2.  Хүн гадаад орчныг хүртэх, хүлээн авах нь
сэрэл, хүртэхүйн процесстой холбоотой.
 Сэрэл гэдэг нь юмсын аль нэг шинжийг хүлээн
авч мэдрэх, ө.х. харах, сонсох, үнэрлэх, амтлах
г.м. Сэрлийн хувьд сэрэхүйн зааг, дасан зохицох
чадвар, мэдрэх чадвар дээшлэх г.м. үзэгдлүүд
яригдана.

3.  Хүртэхүй гэдэг нь бодит байдал, юмс үзэгдлийг
бүхэлд нь хүлээн авах процесс. Орон зай, цаг
хугацааны, хөдөлгөөний гэж 3 ангилна.
 Хүртэхүйд бодит, тогтвортой, дүгнэн
цэгцлэгдсэн, бүхэллэг гэсэн шинжүүд яригдана.
 Сэтгэц хэвийн бус үед эдгээр чанарууд алдагддаг.
 Анхаарал гэдэг нь мэдээллийг бусдаас онцлон
сонгох байдал. Анхааралд
багтаамж, хуваарилалт, төвлөрөлт, тогтворжилт,
хурд гэсэн чанарууд яригдана. Анхаарлыг шууд
болон дам, зориудын болон санамсаргүй гэж
ангилдаг.

4.  Хүртэж байгаа зүйлээ буруу тайлбарлах, юмсыг
буруу хүртэн тусгаж авахыг хүртэхүйд үүсэх
алдаа гэнэ. Энэ үзэгдлийг хүмүүс практикт өргөн
ашигладаг. Жишээ нь: намхан, махлаг хүмүүс
өндөр туранхай харагдахын тулд босоо шулуун
хээтэй бараан өнгийн хувцас өмсөх, өрөө
тасалгааг цэлгэр уудам харагдуулахын тулд
цайвар өнгөөр будаж, овор багатай эд хогшил
тавих гэх мэт. Юмсын хэлбэр дүрсийг
таниулах, зураг схем хийх зэрэгт хүртэхүйн
эндүү ташаа үзэгдлийг эергээр ашиглах
боломжтой.

5.  Сонирхолтой хичээлийн цаг нисэх мэт хурдан өнгөрдөг
 Хувь хүний зүгээс тухайн зүйлд хандах урьдчилсан чиг
хандлага цаг хугацааг хүртэхэд нөлөөлнө. Ж: шалгалтын
өдрүүдэд цаг хугацаа богиноссон мэт санагддаг
 Өнгөрсөн үйл явдал ямар байснаас цаг хугацааны
дурсамж хамаарна. Сонирхолтой үйл явдлаар дүүрэн он
жилүүд хурдан өнгөрсөн мэт санагддаг
 Цаг хугацааг хүртэхэд хүний нас хамааралтай. Настай
хүмүүсийн хувьд цаг хугацаа хурдан өнгөрч
байгаа, амьдрал богино мэт санагддаг бол хүүхдүүдийн
хувьд удаан, том болох болоогүй мэт санагддаг

6.  Энэ хүртэхүйн үндсэн дээр хүн өөрийн
хөдөлгөөнийг зохицуулах нь цөөнгүй. Жишээ
нь, теннис тоглох, бөмбөг шидэх гэж байгаа
хүнийг хараад бөмбөг хүлээн авахад
бэлтгэх, унаж байгаа зүйлийг тосч авах, машин
хараад зогсох, мэдэж байгаа зүйлээ хэлэх гэсэн
хүүхдийн дохио зангаа, нүүрний хувирлыг
хараад багш ярих зөвшөөрөл олгох гэх мэт.

7.  Хүмүүс орчин тойрноосоо тодорхой сэтгэгдэл
хүлээн авч энэ нь ул мөр үлдээх бөгөөд
шаардлагатай үед нөхөн сэргээгдэж байдаг. Энэ
процессыг ой тогтоолт гэнэ. Өөрөөр өнгөрсөн
туршлагын тусгал ч гэж тодорхойлж болох юм.
Ой тогтоолтыг хүний амьдралын туршлагыг
хүлээн авах, хадгалах, нөхөн сэргээх чадвартай
холбон тайлбарладаг.
 Ой тогтоолт нь тогтоох, хадгалах, сэргээн
санах, мартах гэсэн функцтэй.

