1. Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль
Компьютер Техник Менежментийн Сургууль
Эрдэм шинжилгээний өгүүллэг
Сэдэв: Нолуурын зах зээлийг хөгжүүлэхэд удирдлагын шийдвэр гаргалтыг ашиглах нь
КТМС-ийн МСМ-ийн
2-р курсын оюутан: П.Түвшинжаргал
Улаанбаатар 2008

2. Овог: Пэрэнлэйжамц
Нэр: Түвшинжаргал
Хаяг: СХД 10-р хороо ЗБУ 6-7 тоот
Утас: 99795530
Өгүүллийн хураангуй:
Энэ сэдэвээрээ Монголын Ноолуурын зах зээлд тулгамдаж буй асуудал тэдгээрийг шийдвэрлэх
арга замыг тодорхойлж, бий болгоход гол санаа нь агуулагдаж байгаа юм.
Түлхүүр үг:
ДХБ- Дэлхийн худалдааны байгууллага
ЕХ- Европын холбоо

3. Ýêñïîðòûí ãîëëîõ á¿òýýãäýõ¿¿í íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ øèíý àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõîä
øèéäâýð ãàðãàëòûã àøèãëàõ íü
Оршил
ªíººäðèéí Ìîíãîë óëñûí ìààíü èðýýä¿é áîëñîí çàëóó ¿å áèä á¿õýí ýõ îðîíäîî èõèéã õèéæ
á¿òýýõèéí òóëä ººðèéí áàãà ÷ áîëîâ õóâü íýìðèéã îðóóëàõ íü ç¿éòýé þì. Ýíý íü èõýýõýí ºðãºí
öàð õ¿ðýýã õàìàðñàí òîìîîõîí àñóóäàë áîëîâ÷ áèäíèé îðóóëàõ õóâü íýìýð áèäíèé ýõ îðíîîðîî
áàõàðõàõ, õàéðëàõ ñýòãýëãýýã òºëºâø¿¿ëæ øèíý ãëîáàëü÷ëàãäàæ áóé íèéãýìä ä¿í
øèíæèëãýý õèéñíèé ¿ð ä¿íä áîäèòîé çºâ øèéäâýðèéã ãàðãàæ, ¿¿íèé ¿ð ä¿íä èðýýä¿éí Ìîíãîëûí
÷àäâàðëàã ìåíåæåð¿¿äèéã òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî.
Үндсэн хэсэг:
Ýíý ñýäâýýðýý áè Ìîíãîëûí íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõèéã ýðìýëçñýí áîëíî. Ìàíàé óëñàä
1930-ààä îíû ¿åýñ íîîñ íîîëóóðûí àæ ¿éëäâýð åðºíõèé人 õºãæèæ èðñýí ãýõýä áîëíî. Ýíý íü ìàíàé
õîéä õºðø áîëîõ ÇÕÓ óëñûí çýýë òóñëàëöààãààð áèé áîëñîí íýã òàëûí ñàéøààëòàé ç¿éë õýäèé
÷ òóñ óëñ íü íîîñ íîîëóóðààñ àâàõ èìïîðòûí òàòâàðàà 40% õýìýýí òîãòîîñîí íü ìàíàé ãàäààä
õóäàëäàà öààøèä ýíý ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõýä èõýýõýí õ¿íäðýë ó÷èð÷ óíàëòàíä îðîõîä
õ¿ðãýñýí. ¯¿íèé óã øàëòãààí íü ¿éëäâýð áàéãóóëæ ºãñíèé õóâüä ãàðàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
ÇÕÓ àâàõ áîëçîëòîé õîëáîîòîé áºãººä ýíý óëñ íü òåõíèê òåõíîëîãèéí õóâüä áóñàä ºíäºð
õºãæèëòýé óëñóóäààñ õîöðîãäìîë áàéñàí þì. Ýíý áàéäàë ¿ðãýëæèëñýýð 1980 îíòîé çîëãîõîä
äýëõèéí æèøèãò õ¿ðñýí íîîëóóðûí øààðäëàãà àñàð ºíäºð òàâèãäàæ ¿éëäâýðëýëèéí øèíý÷ëýë
õèéõ áîëñíûã õàðóóëñàí áºãººä ìàíàé óëñ ßïîí óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð “Ãîâü” êîìáèíàòûã
áàðüæ 1991 îíä ÕÊ áîëãîí á¿ðýí àøèãëàëòàíä îðóóëæ óëìààð ýíý íü äýëõèé äàõèíä Ìîíãîëûí íîîñ
íîîëóóðûí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé 5 òîì êîìïàíèé íýã áîëîõîä ÷óõàë òóñ íýìýð
áîëñîí òºäèéã¿é ò¿¿õèé íîîëóóð ýêñïîðòëîæ áóé óëñóóäààñ ýõíèé 2-ò áóþó Õÿòàä óëñûí
äàðààãààð á¿õ íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé 21%-èéã ýçýëæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. Ýíý
õóãàöààíä ìîíãîëûí íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðûí ñóóðü áîëæ
