1. ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ
ХАНДЛАГЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
С. Баасанбат PT07D027
Д. Баяр-Уянга PT09D110
Монгол улс ШУТИС-ийн харьяа Компьютерийн техник, менежментийн сургууль
Baby_bbj@yahoo.com
Uyanga527@yahoo.com
Хураангүй
Монгол банкнаас явуулсан ЖДҮ эрхлэгчдийн судалгаан дээр үндэслэн өнөөгийн
байдалд төрөөс авч буй бодлого хэрхэн хэрэгжиж байгаа болон алдаатай талыг нь олж
илрүүлсний үндсэн дээр хамгийн зөв зүйтэй гарцыг гаргаж ирэхийг зорьлоо. Монгол
улс 2005 оноос хойш ЖДҮ-ийн хөгжилд гол анхаарлаа хандуулж эхэлсэн бөгөөд жилээс
жилд тодорхой арга хэмжээнүүдийг авсаар байна. Хөнгөлттэй зээлийг ЖДҮ-ийг
хөгжүүлэх чиглэлээр 2009 оноос ЖДҮХС-аар дамжуулан бизнес эрхлэх иргэдэд олгож
эхэлсэн. Гэсэн хэдий ч эдгээр ажлууд нь ЖДҮ-ийг хөгжилд дорвитой нэмрийг оруулж
чадахгүй байна. Үүний гол шалтгаан нь зээлийн хүүний түвшин, барьцаа хөрөнгийн
асуудал, бизнес эрхлэгчийн өөрийн эзэмшсэн мэдлэг болон зах зээлийн худалдан авах
чадвар муу байгаа нь төр засгаас бизнес эрхлэх орчныг нь бүрдүүлж чадахгүй
байгаагийн тод илрэл болж байна. ЖДҮ-ийг хөгжүүлэхийн тулд цогц бодлогыг авч
хэрэгжүүлэхгүй л бол аль нэг талаас нь эхэлж хөгжүүлнэ гэвэл маш их цаг хугацаа,
хөрөнгө мөнгийг хий дэмий салхинд хийсгэдэг ажээ. Тиймээс дээр дурдсан
асуудлуудыг нийтэд нь шийдсэн цогц бодлогыг хэрэгжүүлэх нь Монголын ард иргэд
өөрийн эх орондоо сэтгэл амар бизнес эрхлэж, улмаар улсын маань ДНБ бодитоор
нэмэгдэх боломжийг нээж өгөх юм.
Түлхүүр үг. шинэчлэл, сургалт, цогц бодлого, хэрэгжилт, хяналт

2. Оршил
Амьд организм бүхэнд агаар нэн чухлын адилаар, аливаа улс оронд жижиг дунд
үйлдвэрлэл нь тухайн орны өсөж дэвших гол салбар нь болдог. Хүн төрөлхтөн анх үүсч
бий болсон тэр л цагаасаа саяханыг хүртэл түүврийн аж ахуй эрхлэн, ан агнаж, газар
тариалан, гар урлал эрхлэх гэх зэргээр байгальтайгаа зохицон амьдарч ирсэн. Гэсэн
хэдий ч, дэлхийн хүн ам сүүлийн хэдхэн зууны турш эрчимтэйгээр өсөхийн хирээр идэх
хоол, өмсөх хувцасны хэрэгцээ хурдацтайгаар нэмэгдэх болжээ. Үүнээс үүдэн дэлхийн
өнцөг булан бүрд хүмүүс хэрхэн өмнөхөөсөө илүү ихийг үйлдвэрлэх арга замыг хайсаар
өдийг хүрчээ. Өдгөө био технологи, нано технологи, мэдээллийн технологи гээд төрөл
бүрийн өндөр түвшний технологиуд гарч, аливаа бараа бүтээгдэхүүнийг гэрлийн
хурдаар үйлдвэрлэх болжээ. Гэтэл манай Монгол улс энэ хөгжлийн хаана нь явна вэ?
Энэ асуултанд хариулснаар бид одоо авч байгаа арга хэмжээнүүд маань хир бодитой
эсэх, зохих эзэндээ хүрч чадаж байгаа эсэх тухай мэдэх боломжтой болох юм.
