Халдварт өвчинтэй тэмцэх үндсэн чиглэл, эпизоотын голомтод халдварт өвчнийг устгах, мал сүргийг эрүүлжүүлэх тогтолцоо

1. СЭДЭВ 8. ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙГ УСТГАХ БОЛОН
МАЛ СҮРГИЙГ ЭРҮҮЛЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ
(Халдварт өвчинтэй тэмцэх үндсэн чиглэл, эпизоотын
голомтод халдварт өвчийг устгах, мал сүргийг
эрүүлжүүлэх тогтолцоо);

2. СЭДВИЙН АГУУЛГА
1. Халдварт өвчний голомт, түүнийг устгах арга хэмжээ
2. Халдварт өвчний дэгдэлтийн үед МАА-н гаралтай бүтээгдэхүүн
бэлтгэх, тээвэрлэх, худалдаалах болон малын шилжилт
хөдөлгөөнд тавих хяналт
3. Халдвар дамжих механизм, замыг аюулгүй болгох арга хэмжээ

3. Халдварт өвчинтэй тэмцэх арга хэмжээний
ерөнхий схем
Халдварт өвчний
голомтод
хэрэгжүүлэх арга
хэмжээ
МАЛ СҮРГИЙГ
ЭРҮҮЛЖҮҮЛЭХ АРГА
ХЭМЖЭЭ

4. • Халдварт өвчний эсрэг хэрэгжүүлэх арга хэмжээг өвчний дэгдэлт гарсны
дараа хэрэгжүүлдэгээрээ урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнээс
ялгаатай.
• Тэмцэх арга хэмжээ нь халдварын хэлхээний бүх хэсэгт үйлчлэхээр иж
бүрэн, цогц байх ёстой.
• Хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ амжилттай болох урьдач нөхцөл нь
эпизоотологийн байдлыг хир нарийвчлан тогтоосноос шалтгаална.
• Тийм болохоор юуны түрүүн эпизоотологийн судалгааг нягт нямбай явуулдаг.
Халдварт өвчний эсрэг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

5. Лабораторийн шинжилгээний дүнг үндэслэн өвчний тархалт,
халдварын явц, байгаль орчин, хүн амын бөөгнөрөл, зам, тээврийн
ачаалал зэрэг хүчин зүйлүүдийн нөлөөллийг харгалзан:
Халдварт өвчний голомт;
Сэжэгтэй бүс;
Хамгаалалтын бүс;
Эрүүл бүс гэсэн 4 бүсийг ялган тогтоож хорио цээр, хязгаарлалтын
арга хэмжээ авдаг.
Халдварт өвчний эсрэг хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

6. 1. Адууны африкийн мялзан;
2. Өндөр хоруу чанартай шувууны
томуу;
3. Гахайн томуу;
4. Шувууны тахал;
5. Гахайн африкийн мялзан;
6. Гахайн сонгомол мялзан;
7. Шүлхий;
8. Бог малын мялзан;
9. Хонь, ямааны цэцэг;
10. Адууны цэцэг;
11. Тэмээний цэцэг;
12. Үхрийн мялзан;
13. Ямааны годрон;
14. Гахайн ёлом;
15. Адууны тархины халдварт
үрэвсэл (өрнө, дорно);
16. Үхрийн арьс товруутах өвчин;
17. Үхрийн цээж;
18. Рифт хөндийн халуурал;
19. Баруун нилийн халдвар;
20. Боом;
21. Гахайн ходоод, гэдэсний
халдварт үрэвсэл;
22. Туулайн вируст цусан халдвар;
23. Туулайн миксоматоз.
ХОРИО ЦЭЭРИЙН ДЭГЛЭМ ТОГТООХ ӨВЧНИЙ ЖАГСААЛТ

7. Халдварт өвчний голомт
Халдвар өвчний голомт гэдэг нь тодорхой хугацаанд халдварын эх
булаг оршин байгаа газар юм.
Тийм болохоор халдварын үүсгэгчээр бохирлогдсон орчин, барилга,
байгууламж, тоног хэрэгсэл, ус бэлчээр, хэвтэр бууц, идэш, тэжээлийн
зүйлс, халдварт өвчнөөр үхсэн мал, амьтны хүүр, сэг зэм, өвчтэй малаас
бэлтгэгдсэн түүхий эд, бүтээгдэхүүн гэх мэт халдварын үүсгэгч,
түүнийг дамжуулах механизм оршин байгаа газар нутаг буюу орон
зайг хэлнэ.