áàéñàí “Òóðøèëòûí ¿éëäâýð” äýëõèéä òýðã¿¿í çýðýãò òîîöîãääîã. Èòàëè óëñûí
òåõíèê, òåõíîëîãèîð ºâ÷ òîíîãëîãäñîí “Áóÿí” êîìïàíè áîëîí ºðãºæèæ ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë íü
5 äàõèí íýìýãäýæ Ìîíãîëûí íýã òîìîîõîí êîìïàíèéí íýã áîëëîî. Ò¿¿í÷ëýí ÀÍÓ, Èòàëè óëñûí õºðºíãº
îðóóëàëòòàé “Ìîíãîë-Àìèêàë”, “Êàøìèð ôàéí àçè”, Àíãëè óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Ìîíôîðòå“,
ßïîíû õºðºí㺠îðóóëàëòòàé “Òóóë êàøìèð” ÕÕÊ çýðýã îëîí àðâàí ¿éëäâýð, öåõ áàéãóóëàãäàæ
¿éë àæèëëàãàà àìæèëòòàé ÿâóóëäàã áîëëîî. ªºðººð
õýëáýë 1990 îíä íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðò åð人 ë “Òóðøèëòûí ¿éëäâýð”, “Ãîâü” êîìáèíàò
õî¸ð áàéñàí áîë 2003 îíû áàéäëààð 450 ãàðóéä õ¿ð÷ àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéõ (ñàìíàñàí
íîîëóóð ãàðãàõ) ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë ìîíãîëä áýëòãýãäýæ áàéãàà á¿õ íîîëóóðàí
ò¿¿õèé ýäèéíõýý íººöººñ 1,6 äàõèí èõ, ã¿í áîëîâñðóóëàëò õèéæ áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýõ õ¿÷èí ÷àäàë ò¿¿õèé ýäèéíõýý íººöèéí 60 õóâüä õ¿ðýýä áàéãàà áîëíî. Õàðèí
õÿòàäûí íîîñ íîîëóóðûí çàõ çýýë íü äýëõèé äýýðõ íîîñ ¿éëäâýðëýëýýðýý òýðã¿¿ëæ íîîñ íîîëóóðûí

4. çàõ çýýëä äàíãààð íî¸ðõîæ 67%-èéã ýçëýýä áàéíà. Ýíý íü öààøëààä ìàíàé óëñûí íîîñ íîîëóóðûí
çàõ çýýëèéã óíàãàõ áîäëîãî ¿éë àæèëëàãààòàé íü õîëáîîòîé. ̺í áèä ººðèéí îðíû ò¿¿õèé
íîîëóóðûã ãàäàãø íü ãàðãàõã¿é áàéõ àðãà õýìæýýã àâàõ øààðäëàãàòàé áàéãàà ÷ òºäèéëºí
àìæèëòàä õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é áàéíà.
¯¿íèéã øàò äàìæëàãààð íü àâ÷ ¿çâýë:
Õÿòàäûí íàéìàà÷èä, òýäíèé ãàð õºë áîëîã÷ ÷åíæ¿¿ä ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ, ò¿¿í÷ëýí õèë,
ãààëü äýýðõ ýìõ, çàìáàðààã¿é, çîõèîí áàéãóóëàëòã¿é áàéäëûã îâæèí àøèãëàæ /õóéâàëäàæ/
ºíäºð ¿íýýð àâñàí áîõèð íîîëóóðàà ÿìàð íýãýí òàòâàð òºëºëã¿éãýýð õÿòàä ðóó ýêñïîðòîä
ãàðãàæ áàéíà. Ñóäàëãààíààñ õàðàõàä æèë á¿ð äóíäàæààð 1000-1500 òîíí áîõèð íîîëóóð õèë,
ãààëèàð òàòâàð òºëºëã¿éãýýð ãàðñàí ìýäýý áàéäàã.
Ìîíãîëä áýëòãýãäýæ áàéãàà áîõèð íîîëóóðûí 40-ººä õóâü “õóéâàëäààíû çàìààð” èíãýæ õèë,
ãààëèàð ãàð÷ áàéãààãààñ ¿éëäâýðëýë ò¿¿õèé ýäýýð ãà÷èãäàõ áàñ íýã áîäèò íºõöºë
á¿ðýëäýõ áà äýëõèéí çàõ çýýë äýýð ÷ ìàíàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð õ¿íä óíàæ ºðñºëäºã÷ îðíû
íºëººíä îðîõ õ¿íäõýí ¿å ýõýëæ áóé íü õàðàìñàëòàé ç¿éë áîëîâ÷ ¿íäñýíäýý õÿòàäûí äàâóó òàëûã
ìýäýðíýý ãýäýã ìààíü ººðèéí îðíû ñóë òàëûã ìýäýð÷ öààøèä ýíý ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýä ÷óõàë à÷
õîëáîãäëûã ºãºõ áîëíî.
Ìàë÷äûí ò¿¿õèé ýäýý áîðëóóëæ áóé îäîîãèéí ãàðöûã òîäîðõîéëáîë
Ìàë÷èí ºðõèéí àæ àõóéä ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëäàã ¿íäñýí òàâàí ñóâàã áàéíà.
Ýíý íü Óëààíáààòàð õîò ò¿¿íèé îéðîëöîî õîò, ñóóðèí áîëîí àéìãèéí òºâ, ñóìûí òºâ, ÿâóóëûí
íàéìàà÷èä, õèëèéí áîîìò çýðýã þì.
