1. Архангай аймгийн хүн амын хооллолтын байдлын зарим үнэлгээ
Э.Баянжаргал
ШУТИС-ХИБС, хүнс хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний менежментийн багийн 4-р курсын оюутан
Baynaa_1224@yahoo.com
Удирдсан багш магистр Д. Амарбаясгалан
ШУТИС-ХИБС , хүнс хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний менежментийн багийн багш
Хураангуй
Хүнсний чанар, эрүүл аюулгүй байдал” нь зөвхөн бүтээгдэхүүний эрүүл ахуй, ариун
цэврийн асуудал биш, харин хүнс хоолоор хүний бие махбодид шаардлагатай биологийн идэвхит бодисын
зохистой хэмжээг хангаж байгаа эсэхийг хянаж, үнэлэх, өргөн хүрээтэй, нийгмийн эрүүл мэндийн бодлогын
үндсэн хэсэг юм.Ийм учраас зах зээл хөгжсөн орнуудад, тэр ч байтугай манайхтай адил нийгмийн
тогтолцоонд байсан ОХУ, Болгар, Унгар, Польш, Чех улсад хүнсний чанар, эрүүл ахуйн аюулгүй байдал,
хэрэглээ, бодит хооллолтын хяналт, үнэлгээний бодлого төрийн анхаарлын төвд байнга оршдог. Ялангуяа
хөдөө орон нутгийн хүн амын хооллолтын асуудал анхаарал татсан хэвээр байна.
Түлхүүр үг
хоол хүнс, аюулгүй байдал, шимт чанар,
Оршил
Улс орны хөгжил, аюулгүй байдал нь хүн амын эрүүл мэнд ихээхэн үүрэгтэйн учир өсвөр үеийн
зохистой хооллолтын асуудал, хоол, хүнсний бүтээгдэхүүнээр өөрсдийгөө хангах түвшинг нэмэгдүүлэх
зайлшгүй шаардлагын үүднээс ХАА-н гаралтай түүхий эд, хүнс үйлдвэрлэгчдээ нэн даруй дэмжих талаар
яаралтай оновчтой арга хэмжээ авах шаардлагын үүднээс 2012 оны 12 сарын 20-ны өдөр “Хүнсний тухай”,
“Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай” хуулийг шинэчлэн найруулж батлан мөрдөж
эхэлсэн. Хүн амын хооллолтын талаар төрөөс баримтлах бодлого нь- уламжлал, зан заншил, үндэстний
онцлог, эдийн засгийн тооцсон зохистой, эрүүл хоолоор хангахад чиглэсэн иж бүрэн арга хэмжээ байдаг.
Эдгээр нь хооллолт, эрүүл мэндэд чиглэсэн байнгын судалгаа, шинжилгээнд үндэслэнэ.
1990 оноос хойш төрөөс хэрэгжүүлсэн олон түвшинт иж бүрэн судалгааны дүнд хүн амын
хооллолтын байдал, хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүний хэрэглээний чанар, аюулгүй байдлыг зохих
хэмжээгээр тоо болон чанараар үнэлэх боломжтой болсоор байна.Зохистой хооллолтын асуудлыг
шийдвэрлэн оновчлох шаардлагын үүднээс хооллолтын байдал, хоол, хүнсний хомсдолын тухай мэдээллийг
бодитой болгох чиглэлд төрөл бүрийн арга, аргачлал ашиглан судалсан энэ талын үнэлгээнүүдийн үр дүнг
харьцуулан судлах шаардлагтай байна. Ялангуяа хөдөө орон нутгийн хүн амын хооллолтын асуудал
анхаарал татсан хэвээр байна.
