1. Kinderhandel!
Over moeders en vroeders
over kinderen kopen en verkopen
Benedict Wydooghe
Een tovenares…
“Marcella Busschere? Mijn man vertelde er in geuren en kleuren over. Hij kon niet
zwijgen over die vrouw die hem op de wereld zette. Een wonder, een tovenares moet
dat geweest zijn.”
Mietje Billiet
“Je oma is vroedvrouw” is een zinnetje dat ze me van thuis uit en van kindsbeen af
meegeven. “Een eerbiedwaardig beroep. Niet zomaar het eerste het beste, maar even
uniek als de moeder zelf…” “Enfin” denk ik. Ik zie mezelf nog staan, naast mijn
grootmoeder, bij de buizenstoof, als tienjarige koter met mijn handen in de zakken van
mijn korte broek... Veel kan ik me er niet bij voorstellen. ‘Vroedvrouw?’ De
loopbaan van mijn oma loopt definitief ten einde bij mijn geboorte in 1972.
Nu resten me een handvol herinneringen en overblijfselen van die respectabele
carrière: de zwarte bakelieten telefoon met een ronde draaischijf bij het raam, haar
vierkante kantoor met bloemetjesbehang en een waardig bruin bureaumeubel met
schuiven langs beide kanten. Als kind loop ik onder het logge meubelstuk door. Het
is elegant afgewerkt met gele staafjes aan de schuiven en ronde poten waar de
houtworm in huist. Er steken poedertjes en zalfjes in de schuiven. De diverse potjes
verspreiden even diverse geuren. Naast het bureau staat een bijhorende vitrinekast.
Achter het glas ligt een dun aantekenboekje en een reeks studieboeken. Ik, het kind,
mag erin kijken of erin tekenen. Ik doe dat samen met mijn opa, over de middag, als
ik kom eten tijdens de schoolpauze. Ik kijk onder begeleiding van mijn grootvader
naar de medische tekeningen.

2. Als kind kijk ik nieuwsgierig in de oude studieboeken waar de bijbelse thema’s nooit ver weg zijn. Oma houdt
haar cursussen en boeken bij in een kleine bibliotheek, ook al had zij ze niet meer nodig. Een verzamelwoede
die ik van haar erfde?

3. Als we bij de ‘vuile prenten’, de voorlichtingstekeningen komen, gaat het bladeren
sneller. In de deur van de kast steekt een zwartleren tas met metalen, witzilveren
instrumenten. Ze blinken. De instrumenten mag ik betasten en vasthouden, maar het
is enkel de schaar die ik kan benoemen. Later leer ik dat het gaat om een verlostang,
een sonde, een puit (of een haak), twee kochers om de navelstreng af te klemmen en
een irrigator (voor het spoelen van de schede of de darmen, viste ik uit). Een harde
borstel, watten, lint en garen, opiumtinctuur (als verdoving) en moederkoren om de
weeën op te wekken - andere noodzakelijke hulpmiddelen van een vroedvrouw - heb ik
nooit gezien. Verder steekt in de oude kast een koppel fototoestellen. Met de
zwartvierkanten bakjes komt mijn grootmoeder haar studietijd door en later neemt ze
foto’s van prille vaders met baby’s. Tijdens haar studententijd, ergens in de jaren
dertig in Brugge laat ze zich fotograferen op het Belfort en voor diverse andere
monumenten. De foto’s en de negatieven zijn er nog, maar de beeldkwaliteit is zo
goed als verdwenen. Tussen de kast en de schouw, op het bloemetjesbehang hangt
haar diploma en haar medaille in een gouden kader “met grootste onderscheiding
geslaagd in het examen vereischt voor de uitoefening van het beroep van
Vroedvrouw.” Zelf deed ze smalend over die grootste onderscheiding. Een non
vertelde haar dat ze haar niet wilden delibereren met honderd procent, zodat ze het
“niet te hoog in haar bol zou krijgen.” 1
Het trotse familieportret. Hun schoenen zijn gepoetst, de pakken gestreken, uiteraard voor de foto. Marcella
staat in het midden met op de voorgrond mijn overgrootouders. Haar twee broers staan naast haar. Mij
fascineert, daar op de achtergrond, het pas ommuurde eiland. Zelf wonen ze in de Damwegel.
Ondertussen is mijn oma heengegaan. Ze kreeg een stille uitvaart. Haar kinderen,
mijn moeder en mijn nonkel, wilden dat zo. De kamer met het bureau is nu een
herinnering. Het vertrek is verbouwd en de geuren zijn anders: geen poeders of zalfjes
1
Haar diploma is in de kader vergezeld van een medaille van stad Roeselare en de provincie West-
Vlaanderen en een officieel papier dat aantoont dat ze bewijst “kennis te bezitten voor het bekomen
van het bewijs van de 4 de graad” uitgereikt op 25 juli 1931 in Roeselare. Een hard reclamekarton
verstevigt de achterkant van de kader: het is een reclame van de klerenwinkel In de vier seizoenen,
markt 3, opengehouden door familie van mijn oma, het koppel Boussauw – Tampere voor “pardesus
en regenmantels, gemaakt en op maat, mans en vrouwstoffen.”