Уг илтгэлийн маань гол зорилго нь Төрөөс Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн талаар
хэрэгжүүлж буй бодлого зорилтууд болон тэдгээр нь жижиг дунд үйлдвэрлэл
эрхлэгчидэд хэрхэн биелэлээ олж буйг судлан шинэ санал санаачлагуудыг гаргахад
оршино.
Судалгааны арга: Судалгааны мэдээллийн санг санал асуулга явуулах замаар
цуглуулсан бөгөөд судалгаанд хамрагдсан ЖДҮ-ийн эзэн, гүйцэтгэх удирдлага,
холбогдох албан тушаалтнаас ярилцлагын аргаар мэдээлэл авсан болно. Мөн
судлагаан дээр анализ, индукц дедукцийн аргууд болон нэгтгэн дүгнэх аргыг ашигласан
болно.
2.Үндсэн хэсэг
2.1. Монгол Улсын ЖДҮ-ийн хөгжлийн үе шат
(ЖДҮ-ийн тухай хууль батлагдсан цагаас өнөөг хүртэлх цаг хугацааг хамрууллаа)
2007 онд “Жижиг дунд үйлдвэр”-ийн тухай хууль батлагдсан.
2008 онд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг болох Жижиг, дунд
үйлдвэрийн газар шинээр байгуулагдсан.
2009 онд Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг
Гааль болон НӨАТ-аас 2012 оныг дуустал чөлөөлөх тухай хуулийг УИХ
баталсан.
2009 онд “ЖДҮ-ийг дэмжих хөтөлбөр”-ийг Засгийн газар шинэчлэн баталсан.
2009 онд “Орон нутагт үйлдвэрлэл хөгжүүлэх чиглэл”-ийг Засгийн газраас
баталсан.
2009 онд “Монгол улсыг үйлдвэржүүлэх хөтөлбөр”-ийг Засгийн газраас
баталсан. Санхүүжилтийн эх үүсвэрийг хөрөнгийн зах зээлээр дамжуулан
бий болгох нөхцөл боломжийг бүрдүүлэх, хөрөнгө оруулалтын сан
байгуулахаар Монголын Хөрөнгийн Биржтэй хамтарч ажиллахаар болсон.
Засгийн газраас ЖДҮ-ийг дэмжих инкубатор төвүүдийг нийслэл хот болон
аймгуудад байгуулж эхэлсэн.
2009-2010 онуудад ЖДҮ-ийг дэмжих зориулалтаар 60.8 тэрбум төгрөгийг улсын
төсвөөс хуваарилж зээлдүүлсэн.

3. 2010 онд ЖДҮ-үүдэд зориулж олгох 25 сая ам.долларын зээлд АНУ-ын
“Олон улсын хамтын ажиллагааны хөгжлийн зээлийн хөтөлбөр” –өөс баталгаа
гаргасан.
2010 оны байдлаар нийт ААН-үүдийн 90 орчим хувийг ЖДҮ эзэлж, 300 мянга
орчим хүн ажиллаж байна.
2010 онд Европын комиссоос манай улсын жижиг дунд үйлдвэрийн
салбарын хөгжлийг дэмжих, өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхээр 4 сая еврогийн
буцалтгүй тусламжийг олгохоор болсон.
2010 онд Монгол улсын ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх үүднээс Япон улсын Засгийн
газраас 75 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг 2 үе шаттайгаар хийхээр боллоо.
2011 оны 1 дүгээр улирлын эцсийн байдлаар ЖДҮ эрхлэх зориулалтаар
арилжааны банкуудаас 48 мянга гаруй зээлдэгчдийг санхүүжүүлж, зээлийн
өрийн үлдэгдлийн дүн нь 690 тэрбум (нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 19%)
төгрөг болж 2010 оны эцсээс 65 тэрбум төгрөгөөр буюу 9 хувиар өссөн байна.
