1. АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ АЛМАТЫ АЋШАМЫ 5
30 ћыркљйек
2014 жыл.
www.almaty-akshamy.kz
e-mail: almaty-aksham@mail.ru «Ћазаћстан – 2050»
Ћанат ЌУЕСБАЙ:
Ћоѕамдаѕы ћасаѓ стереотиптердi
бџзатын прогрессивтi ћозѕалыс
болѕымыз келедi
– Ћанат, шет елден «Болашаћ» баѕдарламасы бойынша
оћып келгенiѓ кљнi кеше ѕана. зiѓдi осы журналистикадан
танитын бiз зiѓдi аѕылшын елiнен келген соѓ кќсiби
мамандыѕына ћайта оралатын болар деп кљткенбiз. Алайда,
соѓѕы кездерi мљлде басћа ћоѕамдыћ жџмыстарда бой крсетiп
жљргенiѓдi крiп жљрмiз. Ћызмет жолыѓдаѕы бџл згерiстi
ћалай тљсiндiрген болар еѓ?
– Шынымды айтсам, ћызмет жолымдаѕы бџл згерiс
саналы тљрде болды. Оѕан љлкен дайындыћпен келгенiмдi де
айта кеткiм келедi. Журналистика саласында жљргенiме он
жылдан асты. Телевизияныѓ iшкi асханасын крiп-бiлдiм,
зiме керектiсiн љйрендiм. Ћарапайым тiлшiден бастап,
арнайы тiлшi ретiнде ЋР Президентi журналистiк пулыныѓ
тiлшiсi, редактор-сарапшы, жљргiзушi, аћпараттыћ-
сараптамалыћ баѕдарламаныѓ шеф-редакторы да болдыћ.
Барлыћ ћызмет баспалдаћтары маѕан љлкен мiр мектебi
болды. Журналистiк жолымда мiр тќжiрибесi љлгi болуѕа
лайыћ тџлѕалармен таныстым, кейбiрiмен аралас-ћџралас
болып та кеттiм. Ел танып, жер крдiм. /мiрiѓнiѓ белгiлi
бiр кезеѓiнде згерiстi ћалайтын кезеѓ болады. Бџл ћалау
адамныѓ болмысына, мiнезiне де байланысты екенi аныћ. /з
басым «Болашаћ» баѕдарламасымен оћуѕа кетер алдында
ћоѕамдыћ жџмыстыѓ немесе мемлекеттiк ћызметтiѓ
тќжiрибесiн круге бекiнген болатынмын. Мџндаѕы басты
себеп, жылдар бойы жинаѕан журналистiк тќжiрибемдi
ћоѕамдыћ жџмыстарды жљзеге асыруѕа жџмылдыру болатын.
/зiмдi сынап кргiм келдi. Ћолымнан не келер екен? – деген
ойлар маза бермедi. Оныѓ љстiне аѕылшын мысалындаѕы
танымал журналистердiѓ ћоѕамдыћ жџмыстармен
айналысатыны да тљрткi болды. Мќселен, зiм ћџрметтейтiн
BBC сынды алпауыт телеарнада ќлем жаѓалыћтарыныѓ
жљргiзушiсi болып ћызмет атћаратын Зейнеп Бќдќуи –
британияныѓ Шетелдiк Саясат орталыѕыныѓ (Foreign Policy
Centre) кеѓесшiсi жќне ћоѕамдыћ ћордыѓ негiзiн ћалаушы
жќне трайымы. Бќдќуи ханымныѓ бџдан зге де ћоѕамдыћ
жџмыстары бар. Осындай шетелдiк љлгiлердi ойлаѕанда,
Ћанат Ќуесбай – «Болашаћ» халыћаралыћ Президент стипендиаты, филология
ѕылымдарыныѓ кандидаты, Ћазаћстан Журналистер одаѕы сыйлыѕыныѓ лауреаты,
Ћазаћстан Жастар одаѕы «Серпер» сыйлыѕыныѓ иегерi, Еуразия телевизия жќне кино
академиясыныѓ мљшесi (Мќскеу ћаласы), «Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ
ћозѕалысыныѓ медиадиректоры, Л.Гумилев атындаѕы Еуразия Џлттыћ университетiнiѓ
доцентi, «Ћазаћстан» телеарнасындаѕы «Сiз не дейсiз?» хабарыныѓ авторы, жљргiзушiсi.