4. meer, hoogstens de geur van pleisterwerk, nieuwe verf en vernis. Boven een deurlijst
hangt een restje bloemetjesbehang. Haar instrumenten belandden bij het oud ijzer, de
studieboeken werden verdeeld onder belangstellende familieleden en het diploma ligt
op mijn zolder. In mijn boekenkast steekt nu het grijze aantekenboekje met meer dan
zevenhonderd geboortes. De stoffen kaft van het grijze boekje voelt ruw en wat vet
aan. De eerste zeven bladzijden zijn met een schaar uit het boek gesneden en daarna
volgt een rubricering per schooljaar. De geboortes situeren zich tussen donderdag 1
augustus 1940 en een onbepaalde dag in 1955. De baby Lucrese Samyn opent de rij
geboorten in 1940. Vijftien jaar later sluit Lucrese Desmet af. De oudste baby’s
hebben nu de pensioensgerechtigde leeftijd bereikt, de jongsten zijn ergens midden de
vijftig. Mijn grootmoeder plaatst haar aantekeningen in pen, potlood of balpen, ze zijn
zakelijk, kort en uniform: voornaam en naam van het kind, tijdstip van geboorte,
namen van de ouders, straatnaam en gemeente. Geen geboortegewicht, geen lengte of
andere eenheden die men nu meet bij een geboorte. Geen roddel, geen weetjes, geen
huisnummer. Deze namenlijst vormt het begin van een speurtocht naar de
Lichterveldse kinderhandel. De zoektocht brengt me bij plaatselijke vroedvrouwen en
hun kraambedden en resulteert in een vertelling over het op één na oudste beroep.
Google
Bij de geboorte van ons vierde kindje (en tegelijk onze eerste dochter, Marie) komt
vroedvrouw, Christien Bekaert regelmatig bij ons thuis. Als ik haar vertel dat mijn
oma ook vroedvrouw is, ontstaat een geanimeerd gesprek. Bij één van haar volgende
bezoeken steekt ze me het boek ‘Clara’ van Pol Van Eyck in handen. Dit
levensverhaal van Clara Dresselaers, de eerste vastbenoemde en gediplomeerde
vroedvrouw in de Kempen breekt werkelijk alle records: ze diende 62 jaren en hielp
6700 kinderen op de wereld. Ik mag het boek houden zolang ik het nodig heb.
Uiteindelijk geef ik het boek terug aan Christien bij de geboorte van onze vijfde. Er is
dus veel tijd over gegaan om deze verhandeling te schrijven, kinderzorgen, begrijpt u?
Tot ongenoegen van de redacteur van dit jaarboek…
Tijdens mijn speurtocht naar mijn grootmoeders verleden ontmoet ik twee andere
Lichterveldse vroedvrouwen. Naast mijn grootmoeder zelf, Marcella Debusschere, die
toen bekend staat als Marcella Bussche, ontmoet ik Gabriëlle Debaeke. In de
volksmond kent men haar als Gaby Baeke. Ze is wat ouder dan mijn oma maar is in
Lichtervelde minstens even bekend. Ze verkocht naar eigen zeggen minder baby’s.
Marcella Debusschere is voor zover ik haar mag geloven de vroedvrouw met het
grootste aantal geboorten op haar actief. In 1945 op het hoogtepunt van haar carrière
verkoopt ze 62 baby’s en in 1942 neemt zij bijna veertig procent van alle Lichterveldse
geboorten voor haar rekening. In de periode 1940- 1955 levert ze bijstand aan één op
vier geboortes in Lichtervelde. Tijdens de oorlog is dat één op drie. De cijfers maken
duidelijk dat Gaby en Marcella niet de enigen zijn die geboortebijstand verlenen.
“Men liet zich ook bijstaan door minnen, ongediplomeerde bakers of een dokter”
getuigt Gaby. Waren er in Lichtervelde dan geen gediplomeerde vroedvrouwen, vraag
ik? Gaby kan er geen antwoord op geven. Google wel. Het toeval wil, als ik op
Google de trefwoorden ‘Lichtervelde’ en ‘vroedvrouw’ intik, dat ik in Bissegem
terecht kom. Daar woont Anna Deschrijvere, een Lichterveldse van oorsprong. En
Bissegem is het thuisfront van mijn schoonfamilie. Anna Deschrijvere is er niet
onbekend. Als ik haar opbel om haar op te zoeken, antwoordt ze dat ze liever niet op

5. mijn vraag wil ingaan. Ze is teveel onder de indruk van het overlijden van haar
echtgenoot. Maar ik heb geluk. Het telefoongesprek is geen doodlopend spoor. Haar
bibliografie is uitgeschreven door de cel gelijke kansen van Kortrijk en laat een
reconstructie van haar vroedvrouwenleven toe. 2
Gabriëlle Debaeke is geboren voor Mijn oma, Marcella Debusschere Anna Deschrijvere ziet het
de eerste wereldoorlog en is de wordt geboren tijdens de eerste levenslicht kort na de eerste
oudste van ‘mijn’ vroedvrouwen. wereldoorlog. Men kent haar als wereldoorlog. Voor een carrière in
Gaby hielp mij ongelofelijk bij dit Marcella Bussche die tot in de Lichtervelde heeft ze weinig
onderzoek. De confrontatie van jaren vijftig in de Potteriestraat ambitie en ze verhuist al snel naar
haar rake uitspraken met de woont en daarna op het Kerkplein het Kortrijkse waar ze als
geschreven bronnen bewijzen haar te vinden is. vroedvrouw, verpleegkundige en
geheugenscherpte. politica aan de slag gaat.
Tien frank voor een kind
Tegenwoordig lijkt een bevalling in geen enkel opzicht meer op het bevallen een eeuw
geleden. Uit de talloze teksten die ik verzamel over het bevallen in vroegere tijden
rijst een beeld van een niet gemedicaliseerde bevalling. Er komt nauwelijks een dokter
aan te pas. Laten we terugkeren tot het aller prilste begin, tot het eerste kwart van de
twintigste eeuw, tot op het moment dat mijn drie vroedvrouwen geboren worden. Ja,
vanaf hier noem ik ze mijn vroedvrouwen. Doorheen mijn onderzoek leer ik ze elk op
hun eigen manier kennen. Zoals gebruikelijk worden zij in hun ouderlijke thuis
geboren. De oudste in de rij, Gabriele Debaeke ziet het levenslicht in een kroostrijk
gezin in de Boomgaardstraat op dinsdag 7 mei 1912. Anna Deschrijvere, de jongste
wordt nabij het station op vrijdag 19 mei 1922 geboren als oudste van twee broers.
Haar vader Eugène en haar moeder Marie Louise Hemers zijn beiden
spoorwegbediende, hij in Roeselare, zij in Koolskamp. Ze pendelen dagelijks naar hun
standplaats. Mijn oma, Marcella Hectorine Debusschere ziet het licht op maandag 8
maart 1916 om 8 uur ‘s morgens ergens in de Damwegel. Marcella’s moeder, Marie
Tampere is 32, haar vader, Jordaan Debusschere 43. Haar vader is metser en bij haar
2
Ik had met Anna Deschrijver op vrijdag 26 augustus 2005 een fijn telefoongesprek van ongeveer een
kwartier. Ze kende mijn grootmoeder niet en verwees vrij snel naar haar biografie die ik al kende via
internet. STORMS C. Vrouwen in de Kortrijkse Gemeenteraad. Gisteren, vandaag en... morgen, Stad
Kortrijk, Gelijkekansencel, Kortrijk of http://users.myonline.be/~tdn41006 , 2000.