8. • Халдварт өвчин тус бүр өөртөө зохицсон голомтын онцлогтой байдаг.
Халдварт өвчний голомтыг шинэ, намжмал, байнгын, голомт гэх
мэтээр ангилах явдал бий.
• Хот айл, ферм, баг сумын мал сүрэгт клиник ил шинж тэмдэгтэй
өвчилсөн малын тоо эрс олширч, цаашид дэлгэрэх хандлага тод
илэрч байгаа халдварын голомтыг шинэ голомт гэнэ.
• Авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний үр дүнд нэмж мал, амьтан
өвчлөөгүй, эсвэл өмнө өвчилсөн малын тоо аажмаар буурах
хандлагаар тодорхойлогдох голомтыг намжмал голомт гэнэ.
Халдварт өвчний голомт

9. Халдварт өвчний голомтод хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
• Хот айл, фермийн малд халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга
хэмжээ авсан боловч янз бүрийн хугацаанд үе үе цувчаа халдвар үүсч
мал өвчлөх тохиолдол тасалдахгүй гарсаар байгаа голомтыг байнгын
голомт гэж нэрлэдэг.
• Энэ нь сүргийн дотор халдвар тээгч байгаа, эсвэл гадаад орчинд
үүсгэгч удаан хугацаанд хадгалагдсаар байгаа, гуравдугаарт, мэрэгч
амьтад, зэрлэг ан амьтдад халдварын эх булаг хадгалагдаж байгаатай
холбоотой.

10. Халдварын голомт тайван бус аж ахуйн нэгжид хадгалагдсаар
байгаа тохиолдолд халдварын үүсгэгчийн хуримтлал байнга
явагдаж байдаг. (өвчтэй мал, тэдний хүүр, сэг, халдварлагдсан зүйлс,
буудал бууц, дэвсгэр, тэжээл, бэлчээр г. м.),
Халдварын эх булаг байгаа л бол өвчин цаашид тархах, шинэ
дэгдэлтүүд гарах аюул хадгалагдсан хэвээр байдаг.
Халдварт өвчний голомтод үүсэх эрсдэл

11. ТАЙВАН БУС АЖ АХУЙН НЭГЖ ДЭЭР
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ
Тайван бус ААН-ийн малыг 3 бүлэгт ангилан авч үзнэ:
1-я группа – ил өвчтэй мал. Тэдгээр малыг эдгэртэл нь тусгаарлах байранд ялган
тусгаарлаж эмчлэх, нядлах, устгах
2-я группа – өвчний сэжигтэй мал. Эцсийн онош гартал тусгайлан анхааралд авч
маллана.
3-я группа – халдварын сэжигтэй мал. Тэдгээрийг хашаа байранд нь үлдээж
ажиглан, шаардлагатай гэж гэвэл биеийн халууныг үзэж байх.
Тайван бус аж ахуйн нэгж дээр үүссэн халдварт өвчнийг устгах, мал сүргийг эрүүлжүүлэх
календарчилсан төлөвлөгөө гаргаж хэрэгжүүлдэг. Гол арга хэмжээ нь эпизоотын
голомтыг устгахад төвлөрөх ёстой.

12. Халдварт өвчний голомт бүхий бүсэд хэрэгжүүлэх
арга хэмжээ
• Бүх малд эмнэл зүйн үзлэг хийх, халууныг хэмжих
• Ил өвчтэй малыг тусгаарлах, үзлэгээр ямар нэг өвчний сэжигтэй малд
урьдчилсан онош тогтоох, халдварын сэжигтэй малд тавих хяналтыг
чангатгах;
• Өвчний оношийг тодруулж баталгаажуулах, халдварыг илрүүлэх зорилгоор
ийлдэс судлалын шинжилгээ хийж, эерэг урвал өгсөн малыг ялган
тусгаарлах, устгах;
• Тухайн нөхцөлд эрүүл байгаа малд вакцин тарих, антибиотикийн болон
ийлдсийн боловсруулалт хийх.

13. Халдварт өвчний голомт бүхий бүсэд хэрэгжүүлэх
арга хэмжээ
• Хот айл, фермийг өвчнөөр тайван бус болохыг зарлаж, хорио цээр,
хязгаарлалт тогтооно;
• Мал, амьтан, тэдгээрийн гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн, өвчтэй
малд хэрэглэж байсан өвс, тэжээл зэргийг голомтоос гадагш
гаргахыг хориглоно;
• Малын хашаа, байр, түүний орчны газрыг нягт нямбай цэвэрлэж,
халдваргүйтгэнэ.

14. Халдварт өвчний сэжигтэй бүсэд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
• Өвөрмөц урьдчилан сэргийлэлтийн арга хэрэгсэл байхгүй бол орчмын
эрүүл малтай айл өрхийг нүүлгэн шилжүүлэх арга хэмжээ авна;
• Халдварт өвчний дэгдэлтийг зогсоох, тэмцэх ерөнхий арга хэмжээ,
тухайлбал, иргэдэд зориулсан ухуулга, сурталчилгаа хийнэ;
• тэднийг мэдлэгжүүлэх, хууль, эрх зүйн зөвлөгөө өгнө;
• нийгмийн хэв журмыг сахиулах, хяналтыг чангатгана.