Үүнээс дүгнэхэд ЖДҮ-ийн салбарт байнгын ахиц дэвшил гарч байгаа боловч
хангалттай хэмжээнд хүртлээ хөгжиж чадахгүй байна. Уул уурхай дээрээ түшиглэн
эдийн засаг маань хурдацтай өсөж байгаа хөгжлийнхөө энэ цаг хугацаанд ЖДҮ-ээ
эрчимтэйгээр хөгжүүлэхгүй бол манай орон “Амандаа орсон шар тосыг хэлээрээ
түлхэнэ” гэдэг зүйр үгтэй агаар нэгэн буй.
“Жижиг дунд үйлдвэрийн хөгжлийн үе шат” Хүснэгт 1
Энэ хүснэгтээр ЖДҮ-ийн хөгжлийн 5 үе шатыг харуулсан.
1-р үе шат: Энэ үед бизнес дөнгөж үүсч бий болно. Удирдлагын босоо тогтолцоо
давамгайлах бөгөөд бизнесийн цар хүрээ маш бага, цаашид үйл ажиллагааныхаа
баримтлах стратегийг бий болгон ажиллана.
2-р үе шат: Байр сууриа олох үе. Удирдлагад чиглэгдсэн удирдлагын бүтэцтэй.
Бизнесийн цар хүрээний хувьд 1-р үе шатыг бодвол хэдхэн хувиар дээшилсэн байна.
Энэ үед байр сууриа олох үе буюу хэрхэн бизнес эрхлэх чиглэл арга замаа мэдэх үе юм.
3-р үе шат А: Бусдаасаа ялгарах үе. Энэ үед ихэвчлэн хөлөө олж байгаа, эхний хоѐр үеэ
бодвол бизнес нь хүрээгээ томсгох боломжтой болсон удирдлагын функциональ
бүтэцтэй болон урьдын байр сууриа хэвээр авч үлдэх боломжтой болсон байна.
3-р үе шат Б: Өсөлтийн үе. Энэ үе шатны онцлог нь бизнес нь эд хөгжих үе бөгөөд
баримтлах стратеги нь нөөцийн өсөлтийг бий болгох юм.
4-р үе шат: Эрчимтэй өсөлтийн үе. Удирдлагын дивизиональ бүтэцийг хэрэглэх бөгөөд
бизнесийн үйл ажиллагаа гүйцэт хөгжсөн байна. Баримтлах стратеги нь өсөлтийг
тогтоон барих хэрэгтэй.
5-р үе шат: Тогтворжилтийн үе шат. Бизнесийн үйл ажиллагаа тогтвортой байр сууриа
олсон. Цар хүрээгээ тэлэн хөрөнгө оруулалтанд хөрөнгөө эргэлдүүлэх үйл ажиллагаа
давамгайлна.

4. 3. Гадаад орнуудын туршлага:
Үзүүлэлт
ЖДҮ-ийн
тоо
Мянган
хүнд
ноогдох тоо
Аж
үйлдвэрийн
салбарын
ДНБ-нд
эзлэх хувь
ЖДҮ-ийн
дэмжлэгийн
онцлог
хэлбэрүүд
Монгол
47 826
АНУ
19 300 000
Япон
6 450 000
БНСУ
3 017 787
Энэтхэг
13 000 000
Турк
2 930 000
17
62
51
60
11
48
5,9
13,0
19,9
27,7
15,9
17,1
Зээлээс
бусад
санхүүгийн
олон
талт
харилцаа
нэвтрээгүй
Батлан
даалтын
арга
хэрэгслийг
өргөн
нэвтрүүлсэн
Зээлжих
чадварын
зэрэглэлээр
банкны,
төрийн
дэмжлэгийн
алинд
хамаарахыг
тогтоодог
ЖДҮ
банкуудын
зээл олгох
тэргүүлэх
салбарт
багтдаг.
Зээлийн 40
хувь
нь
тэргүүлэх
салбарт
олгогддог.
Үйлдвэр
эрхлэх
сургалтыг
бүх шатны
боловсролын
байгууллагад
нэвтрүүлсэн.