6. moeder staat in het huwelijksboekje ‘kantwerkster’. Behalve dit beroep heeft Marie
Tampere een klein winkeltje, helpt ze de mensen bij sterfgevallen en werkt ze als
baker. Ze verleent bevallingsbijstand als ongeschoolde vroedvrouw. Marie Tampere
is niet de enige die zich in Lichtervelde inlaat met deze job. Een zekere Marie
Popelier is een gediplomeerde vroedvrouw, minnen gaan met haar mee. 3
Vroedvrouwen kennen een ongewoon leven. Ze gaan bij nacht en ontij de baan op en
zijn geëngageerd. Voor een bevalling en acht huisbezoeken ontvangen ze tijdens de
eerste wereldoorlog ongeveer tien frank. Als je weet dat een kilo boter meer dan drie
frank kost, weet je dat de verwachtingen haaks staan op haar loon. 4 Als gediplomeerde
leert Marie Popelier haar vak in een vroedvrouwenschool. Waar Marie Tampere, de
moeder van mijn oma, de stiel leerde, kon ik niet achterhalen. Het zit er dik in dat ze
aanvankelijk te rade ging bij een buurvrouw, haar moeder of haar schoonmoeder en
later van tijd vertrouwt op haar ervaring en inzicht verwerft via de raadgevingen uit
haar trouwboekje. 5 Dat trouwboekje brengt de al dan niet geletterde bevolking in het
begin van de twintigste eeuw op de hoogte van de “gezondheidsleer der eerste jaren”
van het kind. De raadgevingen zijn pragmatisch en gaan over de reinheid, de kleding,
het bed, de slaap, het voedsel, de beweging en de verluchting van de kamers. Immers,
“evenals de plant kan het kind niet opgroeien in eene plaats van zuivere lucht en licht
beroofd.” Het doel van de raadgevingen is duidelijk. Ongeveer één vierde van de
3
Gaby Baeke getuigt over Marie Popelier als haar voorgangster. Ze woonde in de Marktstraat, waar
nu de WereldWinkel is. Ze was gehuwd met een timmerman.
4
Na de eerste wereldoorlog stijgen de lonen. Het plaatselijke COO betaalt haar vroedvrouwen 325
frank per jaar. Dit is goed zijn voor een equivalent van tien bevallingen. Eind 1926 trekt het COO het
tarief op naar 600 frank per jaar. Het COO redeneert dat dit rijkelijk is, omdat er weinig bevallingen
zijn bij het armbestuur. Marie Popelier redeneert als vroedvrouw anders en wordt liever per bevalling
betaald. Ook mijn oma zou later klagen over de achterstallige en onvoldoende betalingen voor
bevallingen in opdracht van het COO. In het gemeentearchief kon ik geen betalingsbewijzen of andere
documenten van terugvinden uit de periode van mijn oma. Wel laten diverse archiefstukken een
reconstructie toe van een aanslepende polemiek tussen het armbestuur enerzijds en Marie Popelier
anderzijds. De inzet is steeds weer de uitbetaling van een correct loon. De oudste klacht dateert uit
midden jaren twintig, de jongste uit 1940. Op een gegeven moment komt de provinciegouverneur
tussen beide partijen. “Er wordt te mijner kennis gebracht dat de Commissie van Openbaren
onderstand uwer gemeente weigert hare schuld te vereffenen tegenover de genaamde Popelier Marie,
vroedvrouw, dewelke, volgens de hieraan gehechte rekening, een tegoed heeft van 227 fr. uit hoofde
van twee kraambedden. Ik verzoek u, Mijne Heeren, de Commissie aan te zetten de voormelde som
zonder uitstel aan de belanghebbende te betalen.” Of de gouverneur Marie Popelier zo daadwerkelijk
helpt, is een raadsel. De burgemeester reageert vrij trefzeker. “Alzo heeft een behoeftige bij wien een
kind geboren is in de nacht van 2 tot 3 april laatst, en waar gemelde vroedvrouw hare hulp geweigerd
had, er geen bezwaar in gevonden zich tot een geneesheer te wenden. (…) Indien dus Vrouw Popelier
Marie bij haar besluit blijft van zich niet ten dienste der Commissie te stellen in de voorwaarden die
zij eerst aangenomen had, zal de dienst der weinige kraambedden door de geneesheeren verzekerd
worden.” Archief COO Lichtervelde, dossier 2161.
5
Bakeren betekent koesteren, warm houden, verwarmen, voeden en verversen. De bakermat is een
rieten mand de naar achteren oploopt en waar de baker in zit. “Vroedvrouwen brachten die mee voor
de bevalling” getuigt m’n collega Marc Vangheluwe die bijna met pensioen gaat en indertijd in Gids
woonde. “Wij als kinderen in huis dachten dat het baby’tje al in de mand zat en dat de vroedvrouw het
er gewoon uithaalde. We hebben het haar natuurlijk nooit echt zien doen.” In werkelijkheid zet de
vroedvrouw de bakermat voor het vuur gezet, zodat ze het samen met het kind warm heeft. Andere
termen voor vroedvrouw zijn minne, achtergaarster, vroedwijf. Mijn collega spreekt van een
achterwares en een achterwaarster. Vroed verwijst naar 'wijs, verstandig' en ‘vroede vrouw’ en is een
leenvertaling van het Franse sage-femme uit dertiende eeuwse geschriften, “ene van de overigheid
aangestelde, beëdigde, zindelyke, eerbare Vrou, die de zwangere Vrouwen voor, in, en na het bevallen,
met raad en daad by staat, en in zware geboorten de verlossing helpt bevorderen.”