Судалгааны хэсэг
Судалгаа 1. Архангай аймгийн хүн амын хүнсний бодит хэрэглээг судлан хүнсний балансаар тооцох
Хүснэгт 1.Судалгааны арга зүй*
Мэдээллийн эх үүсвэр
Хүнсний балансын статистик өгөгдлийн судалгаа
Өрхийн хэрэглээ*
24 цагийн эргэн санах судалгаа
Мэдээллийн шинж чанар
Хүн амын хүнсний бодит хэрэглээ
Өрхийн хүнсний дундаж хэрэглээ
Сонгосон нэг хүний хоногийн бодит хэрэглээ

2. *Тайлбар:Хүнсний аюулгүй байдал хүнсний хангамжийн статистикийн үзүүлэлтүүдийг тооцох аргачлалаар тооцов./1/
Судалгаа 1. Архангай аймгийн хүн амын эрүүл мэндийн үндсэн үзүүлэлтийн тодорхойлолт
Архангай аймгийн хүн амын тоо сүүлийн жилүүдэд харьцангуй тогтвортой байна.
Хүснэгт 2.Архангай аймгийн хүн амын бодит хөдлөл зүй/1000 хүнд ногдохоор/*
Жилд
2008
2009
2010
2011
Төрсөн хүүхдийн тоо
24,7
25,0
23,8
26,1
Нас барсан хүүхдийн тоо
6,4
5,4
5,8
6,1
Ердийн цэвэр өсөлт
16,8
16,4
14,4
16,4
*Мэдээллийн эх үүсвэр:2011 оны статистикийн эмхэтгэл
Хүн амын нас баралт өнгөрсөн оны мөн үеэс 60 тохиолдлоор буюу 10.9 хувиар багассан байна. 1000
хүнд ноогдох төрөлт 26,1, нас баралт 6,1 ноогдож хүн амын ердийн цэвэр өсөлт 16.4 байна. 0-1 насны
хүүхдийн буюу нялхсын нас баралт 33 гарч 1000 амьд төрөлтөд 16 ноогдож байгаа нь өнгөрсөн оны мөн
үеийнхээс 18 тохиолдлоор буюу 10 промилээр буурсан байна. /2/
Хүснэгт 3. Нас барсан хүний тоо, зонхилох өвчний ангиллаар*
Жил
Нийт шалтгаан
2008
2009
2010
2011
Зүрх судасны тогтолцооны
өвчлөл
5461
5892
6512
6291
15115
15522
17276
17127
Хоол
боловсруулах
тогтолцооны өвчлөл
1402
1312
1463
1533
*Мэдээллийн эх үүсвэр: Архангай аймгийн статистикийн хэлтэс
Архангай аймгийн хэмжээнд зохисгүй хооллолтоос шалтгаалсан өвчлөл цусны эргэлтийн тогтолцооны
өвчлөл 5301, нас баралт 263 бүртгэгдэж нас баралтын тэргүүлэх эгнээнд зүрх, судасны тогтолцооны өвчлөл,
хавдар байсаар байна. Халдварт өвчнөөр өвчлөгсдийн 49.2 хувь нь гепатит, 18.5 хувь нь бэлгийн замын
халдварт өвчин, 5.5 хувь нь сүрьеэгээр, 10.5 хувь нь хамуугаар, 16.3 хувь нь бусад халдварт өвчнөөр
өвчилсөн байна. Аймгийн дүнгээр халдварт өвчнөөр өвчилсөн 1076 тохиолдол гарсан нь өнгөрсөн оны мөн
үеийнхээс 70.8 хувиар ихэссэний дотор вируст гепатитаар өвчилсөн тохиолдол 72.9 хувиар ихэссэн байна./2/
Хүснэгт 4.Хүн амын насжилт*
Жил
2008
2009
2010
2011
Хүн амын нийт тоо
86.7
86.0
84.6
84.3
Дундаж наслалт
66,8
67,6
67,6
68.7
*Мэдээллийн эх үүсвэр: Архангай аймгийн статистикийн хэлтэс
Хүн амын дундаж наслалт бага ч бол тасралтгүй өссөөр байна.