- Óëààíáààòàðò á¿õ òºðëèéí ò¿¿õèé ýäèéã àâ÷èð÷ áîðëóóëæ áàéãààãèéí äîòîð íîîëóóðûí
ýçëýõ õóâèéí æèí èë¿¿ ºíäºð áàéíà. Íîîëóóð íü õàðüöàíãóé îâîð áàãà, ¿íèéí íÿãòðàë èõòýé,
Óëààíáààòàðò áîðëóóëàõàä èë¿¿ ¿íý õ¿ðäýã, çàõ çýýëèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ñàéòàé òóë îéð
íóòàãëàäàã ìàë÷èä ººðñäèéí óíààãààð àâ÷èð÷ áîðëóóëàõûí çýðýãöýý íèéñëýëä ñóðàëöäàã ¿ð
õ¿¿õýä, àõ, ä¿¿, õàìààòàí ñàäíààðàà äàìæóóëàí õóäàëääàã ãýæ ìàë÷èä òàéëáàðëàæ áàéâ.
- Çàâñðûí ÿâóóëûí íàéìàà÷èä ìàë÷äûí ãàð äýýð ò¿¿õèé ýä áýëýí áîëîõ èä ¿åýð òýäýíä õàìãèéí
ýðýëò õýðýãöýýòýé ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà, ãóðèë, áóäàà çýðãèéã à÷ààíû ìàøèíä à÷èæ,
ìàë÷äûí õîòîíä øóóä î÷èæ ¿éë÷èëäãýýðýý áóñäààñ îíöëîãòîé áºãººä äàâóó òàëòàé þì. Çàðèì
íàéìàà÷èä á¿ð õýäýí ñàðûí ºìíº ìàë÷èäòàé óðüä÷èëàí ãýðýý õýëöýë õèéäýã ÷ òîõèîëäîë áàéíà.
¯íý, õàíøíû ìýäýýëýë áàãàòàé, òºâººñ àëñ õîë íóòàãëàäàã, õ¿í, õ¿÷ ìóóòàé ìàë÷èä ãîë òºëºâ
ÿâóóëûí íàéìàà÷äàä íîîëóóðàà ºãäºã àæýý.

5. - Àéìàã, ñóìûí òºâä íýã òàëààð ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõ íàéìàà÷èä, àæ
àõóéí íýãæ¿¿ä îëîí áàéäàã, íºãºº òàëààð ìàë÷äàä õàðüöàíãóé îéð ó÷èð ò¿¿õèé ýäýý òýäýíä
áîðëóóëæ, õýðýãöýýò áàðààãàà õóäàëäàí àâäàã áàéíà.
- Õèëýýð èõýâ÷ëýí õèëä îéðõîí íóòàãëàäàã, õèëèéí ãàðö á¿õèé á¿ñ íóòãèéí ìàë÷èä íîîëóóð,
àðüñ øèð çýðýã ò¿¿õèé ýäýý áîðëóóëäàã îíöëîãòîé þì. Ýäãýýð ìàë÷äûí ÿðèàíààñ ¿çýõýä
óëèðàëä íýã óäàà ººðñäèéí ìàøèíààð õèëèéí áîîìò íýýãäýõýä ãàð÷, ò¿¿õèé ýäýý áîðëóóëäàã
áàéíà. Èéíõ¿¿ ìàë àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä ìàë÷äààñ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, ýêñïîðòîä
ãàðàõ õ¿ðòýë îëîí ñóâàã, ñàëàà çàìààð äàìæäàã áàéíà. Èéìä ìàë÷èä, äîòîîäûí
áîëîâñðóóëàã÷äûí õîîðîíäûí ò¿íøëýë, õàìòûí àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëýõ çàìààð ìàë÷äûí
á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿õèé ýäèéã ¿ð àøèãòàé áîðëóóëàõ ñóâàã á¿ðä¿¿ëýõ íü ÷óõàë þì.
ò¿¿õèé ýäèéí áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèí äîîãóóð çýðýã îëîí àñóóäàë ìàë÷äûí àìüæèðãààíû
ò¿âøèíä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà. Èéìä õºäºº îðîí íóòàã äàõü àæèëã¿éäýë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ,
ìàë÷äûí îðëîãûí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã õàíãàõûí òóëä õàðèëöàí íºõºí òýòãýæ õºãæèõ ÷àäàâõòàé
õºäºº àæ àõóé – àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûã á¿ðä¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ, òýäãýýðèéí ºðñºëäºõ
÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõ íü ñòðàòåãèéí ÷óõàë çîðèëò áîëæ òàâèãäàíà.
Ýäãýýðò àâ÷ áîëîõ àðãà õýìæýý
ªðõèéí àì á¿ëèéí òîî íýìýãäýõ òóòàì ìàë, ìàõ çýðýã ò¿¿õèé ýäèéã ãýðýýñýý áîðëóóëàõ õýìæýý
áàãàñ÷ õàðèí Óëààíáààòàð õîò, àéìàã, ñóìûí òºâä õ¿ðãýæ çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõ õóâü õýìæýý
íýìýãäñýí áàéíà. Òóõàéëáàë, 5 õ¿ðòýë àì á¿ëòýé ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ìàë÷èí ºðõèéí 31.7
õóâü íü íÿäàëñàí ìàëûí ìàõàà óëààíáààòàðò õ¿ðãýæ áîðëóóëñàí áàéõàä 9-ººñ äýýø àì á¿ëòýé
ìàë÷èí ºðõ¿¿äèéí 54.5 õóâü íü íèéñëýëä õ¿ðãýæ çàõ çýýëä íèéë¿¿ëñýí àæýý. Ýíý íü ìàë÷èä
ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íýý çàõ çýýëä ¿íý õ¿ðãýæ áîðëóóëàõàä ºðõèéí
àì á¿ëèéí òîî, àæèëëàõ õ¿÷íèé õ¿ðýëöýý ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõûã èëýðõèéëæ áóé
õýðýã ìºí. Èéìä ãàíö íýãýýðýý á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿õèé ýäýý çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõýä òîõèîëäîæ
áóé äýýðõ áýðõøýýëèéã àðèëãàõàä ìàë÷äûí äóíä õàíãàìæ, íèéë¿¿ëýëòèéí õîðøîî õºãæ¿¿ëýõ
ñàíàà÷ëàãûã á¿õ òàëààð äýìæèõ íü íýí ÷óõàë ãýæ ¿çýæ áàéíà.
