1. ARTE KLASIKOA:
ERROMAKO ARTEA
Eskultura

2. ERROMAKO ESKULTURAREN EZAUGARRI OROKORRAK
• Oso izaera errealista, Grezia klasikoaren
idealizazioaren aurrean.
• Hortik dator erretratuaren garrantzia.
• Materialak: marmola eta brontzea. Beste batzuk:
zeramika, beira, egurra, hezurra eta marfila.
• Gai nagusia gizakia da, hiritar gisa ulertua.
• Erretratu eta eskulturen helburua pertsonai konkretu
bat goraipatzea da. Idealizazioa izatekotan
(enperadoreak), pertsonaiaren goi-maila eta agintea
nabarmentzeko da.
Julio Zesarren bi
busto

3. ERROMAKO ESKULTURAREN EZAUGARRI OROKORRAK
• Artista agintearen zerbitzura zegoen funtzionarioa zen; garrantzitsuena
ez da estilo pertsonala, baizik eta bezero edo agintari publikoa
goraipatzea.
• Eskulturaren funtzioa Erroma eta bere gobernarien agintea eta
nagusitasuna erakustea da.

4. ESKULTURA ERROMATARRA
ERRETRATUA ERLIEBE HISTORIKOA
• Helburu publikoa: Erromako nagusitasunean parte hartu zuten heroiak eta
gertakizunak aditzera ematea
• Kanonak baino garrantzitsuagoak dira detaileak eta errealitatearekiko
fideltasuna.
• Arte greziarraren edertasuna galtzen da testigantzaren mesedean.
• Genero eskultorikorik nagusienak: erretratua eta erliebe historikoa.

5. ERRETRATU ERROMATARRA
Jatorria eta eraginak
• Jatorri greziar eta etruriarrak, baina berezko
ezaugarriekin.
Jatorri etruriarra:
• Hildakoen erretratu ugari, indibidualak edo
bikotean, bizirik egonen bailiran.
• Hildakoaren hazpegiak modu zehatzean
adierazteko kezka.
Cerveteri-ko Sarkofagoa

6. ERRETRATU ERROMATARRA
Jatorria eta eraginak
Eragin greziarrak
(Errepublika amaieran, K. a. II - I):
• Aldi Helenistikoko gizon publikoen
erretratuak
• Antzeman fisikoa, baina hazpegiak eta
akats naturalak leuntzen dira.
• Perfekzio fisikorako joera, zuzentasun
moralaren isla (agoran erakusten ziren).
ALEXANDRO HANDIA

7. ERRETRATU ERROMATARRA
Jatorria eta eraginak
• Erromak Aldi Klasiko eta Helenistikoko
eredu eskultoriko greziarrak hartu
zituen, batez ere K. a. II. mendetik
aurrera (erresuma helenistikoen
konkista).
• Goi mailako gizarte taldeek Greziako
eskultura miresten zuten.
• Jatorri greziarreko eskultoreek
Erroman lan egiten zuten. Artelanen
inportazio masiboa.
• Greziarra zen guztiarekiko imitazioa:
joera greziarzalea edo aristokratikoa.
• Joera popularra, ordea, errealista zen
(eragin etruriarra). Martzeloren eskultura,
Augustoren iloba (K. a. 20)

8. ERRETRATU ERROMATARRA
Jatorria eta eraginak
• Greziako eskultura edertasun
idealaren goreneko eredua ikusten
zuten.
• Greziako artelanen kopiak ugaritu
ziren.
• Kopia hauek bilduma pribatuetarako
ziren, edo villa eta jauregietako
lorategiak dekoratzen zituzten.
• Eklektizismoa forma guztietan.
• Erroma arte helenistikoaren egoitzik
garrantzitsuena bihurtu zen, eta hor
bilakaera berezia izan zuen.
• Helenismoaren gaiak garatzen
ziren: jainkoak, alegoriak, genero-
gaiak, eta abar.

9. ERRETRATU ERROMATARRA IMAGINES MAIORUM
Jatorria eta eraginak • Erromako eskulturaren
errealismoaren jatorria dira.
• Errepublikatik, erromatar patrizioek
hildako senideen argizarizko
maskarillak (hil-mozorroak) egiten
zituzten, omenaldia egiteko.
• Maskarilla hauetatik abiatuz,
arbasoen eskulturak egiten ziren
(imagines maiorum).
• Hauek etxeko atrioan gordetzen ziren
eta hileta-zeremonietan prozesioan
eramaten ziren.
• Lehen imagines-ek burua leporaino
soilik irudikatzen zuten; I. mendean,
bustoa sorbalda eta bularreraino
hedatu zen eta II. mendearen
Barberini
erdialdean figura erdikoak ziren.
Gorputz osoko eskulturak ere
kontserbatzen dira, zutik, eserita edo
zaldizko.