8.  Генетик – Амьдралд зайлшгүй шаардлагатай
биологийн, сэтгэлзүйн ба зан байдлын шинж
чанарыг удамшлын замаар дамжуулах ой.
 Механик – Амьдралын туршлагыг эзэмших
чадвартай холбоотой
 Утгын ой

9.  Иконик ой – Мэдээллийг боловсруулахгүйгээр дүр зургийг
нь сэтгэлдээ буулгахтай холбоотой. Мэдрэхүйн
эрхтнээр мэдээллийг шууд тусгах ой юм. 0.1с-0.5с. Дүр
зургийн ой ч гэж нэрлэдэг.
 Богино хугацааны ой - Богино хугацаанд мэдээллийг
хадгалах ой. Ойролцоогоор 20 с. Хүлээн авсан мэдээллийг
тэр чигээр нь биш, харин нэгтгэн дүгнэсэн хэлбэрээр
хадгалдаг. 5-9 нэгж мэдээллийг тогтоодог.
 Шуурхай ой - Үргэлжлэх хугацаа хэдэн с-ээс хэдэн өдөр
байж болно. Шаардлагатай хугацааны турш мэдээллийг
хадгалдаг. Ж: 5 дах өдөр шалгалттай гэвэл тэр үе
хүртэл мэдээллийг хадгална.
 Удаан хугацааны ой - Тодорхойгүй хугацааны турш
мэдээллийг хадгалах бөгөөд мэдээллийг хэд дахин ч нөхөн
сэргээж болно.

10.  Харааны ой – Харааны дүр зургаар
хадгалах, нөхөн сэргээх ой. Зохион бодох
чадвартай холбоотой.
 Сонсголын ой – Дуу чимээ, хөгжим, яриаг
хадгалах чадвартай холбоотой яригдана
 Хөдөлгөөний ой – Хөдөлгөөний дадал, чадвартай
холбоотой байна. Алхах, бичих, зурах, спортын
болон бүжгийн хөдөлгөөнийг илүүтэй тусгадаг.
 Сэтгэлийн хөдөлгөөний ой – Хүний сэтгэгдэлд
үндэслэдэг ойн хэлбэр. Илүү бат бөх
хадгалагддаг.

11.  Зориудын болон санамсаргүй ой. Хүний зоригийн
процесс оролцож байгаа эсэхээр нь ингэж
ангилдаг.
 Хүмүүс янз бүрийн параметрээр ойн хувьд өөр
хоорондоо ялгаатай байна. Хурд, бат бөх
чанар, үргэлжлэх хугацаа, оновчтой
байдал, багтаамж. Энэ бүгд ойн тоон
тодорхойлолт. Харин ой тогтоолтын дээрх
хэлбэрүүдээс аль нь давамгайлав гэдэг нь
чанарын тодорхойлолт болно. Гэвч ойн цэвэр
хэлбэр гэж үгүй.

12.  Ой тогтоолтын нийлэмж:
 утгын,
 адил төсийн,
 эсрэг тэсрэгийн

13.  Механик ой тасралтгүй хөгжсөөр логик ойгоор
солигдоно.
 Шууд ой нь тогтоох болон нөхөн сэргээхийн
тулд янз бүрийн мнемотехникын арга
барил, хэрэглүүрийг идэвхтэй, ухамсартай
ашиглах шууд бус ойд шилждэг.
 Хүүхэд насанд ноѐлдог санамсаргүй ой
зориудын шинж чанартай болно.

14.  Зохион бодохуй гэдэг нь туршлага төсөөллийн
үндсэн дээр юмс үзэгдлийн дүр зургийг бий болгох
танин мэдэхүйн процесс юм.
 Зохион бодохуй гэдэг нь хөдөлмөрийн бүтээлийн
дүр зургийг өмнөөс загварчлах, мөн асуудлын
тохироо тодорхойгүй үед илрэх бүтээлч үйл
ажиллагааны зайлшгүй элемент юм. Зохион бодохуй
зөвхөн хүнд байдаг. Ямар ч ажил хийхийн өмнө үр
дүнг урдаас төсөөлөн төлөвлөсөн байдаг. Хийх
зүйлийхээ дүр зургийг бий болголгүйгээр ажил
хийдэггүй.

15.  Ерөнхийд нь 4 ангилдаг.
 Идэвхтэй – Хүн өөрийн хүсэл зоригийн дагуу тохирсон
дүрийг бий болгон ашиглах
 Идэвхгүй – Хүсэл зоригоос гадуур ухамсаргүйгээр дүр аяндаа
үүсэх процесс. Бодит байдлаас хол хөндий, юм зөгнөх
байдлаар илэрдэг. Гол төлөв ухамсарт үйл ажиллагаа
сулрах, хүн идэвхтэй үйлдэлд оролцоогүй
байх, галлюцинаци, аффект болон нойрсох үед илэрнэ.
 Бүтээлч - Зүгээр л механикаар хуулбарласан эсвэл сэргээгдсэн
биш, хүн бодит байдалд ухамсартайгаар гадны нөлөөгүй дүр
зургийг бий болгох
 Бүтээлч бус /Сэргээн хуулбарлагдсан/ - Ямар нэг стимулын
үндсэн дээр дүр үүсэх процесс. Тухайлбал ном унших, зураг
харах, ямар нэг юм сонсохтой холбоотой илэрнэ

16.  Зөгнөл – Зохион бодохуй нь бодит амьдралтай
нийцэх юм ховор, эсвэл огт байхгүй дүр зураг
 Мөрөөдөл – Хүний бодол санаа нь ирээдүйд чиглэсэн
шинжтэй дүр зураг
 Зүүд – Зохион бодохуйн идэвхгүй зориудын бус
хэлбэр. Гол төлөв ухамсрын доор, саатлын
нөлөөгөөр явагддаг. Зүүдний агуулгыг санадаг нь
нойрсох үед ой тогтоолт идэвхтэй ажилладгийг
харуулж байна. Нойронд хариу үйлдлийн шилэн
сонгох чанар ажиглагддаг. Ж: Эх хүн хүүхдэдээ маш
мэдрэмтгий унтдаг.

