1. БАТЛАВ:
НББ-ийн тэнхимийн эрхлэгч
ЛЕКЦ №9
Л.Баасандорж /док-т МНБ/
ГААЛИЙН АЛБАН ТАТВАР
Гаалийн алба нь үндэсний зах зээлд нөлөө бүхий гадаад худалдаанд хяналт тавих, хязгаарлалт
хийх, үндэсний эрх ашгаа хамгаалах, аюулгүй байдлаа хангах замаар төсвийн орлогод хувь нэмэр
оруулдаг. Гаалийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилго нь зохицуулалтын хамгаалалтын, санхүүгийн эх
үүсвэрийг бий болгоход оршино.
Гаалийн үнийг дараах байдлаар олно.
ГҮ=ХҮ+(Т+К+Д+П+О)-Х
ГҮ-гаалийн үнэ
ХҮ-Хэлцлийн үнэ –гэрээний дагуу бараанд төлсөн болон төлбөл зохих үнэ
Т-хил хүртлэх тээвэрлэлт, ачиэ буулгах зардал, даатгалын хураамж
К-коммиссийн болон зуучлалын хөлс
Д-үнэ төлбөргүй эсвэл хямдруулсан үнээр нэхэмжилсэн бараа, ажил үйлчилгээний өртгийн хэсэг
П-Патент буюу оюуны өмчийн төлбөр
О-Олох орлогосоо худалдагчид төлөх хэсэг
Х- Бодит үнээс хасах төлбөр, зардал
Гаалийн татварын хувь хэмжээг дор дурдсан хэлбэрээр тогтооно.
1. Гаалийн үнээс хувиар
2. Барааны нэгжид мөнгөн илэрхийллээр
3. Дээрхи 2-г хослуулан.
Гаалийн албан татварыг нягглан бодох бүртгэлд тусгах
Гаалийн байгууллага нь гаалийн хилээр нэвтрүүлэх бараанд гаалийн тарифын дагуу гаалийн үнийг
үндэслэн татвар ногдуулна. Гаалийн тарифын хувь, хэмжээг тогтоох, бууруулах, нэмэгдүүлэх, гаалийн
татвараас чөлөөлөхдөө тухайн барааны код, нэр төрлийг «Барааг тодорхойлох, кодлох
уялдуулсан систем»-ийн дагуу заана.
Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь бараа, түүхий эд, материал импортлох болон экспортлох үед
ногдох гаалийн татварыг тэдгээрийн үнэ, өртөгт шингээж:
ДТ Тоног төхөөрөмж /Бараа материал
/Түүхий эд, материал
ххх
КТ Гаалийн татварын өглөг
ххх
Гаалийн татварыг гаалийн байгууллагад төлөх үед:
ДТ Гаалийн татварын өглөг
ххх
КТ Мөнгөн хөрөнгө
ххх
Жишээ нь:
"Сан" ХХК үйлдвэрлэлээ өргөтгөх зорилгоор 100.000.000 төгрөгийн гаалийн үнэлгээтэй тоног
төхөөрөмж, 60.000.000 төгрөгийн гаалийн үнэлгээтэй түүхий-эд импортоор оруулжээ. /Гаалийн
албан татварын хувь хэмжээ-5 хувь/
Гүйцэтгэх нь: Гаалийн албан татвартай холбоотой журналын бичилт хийх
Бодолт:
Гаалийн албан татварыг импортлох үед төлбөл зохих гаалийн албан татварын хэмжээгээр:
ДТ Тоног төхөөрөмж
5000000
ДТ Түүхий эд, материал
3000000
КТ Гаалийн татварын өглөг
8000000
Гаалийн албан татварыг гаалийн байгууллагад төлөх үед:
ДТ Гаалийн татварын өглөг
8000000
КТ Мөнгөн хөрөнгө
8000000