7. kinderen sterft voor ze één jaar worden als “slachtoffers der onwetendheid, van de
slenter en van de vooroordeelen. Om dien overgrooten doodstol in te perken, welke
tevens het gezin en de samenleving bedroefd en verarmt, is het noodig zekere
grondbegrippen van gezondheidsleer (…) te verspreiden.” Ook Marie Tampere
ontsnapt niet aan de vaak voorkomende kindersterfte. Haar derde kind haalt de eerste
maand niet. 6 En nu, in 1916, bevalt ze voor de vierde keer. Lichtervelde is bezet door
het Duitse leger dat net aan de slag om Verdun begint. Marcella heeft twee broers:
Marcel is tien en Omer is zes. 7 Baker of niet, een bevalling vergt organisatie: de
bevallingen gebeuren in de keuken of in het achterhuis. Buurvrouwen of familieleden
springen bij in het huishouden. Want Marie mag de eerste tien dagen het bed niet uit.
Kennissen wassen het kind dat later mijn oma zal worden. “De reinheid is eene
onmisbare voorwaarde voor de gezondheid. Het kind moet minstens een maal daags
geheel en zooveel mogelijk in een bad of eene kuip gewasschen worden; gedeeltelijke
wasschingen zullen plaats hebben onmiddellijk na iedere bevuiling en zullen gedaan
worden met eene spons of eenen zachten doek, in zuiver lauw water nat gemaakt. De
spons en de doek die tot de zuivering van het kind gediend hebben, moeten zorgvuldig
na iedere bewerking in warm water gewasschen worden.” Ze helpen het kindje kleden
en verluchten de kamers. “De doeken waarin het kind gedraaid wordt zijn zacht, licht
en warm; de bussel mag onder geen voorwendsel gesloten worden tot de bewegingen
te beletten; hij moet met zekerheidsspellen of linten vastgemaakt worden. De
navelband blijft ten minste gedurende de eerste maand behouden. Het is noodig dat
de kamer waar het kind verblijft, ruim, helder en verlicht zij. Geene uitwaseming of
hoegenaamde geur mag daar geduld worden.” Haar uitzet is eenvoudig: flanellen
doeken, fijne baptisten kanten hemdjes, onderlijfjes die achteraan opengaan,
slaapkleedjes, gebreide sokjes, sponsen eetslabben en katoenen sierslabben,
geborduurde en met kant afgezette mutsjes, lakentjes voor de wieg en een kinderkoets.
Maar, waarschuwt het trouwboekje van Marie “het gebruik van kleine wandelkoetskens
is nadeelig indien zij niet op volmaakte wijze op springveren hangen.” Als ‘goede’
moeder maakt Marie alles zelf of ze haalt het bij vrienden en kennissen. In haar
trouwboekje leest ze over ‘verderfelijke’ gebruiken. Zo krijgt het drukken of kneden
van het hoofd om de vorm te verbeteren een veeg uit de pan. Beweegbare wiegen acht
het trouwboekje nadelig. De schommelingen doen het kind inslapen “maar oefenen
eenen nadeeligen invloed op zijne hersens en zijne maag uit.” En, het kind moet een
afzonderlijk bed hebben. “Talrijke voorbeelden bewijzen hoe gevaarlijk het voor zijne
gezondheid en zelfs voor zijn leven is, het met groote menschen te laten slapen.”
6
Op 9 november 1912, om 6.30 ’s avonds wordt Andrea Maria Julia geboren. Ze overlijdt op
sinterklaasavond van datzelfde jaar.
7
Jordaan Debusschere (Lichtervelde, 9.11.1873 - 20.01.1966) is zoon van Eduard August
Debusschere en Marie Louise Descheemaker. Hij huwt op 28 augustus 1903 met Maria Ludovica
Tampere (Lichtervelde, 26.06.1884-), dochter van Karel Louis en van Virgini Rosalie Missinne.
Jordaan is bijna dertig als hij haar trouwt. Marie is negen jaar jonger, net éénentwintig. Twee jaar
later, op 17 augustus 1905 om 9 uur in de morgen zettten zij hun eerste kind ter wereld: Marcel Eduard
Franssisucus Olympius. Vier jaar later op 10 augustus 1909 volgt Omer Karel Franciscus om 8 uur in
de morgen.

8. Leesloupe
Terwijl ik deze zin overschrijf uit het trouwboekje van mijn overgrootmoeder kom ik
tot het besef dat het handvol documenten me niet erg ver zullen brengen om een glimp
van mijn grootmoeders geschiedenis op te vangen. Haar studieboeken en haar
schriften, haar kraamboekje en het trouwboekje van haar ouders zijn, hoe interessant
ook, onvoldoende om haar verleden tot leven te wekken. Ik moet mensen zien te
vinden die haar gekend hebben, mensen die haar herinneren… Via mijn moeder kom
ik te weten dat vroedvrouwen nauw samenwerken met de dorpsdokters. Verschillende
geschiedenisboeken bevestigen deze idee. Marcella Debusschere werkte naar horen
zeggen vaak samen met dokter Van Speybroeck. Ik zoek hem op in de Callewaertlaan,
op een zondagvoormiddag terwijl ik hem zijn nieuw jaarboek van de heemkring breng.
Hij is blij me te zien, niet dat hij me kent. Hij schuift een stoel onder mijn achterwerk
en toont zijn leesloupe. “Ja, met het zicht gaat het steeds minder. Ik wordt stilaan
blind.” Met zijn leesloupe vergroot hij de teksten, “maar het gaat traag en het is
vermoeiend.” Ik vraag hem naar zijn herinneringen over mijn grootmoeder, maar al
snel blijkt dat daar niet veel over te vertellen valt. Van een samenwerking tussen
dokter en vroedvrouw is er enkel sprake bij noodgevallen. Zolang er geen
complicaties optreden, behelpt de vroedvrouw zich, bij verwikkelingen roept ze de
dokter. Marcella belde hem op als ze in nood is, dat is zeker, maar hij kan zich
moeilijk herinneren wanneer dat precies was. “Ik kan je wel iemand aanraden die je
kan helpen” fluistert hij me toe. “Een andere vroedvrouw, ongeveer even oud als je
oma, woont in de serviceflats. Haar naam is Baeke, Gaby Debaeke.”
Pineau om 10 uur
Het zit mee. Op donderdag 25 augustus 2005 stap ik de serviceflats binnen met een
reeks voorbereide vragen op zak. Ik heb wat tijdschriften boeken over vroedkunde
doorgenomen om niet helemaal onwetend door de mand te vallen. Gabriëlle Debaecke
ontvangt me hartelijk. De getuigenissen over de kindertijd van mijn grootmoeder
beperken zich tot een handvol anekdotes. Gaby Baeke daarentegen is een levend
archief. Niettegenstaande ze zegt dat ze veel vergeet, is de herinnering aan haar
kindertijd en haar jeugdjaren een schatkamer vol verhalen. Gaby woont al acht jaar in
de serviceflats. “Geregeld door Johan Goddyn” is het eerste wat ze zegt. Ze zegt het
op een manier die haar typeert, bedenk ik later. Rechtuit rechtaan, met het hart op de
tong. “Dienstbetoon” klinkt het. “Ik woon hier niet graag. Ik woonde veel liever in
mijn huis naast ‘t kerkhof. Kijk eens naar buiten. Je ziet nauwelijks iets. We zitten
hier afgezet als koeien: een brede haag en draad er tussen. Met wat geluk wordt ze
eens gesnoeid en zie je de bovenkant van een auto of het hoofd van een fietser .” Het is
tien uur in de morgen en ik krijg nauwelijks tijd om me voor te stellen. “Eerst een
aperitiefje” declameert ze kranig. “Ik ben de kleinzoon van Marcella Debusschere”
probeer ik uit te brengen. “Pineau De Chareantes?” vraagt ze. Ik vraag koffie.
“Koffie op dit uur? Geen sprake van…” “Mijn moeder is Ingrid Vanneste, mijn nonkel
is Pol Vannes...” stamel ik. “Gezondheid” klinkt het. De Pineau smaakt best lekker op
dit uur. Op haar kast herinneren foto’s aan haar vijf broers en twee zussen. De oudste
foto’s tonen haar vader en moeder en haar opa en oma. Geen foto’s van kinderen of
kleinkinderen? “Neen.” Gaby trouwde niet en bleef kinderloos. En dat voor een
vroedvrouw, denk ik bij mezelf. Nu, mijn eigen oma zette ook weinig kinderen op de