10. ERRETRATU ERROMATARRA
Ezaugarriak
• Erromako eskultura funtsean
erretratuan oinarritzen da.
• Erromatarrek, etruriarrek bezala,
hildakoen gurtzari garrantzi handia
eman zioten.
• Arbasoen irudiak gordetzen zituzten
(imagines maiorum).
• Hildakoen hazpegiak kontserbatzeko
joera honek eragin handia izan zuen
erretratuaren garapenean:
naturalismoa (idealizaziorik gabe).
• Argizarizko irudi horiek imitatuz,
marmolezko erretratuak egin ziren,
heldu zaizkigunak.

11. • Erretratuak polikromatzen ziren, bizitasun-
ERRETRATU
espresioa areagotzeko. ERROMATARRA
• Margotzeari utzi ziotenean, beste baliabide Ezaugarriak
batzuk erabili ziren, esaterako, begietako irisa
eta pupilak tailatzea. Bustoetan mota
desberdinetako harri polikromatuak erabili ziren,
naturalismoa indartzeko.
• Enperadore eta bere familiaren erretratuak
probintzietara bidaltzeak zenbait garaietan
idealizazioaren lehentasuna erraztu zuen.

12. ERRETRATU ERROMATARRA
Ezaugarriak
• Erretratuan ematen dira
desberdintasunik handienak Grezia
eta Erromako eskulturaren artean.
• Erromatarrentzat eskultura eta
honen barnean erretratua,
errealismoaren goreneko
adierazpena da.
• Eskultore erromatarrak ez zituen
“edertasun ideala” irudikatzeko
“formak” sortzen: natura,
errealitatea irudikatzen du.
• Eskultoreek tipo konkretuak sortzen
dituzte, bere akatsekin eta adinaren
seinaleekin.
Zesarren erretratua

13. ERRETRATU ERROMATARRA
Ezaugarriak
Eskultorearen funtzioak
(agintariak goraipatzea) artista
erromatarren anonimatoa
azaltzen du ; beraz, ezin da
eskultura erromatarra estudiatu
artisten arabera (posiblea dena
Greziako kasuan).
Klaudio enperadorearen erretratua, I. mendea

14. ERRETRATU ERROMATARRA
Ezaugarriak
• Erromatarren zentzu praktikoa;
• Gertatutakoaren testigantza uzteko
interesa, historia eta narratibarekiko
zaletasuna;
• Herri gerlari eta konkistatzailearen
izpiritua, bere hazaina militarrez harro,
gertaturikoaren testigantza utzi nahi
duena.
• Guzti honekin gauzak diren
bezalakoak irudikatzen dituzte, eta ez
izatea nahiko zuten bezalakoak.

15. ERRETRATU ERROMATARRA
Gorputz osoko erretratuak: tipologia
Jarrera desberdinetan:
• Zutik: arruntena.
• Eserita: emakumeak batez ere.
• Zaldizkoa: gutxitan (enperadoreak
soilik).
• Pertsonaia toga batez jantzita dagoen Il Arringatore
erretratua (togatus).
• Pertsonaia koraza batez jantzita dagoen
erretratua (thoracatae).
• Emakumezkoen hilobi-erretratuak:
Togatus Barberini
emakumeak burua eta gorputza mantu
eta toga batez estalita irudikatzen dira.
Marko Aurelio Livia Drusila Trajano

16. ERRETRATU ERROMATARRA
Bilakaera orokorra
Errepublika Goi Inperioa Behe Inperioa
(K. a. VI-I) (I – II) (III-V)
Errealista Helenikoa Errealista Eskematizazio
(idealizatua) hieratikoa

17. • Erretratua leporaino: buruaren garrantzia.
ERRETRATU
• Gutxinaka bularreraino hedatzen da (busto
ERROMATARRA
motza eta ia triangularra).
Errepublikako aldia
• Brontzez edo harriz egindakoak eta
polikromatuak.
• Artista greziarrak, erromatarren gustuen arabera
lanean.
• Erretrataturiko pertsonaiak: pribatuak eta
publikoak.
• Errealismoa nagusi: hazpegi nabarmenduak.
• Ile motza eta planoa. Emakumezkoen orrazkera
erdiko marra batez egiten zen.
• Izaera serio eta serenoa. Aurpegi biziak, indartsuak
eta boteretsuak.
• Erretratu publikoek idealizazio kutsu bat dute.
• Erretratatuaren meritoen errekonozimendua: hortaz
pertsonaiaren indibidualizazio errealista.