Хүснэгт 5. Архангай аймгийн жишсэн дундаж хүний хоногийн хүнсний хэрэгцээ/гр, мл/ *
Жишсэн дундаж хүний хоногийн хүнсний хэрэгцээ гр/ мл
Хүнсний
бүтээгдэхүүн
Мах,
махан
ЗХ*
200
1990
205,5
2000
256,1
2005
255,5
2009
213,05
2010
231,3
2011
228,6

3. бүтээгдэхүүн
Талх,
талхан
бүтээгдэхүүн
Сүү,
сүүн
бүтээгдэхүүн
Төмс
Хүнсний ногоо
Жимс, жимсгэнэ
Сахар, чихрийн зүйл
Загас,
загасан
бүтээгдэхүүн
Өндөг, ш
Ургамлын тос
Шимт бодис
Илч, ккал
Уураг, гр
Нүүрс-ус, гр
Тос, гр
320
277,7
265
266,6
315
266,6
265
350
290,0
198,0
200,0
447,2
550
555,5
140
290
180
23
-
210
73,3
75,6
41,2
0,05
230
116,6
75,6
35,2
0,05
216,6
116,6
75,6
35,8
0,05
150
113,8
56,5
45,3
-
146,6
122,2
58,03
45,1
-
133,3
139,06
58,7
36,8
-
19
0,4
0
0,4
0,08
0,1
25
10
40
50
21,6
25,2
Жишсэн дундаж хүний хоногийн хүнсний илчлэгийн хэмжээ
2500
2399
2200
2000
2159
2200
106
99
95,0
107,6
93,7
109,6
358
260,0
251,2
259,7
301,5
311,4
70
79,5
75,0
92,8
79,5
93,0
1,9
27,8
2200
107,6
325,4
92,8
*Мэдээллийн эх үүсвэр: Архангай аймгийн статистикийн хэлтэс
*Мэдээллийн эх үүсвэр: Жишсэн дундаж хүний хоногийн хэрэгцээг хангах хүнсний бүтээгдэхүүний
зөвлөмж хэмжээ, ЭМЯ, 2008
-Мах, махан бүтээгдэхүүний хэрэглээ өмнөх оныхоос 2,7 гр-аа буурсан үзүүлэлттэй байна.Сүү, сүүн
бүтээгдэхүүний хэрэглээ 5,5 мл-ээр нэмэгдэж ба хоногийн хэрэглээний зөвлөмж хэмжээг бүхэлд нь
хангажээ.Талх, талхан бүтээгдэхүүний хувьд харьцангуй тогтвортой, Архангай аймагт сүү, цагаан идээний
хэрэглээ Улаанбаатар хоттой харьцуулахад харьцангуй өндөр байна.Талх, талхан бүтээгдэхүүний хувьд
хэрэглээ нь харьцангуй тогтвортой байна.Биологийн идэвхит хүчин зүйлсийн гол эх үүсврийн нэг хүнсний
ногоо, ургамлын тосны хэрэглээ жилээс жилд нэмэгдэж байгаа боловч жимс, жимсгэнэ, загас, загасан
бүтээгдэхүүний хэрэглээний статистик тоо баримт ч байхгүй байна. Хоолны шимт бодисын тооцоогоор нэг
хүнд хоногт ногдох хоногийн илч нь өнгөрсөн онтой харьцуулахад 100 ккал-аар, уураг 1 гр-аар, нүүрс-ус
21,4 гр-аар их, харин өөх тосны хэрэглээ 6,5 гр-аар бага байна.
Судалгаа 2.Өрхийн хооллолтын бодит байдлыг судлах асуулга судалгаа
Судалгааны зорилго :Өрхийн хооллолтын бодит хэрэглээг судлах.
Судалгааг Архангай аймгийн Цэцэрлэг хотын нийт 300 хүнээс 2012 оны 2 сарын 4-өөс-2 сарын 8-ны
хооронд орлогоос нь хамааруулан 3 түвшинд санамсаргүй түүврийн аргаар асуулга судалгаа явуулан
нэгтгэв./хавсралт 1/.
2.1 Ерөнхий асуулга
Зураг 1.Судалгаанд оролцогчдын хүйсийн харьцаа /n=300/, %
эрэгтэй
эмэгтэй
60
80
40
11.8
13
20
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд

4. Өрхийн хооллолтын бодит байдалд үнэлгээ өгч чадах гэр бүлийн гишүүн нь эмэгтэйчүүд учир судалгаанд
давамгайлах байдлаар хамруулав./ зур 1/.