9. wereld. Hooguit twee, een uitzondering voor haar generatie? Gaby vertelt honderduit
over haar kindertijd tijdens de eerste wereldoorlog. Niet dat die wereldoorlog het
voorwerp van gesprek zou moeten zijn, neen integendeel. Vroedkunde en mijn oma
interesseren me meer, veel meer… maar dan bedenk ik dat mijn generatie te
doelgericht, te pragmatisch te werk gaat. Vragen stellen is makkelijk, luisteren is
zoveel intenser. Ik luister geboeid en krabbel nu en dan een stukje trefwoord. Ze
herinnert zich ingekwartierde soldaten bij haar thuis en een dikke Duitser die haar
steeds op de schoot wil. “En zijn handen niet thuis houdt!” Ze vertelt het ene
spannende dorpsverhaal na het andere,… over het bombardement op de meisjesschool.
Na het bombardement waarbij enkele kloosterzusters omkomen, lopen de kinderen
school op verschillende locaties. Gaby mag naar de bovenverdieping van de
wagenmakerij Pé Bohez. Daar improviseren zuster Julia en zuster Irma klaslokalen.
Andere kinderen gaan naar zuster Zoé in de Torhoutstraat, recht tegenover café
Amerika, bijna ter hoogte van de huidige staatsschool. En dan volgt een korte stilte.
Gaby’s geest keert terug in de tijd, naar een situatie die haar leven zou veranderen.
Een blik in het kerkhospitaal
Ze is terug het kind van zes. Op een willekeurige oorlogsavond zit ze bij een
buurmeisje naar de ‘zentjes’ te kijken. Boven de twee meisjes hangt een
petroleumlamp. In de rest van de keuken is het aardedonker. Gordijnen dicht. En
plots zwaait de deur met veel geweld open. De broers van het buurmeisje komen wild
spelend binnen. Ze trekken de olielamp van de haak, de lamp kantelt en explodeert.
Gaby krijgt de brandende olie over haar gezicht en haar arm. In een mum van tijd
staat ze in lichterlaaie. Men duwt en trekt haar naar buiten. Er komen water en dekens
aan te pas. Haar zwarte eerste communie krulletjes zijn niet meer te herkennen. Wat
een verhaal. Ik blijf aantekeningen maken. Dokter Colpaert komt erbij. Hij kan het
zwaar verbrande meisje niet helpen en suggereert om de Duitse dokters in het
kerkhospitaal te consulteren. Zij hebben ondertussen bijna vier jaar ervaring met
gelijkaardige wonden. Mijn aandacht wordt nog groter, ik merk bij mezelf dat ik
vooruit leun in de zetel, ik nip van de Pineau en bedenk dat er tot op heden niets
bekend is over wat er in het Duitse kerkhospitaal gebeurde. Tot op dit moment
dachten we dat er geen enkele Lichterveldenaar een voet binnenzette. Gaby’s ouders
trekken met hun zwaar verbrandde meisje naar het kerkhospitaal. Zolang de Duitsers
in Lichtervelde zijn, verzorgen ze Gaby. Ze doen dat graag en dat is verstaanbaar.
Een klein meisje is eens iets anders dan de soldatenhorden. Mijn interesse gaat uit
naar de taferelen die zich in de kerk afspeelden. Het idee van het kerkhospitaal doet
met denken aan scènes die ik ken uit films en uit dagboeken: het binnenbrengen van
zwaar gewonde soldaten, het afzetten van ledematen, verbrandde lichamen,… taferelen
die zich ongetwijfeld in de kerk van Lichtervelde hebben afgespeeld. Maar Gaby kan
de taferelen niet zien. Haar hoofd is helemaal ingepakt. Ze is blind. Haar verhaal
doet denken aan kreunende stervelingen, aan schreiende en roepende mannen, het
geluid van een bot dat afgezaagd wordt… Maar Gaby kan de taferelen nauwelijks
horen. Ze is doof aan één kant. Zes maanden lang wordt ze intensief verzorgd. Na de
vlucht van de Duitsers nemen de nonnen in het gesticht de taak over. En niet zonder
succes zo blijkt. Haar gehoor komt terug en het zicht herstelt zich na zes weken. Ook
de huid geneest. In school geven de kinderen geen hand aan Gaby. Haar gekreukelde
huid jaagt angst aan. Na een uur vertellen wordt Gaby zichtbaar moe. Het spreken

10. vertraagt, de ogen vallen dicht. De Pineau? Maar ze moet nog zoveel vertellen. Ik
zou nog diverse keren bij Gaby binnenlopen.
Coïtus interruptus
Marcella Debusschere, Gaby Debaeke en Anna Deschrijver groeien op in het na-
oorlogse Lichtervelde. Als kind zien ze hoe het dorp zich herstelt van de oorlog.
Vroedvrouwen weten alles over conceptie en anticonceptie en hebben een taak te
vervullen inzake voorlichting. Maar vóór de dames ingewijd worden in de wondere,
wetenschappelijke wereld van de vroedvrouwenschool is er van voorlichting geen
sprake. Nochtans kent het Vlaamse platteland het bestaan en het gebruik van
voorbehoedmiddelen. Beperkte kringen gebruiken condooms, vaginale sponsjes met
azijn, citroensap of aluin, vrouwendouches of pessaria occlusiva. In onze contreien is
coïtus interruptus gebruikelijk en tijdens de jaren dertig leren vooruitstrevende kringen
de periodieke onthouding kennen, ontwikkeld door de arts Smulders. Geboorteregelen
is geen onderwerp waarover je praat. Artsen houden zich afzijdig en de pastoor heeft
zijn verhaal. Mannen spreken erover tussen pot en pint of op de trein. Vrouwen
bespreken het in de wasplaatsen en de kinderen houden ze dom. Albert D’Heedene
(1904) bevestigt dit schroomloos in een interview dat ik een tijd terug met hem had.
“Voorlichting in geen geval. De mensen worden dom gehouden. Kinderen komen uit
de kolen, uit de mond of uit de kelder.” 8 Van alle verzinsels is die van de kolen
waarschijnlijk de populairste. De groeikracht en de vorm zal er voor iets tussen zitten.
De anticonceptivahandel en de -reclame komt na de eerste wereldoorlog op gang tot
tegenzin van katholieke groepen. Zij zien de huwelijksmoraal bedreigd en pogen om
de verkoop onmogelijk te maken. In 1923 verbiedt een wet alle
anticonceptivareclame, productie en verkoop worden niet aan banden gelegd. Kortom,
een lang verhaal om duidelijk te maken dat Marcella niet voorgelicht is als zij op haar
zestiende naar de vroedvrouwensschool trekt.
8
WYDOOGHE B. ‘Wat een verschil…!’ In: Kroniek van Lichtervelde in de twintigste eeuw.
Heemkundige kring Karel Van de Poele, Lichtervelde, 2000, p. 35-37.