Èíãýýä ¿çýõýýð ìàë÷äûí ìààíü îþóí óõààíä ìàëààñ àâàõ àøèã øèìèéã ººð÷ëºõ òºëºâøèë
òºëºâøººã¿é íýã ¸ñíû èäýâõã¿é àðãààð çºâõºí ìàëûíõàà òîî òîëãîé ºñºõ òàë äýýð àíõààð÷ áóé íü
íýí áóðóó ¿éë àæèëëàãàà áºãººä õàðèí ñàéí ÷àíàðûí ÿìàà ìàëûí òîî òîëãîéã íýìýãä¿¿ëýõ òàë
äýýð àæèëëàæ òºð ìàë÷èä íèéëñýí ýäèéí çàñãèéí òîìîîõîí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ ÷óõàë
øààðäëàãàòàé áàéíà.
Óëìààð àìæèëòòàé õýðýãæñýí òîõèîëäîëä õÿòàäòàé ýí çýðýãöýõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é
ø¿¿ äýý. ̺í ìàë÷èí àéë ºðõ íü àì á¿ëèéí òîîíîîñ õàìààðàí àøèã àâàõ òàë äýýð èë¿¿ áàéíà.
Ñóäàëãààãààð àâ÷ ¿çýõýä (ýíý íü ìèíèé çóíûõàà àìðàëòààð õèéñýí ä¿í øèíæèëãýý áèëýý) òºâ
áîëîí áàðóóí àéìãóóä áîëîõ Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð, Õîâä, Àðõàíãàé,ªâºðõàíãàé çýðýã
àéìãóóäûí õ¿í àì íü öººí ýñýõýýñ øàëòãààëàí ìàëààñ àâàõ àøèã øèìýý ñóìûí òºâ, öààøëààä
àéìãèéí òºâä ë ãàíö íýã õ¿ðãýæ ºãºõ ÿâäàë áàéäàã áàéõàä îëîí àì á¿ëòýé àéë á¿ð
Óëààíáààòàð ðóó îðæ èðýí íîîñ íîîëóóð ò¿¿õèé ýäýý áîðëóóëäàã áàéõ þì. Çàðèì àéìãèéí òýð
äóíäàà õèëòýé îéð çàëãàà îðøäîã àéìàã ñóìóóä æèëä íýã óäàà õèë íýýõýä ãàð÷ íîîñ íîîëóóðàà

6. áîðëóóëäàã áàéõ æèøýýòýé. ¯¿íýýñ õàðàõàä öººí àì á¿ëòýé àéë ãýð¿¿äýä òóëãóóðëàñàí
áîäëîãûã ºðãºíººð ÿâóóëàõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà. Ýíý íü íýã òàëààñ ìàë÷äûã ººð
õîîðîíäîî õîðøîîëîë ¿¿ñãýí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ ¸ñòîéã èëòãýæ áàéíà. Ýíý áîë òºâëºðñºí
òºëºâëºãººò òîãòîëöîîíîîñ õýðýãëýýíèé áóþó çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàã ðóó øèëæèõäýý çàðèì çºâ
òîãòîëöîîã ãàæóóäóóëæ õýòýðõèé íýã òàëûã áàðèìòàëñàí çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãîòîé õîëáîîòîé.
Óëìààð ìàíàé óëñ ºðñºëäºã÷ áîëîõ õÿòàä óëñûí íîîñ, íîîëóóðûí àæ ¿éëäâýð¿¿äèéã ñóäàëæ
òýäíýýñ òóðøëàãà ñóäëàõ íü õàìãèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëîîä áàéíà.
Ìîíãîëûí òýðã¿¿ëýã÷ íîîëóóðûí êîìïàíè áîëîõ Ãîâü ÕÊ Õÿòàäûí òýðã¿¿ëýã÷ íîîëóóðûí êîìïàíè G
Schneider group-èéí ¿éë àæèëëàãààíä õèéñýí ä¿í øèíæèëãýý:

7. Îíöëîã
Äàâóó òàë
Ñóë òàë
Àíõààðàõ ç¿éëñ
Ìàëûí íîîëóóðûí
á¿òýýãäýõ¿¿í íü
á¿ðçèéëò óäààí
òîãòäîã. Ìîíãîëûí
íîîëóóðûí
íýð
õ¿íä ÷àíàð
1991 îíîîñ ýõëýí
¿éë
àæèëëàãàà
ÿâóóëæ ýõýëñýí.