3ураг 2.Судалгаанд оролцогчдын насны харьцаа, /n=300/, %
21-30нас
31-40нас
41-50нас
4
7
12
51-60нас
60-аас дээш нас
9
10
22
62
4
28
35
35
4
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд
12
амьжиргааны түвшин доод
Амжиргааны түвшингөөс хамаарсан судалгаанаас харахад 21-31 насны залуучуудын хөдөлмөр эрхлэлт
нэмэгдэн орлого сайжирсан нь харагдаж байна./зур 2/.
Зураг 3.Ам бүлийн тоо, /n=300/, %
1
4
16
2-4
48
5-6
4.5
8.2
29.1
7-8
8-аас дээш
8
16
28
24
8
49.1
48
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд
Орлого багадах тусам өрхийн ам бүлийн хүний тоо нэмэгдэх хандлагатай байна. /зур 3/.
Зураг 4.Боловсролын байдал, /n=300/, %
100%
80%
60%
40%
20%
0%
20
16
12.7
11.8
9.1
20
24
53.6
16
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
дээд
тусгай дунд
бүрэн дунд
бүрэн бус дунд
бол орлого нэмэгдэх боломжтой нь харагдаж байна./зур 4/.
/n=300/,мян.төг,%
Хөд
өө
оро
н
нут
72
агт
бол
овс
рол
амьжиргааны түвшин дээд
сай
бага
боловсролгүй
тай
Зураг 5. Орлогын хэмжээ,
8
8

5. 80
60
40
20
0
61
39
31
49
24
20
36 36
амьжиргааны түвшин амьжиргааны түвшин амьжиргааны түвшин
доод
дунд
дээд
100-хүртэл
101-160
161-220
221-280
281-340
341-400
401-460
500-аас дээш
УБ хотод хүн амын амьжиргааны доод түвшин 118 мян.төг ба нэг өрхийн сарын дундаж орлого 573
мян.төг* байхад Архангай аймагт амьжиргааны доод түвшингийн орлого 80 мян.төг ба нэг өрхийн сарын
дундаж орлого 280 мян.төг байгаа нь хөдөө орон нутагт дэд бүтэц болон үйлдвэржилт төдийлөн сайн
хөгжөөгүй учир хүн амжиргааны баталгаажих түвшин УБ-хотоос нэн доогуур харагдаж байна/зур 5/.
2.2.Өрхийн
хүнсний
Зураг 6. Хоолны амтны үзүүлэлт /n=300/, %
давслаг
8
4
44
хэрэглээний
чихэрлэг
эсгэлэн
9.1
8.2
28.2
дадал
бусад
20
40
44
45.5
36
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд
Хангайн бүсийн хүмүүсийн иоджуулсан давсны талаарх мэдлэг 97 % ба зөвхөн иоджуулсан давс хэрэглээ
89,7%-тай гарсан бусад бүстэй харьцуулахад өндөр гарсан байна.*Хангайн бүсийн хүмүүсийн нийтлэг
онцлог нь давс ихтэй хоол хэрэглэдэг./зур 6/.
Зураг 7.Хоол, хүнсний дулааны боловсруулалт, /n=300/, %
чанасан
жигнэсэн
шарсан
битүү хайрсан
бусад
32
12
56
23
21
56
12
40
24
20
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд
Амьжиргааны түвшнээс хамаараад дулааны боловсруулалтын арга нь ялгаатай байгаа боловч “чанасан хоол”
давамгайлж байна./зур 7/.

6. Зураг 8. Өөхний хэрэглээ /n=300/, %
4
100
12
8.2
20
36
28
21.8
29.1
31.8
52
36
8
0
амьжиргааны
амьжиргааны
амьжиргааны
түвшин доод
түвшин дунд
түвшин дээд
өөхийг нь ялгаж
хааяа өөхтэй нь иддэг
байнга өөхтэй нь иддэг
огт иддэггүй
Хангайн бүс нь мал сүргийн тоогоор харьцангуй их хүн амын хүнсний хэрэглээ нь махан дээр
суурилдаг бөгөөд түүнийгээ дагаад харьцангуй өөхтэй хоол идэж байна./зур 8/.