11. Met de trein naar Brugge, het spoor volgt tegenwoordig nog hetzelfde traject. Alleen de treinstellen en het aantal
klasses zijn anders.
16 jaar?!
Studeren is voor gewone meisjes niet evident. Meisjes krijgen in de eerste plaats een
voorbereiding op hun rol als moeder. Als ze studeren, ligt de richting in het verlengde
van die rol. Verpleegkunde, vroedkunde of sociaal werk zijn per definitie vrouwelijke
beroepen. In die tijd nemen nonnen vaak de verpleegkunde in handen en voor sociaal
werk is het in West-Vlaanderen te vroeg. 9 De motivatie voor de beroepskeuze varieert
bij mijn vroedvrouwen. Anna Deschrijver spreekt overtuigd van een roeping. Bij
Marcella Debusschere ligt het in het verlengde haar moeders activiteiten als
volksbaker. Gaby Debaeke en haar ouders vertrouwen op de aanbevelingen van
pastoor Spilliaert. Hun studie duurt drie jaar: een voorbereidend jaar en twee echte
9
De eerste sociale scholen in West-Vlaanderen dateren van na WOII. Zie hiervoor WYDOOGHE B.
Nieuwe tijden, nieuwe noden, nieuwe oplossingen. Een halve eeuw opleiding tot welzijnswerker aan
de katholieke sociale hogeschool Ipsoc in Kortrijk, Lannoo, Tielt, 2000.

12. jaren. De toelatingsvoorwaarden uit 1924 bepalen dat de meisjes 18 jaar zijn, een
getuigschrift hebben van goede zeden, fysiek geschiktheid moeten zijn en van hun
lagere studies volbracht hebben. Marcella begint haar opleiding in september 1932.
Ze is welgeteld 16 jaar. Hoe rijmt dit met de bovenstaande wet, vraag ik me af? Gaby
Baeke en Anna Deschrijvere zijn achttien als ze de vroedopleiding starten. Ze weten
niet wat hen te wachten staat en maakten nog nooit een bevalling mee. Gaby Baeke
studeert in het Sint Jan in Brugge, op internaat. De zus van pastoor Spilliaert is er
overste van het hospitaal. Boven de kliniek is een moederhuis.
Mutsen haken
Studeren kost geld en Marcella betaalt deels zelf haar studies. Ze haakt mutsen die in
De Vier Seizoenen verkocht worden en aan het kerkportaal verkoopt ze ’s morgens
kranten. Als dochter van een kantwerkster en een metser is Marcella zich bewust van
haar sociale klasse. Ze weet dat boerendochters een voetje voor hebben bij de nonnen.
Die brengen een cadeau mee bij het begin en het einde van het schooljaar. Ook Gaby
Baeke besteedt elke frank zinvol om de opleiding te betalen. “Wij zijn arm en kunnen
de opleiding niet betalen. Met vijf broers en twee zussen wonen we in een klein huise,
naast Kletje Slunses (Vandevoorde), een oud wijveke dat met Charles Pollefeit
getrouwd is en rommel verzamelt. Op aandringen van de pastoor mag ik toch gaan”
vertelt ze. “Hoe we dit betaalden, weet ik niet. Ik zie mezelf nog staan met de vuile
schorten, tussen de propere Brugse dames. Zij dragen elke dag een ander schort. Ik
doe daar langer mee. De vuile plekken neem ik er bij.”
Marcella houdt haar facturen goed bij. Via de schoolrekeningen ontdek ik dat ze in
Sint Anna studeert (nu de provinciale vroedvrouwenschool) aan de Sint Annarei nr. 6
en 7. De bestuurster is een zekere V. Jongbloet. De wet voorziet dat de studentes er
tijdens de week en soms in het weekend inslapen. Marcella houdt contact met het
thuisfront via postkaartjes. Afhankelijk van het weer gaat zij met de trein of met de
fiets naar school.

13. Via postkaartjes houdt mijn oma contact met het thuisfront. De foto op het kaartje toont wat er van de studentes
verwacht wordt: een ijverige en communicatieve studeerhouding en hoe een klaslokaal er idealiter uitziet: met
voldoende didactisch materiaal.
In haar voorbereidende jaar koopt ze een zwarte palto als uniform en werkkledij voor
238 frank. Ze betaalt 272 frank voor vier kleedjes en 118 frank voor een zwarte