Õóó÷èí
ÇÕÓ-ûí
òîíîã
òºõººðºìæòýé.
Ìîíãîë îðîíä ìààíü
áàéãàëèàñàà
òîãòñîí ºâºðìºö
òîãòîö
ºðãºí
óóäàì
áýë÷ýýðèéí
ãàðö,
ò¿¿õèé
ýäèéí áàò áýõ
ñóóðü áîëîõ ìàë
ñ¿ðýã èõòýé.
ßïîí óëñûí òîíîã
òºõººðºìæ ÷ ìºí
àäèë
ãîëîãäîæ
áàéãàà
Ìàëûí
òîî
òîëãîéãîîð
èõ
ãýñýí
ãàíöõàí
øàëòãààí äýýð
ýíý
¿éëäâýð
îðøèí
òîãòíîæ
áàéíà.
Õÿòàä
íîîëóóðàà
ãàäàãø
íü
ãàðãàäàãã¿é
áàéõàä
Ìîíãîë
óëñ
Õÿòàä
óëñûí
ò¿¿õèé
íîîëóóðûã
õàíãàäàã
ãîë
íèéë¿¿ëýã÷
áîëñîí õýâýýð ë
áàéíà. Ýíý íü
áóñàä òàë äýýð
÷
ìºí
àäèë
áàéãàà
èíãýýä
ýõýëáýë
ìàíàé
óëñ
Õÿòàäûí
õàðààò áîëîõîä
îéðõîí áàéíà.
Ä¿ãíýëò
Àæ
¿éëäâýð
¿¿ä
Ìîíãîë
óëñ
Ãîâü ÕÊ
Çàñãèéí ãàçàð àðä
ò¿ìíèé
õàìòðàí
àæèëëàãàà äóòìàã,
äàëàéä ãàðöã¿é,
ìºí ìàë ñ¿ðãýý äàí
ãàíö
ìàõ
áýëòãýëèéí
÷èãëýëýýð
¿ðæ¿¿ëæ áàéãàà
íü
Äýëõèéí
õóäàëäààíû
ñ¿ëæýýíä
ººðèéí
áàéð,
ñóóðèéã
ýçýëæ
÷àäààã¿éãýýñ
¿éëäâýðëýí
ãàðãàæ
áàéãàà
á¿òýýãäýõ¿¿íýý
“Çóó÷ëàã÷ààð”
äàìæóóëæ
áîðëóóëäãààñ
ÁÍÕÀÓ-ûí
èæèë
òºðëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ
10-20 àì.
äîëëàðîîð
õÿìä
áàéäàã. Ýíý íü
Ìîíãîëûí íîîñ, íîîëóóð
áîëîâñðóóëàõ
ñàëáàðûí
ýäèéí
çàñãèéí
õ¿÷
÷àäàëä ñºðºã íºëºº
¿ç¿¿ëäýã.
Ìàë òóñ á¿ðýýð íü ¿¿ëäð ñîðò ãàðãàõ
òàë äýýð àíõààðàõ ìàë÷èä õîðøîîëîë
¿¿ñãýí çàñãèéí ãàçàðòàé íÿãò
õàìòðàí
àæèëëàõ.
Òåõíîëîãè
øèíý÷ëýëò Ãàäíû ÕÎ òàé òýð äóíäàà
Õÿòàäûí ÕÎ-òàé êîìïàíèä õÿçãààðëàëò
òîãòîîõ ãààëèéí ýêñïîðòûí õóóëèíä
íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ
Íîîëóóðàí
¿éëäâýðëýëä
õîëüö
îðóóëàõ:Õóðãàíû àðüñ, òîðãî áóñàä
ìàòåðèàë. ̺í ìàíàé óëñ Õÿòàäûí õÿìä
¿íý õ¿÷òýé ¿éëäâýðòýé ó÷èð Ìîíãîëûí
çàõ çýýëèéã ýçýëæ ìàãàäã¿é. ̺í áèä
òýýâýðëýëòýíä
“òàòâàðûí
òîãòîëöîîíäîî” óðàìøóóëàë îëãîõ
̺í
÷àäâàðëàã
ìåíåæìåíòèéã
áýëòãýõýä
ãîë
àíõààðëàà
òºâëºð¿¿ëýõ ìºí ò¿¿í÷ëýíÌîíãîë óëñ íü
ñàìíàñàí
íîîñ,
ýýðìýëèéí
óòàñ,
ñ¿ëæìýë
õóâöàñ
çýðýã
áîëîâñðóóëàëòûí
òºðºë á¿ðèéí øàò äàìæëàãàòàé
íîîëóóðàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñîíèðõëûã
òàòàõóéö
¿éëäâýðëýëèéí
ãàçàðòàé
áîëîõ
õýðýãòýé. Óëìààð áèä Õÿòàäûí áàãà
ãàçàð íóòàãò îëîí òîî òîëãîé ìàëûã
¿ðæ¿¿ëæ, òýð òóñìàà ÿìààã ýíý
àìüòàí áîë áýë÷ýýðèéã ìàø èõýýð
ñ¿éòãýäýã àìüòíûã ¿ðæ¿¿ëæ áóéí
íóóöûã ìýäýõ.