Зураг 9.Өдөрт уух шингэний хэмжээ, n=300/, %
0.5 л
1л
2
3
3-аас дээш
4.5
4.5
32.7
12
12
28
28
32
16
22.2
25.5
23.6
12
12
12
амьжиргааны түвшин доод
амьжиргааны түвшин дунд
амьжиргааны түвшин дээд
Өдөрт уух шингэний хэмжээ дундажаар 1-2л байна. /зур 9./
2.3 Өрхийн хооллолтын байдлын бодит судалгаа
Зураг 10. Амжиргааны түвшин доогуур өрхийн хүнсний хэрэглээ, /n=100/,%
200
17.5
150
100
50
0
3.7
14
15.6
18.7
10
15.6
1 ам бүл
мах
7.5
18.7
18.7
7.5
37.5
2
сүү
3.7
23.4
28.1
15
11.2
5
9.3
14.06
11.2
13.7
3
гурил
төмс
4.5
23.9
32.2
10.8
21.2
4
5
хүнсний ногоо
10.8
25
19.7
21.6
23.4
45.3
46.8
28.7
25
6
7
ургамлын тос
сахар
15
43.7
50
30
37.5
9

7. Дээрх зургаас харахад өрхийн ам бүлийн тоо нэмэгдэх тусам хүнсий хэрэглээ нь дагаад нэмэгдэж байгаа дүр
зураг харагдаж байна. /зур 10/.
Зураг 11. Амжиргааны түвшин доогуур өрхийн нэг хүнд хоногт ногдох зарим хүнсний бүтээгдэхүүний
хэрэглээ, , /n=100/ ,гр/мл
800
15
17.5
600
400
200
0
14
3.7
62.5
75
50
12.5
7.5
75
75
37.5
37.5
5
93.7
112.5
75
56.2
4.5
95.8
5
37.5
56.2
56.2
68.7
1 ам бүл
2
3
мах, махан бүтээгдэхүүн
төмс
ургамлын тос
10.8
100
79.1
108.3
93.7
129.1
54.1
106.2
4
181.2
187.5
164.2
50
5
6
7
гурил, гурилан бүтээгдэхүүн
хүнсний ногоо
сахар
175
200
150
187.5
9
Амжиргааны түвшин доогуур өрхийн хүнсний нэг хүнд ногдох хэмжээ нь ам бүлийн тооноос үл хамааран
хэрэглээ нь өөрчлөгдөөгүй байна. Ядуу хүн амын 20% нь бүх орлогоо хүнсэндээ зарцуулаад ч хангалттай
тэжээлийг авч чаддаггүй гэсэн дүгнэлт гарч байна./зур 11/.
Зураг 12. Амжиргааны түвшин дундуур хүнсний хэрэглээ, /n=100/,%
мах махан
гурил, гурилан бүтээгдэхүүн
хүнсний ногоо
31.2
26.1
39.5
47.2
41.1
16.6
33.8
25
46.5
46.5
28.8
26.6
33.3
22.2
43.7
45.8
51.1
25.5
32.2
50
60
46.2
35
35
2 ам бүл
3
4
5
сүүн, сүүн бүтээгдэхүүн
төмс
ургамлын тос 44
35
65
53.4
67.5
53.4
62
51.8
36
35.4
65
40.9
6
7
75
78.1
78.1
70
55
57.5
8
Амжиргааны түвшин дундуур өрхийн хүнсний хэрэглээ нь ам бүлийн тооноос нэмэгдэж байна./зур 12/.
Зураг 13. Амжиргааны түвшин дундуур өрхийн нэг хүнд хоногт ногдох зарим хүнсний бүтээгдэхүүний
хэрэглээ, /n=100/ ,гр/мл

8. мах, махан бүтээгдэхүүн
гурил, гурилан бүтээгдэхүүн
хүнсний ногоо
сахар, чихрийн зүйл
4.1
0.03
5.9
7.4
5.5
13.03
8.3
19.7
43.7
23.6
93.05
45.8
102.7
93.05
63.8
4
48.1
3
4
84.5
40.2
55.5
2 ам бүл
3
6.2
40
сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
төмс
ургамлын тос
өндөг
10
6.2
3.4
5.8
9.3
6.2
35.6
37.1
39.06
40
35.6
38.5
39.06
46.2
3
35
43.1
2
34.08
44.2
2
37.1
43.7
3
35.9
7
8
5
4
5
6
Амжиргааны түвшин дундуур өрхийн нэг хүнд хоногт ногдох хүнсний бүтээгдэхүүний хэмжээ нь мөн ам
бүлийн тооноос хамааран өөрчлөгдөж байна.Ам бүлийн тоо нь их тусам нэг хүнд ногдох нь хэмжээ нь
багасаж байна./зур 13/.