18. ERRETRATU
ERROMATARRA
Errepublikako aldia
Junius Lucius Brutus
Brontzea, 32 zm (69 zm
Errenazimenduko bustoarekin).
Erroma, Musei Capitolini

19. ERRETRATU ERROMATARRA
Errepublikako aldia
ZIZERON
POMPEIO
JULIO ZESAR
(César Chiaramonti)

20. ERRETRATU ERROMATARRA
Errepublikako aldia
POMPEIO
K. a. 55, marmola, 25 zm
Copenhague, Ny Carlsberg Glyptotek

21. ERRETRATU ERROMATARRA
Errepublikako aldia
JULIO ZESAR (César Chiaramonti)
K. a. 27-20 , marmola, 26 zm
Erroma, Musei Vaticani

23. ERRETRATU
ERROMATARRA
Errepublikako aldia
Seguraski, Zizeronen erretratu hau
Berniniren Scipione Borghese artelanarako
eredua izan zen (XVII. mendea)
Marko Tulio ZIZERON
K. a. I mendearen erdialdekoa,
marmola, 93 zm
Erroma, Museo del Capitolio

25. ERRETRATU
ERROMATARRA
Errepublikako aldia
Togatus Barberini
K. a. I . mendea

28. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Inperio garaian, eskultura
aldatu zen, erretratua barne.
• Prototipoa Oktavio
Augustoren garaian finkatu
zen (lehen enperadorea):
Greziako jainkoen antzera
erretratu zuten. Ilea
bekokiaren gainean erortzen
da modu irregularrez;
aurpegia beti bizarrik gabe.
TRAJANO
• Adibideak: Augusto Prima
Porta ; Klaudio jainkotua.
OKTAVIO AUGUSTO

29. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia
Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Greziako idealismo klasikoaren eragin handiagoa
erretratu ofizialean, pertsonaiaren nagusitasuna
erakusteko asmoz (batez ere izaera jainkotarra baldin
badu, enperadorea bezala).
• Idealizazioa
gorputzetan
batez ere
ikusten da
KALIGULA
Augusto
Prima Porta
Trajano

30. ERRETRATU ERROMATARRA
Enperadoreen erretratuak
• Erretratu hauetan enperadoreak beren
aginte osoarekin irudikatzen ziren:
• Kontsulak bezala (Errepublikako goi-
magistratua). Toga kontsularra zeramaten
(togata adierazpen mota) eta besoa
altxatzen zuten herriari zuzentzeko.
• Soldaduak bezala (thoracata adierazpen
mota): militarrez jantzita eta isiltasuna
eskatzeko jarreran ejertzitoari zuzentzeko.
• Pretoreak bezala (legegilea eta justiziaren
administratzailea), eskuan legeak idatzita
zituen tresna zutelarik.
• Pontifex Maximus bezala, buruaren
gainean mantu bat zeramaten eta eskuan
patena bat.
• Heroiak (edo jainkotuak) bezala
irudikatzen zirenean, enperadoreak erdi
biluzik eta ereinotz-koroa buruan agertzen
ziren (Jupiter bezala).

31. ERRETRATU
INPERIALAREN
TIPOLOGIAK
Thoracatae:
imperator
edo jeneral garaile
bezala Togatae:
Zibilez jantzita edo
patrizioen toga
klasikoarekin
Apotheosica:
Enperadorearen Pontifex
erretratu Maximus:
jainkotua, erdi biluzik Burua estalita
eta ereinotzez mantu batez
koroatua jantzita

32. AUGUSTO

37. ERRETRATU INPERIALA
• Augustorekin Inperioa hasi zenean,
enperadorearen irudi ofiziala
irudikatzeko irizpide berri bat nagusitu
zen.
• Ikusi dugunez, joera greziar klasikoa
nagusitu zen: Augusto kanon eta
proportzio klasikoekin irudikatzen da,
kontraposton, aurpegi idealizatua
eta ilea aurrealderantz.
• Orijinala brontzezkoa edo urrezkoa zen
eta horretatik marmolezko kopiak
egin ziren.
• Argi eta garbi Polikletoren Doriforoan
inspiratzen da: Augusto ejertzitoari
zuzentzen zaio eta horregatik eramaten
du aurrera besoa; halaber, ezkerreko
hanka gehiegi tolesten da Polikletoren
ereduari jarraitzeko.
Augusto Prima Porta