Барьцаа
зээлийн
үйлчилгээг
зорилтот
бүлгээс
хамааран
олгодог
Хүснэгт 2
Дэлхийд ЖДҮ-ээ хөгжүүлж чадсанаараа дээгүүрт ордог орнуудын төлөөллийг өөрийн
улстай харьцуулан авч үзлээ. Дээрхи харьцуулалтаас үзэхэд АНУ, Энэтхэг, Япон улсууд
ЖДҮ-ийнхээ тоогоор дэлхийд тэргүүлж байгаа боловч, мянган хүнд ноогдох тоогоороо
хүн амын нягтаршил ихтэй учраас Энэтхэг улсын байр хойшилж, эхний байруудад
АНУ, БНСУ, Япон улсууд орсон байна. Эдгээр шалгууруудаас гадна хамгийн чухалд
тооцогдох шалгуур үзүүлэлт нь Аж үйлдвэрийн салбарын ДНБ-нд эзлэх хувь бөгөөд дээрх
судлагаанаас харахад БНСУ тэргүүлж байгаа бол Монгол улсын хувьд 10 хувьд нь ч хүрч
чадахгүй байна. Тиймээс манай улсын хувьд хэрхэн хөгжлийн өндөрлөгт хүрснийг нь судлан
өөрсдийн нөхцөл байдалд тохирсон аргуудыг сонгож авах нь чухал юм.
Өндөр хөгжилтэй орнуудын нийтлэг шинжийг авч үзвэл:
-
Сургалт, зөвөлгөөнүүдийг тасралтгүй ЖДҮ эрхлэгчиддээ хүргэж чаддаг
Батлан даалтын системийг нэвтрүүлсэн
Барьцаа болон зээлийн хүүн дээр уян хатан ханддаг байна. Тиймээс манай орон
эдгээр аргуудыг ЖДҮ-хээ бодлогонд ашиглах нь зүйтэй юм.

5. 5. ЖДҮ эрхлэгчдийн судлагаа
ЖДҮ эрхлэгчдийн судлагааг Монгол банкнаас гаргасан “Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн
хөгжил, санхүүжилтийн байдал” сэдэвт Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн талаарх түүвэр судлагаа
2011 дээр үндэслэн хийлээ.
Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутагт
үйл ажиллагаа явуулдаг ЖДҮ эрхлэгчдэд макро эдийн засгийн орчин, нийгмийн
орчин, бизнесийн ерөнхий орчин болон зардлын талаас ЖДҮ эрхлэхэд ямар хүчин
зүйлс хамгийн их бэрхшээл болж байгааг тогтоох, төрөөс баримталж буй бодлого хэр
хүртээмжтэй байгааг тандах, ЖДҮ-ийн санхүүжилтийн байдал, цаашдын хэрэгцээ
шаардлагыг тодорхойлоход оршсон болно.
ЖДҮ эрхлэгчдийн дунд явуулсан энэхүү судалгаанд хүн амын тал хувь нь оршин
суудаг, ААН-ийн дийлэнх хувь нь үйл ажиллагаа явуулдаг Улаанбаатар хотоос 1000,
хүн ам ихээр суурьшсан Сэлэнгэ, Орхон болон Дархан-Уул аймгуудаас тус бүр 100,
бусад аймгуудаас тус бүр 50 түүврийг сонгож, нийт улсын хэмжээнд 2,100 ЖДҮ
эрхлэгчдийг хамруулах төлөвлөгөөтэй ажиллаа. Судалгаанд Улаанбаатар хот, аймгийн
төвүүдээс 2011 оны 3 дугаар сараас 4 дүгээр сарын хугацаанд эдийн засгийн идэвхтэй
үйл ажиллагаа явуулж буй нийт 2,224 ЖДҮ эрхлэгч иргэн, аж ахуйн нэгж
хамрагдсан болно.
А. ЖДҮ-ийн ерөнхий төлөв хандлага
ААН-ийн өмчлөлийн хэлбэр
Хүснэгт3
Судалгаанд хамрагдсан ЖДҮ эрхлэгчдийг өмчлөлийн хэлбэрээр нь авч үзвэл дийлэнх
хэсэг нь буюу 86% нь дотоодын хөрөнгө оруулалттай ААН-үүд байна. Гадаадын
хөрөнгө оруулалттай болон холимог өмчлөлтэй ЖДҮ эрхлэгчид тус бүр 3%-ийг
эзэлж байна.