8. Õÿòàäûí ñàìíàñàí íîîëóóðûí ýêñïîðò 2003 îí òîííîîð
Öààøäûí òºëºâ: Ýêñïîðòûí òàòâàðûí æóðàì-Ýðãýæ õàðàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé
Õÿòàä óëñ ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò íîîëóóðûí çàõ çýýëýýð äàìæèí íºëººëºõèéã îðîëäîíî. Áîëîâñîí
õ¿÷èíã ìàíàé óëñ Õÿòàäàä áýëòãýõýä àíõààðëàà õàíäóóëàõ õýðýãòýé ãýâ÷ Õÿòàäûí çàñãèéí
ãàçàð ýíý òàë äýýð õîðèã òàâèõ íü ãàðöààã¿é áºãººä Àâñòðàëè, Èðàí,ßïîíä ñîëèëöîîãîîð
ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ õýðýãòýé. Åð íü ýíý á¿õýíä äýëõèéí îëîí îðíû ò¿íø¿¿äèéí àíõààðëûã òàòñàí
íîîëóóðûí ýñâýë ò¿¿õèéí ýäèéí òîìîîõîí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ õýðýãòýé. Èíãýõäýý òîìîîõîí õóâöàñ
¿éëäâýðëýë, çàãâàð äèçàéíû êîìïàíèóä ýñâýë Õÿòàäòàé õàìòðàí àæèëëàäàã êîìïàíèóäûí ñàëáàðûã
áàéãóóëàõ çýðýãò èõýýõýí óõààí çàðöóóëæ ººðèéí îðíû ýäèéí çàñàãò õÿíàëò òàâèõ õýðýãòýé.
Áèä 1990-ýýä îí ãàðñíààð òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãààñ õýðýãëýýíèé ýäèéí çàñàã ðóó
ýðãýëò áóöàëòã¿é øèëæñýí ãýõ áîëîâ÷ èõýíõ íü ýíý õî¸ð çàõ çýýëèéí àëü àëèíààñ íü õýðýãòýé
ç¿éëýý áàñ àâ÷ ÷àäààã¿é áàéõ þì. Ó÷èð íü áèä ãëîáàë÷ëàë íýã äýëõèé íýã ýäèéí çàñàã ãýæ ÿðèõ
äóðòàé õèðíýý ò¿¿íýýñýý õîëäîîä íýã óëñ êîìïàíèéã ò¿øèãëýñýí õààëòòàé áîäëîãûã áàðèìòàëæ
áàéãàà íü äýíä¿¿ õàðàìñàëòàé þì. ̺í Õÿòàä óëñûí ýäèéí çàñãàà õºãæ¿¿ëñýí íýã òîì øàëòãààí íü
óðàìøóóëàëûí õýëáýð ÿàõ àðãàã¿é ìºí þì. ¯¿í äýýð íýìæ õýëýõýä ìàíàé óëñàä Õÿòàä óëñûí íîîëóóðûí
çàõ çýýëèéã ýçëýõ á¿ðýí áîëîìæ áàéãàà áºãººä ¿¿íèéãýý áèä çºâ àøèãëàæ ÷àäâàë íýã õ¿íä íîãäîõ
ÄÍÁ-èéã 20-30% ºñãºæ ÷àäàõààð áàéãàà þì. (Çàðèì ¿åä ýíý íü òóõàéí óëñûí ýäèéí çàñãèéã
òîäîðõîéëîõ õ¿÷èí ç¿éë áîëæ ÷àääàãã¿é Æíü: âàëþòûí õàíø. Îäîî ýíý ñóäàëãààãàà ìåíåæìåíòèéí
øèéäâýð ãàðãàëòûí òàëààð íü àâ÷ ¿çüå.
Íîîñ íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä òóëãàìäàæ áóé àñóóäëûã òîäîðõîéëîõ
ªíººäºð Ìîíãîëûí íîîñ íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä òóëãàð÷ áóé ãîë áýðõøýýë íü:
à. Îð÷èí ¿åèéí ¿éëäâýðèéí òåõíîëîãè ìóó

9. á. Ìàë÷èä ìàëàà íîîñ íîîëóóðûí ÷èãëýëýýð áóñ äàí ãàíö ìàõ íÿäàëãààíû ÷èãëýëýýð ¿ðæ¿¿ëæ
áàéãàà ìºí õàìòàð÷ õîðøîîëîë ¿¿ñãýäýãã¿é íü ìàëûí àøèã øèìèéã á¿ðýí õ¿ðòýõýä ººðñäèéíõ íü
àìüæèðãàà áîëîîä ìàíàé óëñûí ýäèéí çàñàãò ÷ ãýñýí íºëººëñººð áàéíà.
â. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ìîíãîë ÿìàà õàðüöàíãóé èõýýð ýðëèéçæèæ, íîîñíû ºí㺠àëäàãäàæ 3-4 ìèêðîíîîð
á¿ä¿¿ðñýí (íîîñíû øèðõýã)
ã. Õèë ãààëèàð á¿õ ò¿¿õèé íîîëóóðûí 40% íü ÿìàð ÷ ýêñïîðòûí òàòâàðã¿é ãàð÷ áàéãàà íü
Õÿòàäóóä ìàíàéõààñ õàðüöàíãóé õÿìäààð íîîëóóðàà àâäàãò îðøèíî. Ýíý íü Ìîíãîë íîîëóóðûí ¿íý öýíèéã
óíàãààæ Õÿòàä óëñ äàíãààð íî¸ðõîõîä àñàð èõ ò¿ëõýö ¿ç¿¿ëæ áàéíà. ¯¿íèéãýý äàãààä íîîëóóðààñ
àâàõ ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí òàòâàðûí 40% íü Õÿòàäûí çàõ çýýë ð¿¿ îðäîã áàéõ íü ýý. ¯¿íýýñ ¿çýõýä
áèäíèé àíçààðàõã¿é ºíãºðäºã º÷¿¿õýí ç¿éë ÷ Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéã õàìãèéí èõýýð äîðîéòóóëäàã
àæýý.