»
АЋШАМНЫЃ«Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысын ћџру туралы бастаманы ЋР
Президентi Нџрсџлтан Назарбаев 2013 жылдыѓ 29 ћарашасында ткен «Болашаћ»
тљлектерiнiѓ форумында ктерген болатын. 2013 жылдыѓ 6 желтоћсанында бастамашыл
топ «Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысыныѓ негiзiн ћалады. Ћозѕалыстыѓ
маћсаты мен мiндетi – «Ћазаћстан – 2050» стратегиясында айтылѕан Елбасыныѓ саяси
баѕытын ћолдау арћылы Ћазаћстанныѓ ќлемнiѓ дамыѕан 30 елiнiѓ ћатарына енуiн
«ћамтамасыз етуге септiгiн тигiзу. Бџл љшiн осы маћсатћа ћол жеткiзуге тiкелей жќне
жанама тљрде ыћпал ететiн жобаларды ќзiрлеу, ћолдау, жљзеге асыру арћылы
«Ћазаћстан – 2050» Стратегиясыныѓ ћџндылыѕына, идеологиясына жќне мiндеттерiне
ћоѕамды тарту; «Ћазаћстан – 2050» Стратегиясыныѓ мiндеттерiн iске асыру тиiмдiлiгiн
арттыруѕа баѕытталѕан наћты џсыныстар жасау.
бiздiѓ ћазаћстандыћ журналистиканы тек кќсiби салалыћ
деѓгейдегi жџмыс ћана емес, ћоѕам ћайраткерлiгi деѓгейiне
ктеру керек деген ой мазалады. Яѕни, бџл журналистикадан
кетiп, ћоѕамдыћ жџмыстармен басыбљтiн айналысу керек
деген сзiм емес. Менiѓ айтып отырѕаным, журналистiк
тќжiрибенi ћоѕамдыћ жџмыстарѕа пайдалану. Осы ойдыѓ
жетегiнде жљргенiмде «iздегенге сџраѕан» дегендей,
«Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысы ћџрылды. Яки,
осында келуге кенеттен џсыныс тљскенде бас тарта алмадым.
– Ендеше, жалпыџлттыћ ћозѕалыс жџмысы несiмен
ћызыћтырды?
– Бiрiншiден, бџл ћазiрде ћалыптасу кезеѓдерiн бастан
ткерiп жатћан жаѓа, прогресшiл џйым. Менiѓ де мiрiмнiѓ
жаѓа параѕын ашћандай кљйде жљргенiмдi ескерсем, сол
iспеттi ћызметiмдi де жаѓа џйымнан бастаѕанды ћџп крдiм.
Екiншiден, бџл жаѓа џйымныѓ ћазiр жљзеге асып жатћан
жќне келешекте жљзеге асатын жџмыс тќжiрибесi
ћызыћтырды. «Ћазаћстан 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысы
елiмiздiѓ 2050 жылѕа дейiнгi дамуын айћындаѕан
Стратегиясын халыћћа насихаттау жќне сол ћџжаттыѓ
маћсат-мiндеттерiнен туындайтын мќселелер аясында
жобалар тљзiп, iске асыруды кздеген џйым. Осы арћылы
ћозѕалыс белсендiлерi ќлемдiк прецедент жасады. /йткенi,
елдiѓ дамуын айћындаѕан стратегиялыћ ћџжатты
насихаттауѕа ћџрылѕан ћоѕамдыћ бiрлестiк бџрын-соѓды
болмаѕан. Џйымныѓ бiрегейлiгiн мен осы тџрѕыдан кремiн.
Осындай бiрегей ћоѕамдыћ бiрлестiкте жџмыс iстеп, тќжiрибе
жинаћтауѕа ћатты ћызыћћаным да сондыћтан.