6. ААН-ийн үйл ажиллагааны төрөл
Хүснэгт 4
Үүнээс үзэхэд монголын ААН-ийн 97%-ийг ЖДҮ эзэлдэг. Мөн нийт ААН-ийн 86% нь
дотоодын хөрөнгө оруулалттай байдаг нь Монголд эдгээр компаниудыгаа хөгжүүлснээр
ДНБ-ээ нэмэгдүүлэх боломж байгааг харуулж байна.
Санал асуулгад оролцогчдын 31.9% нь худалдааны, 21.8% нь үйлчилгээний, 21.3% нь
үйлдвэрлэлийн салбарт
үйл ажиллагаа явуулж байна. Үйлдвэрлэлийн хэмжээ
харьцангуй бага байна. Иймээс ЖДҮ-ийн тоог цаашид нэмэгдүүлэх шаардлага байгааг
харуулж байна.
ААН-ийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй хугацаа
Хүснэгт 5
Үйл ажиллагаагаа эрхэлж буй хугацааны хувьд 1-5, 5-10 ба 10-аас дээш жил
ажилласан ЖДҮ эрхлэгчид харьцангуй жигд оролцоотой байна. 10-аас дээш жил үйл
ажиллагаа эрхэлж байгаа ЖДҮ эрхлэгч барилгын салбарт хамгийн их байгаа бол 5-10
жил нь худалдааны салбарт, 1-5 жил нь зочид буудал, нийтийн хоолны салбарт, 1
жил хүртэлх үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЖДҮ эрхлэгчид тээврийн салбарт тус тус
хамгийн их хувьтай байна.

7. ААН-ийн ажиллагсдын тоо, салбараар
Хүснэгт 6
Ажиллагсдын тооны ангиллыг үйл ажиллагаа явуулж буй салбаруудаар харвал
худалдааны салбарт 1-9 хүртэлх ажиллагсадтай бичил бизнес эрхлэгчид хамгийн их
байгаа бол барилгын салбарын ЖДҮ эрхлэгчдийн ихэнх хувь нь 10-49 хүртэлх
ажиллагсадтай байна.
Жилийн борлуулалтын орлого
Хүснэгт 7
Салбаруудын хувьд хамгийн өндөр борлуулалтын орлоготой нь барилгын салбарын
ЖДҮ эрхлэгчид буюу дийлэнх хувь нь жилд 100-500 сая төгрөгийн борлуулалтын
орлоготой байна. Дараа нь тээврийн салбарт 50-аас дээш сая төгрөгийн
борлуулалтын орлоготой ЖДҮ эрхлэгчид ихэнх хувийг эзэлж байна. Бусад
салбаруудын хувьд ихэнх нь жилд 1-50 хүртэлх сая төгрөгийн борлуулалтын
орлоготой байна.

8. Б. ЖДҮ-ийн дотоод орчин
Бизнес эрхлэх эдийн засгийн таатай орчин
Хүснэгт 8
Судалгаанд хамрагдсан 2,227 ЖДҮ эрхлэгчдийн дийлэнх буюу 67% нь манай оронд
бизнес эрхлэх эдийн засгийн таатай орчин хангалттай бус бүрдсэн гэж үзсэн бол
17% нь огт бүрдээгүй гэж үзжээ. Харин бизнес хийх боломж бүрдсэн гэж санал
асуулгад оролцогчдын 9% нь хариулсан нь ЖДҮ эрхлэгчдийн 10 хүрэхгүй хувь нь
үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байна гэж хэлж болохоор байна.
Дотоод орчин
Хүснэгт 9
Судалгааны үр дүнгээр ЖДҮ эрхлэгчдэд дотоод орчны зүгээс хүний нөөцийн
удирдлага, тоног төхөөрөмжийн чанар үзүүлэлттэй харьцуулахад хамгийн их
хүндрэл учруулдаг бол түүхий эдийн чанар бусад үзүүлэлттэй харьцуулахад
харьцангуй бага хүндрэл учруулдаг байна.