14. wijle. 10 Verder koopt ze vijf witte wijlen en twee bandjes voor 32 frank, drie paar
kousen voor 53,25 frank, een initiale (15 frank) en vier schorten (88 frank). Haar
boeken over kinderverpleging, algemene gezondheidsleer, “grootte
levensverschynselen”, “begrippen van bacteriënleer en ontleedkunde” en
“verrichtingsleer” en diverse cahiers kosten ongeveer 75 frank. Het gebruik van bed,
lavabo en kamer zijn kosteloos tijdens het voorbereidende jaar. Ik schuif haar
rekeninguittreksels opzij en herinner me dat ik bij oma op de schoot zit. Regelmatig
vertelde ze verhalen uit haar studententijd en hoe de nonnen haar het leven zuur
maken. Zo is er het verhaal van de te koude kinderbadjes. “We lieten het kinderbad
vollopen en met onze pols voelden we af de badwatertemperatuur geschikt was voor
het kind. Ik vond de temperatuur geschikt, maar de non liet zich bezighouden en kwam
de temperatuur pas meten als het badje al afgekoeld was. Met opzet? Ik weet het niet.
Later heb ik eens papflessen moeten betalen die ik zogezegd gebroken had.” De
onderhoudskosten (wat die ook mogen zijn) belopen voor het schooljaar 1932-1933
2.750 frank, Marcella krijgt 1.000 frank tegemoetkoming van het moederhuis. Dat de
studies duur zijn bewijst de aanvangswedde van een vroedvrouw in 1936. Die
bedraagt 10.000 frank per jaar.
Genesis 35: 16-17
“Men noemt zwangerheid of zwangerschap de ontwikkeling van een vrucht in het
lichaam der vrouw.” Als Marcella op Sint Anna toekomt krijgt ze een redevoering te
horen waarvan ze lang niet alles begrijpt. “De baring is de uitdrijving van die vrucht
uit het lichaam der vrouw. De kraamstaat is het herstel van de vrouw na de uitdrijving
der vrucht…” Ze komt terecht in een vreemde wereld van definities en moeilijke
woorden, afspraken en gebruiken, theorie en praktijk. “Men verstaat door verloskunde
de kennis der levensverrichtingen welke geschieden binst de zwangerschap, de baring
en den kraamstaat, en ons in staat stelt op behoorlijke wijze een vrouwen haar kind
binst haar zwangerschap, binst haar baring en gedurende de dagen van den
kraamstaat, te verzorgen.” De herhaling, de dril en de instructie zorgen dat de
studentes het vak in drie jaar meester worden.
Sedert de negentiende eeuw zijn er in de meeste Vlaamse provinciehoofdsteden
vroedscholen. De scholen genieten naam en faam en zijn in handen van mannelijke
geneesheren en hoofdvroedvrouwen. Als Gaby, Marcella en Anna school lopen is een
duidelijke trend zichtbaar van een verwetenschappelijking en vermannelijking van de
opleiding. 11 De beschrijving over de oorsprong van het beroep daarentegen is
omzoomd door een bijbelse waas. “Wanneer er werkelijk vroedvrouwen voor het eerst
zijn geweest weet men niet zeker, maar reeds in Genesis 35: 16-17 lezen wij van
Rachel dat zij baarde ‘en het geschiedde dat zij het hard had in haar baren, zoo zei de
10
Een palto is een mantel en een wijle is een voile. Als Marcella als zelfstandige vroedvrouw werkt,
beschikt ze over twee mantels en over twee paar laarzen, voor het geval dat haar outfit nat is, zodat ze
snel een andere outfit kan aantrekken. De natte kleren hangt ze boven de stoof.
11
Vanaf 1908 kan men enkel het diploma verwerven door twee jaar les in internaatsverband. In 1924
verschijnt een nieuw Koninklijk Besluit over de opleiding: programma-aanvullingen werken leemten
weg en nieuw is dat de staat vroedvrouwen aanstelt. Het reglement van 6 september 1924 stelt de titel
van erkende vroedvrouw in en het diploma van de vroedvrouw-bezoekster.

15. vroedvrouw tot haar: Vreest niet, want deze zoon zult gij ook hebben.” Dit soort
moralistische vertellingen die in de jaren dertig eindigden, zijn populair.
Hier zie je geen internaatskamer (daar heb ik geen beelden van teruggevonden) maar de luxueuze kamer nummer
5 waar de kersverse moeder na de bevalling op adem komt met haar kind. Als ze maar genoeg betaalt.

16. De beschrijvingen bewijzen dat de bevallingsbijstand zich ontwikkelt nadat mannen
zich bemoeiden. 12 Tot in de zeventiende eeuw is verloskunde een exclusieve
vrouwenaangelegenheid. Van dan af medicaliseert en masculiniseert de vroedkunde.
Vroedvrouwen wagen zich niet langer aan gecompliceerde bevallingen en gebruiken
geen instrumenten. Dit is voor chirurgijnen, heel- of vroedmeesters. De oudste
vroedvrouwenscholen dateren uit deze periode. In 1818 omschrijft de wet over de
uitoefening van de verloskunde drie beroepen: de universitaire arts, de vroedmeester
en de vroedvrouw. De vroedvrouw doet verlossingen die “door de natuur bewerkt of
door de hand ten uitvoer kunnen gebragt worden; zullende de vroedvrouwen mitsdien
daartoe nimmer eenige instrumenten mogen gebruiken.” 13 De arts en de vroedmeester
helpen bij natuurlijke en ‘tegennatuurlijke’ bevallingen en gebruiken instrumenten.
Zonder bepalingen omtrent de vroedvrouwenopleiding schrijft de wet dat men “om het
beroep van vroedvrouw uit te oefenen het diploma moet […] bekomen en hetzelfde
doen viseren door de geneeskundige commissie van zijn verblijfsplaats.”
Preuts Vlaanderen
Na enkele weken maken de vroedvrouwen in opleiding een eerste bevalling mee.
Hoofdvroedvrouwen geven hun praktijkervaring door via de praktijklessen en het
tafereel maakt indruk op de jonge meisjes. Zo kan Gaby Baeke het tafereel nog
precies omschrijven. “Bij intrede krijgt de zwangere vrouw kleren van de
kraaminrichting. Er heerst een streng regime. De kleren van de vrouw worden apart
bewaard tot ze na tien of twaalf dagen vertrekt.” Ook het briefgeheim wordt zelden
gerespecteerd en kraambezoek zou men durven weigeren... In de kraaminrichting is
het sterfterisico minstens even hoog als bij een thuisbevalling. De sfeer in de
kraamhuizen valt niet te vergelijken met die van nu. Tucht en discipline staan bij de
leerlingen vroedvrouwen én ten aanzien van de kraamvrouwen centraal.
12
Vlaamse vroedscholen ontstaan eerst in Brugge (1806), later in Mechelen en Antwerpen in de
tweede helft van de eeuw. In 1933 valt de opleiding onder het technisch onderwijs en de scholen
worden gelijkgesteld met vakscholen van de lagere graad. Het ministerie van onderwijs organiseert de
opleiding en de kraamkliniek financiert het geheel. In 1934 zijn er tweeëntwintig
vroedvrouwenscholen in België, waarvan vijftien in Vlaanderen. Vier te Brugge, drie in Antwerpen,
twee in Elsene en verder één in Mechelen, Ukkel, Gent, Sint Gillis, Brussel en Hasselt. Zie: DRENTH
P. 100 jaar vroedvrouwen verenigd. 1898-1998, Nederlandse Organisatie van Verloskundigen,
Bilthoven, 1998, p. 9.
13
DRENTH P. 100 jaar vroedvrouwen verenigd. 1898-1998, Nederlandse Organisatie van
Verloskundigen, Bilthoven, 1998, p. 10; LAMENS VAN MALENSTEIN M.M. De sociale positie
van de vroedvrouw omstreeks 1900. In: DE KROES-SUVEREIN S. De vroedvrouw… Toen en nu.
Bevoegd en bekwaam, CCS, Bilthoven, 1998, p. 25. De situatie in Nederland is niet te vergelijken met
die in Vlaanderen. Tot op heden vindt het grootste deel van de bevallingen in Nederland thuis plaats
onder de leiding van een vroedvrouw. Deze unieke situatie is historisch en wordt ook ‘the Dutch
model’ genoemd.