– Дейтџрѕанмен, Жалпыџлттыћ ћозѕалыстыѓ зге
ћоѕамдыћ бiрлестiктерден ерекшелiгi деп ненi баса айтар
едiѓiз?
– Џйымымыздыѓ басты ерекшелiгi деп бiз љнемi
бейресмилiк, прогресшiлдiк, инновацияшылдыћ деп айтар
едiм. Жалпы, бiз ћоѕамдаѕы ћасаѓ стереотиптердi бџзатын
прогрессивтi ћозѕалыс болѕымыз келедi. Яки, бџл ћатып
ћалѕан формальдiлiктен аулаћ болып, мейлiнше ешкiмдi
Ермек ЖЏМАХМЕТЏЛЫ. ћайталамай, еркiн форматта жџмыс жасау. Бџл бейресмилiк,
мќселен, бiздiѓ белсендi мљшемiз болудан да крiнедi. Бiзде
ешћандай мљшелiк жарна, билет деген жоћ. Ћозѕалысћа
ќлеуметтiк желi кмегiмен арнайы форманы толтырып, зiѓiз
туралы бар мќлiметтi жазып, ћозѕалыс ћатарындаѕы з
жџмысыѓызды ћалай кретiнiѓiздi, ћандай љлес ћосћыѓыз
келетiнiн жазсаѓыз болады. Ал «Ћазаћстан – 2050»
Стратегиясын ћолдайтын болсаѓыз, ќрi сол стратегия аясында
жоба тљзiп, соны жљзеге асыруѕа ћџлшынысыѓыз зор болса,
сiздi бiздiѓ ћатарымызда деп санауѕа ќбден болады. Осы сияћты
бейресмилiк бiздiѓ ќр iс-ќрекетiмiзден крiнедi. Жуырда
ћозѕалысымыздыѓ бiрiншi форумын ткiзгенде де, оны
«галстуксыз басћосу» деп атадыћ. Мџндаѕы маћсат,
белсендiлерiмiз ћатып ћалѕан хаттамалыћ форматта емес, еркiн
отырып, з ойларын ашыћ бiлдiрсе деген ниет едi.
– «Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысыныѓ
ћџрылѕанына жарты жылдан асыпты. Ауыз толтырып айтуѕа
лайыћ жџмыс нќтижесiн сџрауѕа ертерек дегенмен, бљгiнгi кљнi
џйымныѓ тындырѕан iсi мыналар деп айтып кетуге бола ма?
– Еѓ алдымен, ћозѕалыс белсендiлерi з жџмысымызды
«сезiну, ойлану, ќрекет ету» аталатын љш ћаѕидатћа сљйене
отырып тљзудi џйѕардыћ. Яѕни, «сезiну» дегенiмiз, алдымен,
бџл – з елiѓнiѓ болашаѕы алдындаѕы жауапкершiлiктi сезiну,
«ойлану» дегенiѓiз, елiѓнiѓ ертеѓiн бљгiн ойлау болса, сол
ойлаудыѓ арћасында ќркiм з саласында ћоѕамды игi
бастамаларѕа ћарай жетелеуi љшiн ќрекет етуi керек. Елбасы
«Ћазаћстан – 2050» Cтратегиясын елiмiздiѓ алдаѕы отыз
жылына айћындаѕан стратегияны «идеологиялыћ ћџжат» деп
атаѕан болатын. Осы стратегиялыћ ћџжатты жљзеге асыру
маћсатында ћозѕалыс белсендiлерi тљрлi жобаларды џсынып,
солардыѓ бiрћатарын iске асырып та љлгердi. Яки, бџл тљрлi
саладаѕы жобалар. Ћџрѕаћ сз болмас љшiн, бiз жуырда брифинг
ткiзiп, жартыжылдыћты ћорытындыладыћ, жобаларымызды
таныстырып, жљзеге асырылѕандары туралы айтып бердiк. Осы
жылѕа 14 жоба жоспарласаћ, соныѓ жартысына жуыѕын жљзеге
асырып љлгердiк.
– Сол жљзеге
асырылѕандары
туралы кеѓiрек
айтып берсеѓiз.