9. ЖДҮ эрхлэгчдийн санхүүгийн анхны эх үүсвэр
Хүснэгт 10
Үйлдвэрлэл болон худалдааны салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгчдийг үйлчилгээний
салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгчидтэй харьцуулахад санхүүгийн анхны эх үүсвэрээ
банкнаас түлхүү (дунджаар 27%) авсан байна.
Санхүүжилтийн зарцуулалт
Хүснэгт 11
ЖДҮ эрхлэгчид санхүүжилтийн 31%-ийг эргэлтийн хөрөнгө, 21%-ийг бизнесийн үйл
ажиллагаа өргөжүүлэх, 18%-ийг машин тоног төхөөрөмж худалдан авах, 17%-ийг
барилгаа өргөжүүлэх болон шинэ барилга худалдан авахад зарцуулдаг байна.

10. ЖДҮ эрхлэгчдийн санхүүжилт аваагүй шалтгаан
Хүснэгт 12
Улсын хэмжээнд авч үзвэл түүвэр судалгаанд хамрагдсан 2,227 ЖДҮ эрхлэгчдийн
43% буюу 929 нь өнгөрсөн хугацаанд үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулах болон
бизнесээ өргөжүүлэх зорилгоор санхүүжилт авч байгаагүй гэж хариуллаа. Тэдгээрээс
ямар шалтгааны улмаас санхүүжилтэнд хамрагдаагүйг нь тодруулан асуухад 254 буюу
27 % нь зээл авах нөхцлийг хангасан боловч зээлийн үндсэн нөхцөл хатуу байсан,
91 буюу 10% нь зээл авах хэрэгцээ байгаа хэдий ч зээл авах үндсэн нөхцлийг
хангаж чадаагүйн улмаас зээлд хамрагдаагүй гэж хариулжээ.
Санхүүжилтийн хэмжээ
Хүснэгт 13
Түүвэр судалгаанд хамрагдсан ЖДҮ эрхлэгчдийн 34% нь 10-аас 50 хүртэлх сая
төгрөгийн санхүүжилт бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахад нь шаардлагатай байгаа бол
15% нь 5-аас 10 хүртэлх, 19% нь 50-иас 100 хүртэлх сая төгрөгийн санхүүжилт
хэрэгцээтэй байна. Нэг ЖДҮ эрхлэгчид хэрэгцээтэй байгаа санхүүжилтийн дундаж
хэмжээ нь ойролцоогоор 73.0 сая төгрөг байна.

11. 6. Цаашид авах бодлого, шинэ санаа
Монгол банкнаас хийсэн судалгаа нь 40921 бизнес эрхлэгчдээс авсан ба үндсэн 2
хэсгээс бүрдсэн.
 Эхний хэсэгт ЖДҮ-ийн ерөнхий байдлыг харуулсан. Үүнд ЖДҮ эрхлэгчдийн
86% нь дотоодын хөрөнгө оруулалттай аж ажуйн нэгжүүд байна. Эдгээр аж
ахуйн нэгжүүдийн ихэнхи нь худалдаа 31.9%, үйлчилгээ 21.8%, үйлдвэрлэл
21.3% эрхэлдэг. Монголын ЖДҮ 1-5 жилийн хугацаанд үйл ажиллагаа эрхлэн
явуулж байгаа нь манай орны ЖДҮ хөгжөөд удаагүй байгаа нь харагдаж байна.
Эхний хэсгийн анхаарал татсан хэсэг бол ЖДҮ эрхэлдэг аж ахуй нэгжийн ихэнхи
нь 1-9 ажилчидтайгаар үйл ажиллгаагаа эрхлэн явуулж байгаа бөгөөд жилийн
орлого нь 1-10 сая төгрөгийн орлого олдог гэж судалгаанд оролцогчид
хариулсан.