Зураг 14. Амжиргааны түвшин дээгүүр хүнсний хэрэглээ, /n=100/ ,%
600
400
200
0
20
17.5
31.8
50
50
30
50
2 амбүл
18.1
53.3
36.8
64.06
64.06
57.5
53.7
39.2
26.8
50
50
67.9
60
41.2
51.2
30
41.4
66.07
66.07
57.1
32.8
45
3
4
5
мах, махан бүтээгдэхүүн
гурил, гурилан бүтээгдэхүүн
хүнсний ногоо
25.7
20
50
75
40
13.3
85
41.6
50
87.5
78.7
87.5
75
57.1
31.4
61.4
78.7
66
36
60
86.6
6
73.2
93.3
7
8
сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
төмс
ургамлын тос
20
27.5
50
78.1
78.1
60
30
65
9
Амжиргааны түвшин дээгүүр өрхийн ам бүлийн тоо нь ихсэх тусам хүнсний хэрэглээ нь нэмэгдсэн
байна./зур 14/.

9. Зураг 15. Амжиргааны түвшин дээгүүр өрхийн нэг хүнд хоногт ногдох зарим хүнсний бүтээгдэхүүний
хэрэглээ, /n=100/ ,гр/мл
1
8.7
15.9
100
мах, махан бүтээгдэхүүн
гурил, гурилан бүтээгдэхүүн
хүнсний ногоо
сахар, чихрийн зүйл
100
75
100
2 ам бүл
20
6.04
12.2
85.4
6.7
12.5
50
67.9
75
5
64.04
3
9
7.8
8.2
52.8
52.8
57.1
3
45
4
85.4
17.9
89.5
сүү, сүүн бүтээгдэхүүн
төмс
ургамлын тос
өндөг
5
3
8.3 4.2
50
50
47.6
2
51.1
6
5.2
6.2
43.7
43.7
54.1
4
58.3
7
3
5.5 3.05
34.7
34.7
33.3
1
36.1
8
2
5.7
12.1
45
45
47.1
2
42.8
9
Өрхийн нэг хүнд ногдох хүнсний бүтээгдэхүүний хэмжээ нь өрхийн ам бүлийн тоо ихсэх тутсам багассан
үзүүлэлттэй байна.Амжиргааны түвшин дээгүүр өрхийн судалгаанаас харахад голчлон 50-65 насны хүмүүс
хамрагдсан ба үр хүүхдүүд нь өрх тусгаарласан учир бодит байдал дээр ам бүл цөөн байв./зур 15/.