– Жуырда ѕа-
на «Елдiѓ кљшi –
баћытты отба-
сында» жобасын
аяћтадыћ. «Ана-
ныѓ кѓiлi балада,
баланыѓ кѓiлi
далада» дейтiн хал-
ћымыз баланы
ћазiр керiсiнше,
даладан емес,
компьютер ал-
дынан шыѕара ал-
майды. Ата-ана
болса, балаѕа ћа-
рау орнына,
смартфонын шџ-
ћылап ќлек. Жаз-
ѕы демалыс уаћы-
тында шамасы
жеткендерi жол-
дама алып, дема-
лыс орындарын, шипажайларды паналаса, жетпегендерi љйде
отырды. Осы лiара шаћты пайдаланып, бiз аула жџмысын
жаѓѕыртуды кздеп, осы жобаны iске ћостыћ. Ћозѕалыс
белсендiлерi Ћазаћстан ћалаларыныѓ ќрбiр ауласында балалар
ата-анасымен бiрге ћуанып, кршiлер бiрi-бiрiн танып,
азаматтар ћоян-ћолтыћ араласып, шаѕын болса да жљрекке
жылу сыйлар игiлiктер жасаѕанын ћалады. Бџл маћсатта осы
жылдыѓ маусым-тамыз айларында Ћазаћстанныѓ ќр
тљкпiрiндегi ћалалардаѕы 65 ауланыѓ тџрѕындары тљрлi байћау,
жарыс, ойындар тљрiндегi шараѕа ћатысып, елге еѓбегi сiѓген
бапкерлердiѓ, спорт шеберлерiнiѓ шеберлiк дќрiстерiн љйренiп,
ел iшiндегi табысты ќрi атаћты адамдармен кездестi. Жаз
бойына ћозѕалыс белсендiлерiнен iрiктелген ерiктiлер облыс
орталыћтарында жќне Алматы мен Астана ћалаларында
балалар ойындарын, отбасылыћ байћаулар џйымдастырды.
Одан блек, жуырда «Аймаћ – 2050» жалпыџлттыћ байћауын
iске ћостыћ. Оныѓ шарты бойынша, ћатысушылар жекелей
жќне команда болып та аймаћтыћ даму стратегиясын џсына
алады. «Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ ћозѕалысыныѓ
белсендiлерi аймаћтарѕа барып, ол жаћтыѓ тљйткiлдi
мќселелерiн крiп, тыныс-тiршiлiгiмен танысып, ерек-
шелiктерiн байћап ћайтты. Ќр аймаћтаѕы халыћ здерiнiѓ жеке
стратегиясын тљзе алады. Осы маћсатта Ћазаћстан халћы аймаћ
дамуыныѓ зiндiк кзћарасын беруi љшiн де байћау
џйымдастырылды. Мќселен, «Шымкент – 2050», «Жамбыл –
2050», «Ћостанай – 2050», т.с.с. Аймаћ кiлдерi ќлеуметтiк-эко-
номикалыћ жаѕдайды сараптап, соныѓ негiзiнде стратегияны
тљзбек. Еѓ љздiк стратегия авторларын ћозѕалыс тренингке
шаћырып, ћџжатты толыћтыруѕа мљмкiндiк бермек. Олар з
елдерiне ћайтып оралѕан соѓ, ћауым болып, жобаны талћылап,
соѓѕы нџсћасын ќзiрлейтiн болады. Еѓ љздiк атанѕан жоба
авторын премьер-министрмен таѓѕы ас iшiп, жобасын талћылай
алады.
– Ћазiр ћатарларыѓызда кiмдер бар? Жас ерекшелiгi
бойынша жќне мамандыћтары бойынша жiктеп, сараптама
жљргiздiѓiздер ме?
– Бiрден айта кететiн нќрсе, бiздi халыћ жастар џйымы деп
шатастырып жатады. Бiраћ, жџрт ойлаѕандай емес. Атымыз
айтып тџрѕандай, Жалпыџлттыћ ћозѕалыс болѕан соѓ,
халыћтыѓ ќр жас ерекшелiгiндегi блiгiн ћамтимыз.