Гэвч энэ Монгол улсын ЖДҮ-ийн тухай хуулийн 2-р бүлгийн “Жижиг, дунд үйлдвэр
эрхлэгч” хэсэгт “Контракт, хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагчдын тоо нь 19-өөс дээшгүй
бөгөөд үйлдвэрлэл эрхэлдэг, эсхүл контракт, хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагчдын тоо
нь 9-өөс дээшгүй бөгөөд худалдаа, үйлчилгээ эрхэлдэг, 250 сая төгрөг хүртэлх жилийн
борлуулалтын орлого бүхий жижиг үйлдвэр эрхлэгч аж ахуйн нэгж, иргэн” гэсэн энэхүү
заалтыг хэрэгжүүлж чадаагүй байна. Энэ нь төр засгийн бодлого нь ЖДҮ-ийн үйл
ажиллагаанд хэрхэн хэрэгжиж байгаа нь харагдаж байна.
 Хоѐр дахь хэсэгт ЖДҮ-ийн орчины судалгааны талаарх тулгамдаж буй асуудлууд
байсан. ЖДҮ эрхлэгчдийн 67% нь эдийн засгийн таатай орчин бүрдээгүйгээс бизнес
эрхлэн явуулахад хүндрэлтэй байна гэж хариулсан. Мөн бизнес эрхлэгчидийн
хүндрэлтэй асуудал болох хүний нөөцийн мэдлэг дутмаг, тоног төхөөрөмжийн
чанарын үзүүлэлт зэрэг нь хамгийн их хүндрэл учруулж үйл ажиллагаагаа тэлэх
бололцоогүй байна гэсэн. Харин бизнес эрхлэн явуулахад хамгийн чухал гол
хөшүүрэг болох хөрөнгө зээлийн асуудал дээр зээлийн нөхцөл нь хатуу 27%,
зээлийн нөхцлийг хангаж чадаагүй гэж 10% нь хариулсан байна.
Энэхүү судалгаанд үндэслэн ЖДҮ-ийн хөгжлийн нөхцлийг сайжруулахын тулд хийх
шинэ арга санаачлага:
Төр засгийн зүгээс дараах арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлвэл зохино.
 Импортын барааг орлож болохуйц өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг
үйлдвэрлэж буй аж ахуйн нэгжүүдэд санхүүгийн дэмжлэгэ үзүүлэх буюу зээлийн
нөхцлийг уян хатан болгох.
 ЖДҮ эрхлэх сонирхолтой иргэд, аж ахуйн нэгжид бизнесээ хэрхэн удирдан
чиглүүлэх талаар төлөвлөгөөтэй чанартай сургалт бий болгох.
Үүнийг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхийн тулд иргэд аж ахуйн нэгжүүдэд шаардлага
тавин удирдах мэдлэгийг эзэмшсэн тохиолдолд зээл олгох гэх мэт.
 ЖДҮ эрхлэх сонирхолтой иргэд аж ахуйн нэгжийг дэмжин шинэ төсөл,
санаачлагыг нарийн шинжлэн судалсны үндсэн дээр батлан даалт гаргаж өгдөг
компаниудыг бий болгох
 Хөнгөлөлттэй зээл авсан зарим аж ахуйн нэгж, байгууллага зээлийн хөрөнгийг гэрээнд
заасны дагуу зарцуулж байгаа эсэхэд хяналт тавин ажиллах

12.  Санхүүгийн зээл тусламж авсан иргэд аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон бүх зээлийн
үйл ажиллагаа, үр дүнтэй иж бүрэн шалгалт хийх
Иргэд аж ахуйн нэгжийн зүгээс
 Монголын зах зээлд байгаа импортын бүтээгдэхүүнийг өөрийн орны нөөц
бололцоонд тулгуурлан үйлдвэрлэх төсөл төлөвлөгөөнүүдийг боловсруулан
хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдан улмаар өөрийн гэсэн бизнестэй болох
 Бизнес эрхлэгч зорилгодоо үнэнч бизнесээ өргөжүүлэхийн төлөө тууштай байж
түнийгээ ухамсарлах хэрэгтэй
 Бизнесээ амжилтай явуулахын тулд олон зүйлд санаа зоволгүй нэг зүйлд
төвлөрөх.
Жишээ нь: Нэг нь бараа бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж нөгөө нь борлуулалт
маркетингийн ажлыг хариуцаж байхад нөгөө нэг нь тээвэрлэлтийг хариуцан авч
бие биетэйгээ уялдаа холбоотой ажиллах.