ä. Ò¿¿õèé ýäèéí çàõ äýýðõ ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë, õèë, ãààëü äýýðõìàôèéí øèíæòýé
õóéâàëäààí Õÿòàäûí íàéìàà÷èä, òýäíèé ãàð õºë áîëîã÷ ÷åíæ¿¿äèéã ººãø¿¿ëæ ¿éëäâýðëýë
ýðõëýã÷èä òýäýíòýé ºðñºëäºæ ÷àäàõã¿é, áàéíãûí ÿëàãäàëä îðæ áàéíà.
Ýäãýýð òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõ øèíý àðãà õóâèëáàðóóäûã áîëîâñðóóëàõ
À. Ìàíàé óëñ àíõ ßïîí óëñûí çàñãèéí ãàçðûí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Ãîâü ÕÊ-èéã áàðüæ
áàéãóóëñíààñ õîéø óã óëñòàé íîîñ íîîëóóðûí òàë äýýð õàìòðàí àæèëëàõ ¿éë àæèëëàãàà ¿íäñýíäýý
áîë çîãññîí ãýæ õýëýõýä áîëíî. Õàðèí ºíººäºð 2007 îí ãàðñààð áóñàä îðíóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ
íºõöºë áîëîëöîî èë¿¿ èõ á¿ðäýæ ºãñºí.
Á. Íîîñ íîîëóóðàà çºâõºí ìàõíû ÷èãëýëýýð áóñ íîîñ íîîëóóðûí ¿¿ëäð ñîðò ãàðãàæ àâàõàä
çîðèóëàõ õýðýãòýé èíãýõèéí òóëä ìàë÷èä ººð õîîðîíäîî õîðøîîëîë áàéãóóëæ àæèëëàõ øààðäëàãàòàé
ýíý íü çàðèì õýäõýí àéìàã îðîí íóòàãò õýðýãæèæ ýõýëñýí áîëîâ÷ ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàëöàà òºðººñ
ÿâóóëæ áóé äîðâèòîé áîäëîãî, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýëò áàéõã¿éãýýñ áîëæ ¿ã¿é áîëîõîä õ¿ð÷ýý.
Â. Íîîñíû øèðýã á¿ä¿¿ðíý ãýäýã ìààíü Ìîíãîë íîîëóóðûí ÷àíàð äýëõèéí ñòàíäàðòûã õàíãàæ
÷àäàõã¿é áàéíà ãýñýí ¿ã èéìýýñ ýíý òàë äýýð ìàë÷èä òºðòýé íÿãò õîëáîîòîéãîîð õàìòðàí àæèëëàæ
ýíý òàëûí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé îð÷èí ¿åèéí òåõíèê òåõíîëîãèòîé ñóäàëãààíû òºâòýé áîëîõ
õýðýãòýé ¿¿íýýñ ìºí ñàëáàð íýãæ¿¿äèéã áàéãóóëàõ íü íýí òýðã¿¿íä òàâèãäàõ àñóóäàë.
Ã. Ò¿¿õèé íîîëóóðûã õèë ãààëèàð ãàðãàõã¿é áàéõ, õèë ãààëèéí õÿíàëò
øàëãàëòûí( ßëàíãóÿà Ìîíãîëûí Òºìºð Çàìûí) ÷àíä õàòóó õîðèã àðãà õýìæýý èíãýõäýý òåõíèê
òåõíîëîãèéí ºíäºð ò¿âøèíä áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä ýíý íü á¿õèé ë ñàëáàð íýãæ á¿ð ìèêðî
õýñã¿¿äèéã õàìàð÷ áàéõ ¸ñòîé þì.
Áàñ íýã îëîëòòîé ç¿éë íü XXI çóóí ãàðñíààð îé ìîäíû õýìæýý áàãàñ÷ áàéãàà õýäèé áîëîâ÷
Д. Өнөөдөр малчдын үүдэн дээрээс өндөр үнэ хаяж авч байгаа хятадуудын авсан
ноолуур нь цааш хил гараад 1-2 дахин өндөр үнэ хүрдэг бөгөөд жирийн хятад наймаачин
1 сард гадаадад экпортоор 50000 тн ноолуур гаргадаг гэсэн тооцоо ч байна. Энэ нь хятадын
явуулж буй дотоод бодлоготой нь холбоотойн дээр Өвөрмонголын нутагт үйлдвэрлэл

10. барихыг хөхүүлэн дэмжиж улсаас ямар ч НӨТ, татаас, хүүгүйгээр зээл тусламжийн бүхий л
төрлийн үйлчилгээг үзүүлж байгаа нь манай улсад ихээхэн хүндээр тусч байгаа юм.