38. ERRETRATU INPERIALA
Enperadorearen hazpegiek
erretratu psikologiko bikaina
egiten dute, agintearen keinua
izan arren: agintari duinaren
irudia da, harrotasunik gabe,
baina autoritatea adieraziz.
Augusto Prima Porta

39. Oin biluziak gizaki jainkotuaren sinboloa
dira, hortaz badirudi hil ondoko artelana
dela, omenaldia egiteko.
Oinetan duen umeak ere enperadorearen
jatorri dibinoa adierazten du (gainera,
artelanaren euskarria da).
Marmolezko kopia polikromatua
zegoen, artelanaren bizitasuna
areagotzeko.

40. ERRETRATU INPERIALA
Ikonografiari dagokionez, artelan hau
enperadorearen erretratuaren tipologia
berria da, bere korazaren erliebeak
nabarmentzen direlarik.

44. ERRETRATU INPERIALA
Enperadoreak tunika motza eta
koraza janzten ditu, azken
honetan erliebean sinbolo
asko agertzen dira: goiko
partean zerua bere mantua
zabaltzen; beheko partean
Lurra; honen gainean Apolo eta
Diana.
Erdian, Erromako ordezkari bat
eta hiriko otsoeme mitikoa. Baita
Marte eta konkistatu berri ziren
probintziak ere (Germania,
Hispania eta Galia).

45. ERRETRATU INPERIALA

46. ERRETRATU INPERIALA
1. Egunsentia Eguzkiaren koadriga
gidatzen.
2. Caelus.
3. Fosforo (Luzifer, goizeko izarra).
4. Ihintza, Fosforo
ondoan, Egunsentiaren aurretik.
5. Hispania.
6. Apolo grifoaren gainean.
7. Lurra, bi ume eta Kornucopiarekin.
8. Diana orein baten gainean.
9. Galia.
10. Marte eta Otsoeme
Kapitolinoa, Inperio partiarren gerlari
batek eskainitako sinbolo erromatarrak
hartzen.

47. KALIGULA

50. KLAUDIO

51. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Erretrataturiko pertsonaiak ez ditu bere
hazpegi indibidualak galtzen, ezta bere
izaeraren espresioa ere.
Vespasiano
Neron

52. NERON

53. Vespasiano

55. TRAJANO

57. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Augustoren garaiko klasizismoan,
eskultoreak normalean greziarrak ziren.
Orestes eta Pilades K. a. I. mendea

58. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Antoninotarren ondoren (II. mendea) joera
errealista hasi zen berriro; orrazkerak (kizkurtua)
bolumen gehiago hartzen du eta bizarra
berragertzen da (hurrengo bi mendeetan modan
egonen dena), oso nabaria, argilun efektuak
nabarmenduz.
• Bustoaren tamaina handitzen da, sorbalda, bularra
eta besoen hasierara arte hartuz.
KARAKALLA ADRIANO

59. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
Adriano Karakalla
Kolore desberdinetako harriak konbinatzen
Antonino Pio dira, errealismoa handitzeko.

60. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
Adibideak:
• Adrianoren erretratuak,
bizarra eta ile markatuarekin.
• Antinoo Farnesio.
Adrianoren “faboritoa” zen.
• K. a. V. mendeko Klasizismo
greziarraren eragina
erakusten du azken honek.
Adriano
Antinoo

61. Adriano

63. Antonino Pio

64. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
• Adrianorekin (117-138) artista
helenistikoen eragina handitu zen.
• Irisa eta pupila lerro kontzentrikoekin
markatzen dira.
Lucio Vero Komodo (180-192)

65. Lucio Vero

68. KOMODO (180-192)

69. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Goi Inperioa (III. mendearen erdialdera arte)
Adibideak:
• Marko Aurelioren zaldizko
erretratua ( II. mendea).
• Komodoren erretratua:
enperadorea jainkotua, Herkules
bezala, agertzen da, burua lehoi-
larru batez estalia, eskuan maza
bat duelarik. Eskultorea ilean,
bizarrean, irisean eta pupilan
zentratzen da. Bustoa gerriraino
luzatzen da. Besoak ere ikusten
dira
• Karakallaren erretratua: burua
albo batera, ile kizkurtua eta
bizarrarekin irudikatzen da
enperadorea, eta sakontasun
psikologikoa ere badu, keinuaren
bidez bere izaera antzematen
baita.