2. Äààòãàëûí ìºí ÷àíàð, ò¿¿íèé ¿¿ðýã
Õ¿íèé íèéãýì íü ìàòåðèàëëàã áàÿëàãèéí ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä áàéãàëä ÿìàãò èäýâõòýé íºëººëæ, ò¿¿íòýé ÿìàãò
òýìöýë ÿâóóëñààð èðæýý. Øèíæëýõ óõààí- òåõíèêèéí îëîëò, àìæèëòûí ¿ð ä¿íä áàéãàëèéí íóóöûã òàíèí ìýäýæ, ò¿¿íèéã
õýðýãöýýãýý õàíãàõàä àøèãëàæ èðñýí áîëîâ÷ áàéãàëèéí õ¿÷íèé ç¿éë çàðèì ñºðºã íºëººëºë íü ìàòåðèàëëàã áàÿëàãò
õîõèðîë ó÷ðóóëñààð áàéíà. Òóõàéëáàë: Ãàí, ìºíäºð, óñíû ¿åð, ãàçàð õºäëºëò, øèð¿¿í ñàëõè ãýõ ìýò áàéãàëèéí ãýíýòèéí
àþóë ãàë ò¿éìýð, ìàëûí ýëäýâ õàëäâàðò ºâ÷èí çýðýã íü õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë, èðãýäèéí àõóéä ãàðç õîõèðîë
ó÷ðóóëàõ íü öººíã¿é òîõèîëääîã, øèíæëýõ óõààí-òåõíèêèéí äýâøèë ¿éëäâýðëýëä ã¿íçãèé íýâòðýõèéí õýðýýð òåõíèêèéí îñîë
íýìýãäýõ õàíäëàãà ãàð÷ áàéíà. Äààòãàëûí òóõàé àâ÷ ¿çýõèéí ºìíº ýðñäýë ãýñýí îéëãîëò àâàõ íü ç¿éòýé þì. Ýðñäýë íü ºäºð
òóòìûí àìüäðàëä ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëýýñ èðýýä¿éä ó÷èð÷ áîëîõ àþóë, îñîë áºãººä ãýõäýý ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
àðãà õýìæýý àâáàë ó÷ðàõ õîõèðëûã áàãàñãàíà. Ýðñäýë íü ýä õºðºíãº, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, òýð÷ áàéòóãàé àìü íàñàíä íü ó÷èð÷
áîëîõ õîõèðîë, àþóëûã ººðòºº àãóóëñàí äààòãàëûí îíöãîé õýðýã ÿâäàë þì. Ýäãýýðýýñ ãàäíà èðãýäýä õóâèéí àìüäðàëä íü
ýðñäýë ó÷ðàõàä òóõàéëáàë: òýæýýã÷ýý àëäàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàíû òºëºº ýä ìàòåðèàëûí õàíãàìæ ¿ç¿¿ëýõ
¿éë àæèëëàãàà çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéäàã. Äààòãàë íü ýðñäëèéã áàãàñãàõ ¿íäñýí àðãà þì. Ýðñäëèéí ò¿âøèíã
áàãàñãàõ ãýæ õîõèðîë ãàð÷ áîëîõ ìàãàäëàëûã áàãàñãàõ áà õîõèðëûí õýìæýýã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã õýëíý. ßìàð íýã
îíöãîé õýðýã ÿâäàë òîõèîëäîëîîñ ¿¿ññýí ¿ð äàãâàðûí óëìààñ õîõèðîë ó÷ðàõ áóþó áîëæ ìýäýõ àþóëûã ýðñäýë ãýíý.
Ýðñäýë íü îëîí àãóóëãàòàé þì.
 Ýðñäýë íü ººðòºº àþóëòàé áàéäëûã àãóóëàõ áà ýðñäýë áîëîõã¿é ÷ áàéæ ìýäíý, áîëîõ íü àëáà áèø.
 Äààòãàëûí ýðñäýë ãýæ áîëçîøã¿é àþóëò áàéäëûí õýìæýý, ò¿âøèíã õýëíý.
 Äààòãàëûí ýðñäýë ãýäýã íü äààòãàëûí áàéãóóëëàãûí äààòãàëûí áîëîí õàðèóöëàãûí òîäîðõîé õýëáýð òºðºë þì.
Ýä õºðºí㺠ýçýìøèæ áóé ÿìàð ÷ ñóáüåêò ó÷èð÷ áîëîõ àþóë, îñëîîñ õàìãààëàëòòàé áàéõûã õ¿ñäýã áà ¿¿íýýñ äààòãàëûí
ñîíèðõîë áèé áîëíî. ªºðººð õýëáýë áîëçîøã¿é áþóë îñëîîñ äààòãàãäñàí áàéõûã õ¿ñíý. Ýíý íü äàðààõ õîëáîîã áèé áîëãîíî.