17.  Галлюцинаци. Сэтгэц ба организмын өөрчлөлтийн
үед эмгэг хэлбэрээр илэрдэг.
 Стигмат. Хэт хүчтэй зохион бодох. Ж: Иесүсийн
мэндэлсэн өдөр зарим шүтлэгтэн биедээ шарх сорви
гартал зохион боддог.
 Дидактоген. Зөгнөлт айдас. Багшийн сурган
хүмүүжүүлэх тактикгүй үйлдэл нь ийм байдалд
хүргэдэг.
 Идеомотор үйлдэл. Зохион бодож буй зүйлийн хамт
ухамсаргүй хөдөлгөөн дагалдах үзэгдэл. Ө.х
хөдөлгөөний тухай төсөөлөхөд мэдрэхүйн эрхтэн
ухамсрын хяналтгүй дагалдана.

18.  Нийлүүлэх арга. Хүн амьдралдаа тохиолдсон
олон шинж тэмдгийг өөр хооронд нь
холбож, шинэ дүр зураг гаргахыг хэлнэ. Ж:
үлгэрийн янз бүрийн дүр, тахиан хөлтэй эргэдэг
байшин гэх мэт.
 Юмсын хэмжээг ихэсгэх эсвэл багасгах замаар
өөрчлөх. Ж: хүн зурахдаа толгойг нь эсвэл
биеийн аль нэг хэсгийг том зурах.

19.  Тодотгох арга. Тухайн юмс үзэгдлийн голлох шинж
дээр ургуулан дүр босгох.
 Нийтлэг шинжээр зохион бодох. Ж: дарга гэвэл
бүдүүн гэдэстэй, нүдний шил зүүсэн, дипломат цүнх
барьсан гэх мэт.
 Загварчлах, зүйрлэж бодох арга. Ж: миний дүүтэй
адил юм, ингэж байгаа байх г.м. Антарктид тивд
байдаг пингвинийг ажиглаад, зохион бүтээгчид
хөвсгөр цасанд хий эргэхгүй “Пингвин” гэдэг машин
зохион бүтээсэн. Зарим төрлийн дун хорхойны
хөдөлгөөнийг ажигласны үндсэн дээр эрдэмтэд усан
замын шинэ төхөөрөмж бүтээсэн г.м.

20.  Зохион бодохуй нь дараах үүрэгтэй.
 Хөдөлмөрийн эцсийн төдийгүй, завсрын
бүтээгдэхүүнийг төсөөлөх
 Бодит байдлыг дүр зургаар төсөөлөх
 Хийх ажлын талаар сэтгэцийн загвар үүсгэх
 Хүний хэрэгцээг сэдэлжүүлэх
 Үйл ажиллагааг төлөвшүүлэх
 Сэтгэлийн хөдөлгөөний байдлыг зохицуулах

21.  Зохион бодохуйн тусламжтайгаар организмын
байдал ба сэтгэц физиологийн байдлыг удирдаж
болно. Тухайлбал амьсгалын ритм, пульс, цусны
даралт гэх мэт. Үүнтэй холбоотой аутотренингийн
арга практикт өргөн хэрэглэгддэг. Хүн өөртөө
итгүүлэн үнэмшүүлэх замаар организмын байдлыг
өөрчилдөг. Энэ нь сэтгэлийн хөдөлгөөнөө
ухамсартайгаар зохицуулах, сэтгэлээ барьж
сурах, мөн оюуны болон биеийн ачааллын үед
түргэн хугацааны дотор бие организмаа сэргээх
зэрэг үйлчлэл үзүүлдэг.

22.  Зохион бодохуй органик процессуудтай нягт
холбоотой байдаг. Санаагаар өвдөх үзэгдэл байна.
 Зохион бодохуйн тусламжтайгаар хүнийг эмчлэх
гипнозын арга бий.
 Хүнийг судалж болно. Зохион бодохуй нь бие хүний
тусгалын шинж, тухайн үе дэх сэтгэлзүйн байдлыг
илэрхийлдэг. Үүнийг ТАТ, Роршарх, Розенцвейг г.м
аргачлалаар судалдаг.
 Урлаг, уран сайхны хөдөлгөгч хүч нь зохион бодохуй
юм.