70. MARKO AURELIO (III. mendea)

74. ERRETRATU INPERIALA
Zaldizko erretratua
• Inperiotik aurrera egin ziren zaldizko
eskultura hauek, batez ere jarrera
militarreko enperadoreak
irudikatzeko, besoa luzatuta, herriari
eta ejertzitoari agurtzeko.
• Tipologia honetakoa da Marko
Aurelioren zaldizko artelana
(brontzezkoa); artelan hau heldu
zaigun bakarra da, gainerakoak galdu
baitira.
• Enperadore hau arrazoizko gizon
baketsua zen, eta horrela agertzen
da erretratatua: ez dago militarrez
jantzita, baizik eta arrazoia
menperatzen duen filosofoaren
togarekin. Sinbolismoa indartzeko
zaldiaren hankaren azpian barbaro
garaitu bat zegoen, gaur desagertua.

75. ERRETRATU INPERIALA
Zaldizko erretratua
Erretratu psikologikoa da:
zaldiaren jarrera lasaiak ere
aginte sereno eta jakintsuaren
ideia ematen du: beso
altxatuak eta lurraren gaineko
hiru hankek figura orekatuz.
Marko Aurelio ere, aurpegi
serenoa duelarik, eta neurri
batean idealizatua, orekaren
irudia da eta, beraz,
jakinduriarena.
Konposizioa orekatua eta
itxia da eta honi zaldiaren
jarrerak laguntzen dio: burua
eta buztana behera eta hankak
konposizioaren erdira
norabideak markatuz.

86. Bere eragina oso handia izanen da Errenazimenduko zaldizko erretratuetan

87. SEPTIMIO SEVERO (193-211)

88. SEPTIMIO SEVERO (193-211)

89. KARAKALLA

90. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Behe Inperioa (III. mendearen erdialdetik V. mendera arte)
• Erretratua eta eskultura erromatar osoa
hasten da eraldatzen, zentzu antiklasikoa
hartuz.
• Modelatu fina desagertzen da.
• Aurpegiaren espresio handiagoa.
• Sinpletasuna eta hieratismoa.
• Proportzioak eta detaileak desagertzen
dira.
• Gizatartzeko joera desagertzen da.
• Monumentaltasuna.
• Eskematizazioa (itxura arkaikoa), eskultura
bizantziarra iragarriz.

91. ERRETRATU ERROMATARRA
inperioko aldia: Behe Inperioa (III. mendearen erdialdetik V. mendera arte)
• Adibiderik nabarmenena
Konstantino enperadorearen
buru kolosala da (IV. mendearen
hasierakoa).
• Enperadorea eserita zegoen
eskultura monumental baten zatia
da, Majencio basilikaren gela
nagusian zegoelarik
Konstantinoren buru kolosala

93. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Behe Inperioa (III. mendearen erdialdetik V. mendera arte)
• Aurreko erretratuen aldean,
hazpegien sinpletasuna agerikoa
da: ilea gutxi markatua, ileordea
bailitzan, bizarra desagertzen da;
begiak handi-handiak eta oso
aterata daude.

94. ERRETRATU ERROMATARRA
Inperioko aldia: Behe Inperioa
(III. mendearen erdialdetik V. mendera arte)
Diokleciano
Konstantino II
San Markosen Tetrarkak
Konstantino Handia (Venetzia, IV. mendea)

95. ERRETRATU ERROMATARRA
Emakumezkoen erretratua
• Inperioan emakumezkoen
erretratua agertzen da, garai
bakoitzeko moden islada.
• Interes handia orrazkeran.
• Gizonezkoen erretratuetan bezala,
emakumezkoaren irudikapen
errealista
Livia enperatriza

96. ERRETRATU ERROMATARRA
Emakumezkoen erretratua
Popea Sabina
(Neronen amorantea)
Livia
Agripina
(Neronen ama)

97. Popea Sabina
(Neronen amorantea)

98. ERRETRATU ERROMATARRA
Emakumezkoen erretratua
• Titoren Inperioan emakumezkoen orrazkera
berezi bat jarri zen modan, buruaren
aurrealdean kizkur-ilara handiak
bekokirantz eroriz.
• Teknika trepanoa zen (zuloak egiteko
erabiltzen zen tresna).
Permanentearen anderea. Titoren alaba omen zen,
Julia izenekoa, orrazkera hau modan jarri zuena.
Museo Kapitolino, Erroma, I. mendea

99. ERRETRATU ERROMATARRA
Emakumezkoen erretratua
Trepanoa
Julia, Titoren emaztea
Matidia, Trajanoren amaztea
Julia Domma,
Septimio Severoren emaztea
Domitia, Trajanoren iloba