Эдгээр аргуудыг хэрэгжүүлсний үр дүнд:
- Чанаргүй зээл багасна
- ЖДҮ эрхлэгчидийн дампуурал буурах болно
- Иргэд өөртөө итгэх итгэл нь нэмэгдэн улмаар ЖДҮ эрхлэгчдийн тоо эрс
нэмэгдэнэ
- Ажилгүй иргэдийн тоо багасна
- ДНБ нэмэгдэнэ
- Амьжиргааны түвшин инфляци даагуулахгүйгээр нэмэгдэнэ
- Ядуурал буурна

13. Дүгнэлт
Жижиг дунд үйлдвэр нь зах зээлийн нөхцөлд өрсөлдөөнийг бий болгож, эдийн засгийн
өсөлтийг хурдасгахад гол үүрэг гүйцэтгэдэг. Иймээс өрсөлдөөний явцад том аж ахуй
болон өсөж дэвжих, дэлхийн зах зээл дээр өрсөлдөх чадвартай үйлдвэр болон өргөжих
үндэс суурь болдог нь онол практикаар нотлогдсон эерэг чанарууд нь жижиг дунд
үйлдвэрийг хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай юм. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн
хөгжлийг дэмжиснээр хүн амын хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлж, ажилгүйдэл
ядуурлыг бууруулахад чухал нөлөө үзүүлдэг.
Монгол улсын хувьд ЖДҮ 2007 оноос анх хөгжлийн суурь тавигдан албан ѐсоор хууль
дүрэмтэй болсноор албан ѐсоор бизнес эрхлэх таатай нөхцөл нь бүрдсэн. 2007-2009 оны
хооронд ЖДҮ эрхлэх иргэд аж ахуй нэгжид хэрэгтэй байгаа зүйлсийг дэмжин байж
болох нөхцөл бололцоогоор хангаж өгсөнөөр олон иргэд аж ахуй нэгж бизнесийнхээ
хүчин чадал хүрээг тэлэх боломжтой болсон. Үүний хажуугаар иргэд аж ахуй нэгжид
тулгарах гол асуудал нь хөрөнгө санхүүгийн асуудал байлаа. 2009-2011 оны хооронд
манай орны ЖДҮ-ийг олон улсын байгууллага дэмжин зээл, буцалтгүй тусламж зэргээр
хөрөнгө оруулснаар олон ЖДҮ эрхлэх сонирхолтлой иргэд аж ахуй нэгж бизнесээ
эрхлэх боломжийг олгосон юм. Гэвч эдгээр санхүүжилт жинхэнэ эзэддээ хэрхэн хүрэх
тал дээр төрөөс нарийн бодлого явуулахгүй бол эзнээ олоогүй зээл тусламж нь аль аль
талдаа ихээхэн хохирол учруулж байгаас гадна зээл олгогч танил талаа харан ихээхэн
хэмжээний зээлийг нэг хүний гарт төвлөрүүлэх нь олонтоо тохиолдолж байна.
ЖДҮ-ийг цогц нэгдсэн нарийн бодлогоор удирдан хөгжүүлснээр улс орны олон
тулгамдсан асуудлууд шийдвэрлэгдэнэ. Тухайлбал хүн амын өргөн хэрэгцээний
барааны үйлдвэрлэлтийг нэмэгдүүлэх, аймаг сумдын төвийг хөгжүүлэх, ажиллах
хүчний илүүдлийг багасгаж хөдөлмөр эрхлэлтийг сайжруулах дэд бүтцийг хөгжүүлэх,
шинэ бүтээгдэхүүн, ажил үйлчилгээг бий болгоход ихээхэн үүрэгтэй билээ.
Эх сурвалжууд
1. “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил, санхүүжилтийн байдал” Монгол банк
2. “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зориулалтаар олгосон зээлийн
хэрэгжилтийн байдал” Монголын үндэсний аудит
3. “Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөр” Монгол улсын засгийн газрын
тогтоол
4. “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн
цогц бодлого”