Õóâèëáàðóóäûã ¿íýëæ ä¿ãíýõ
Эдгээр хувилбарууд нь бүгд Монголын маань экпортын голлох бүтээгдэхүүн болох
ноолуурын зах зээлийг аварч үлдэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулна гэж би үзэж байна. Гэхдээ
бид хятадын зах зээлтэй өрсөлдөнө гэдэг байж боломгүй хэрэг гэдэгтэй хэн бүхэн санал
нийлэх биз. Харин манайх энэ улсын хараат биш бие даасан бодлого явуулах нь хамгаас чухал
болоод байгаа төдийгүй үйлдвэрлэлийг дэмжиж төр засаг иргэд малчид нягт хамтран
ажилласны үр дүнд бид улс орноо хөгжүүлэх үндсээ тавьж өгөх юм.
Ñîíãîñîí õóâèëáàðóóäàà õýðýãæ¿¿ëæ, ¿ð ä¿íã íü òîîöîõ
Ноолуурын зах зээл энэ байдлаараа яваад байвал 2013 он гэхэд бид бүрэн уналтанд орж
эдийн засагт ихээхэн хохирол учрахнээ.
Харин хоршоолол үүсгэн нэгдэж нэг тогтолцоонд ажиллаж чадах юм бол ДНБ-ийг 20-30%
нэмэгдүүлж чадахаар зогсохгүй үйлдвэрлэлийн алтан үеийг бий болгох гарцыг нээх юм.
Öààøäûí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà
Åðºíõèé ÷èã õàíäëàãà íü Õîéä õºðø áóþó ÎÕÓ-ûí çàõ çýýë äýýð ñóóðèëàõ íü ýý
Õýðýâ ÎÕÓ-ä áèä ¿éëäâýðèéíõýý ñàëáàð íýãæèéã õ¿÷èí ÷àäàë ñàéòàéãààð áàéðëóóëæ
÷àäâàë íàðèéí øàò äàìæëàãûã õàìàðñàí á¿òýýãäýõ¿¿í áýëòãýæ áóñàä äàëàéä ãàðöòàé
îðíóóäààñ äóòàõààðã¿é ýäèéí çàñãèéí òààëàìæòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áîëîõ òàëòàé ба бид
малчдын сэтгэлгээнд нийцсэн төрийн бодлогыг явуулж зоригтой шийдвэр алхамуудыг байнга
туршиж үзэх нь ирээдүйн Монголын Менежерүүдийн ур чадварыг улам нэмэгдүүлж цаашлаад
эх орондоо хийж бүтээх боломж бүрэн байгааг харуулж байгаа нь яваандаа томоохон
гүрнүүдийн импортлогч орон болох талтайг харуулж байна.
Дүгнэлт:
̺í äýýð íü íýìæ õýëýõýä æèë á¿ð èéì òºðëèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé óðàëäààíûã çàñãèéí
ãàçðûí èâýýë äîð àëáàí ¸ñîîð õàìãèéí ãîë íü îëîí ñàëáàð õ¿ðýýã õàìàðñíààð ýíý ñàíàë ãàð÷ áîëîõ
èõ äýýä ñóðãóóëèóäààð øèëæèí çîõèîí ÿâóóëæ òýäãýýðýýñ îëäîæ áóé õàìãèéí øèíýëýã
ñàíààãààð îþóí óõààíàà öýíýãëýæ áîäèò áàéäàëä óëàì ¿ð ä¿íòýéãýýð ñàéæðóóëàí
õýðýãæ¿¿ëýõ íü ýõ îðíû ìààíü çºâõºí íîîñ íîîëóóðûí ñàëáàðò ÷ áóñ áóñàä òàëäàà ÷ ìºí àäèë
àñàð èõ õºðºí㺠îðóóëàëòàé áàéõ áîëíî. Áèä ÿàãààä íîîñ íîîëóóðûí ÷èãëýëýýð Õÿòàäààñ äàâæ
ãàð÷ ÷àäàõã¿é ãýæ áèä ººð îëîí ç¿éëèéã õèéæ ÷àäíà õèéñýýð ÷ áàéõ áîëíî öààøèä ÷ õèéíý
Òèéìýý ýíý áîë Øèíý ¿åèéí Ìîíãîëûí çàëóóñ, àðä ò¿ìíèé ìèíü õ¿÷ õºäºëìºð øèíãýñýí àðâèí èõ ¿ð

11. á¿òýýë áàéõ áîëíî. Õàìòäàà õèéæ á¿òýýæ õàìòäàà àìæèëòàä õ¿ð÷ Ìîíãîë ãýñýí íýðèéã
äýëõèéí äàâöàíä öóóðàéòóóëöãààÿ.
%
Ñàì í àñàí í î î ëóóðû í áèåò õýì æýý
2000=100% óëèðàë, èí äåêñýýð
600
400
200
0
2003
2004
2005
2006
Ýêñï î ðòû í á¿ òýö î ðí î î ð C hina 68.1%
2006
O ther 5.1%
î í û áàéäëààð
C anada 11.1%
B ritain 2.5%
Italy 2.6%
US A 7.7%
R us s ia 2.9%
Ном зүй:
Б.Төрмөнх “Монголын түүхий эдийн мониторинг”
Гадаад худалдааны статистик эмхтгэл 2007
Статистик эмхтгэл 2006

12. Үйлдвэр худалдааны яамны 2006 оны тайлан
Нээлттэй нийгэм форум
www.opengovernment.mn
Судалгаа хийсэн байгууллага:
Эвсэг ХК ний Маркетингийн хэлтэс
Монголын ноос, ноолуурын холбоо