Ýä õºðºí㺠ýçýìøèã÷
Ýä õºðºíãèéí ñîíèðõîë
Äààòãàëûí ñîíèðõîë
Äààòãàë (äààòãàí õàìãààëàõ)
Íèéãýì, õóâü õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà ñàíàà áîäëîîñ ¿ë øàëòãààëàõ áóþó äàâòàãäàøã¿é õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ áàéãàëèéí ãýíýòèéí
àþóë, ãàë ò¿éìýð çýðýã îíöãîé òîõèîëäîë ¿åèéí ¿åä áàéñààð áàéãààãààñ ¿íäýñëýí õ¿í, íèéãýìä äààòãàë áàéõ øààðäëàãàòàé
áîëæýý. Äààòãàë íü ýðñäëèéí çàðèì õýñãèéã äààòãàõ ýäèéí çàñãèéí õýðýãñýë þì.

3. Äààòãàëûí àíãèëàë
Äààòãàãч , äààòãóóëàãчèéí
ñòàòóñààð
Øàòàëñàí áàéäëààð
̺íãºí õºðºíãèéí õàðèëöààãààð
Äààòгаë , äààòãóóëàãчèéí
õàðèëöààíû õýëáýðýýð
Äààòãàëûí îáúåêòîîð
Àþóë ¿¿ñýõ òºð뺺ð
¯íäýñíèé çàõ çýýë
Õóâü õ¿í
Õóâààðëàëòûí
Çààâàë äààòãóóëàõ
Äàëàéí
Ãàë
Ãàäààä ýäèéí çàñãèéí ¿éë
àæèëãààíû äààòãàë
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí
Äàõèí õóâààðëàëòûí
Ñàéí äóðààð äààòãóóëàõ
Òýýâðèéí
Ãàí
Àчààíû ã.ì
¯åðèéí
Óëñ
Äààòãàëûí
ñàëáàð
Ýä õºðºíãèéí
äàòãàë
Õóâèéí
äààòãàë
Õàðèóöëàãûí
äààòãàë
¯éëäâýðëýë
ýðõëýãчäèéí
ýðñäýëèéí
äààòãàë

4. Ýä õºðºíãèéí äààòãàë
oa
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý,
õîðøîîëîë, îëîí íèéòèéí
áàéãóóëëàãûí äààòãàë
պ人 àæ àõóéí ¿éëäâýðèéí
ãàçàð, ôåðìåðèéí àæ àõóéí
äààòãàë
Áàðèëãûí äààòãàë
Áàðèëãûí äààòãàë
À÷ààíû òýýâðèéí
äààòãàë
Òýýâýðëýñýí
à÷ààíû
Èðãýäèéí ýä
õºðºíãèéí
äààòãàë
Áàðèëãûí äààòãàë
äààòãàë
Ýä õºðºíãèéí äààòãàë
/òîíîã òºõººðºìæ,
òåõíîëîãè/
պ人 àæ àõóéí
òàðèìàë óðãàìëûí
äààòãàë
Õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõëýõ äààòãàë
Ìàë àìüòäûí äààòãàë
Òýýâðèéí õýðýãñëèéí
äààòãàë
Òýýâðèéí õýðýãñëèéí
äààòãàë
պ人 àæ àõóéí
òåõíèêèéí äààòãàë
Îðîí áàéðíû äààòãàë
Êîíòåéíåðûí
äààòãàë
Ãýðèéí ýä õîãøëûí
äààòãàë
Ìàë àìüòäûí äààòãàë

5. Õóâèéí äààòãàë
Àìü íàñíû
äààòãàë
Àìü íàñíû
õîñîëñîí
äààòãàë
Õ¿¿õýäèéí
äààòãàë
Ãýðëýëòèéí
äààòãàë
Íàñ áàðàõ, õºäºëìºðèéí
÷àäâàðàà ò¿ð àëäàõ
äààòãàë
Òýòãýâðèéí
äààòãàë
Ãýíýòèéí îñëûí
äààòãàë
Ýð¿¿ë ìýíäèéí
äààòãàë
Ãýíýòèéí îñëèéí
äààòãàë /õóâèéí/
Íèéò ýì÷èëãýýíèé
çàðäëûí äààòãàë
Áàéãóóëëàãààñ
àæèëëàãñàäûã
äààòãàõ äààòãàë
Õèëèéí ÷àíàäàä ÿâàõ
¿åèéí ýì÷èëãýýíèé
çàðäëûí äààòãàë
Çîð÷èí
ÿâàã÷äûí
äààòãàë
Øèäíèé
ýì÷èëãýýíèé
çàðäëûí
äààòãàë
Õàãàëãààíû ¿ñèéí
äààòãàë