Хүснэгт 6. Амьжиргааны дээд, дунд, доод түвшиний өрхийн нэг гишүүнд хоногт ногдох хүнсний
хэрэглээ
№
Хэрэглээний сагс
ЗХ*
гр, мл
1
2
3
4
5
6
7
Мах
Сүү
Гурил
Төмс
Хүнсний ногоо
Ургамлын тос
Сахар,
чихрийн
зүйл
өндөг
8
200
350
320
140
200
25
23
Амжиргааны түвшин
доод
Хэрэглээ
Хангамж,
гр, мл
%
70,1
35,5
60,7
18,9
50,8
36,2
80,2
40,1
0,7
2,8
10,1
4,8
Амжиргааны түвшин
дунд
Хэрэглээ Хангамж,
гр, мл
%
140
70
110
31,4
170
53,1
160,3
114,5
150
75
25,8
103,2
21,9
95,2
Амжиргааны түвшин
дээд
Хэрэглээ
Хангамж,
гр, мл
%
202
101
156
78
207
64,6
190
135,7
180
90
34,5
138
20,8
90,4
19
-
0,1
9
-
0,8
47,3
Хүснэгт 7.Хүн амын дундаж орлого болон хэрэглээний сагсны үнийн харьцаанаас хүнсний бүтээгдэхүүний
бодит хэрэглээ хамаарал /n=300/, кг/л
Үзүүлэлт
Орлого, төг
/<1, n=100/
80 мян.төг
Орлого, хэрэглээний сагсны үнийн харьцаа
/1-1,5, n=100/
/>1,5 n=100/
350 мян.төг
600 мян.төг
Хэрэглээ, кг:
Мах
21,3
42
60,7
Сүү
-
3,3
15,6

10. Өндөг
-
0,3
5,7
Сахар
0,1
6,5
6,2
Ургамлын тос
2,3
7,7
10,3
Төмс
23,6
46
58,7
Ногоо
24,6
45
56,5
Гурил
20,2
52
62,1
Орлого ба сагсны
0.6
2
1.9
/дундаж/ үнийн харьцаа
Хүнсний бүтээгдэхүүний бодит хэрэглээ нь хүн амын дундаж орлого болон хэрэглээний сагсны үнэнээс
хамааралтай байна.Орлого багатай гэр бүл зээлээр хүнсний хэрэгцээгээ бүрдүүлдэг./хүсн 7/.
Дүгнэлт
1.Дээр дурьдсан тоо баримтууд, судалгааны дүнгүүдээс үзвэл Архангай аймгийн хүн амын ядуу хэсгийн
дунд хоол, тэжээлийн дутал, харин нийт хүн амын дунд “физиологийн өлсгөлөн” буюу эслэг, олигосахарид,
тосны ханаагүй хүчил, аминдэм, бичил эрдэс бодис, ашигтай бичил биетэн зэрэг биологийн идэвхит хүчин
зүйлсийн дутал бодитой оршиж байна.
2.Харамсалтай нь төрийн хүнсний бодлого зөвхөн хангамж, баталгаа, бүтээгдэхүүний аюулгүй байдалд
чиглэж, эрүүл хүнсний бодлого орхигдсоор өнөөг хүрчээ.
3.Хүнсний зохистой хэрэглээ, зөв хооллолтыг хүн амын дунд хэвшүүлэх, элдэв өвчнөөс урьдчилан
сэргийлэх, хамгаалах, эрүүл мэндийг дэмжих үйлчлэл бүхий хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, хэрэглээг
нэмэгдүүлэх талаар чиглэсэн зорилготой хөтөлбөр, төслүүд хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Гэхдээ эдгээр
хүчин зүйлс зөвхөн дутдаг бус, бас илүүдвэл хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлдэгийг сүүлийн үед олон
оронд нотолсоор байгааг анхаарах хэрэгтэй.
4.Архангай аймгийн судалгааны дүнгээр гурил, мах, сүү гэсэн хүнсний гурван нэрийн бүтээгдэхүүн
хоногийн илчлэгийн хэрэглээний бараг 80-аад хувийг бүрдүүлж байна.Хүн амны амжиргааны түвшин эрс
буурч байгаа нь хэрэглэгчийн худалдан авах чадварт сөргөөр нөлөөлж байна.Ийм учраас амжиргааны
баталгаажих түвшингээр өрхийн нэг хүний хүнсний хэрэглээ тодорхойлогдох болж, хүнсний
бүтээгдэхүүний шимт чанар, хооллолт зүйн асуудал үндсэндээ орхигдож байна.
5.Хот, хөдөөгийн өрхийн нэг гишүүний хүнсний шимт нэгдэл, бодисын хэрэглээ ч асар зөрүүтэй хэвээр
байна.Илчлэгийн хэмжээ 200 ккал-иар, нүүрс-ус 11,2 гр-аар дутагдаж, уураг 2,6 гр-аар, тос 16,3 гр-аар тус
тус илүү байна.
Ашигласан материал
1.”Хүнсний аюулгүй байдал, хүнсний хангамжийн үзүүлэлтүүдийг тооцох аргачлал” МХЕГ 2008он
2. Архангай аймгийн Статистикийн блюллетень 2011 он
3. Статистикийн блюллетень 2011 он.