Ћатарымызда алдыѓѕы толћын мен кейiнгi толћын, аѕа буын
да бар. Дегенмен, сапымыздаѕылардыѓ кп блiгi 25 пен 45
жас аралыѕындаѕы экономикалыћ активтi азаматтар. Ћазiр
белсендiлерiмiз саны 5000 мыѓѕа жуыћтады. Олардыѓ
барлыѕы з саласында белгiлi бiр жетiстiкке жеткен
зияткерлiк ќлеуетi жоѕары адамдар десек, жаѓсаћ емес. Бiз
мљшелерiмiздi кбейтемiз деп жаныћпаймыз. Сапа жаѕына
кѓiл блуге бейiлмiз. Сапалыћ ћџрамын айтар болсаћ
белсендiлерiмiздiѓ 15 пайызы – мемлекеттiк ћызметкерлер,
17 пайызы – медицина саласы кiлдерi, 13 пайызы –
бизнесмендер мен кќсiпкерлер болса, 7 пайызы – бџћаралыћ
аћпарат ћџралдары кiлдерi, 9 пайызы – саяси џйым
кiлдерi, 10 пайызы – Љкiметтiк емес џйым кiлдерi, 12
пайызы – џлттыћ компания жќне 6 пайызы – шетелдiк
компания жќне 11 пайызы т.б.
– Бљгiнде жастар саясатын сынаушылар баршылыћ.
Жастармен жџмыс iстеп жатћан џйымдар да баршылыћ.
Ќрине, олардыѓ жџмыс iстеу тќсiлдерi ќрћилы. Жалпыџлттыћ
џйым болѕан соѓ, барлыѕын, оныѓ iшiнде, жастарды да
ћамтиды екенсiздер. Ендеше, осы бiр бойында ћуаты тасыѕан
жас толћынѕа ћатысты ћозѕалыстыѓ нендей жобалары бар ?
– Ћозѕалыстыѓ жастар саясатына кзћарасы
Стратегияда айтылѕан Елбасыныѓ жастарѕа љндеуiнен
туындайды. Мемлекет басшысы «Мен жариялаѕан жаѓа
саяси, экономикалыћ баѕыт сiздерге еѓ мыћты бiлiм берiп,
демек, лайыћты болашаћпен ћамтамасыз ету болмаћ.
Ћазаћстанныѓ жаѓа, жас буынына љмiт артамын. Сiздер жаѓа
баѕытты алѕа жылжытушылар болуѕа тиiссiздер» деген
болатын. Осы тџрѕыдан алѕанда, ћозѕалыстыѓ жастар
саясатын жљзеге асыруѕа арналѕан ќзiрге екi жобасы бар.
Оныѓ бiрi – кадрдан тапшылыћ крiп отырѕан аймаћтарѕа
жастарды жiберудi кздейтiн «Серпiн», екiншiсi – шалѕай
ауылдардаѕы жастарѕа кќсiби баѕдар берудi кздейтiн
«Зияткер џрпаћ» жобасы. «Серпiн» ћазiр ћозѕалыс
белсендiлерi мен ЋР Бiлiм жќне ѕылым министрлiгiмен
бiрлесiп атћарылып жатыр. Ћысћаша мазмџны былай:
мќселен, Солтљстiк Ћазаћстан облысына мџѕалiм мамандары
жетiспейдi делiк. Љкiмет блген тегiн гранттар бойынша
елiмiздiѓ ќр аймаѕынан осы Петропавл ћаласындаѕы
университетте оћыѕысы келетiн жастар iрiктеледi. Бџл љшiн
белсендiлерiмiз аймаћтарѕа барып, ерiктiлермен кездесiп,
оларѕа шеберлiк дќрiстерiн ткiзедi. Олардыѓ ћалауларын
тыѓдайды жќне аймаћтарѕа жнелтуге дайындайды. Жоба
нќтижесi бойынша жастарымыз оћыѕан жерiнде сiп-нiп,
сол жерде тџраћтап, жџмыс орнымен ћамтылады. Сол
арћылы кќсiптiк тапшылыћ мќселесi шешiледi, ќрi
жџмыссыздыћтыѓ тљйткiлiн бiршама азайтамыз. Ал
«Зияткер џрпаћ» аталатын екiншi жобамыз бойынша, мiр
жолында наћтылы жетiстiкке жеткен кшбасшылар,
танымал азаматтар, яки ћозѕалыс белсендiлерi ќрћайсысы
з саласы бойынша ѓiрлерге барып, ауыл-аймаћты аралап,
жастарѕа кќсiби баѕыт-баѕдар берiп, здерiнiѓ жеке мiрлiк
тќжiрибелерi мен табыстарымен блiсiп, шеберлiк
дќрiстерiн ткiзедi. Жобаныѓ кздегенi де сол, ауылдаѕы жас
џрпаћтыѓ кќсiби тџрѕыда дџрыс орнын таба бiлiп,
болашаћта зiн-зi дамыту туралы наћты тљсiнiк берiп,
олардыѓ бойында ел ертеѓiне деген сенiм џялату. Тренингтер
нќтижесi бойынша жастардыѓ жеке тџлѕалыћ ћарым-
ћабiлетiн ашу љшiн жаѕдай жасалатын болады деген
ойдамын.