15. • Малчдын тухайд малыг байнгын хариулга маллагаатай байлгах,
эзэнгүй, тэнэмэл, алдуул малыг тодорхой малчинд хариуцуулан
эзэнжүүлэх,
• малын хариулга, арчилгаа, маллагааг сайжруулах, ус тэжээлийн
хангамж, хүрэлцээг нэмэгдүүлэх
• Халдварт өвчний голомт бүхий газраар дайран өнгөрч байгаа
зорчигч, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнийг хязгаарлах,
зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд ариутган
халдваргүйжүүлж нэвтрүүлэх арга хэмжээ авна.
Халдварт өвчний сэжигтэй болон хамгаалалтын бүсэд
хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

16. Эмгэг төрүүлэгчийн эсрэг
дархлаажуулалт
Малын шилжилт, хөдөлгөөнийг
хянах
Хорио цээр, голомт устгах Био хамгаалал, ариун цэвэр
Халдварын эсрэг арга
хэмжээ
Эрүүл-тайван бүсэд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ

17. • Өвчний халдвараас малыг вакцин
биш, вакцинжуулалт хамгаалдаг.
Эрүүл-тайван бүсэд хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
вакцинжуулалт
Цонх үе
Протокол
• ВАКЦИНЖУУЛАЛТ
• МЭДЭЭЛЭЛ
• СУРТАЛЧИЛГАА
• ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА

18. ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ ЭСРЭГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ
Халдварт өвчний эсрэг хэрэгжүүлэх үндсэн арга хэмжээний ерөнхий схем
Урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ Халдварт өвчний голомтод хэрэгжүүлэх арга
хэмжээ
Малын арчилгаа маллагаа, эдэлгээ,
тэжээллэгийн зааврыг мөрдөх,
тэжээлийн чанарт хяналт тавих
Бүх малд клиник үзлэг хийх,
халууныг үзэх
Хот айл, фермийг өвчнөөр тайван
бус болохыг зарлаж, хорио цээр
тогтоох
Гаднаас шилжин ирж байгаа малыг
урьдчилан сэргийлэх хорио цээрт
заавал оруулж байх
Гаднаас мал авахдаа тайван өрх, хот
айл, фермээс авах, малыг зэрлэг
амьтадтай ойртуулахгүй байх,
Мэрэгч, цус сорогч шавьж, хачиг устгах
ажлыг системтэй хэрэгжүүлэх,
тодорхой хугацаанд мэрэгчээс барьж
лабораторийн шинжилгээ хийх
халдваргүйтгэлийг мөчлөгтэйгээр
гүйцэтгэх
Малд ийлдэс судлалын болон харшил
сорилын шинжилгээ хийх
Үхсэн малын эмгэгт материалд
лаборатьорийн шинжилгээ хийх
Мал, амьтан, тэдгээрийн гаралтай
түүхий эд, бүтээгдэхүүн, өвчтэй
малд хэрэглэж байсан тэжээл
зэргийг гадагш гаргах, гаднаас
оруулахыг хориглоно.
Малын хашаа, байр, түүний орчны
газрыг нягт нямбай цэвэрлэж,
халдваргүйжүүлнэ.
Тэжээл, өвсийг солих юмуу эсвэл
халуун уур, шохойгоор боловс-
руулж өгөх арга хэмжээ авна.
Мэрэгчид, шавьж, хачигтай тэмцэх
арга хэмжээг хүчтэй болгоно.
Төгсгөлийн арга хэмжээг
хэрэгжүүлсний дараа хорио цээр,
хязгаарлалтыг буулгана.
Ил
өвчтэй
өвчний
сэжиг-
тэй
Халд-
варын
сэжигтэй
Тусгаар
лах,
устгах
Онош-
ийг
тодруул
ах
Ажиг-
лалтыг
хүчтэй
болгох
Эерэг урвал
өгсөн малыг
тусгаарлах,
устгах
Ийлдэс
судлал болон
харшил
сорилоор
шинжлэх
Тухайн нөхцөлд эрүүл байгаа
малыг вакциндах, ийлдсийн
болон антибиотикийн
боловсруулалт хийх,

19. Мэдээллийн эх сурвалж:
1. А. А. Конопаткин “Эпизоотология и инфекционные болезни сельскохозяйственных
животных” М. 1984;
2. Г.Цэвэгмэд “Мал, амьтны халдварт өвчин” УБ. 2000;
3. А.Хөхөө “Мал эмнэлгийн ерөнхий халдвар судлал” УБ. 2011;
4. И.А. Бакулов и др. “Руководство по общей эпизоотологии” М. “Колос” 1979;
5. B.Toma .. ect Applied Veterinary Epidemiology;
6. Micheal Thrusfield Veterinary Epidemiology;
7. С.Төгсдэлгэр, С.Эвлэгсүрэн Тархварзүйн үндэс;
8. Х.Тэрбиш, Я.Адъяа Экологи