàëáàð
Õóãàöàà

59. 


¯¿ñýæ áàéãàà ñàëáàð: Øèíýýð ¿¿ñ÷ áàéãàà àæ
àõóéíóóä òóðøëàãà áàãàòàé, çàõ çýýëä áàéð
ñóóðü ýçëýõýä õÿëáàð áèø çýðýã øàëòãààíóóäààñ
áîëîîä ýðñäýë èõòýé ãýæ òîîöîãääîã.
Òºëºâøñºí ñàëáàð: ¯éë àæèëëàãàà íü òºëºâøñºí,
æèãäýðñýí ñàëáàðûí àæ àõóéíóóä çàõ çýýë äýýð
ººðèéí òîäîðõîé áàéð ñóóðèà ýçýëñýí áàéäàã.
¯åý ºíãºðººæ áàéãàà ñàëáàð:
Çàõ çýýë íü
õóìèðàãäàæ áàéãàà ñàëáàð. Ýíý ñàëáàðûí
áîðëóóëàëò íü õóãàöààíààñ õóãàöààíä áóóð÷
áàéãàà ººð÷ëºëòººñ õàìààðàí çàðèì ñàëáàð ¿åý
ºíãºðººõ àìüäðàëûíõàà ìº÷ëºãò èðäýã

60. 2. Òîîí øèíæèëãýý
Çýýë õ¿ñýã÷ àæ àõóé íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàðèìòàíä
¿íäýñëýí òîîí øèíæèëãýýã õèéäýã.
¯¿íä:
 Áàëàíñ
 Îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí
 ̺íãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí çýðýãò çîõèõ øèíæèëãýýã
õèéæ ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãºõºä îðøèíî.
 Øèíæèëãýýã ñ¿¿ëèéí 3-ààñ äýýø æèëèéí áàðèìòàíä
òóëãóóðëàí õèéäýã. Ãýõäýý áàðèìòûã îëîí óëñûí
æèøãýýð õºíäëºíãèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãààð
áàòàëãààæñàí áàéõ øààðäëàãûã òàâüäàã.


61. Àøèãëàñàí ìàòåðèàë:

Íîìûí íýð: Ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýý
Çîõèîã÷: Ë. Ýðäýíýñóâä
Õýâëýãäñýí îí: 2008 îí

Íîìûí íýð: Àðèëæààíû áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäýñ
Çîõèîã÷: Ä.Ï. Óàéòèíã
Õýâëýãäñýí îí: 2004 îí

Íîìûí íýð: Áàíêíû ìåíåæìåíò 1.2
Çîõèîã÷: Ïèòåð Ñ. Ðîóç
Õýâëýãäñýí îí: 1999 îí
Õýâëýñýí ãàçàð: Óëààíáààòàð

Íîìûí íýð: BANK MANAGEMENT

Çîõèîã÷: George H. Hempel, Donald G. Simonson
Õýâëýãäñýí îí: 1998 îí
Õýâëýñýí ãàçàð: Àìåðèê

Íîìûí íýð: Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû øèíæèëãýý
Çîõèîã÷: À. Öýðýíòîãîî
Õýâëýãäñýí îí: 2003 îí