– «Зияткер џрпаћ» жобасы бойынша дќрiс ткiзiп,
жастарды ынталандырып, жетiстiкке ћџлшындырѕан танымал
тџлѕалар ћатарында кiмдер бар?
– «Зияткер џрпаћ» 15 ћыркљйекте басталѕан болатын.
Сол сќттен бастап, бiз елдiѓ кз алдында жљрген, ќр саладаѕы
беделi зор, айтары мол асћар бел азаматтардыѓ бiрпарасын
Ћазаћстанныѓ ќр ћиырындаѕы шалѕай ауылдардаѕы
мектептерге жiберiп љлгердiк. Мќселен, бастамасы ретiнде
танымал саясаттанушы Ерлан Ћарин, белгiлi ћоѕам
ћайраткерi Мџрат Ќбенов, «Ћазаћстан – 2050» Жалпыџлттыћ
ћозѕалысыныѓ кеѓес траѕасы Данат Жџмин, актерлардан
Азамат Сатыбалды, Айгљл Иманбаева, шоумен Ќнуар
Нџрпейiсов, Ћазаћстан КВН одаѕыныѓ президентi Есен
Елеукен жќне зiм де ќкемнiѓ туып-скен ѓiрi Жамбыл
облысындаѕы Сќлiмбай ауылына барып, оћушылармен
кездесiп ћайттым. Тџтастай алѕанда, жобаныѓ бас-аяѕына
дейiн, яки 4 ай iшiнде 300 танымал тџлѕаны ауыл-ауылѕа
жiбермек ниетiмiз бар.
– Осы жобаныѓ тиiмдiлiгi ћандай болады деп ойлайсыз?
– Бќрiмiз де ћаршадай кезiмiзде бiреуге елiктеп стiк.
Белгiлi бiр салада жетiстiкке жеткен азаматты пiр тџтып
ержеттiк. Адамныѓ тџлѕа болып ћалыптасып, белгiлi бiр
жетiстiкке жетуiне сол саладаѕы атаћты адамныѓ ыћпалы
болары аныћ. Бiр ѕана атаћты ћолбасшы Бауыржан
Момышџлыныѓ феноменiн айтсаћ. Жамбыл облысындаѕы
Жуалы ауданы ќлдећашан халыћ арасында генералдар мекенi
аталып кеткен. Яки, сол ауылдан пќленбай ќскери тџлѕаныѓ
туылѕанын меѓзегенi ѕой. Сол сияћты, ќр ауылдыѓ азаматы
зiнiѓ кiндiк ћаны тамѕан лкесiне барып, оћушылармен
кездесiп, олардыѓ љмiтiне ћанат бiтiрiп, шабытын љстеп,
рухтандырып кетсе, оныѓ нќтижесi ертеѓ сол ѓiрден
шыћћан ресi биiк рендер арћылы крiнедi деп ойлаймын.
– Ќѓгiмеѓiзге рахмет!
Ќѓгiмелескен –
АНЫЋТАМАСЫ