17. Een keurige school- of klasfoto. Mijn oma staat op de laatste rij, de derde van rechts. Ze zette zorgvuldig een
kruisje op haar borst.
Naast de praktijklessen dienen de meisjes te studeren. Gaby krijgt van Dr. Coucke het
vak kinderverzorging, Dr. Verstraete geeft verloskunde. Tussen de studieboeken van
mijn grootmoeder steekt onder meer het beroemde Franse werk La femme médecin du
foyer, speciaal herdrukt maar niet vertaald voor de preutse Vlaamse markt. Gezien de
toestand waarin het boek verkeert, zal het wellicht vaak gebruikt zijn. Het bestaat uit
vier delen: 1. Les soins de la santé; 2. Thérapeutique; 3. L’enfant; 4. Nos plantes
médicinales en is rijkelijk geïllustreerd. In het studieboek van mijn oma ontbreekt één
prent en op de plaats waar de illustratie hoort te zitten staat er gedrukt “Cette gravure
est d’ordre purement technique et intéressera moins le profane que le médecin. Aussi
nous sommes-nous abstenus de la reproduire ici.” De Vlaamse uitgave van 1952, een
“gans herziene en verbeterde nieuwe uitgave” beperkt zich tot een schema van de
vrouwelijke inwendige geslachtsorganen en de geslachtsorganen van de foetus. Het
opschrift “Cette gravure est d’ordre purement technique et intéressera moins le
profane que le médecin” prikkelt mijn nieuwsgierigheid. Welke tekening mag ik in de
Franse versie verwachten? De zoektocht naar het Franse boek levert weinig op tot ik
op een dag het bekende werk van Diane De Keyzer onder ogen krijg. In haar
schitterende boek ‘De schaamte en de schrik, goesting en genot’ steekt een kopie van
de tekening uit het Franse boek, het is een realistische tekening van de uitwendige
geslachtsorganen van de vrouw. “Zelfs het schaamhaar is te zien” schrijft Dekeyzer.

18. De cursus verloskunde van mijn oma (een turf van 162
pagina’s, de talloze illustraties niet meegeteld) is voorzien
van een harde kaft en bestaat uit een voorwoord en twee
delen. Het eerste deel belicht de normale verloskunde, deel
twee heeft oog voor de abnormale of tegennatuurlijke
verloskunde. De studentes tekenen zelf de ‘prenten’.
Tussen de weinige papieren die bewaard zijn gebleven steekt een schets die mijn
grootmoeder maakte van het vrouwelijke geslachtsorgaan. Die schets is zonder twijfel
gebaseerd op de realistische tekening uit het Franse boek. Omdat er zo weinig
realistisch materiaal voor handen is, tekent een vroedvrouw of een geneesheer in Sint
Anna de uitwendige geslachtsorganen op het bord. Tijdens de les tekenen de
vroedvrouwen in opleiding de schets over. 14 Op 20 juli 1935 studeert Marcella met de
grootste onderscheiding af voor “het examen vereischt voor de uitoefening van het
beroep van vroedvrouw.”
14
FISCHER A. La femme, médecin du Foyer. Ouvragen d’hygiène et de médecine familiale consacré
particulièrement les maladies des femmes et des enfants, les accouchements et les soins à donner aux
enfants, Parijs, Brussel, sd, (ca. 1925.), p. 259; DE KEYZER D. De schaamte en de schrik, goesting
en genot. Vier generaties vrouwen vertellen, Van Halewyck, Leuven, 2004, p. 59.

19. Afgestudeerd. Een diploma en een medaille op zak. Het beroepsleven kan beginnen. Marcella is 19 jaar en mag
zich gediplomeerde vroedvrouw noemen. Op de foto straalt ze die titel blozend uit.
De medicalisering confronteert Marcella, Gaby en Anna met hun voorgangsters.
Dokters stellen bakers voor als een gemene halve wilden, ongeletterde en betweterige
kletsebellen, zwaarlijvige, luie matrones met zwabberkaken, een borrelneus en op geld
uit. Dokter Broeckaert beschrijft het plastisch. “Men staat als verstomd, wanneer men
nagaat, met welke ongehoorde, verkeerde en gevaarlijke opvattingen, onze
volksvrouwen den bakerstiel aandurven en uitoefenen. En ‘t is nochtans aan de
handen dier meestal ongeletterde, zoo primitief vooringenomen vrouwen, dat wij
toevertrouwen hetgeen ons ‘’ duurbaarst aan ‘ harte ligt: moeder en kind.” 15
Trouwboekjes waarschuwen voor ingrepen en “de geneesmiddelen van eenvoudige
vrouwen” en als het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn in 1919 opgericht wordt,
stellen verpleegster-bezoeksters nefaste opvoedingspraktijken en dwaze vooroordelen
aan de kaak, komen er voorlichtingsavonden over kinderverzorging en brochures over
de professionalisering van het kinderwelzijn. 16 Er zal inderdaad iets van aan zijn, maar
desalniettemin zijn de kraamvrouwen in de eerste helft van de twintigste eeuw erg
15
DRENTH P. 100 jaar vroedvrouwen verenigd. 1898-1998, Nederlandse Organisatie van
Verloskundigen, Bilthoven, 1998, p. 9.
16
Als Marcella correspondeert en overlegt met de plaatselijke afdeling van het Nationaal werk voor
kinderwelzijn, verstuurt zij haar brieven naar voorzitster M.L. Demunster in de Statiestraat 62.

20. gesteld op de volksbakers. Ze maken deel uit van de plaatselijke cultuur en
functioneren. Ze steunen en bemoedigen angstige kraamvrouwen. De geschoolde en
jonge vroedvrouwen met hun nieuwe ideeën nemen vanaf het interbellum definitief het
roer in handen.
Lang niet iedereen krijgt een kamer apart in de materniteit. Slaapzalen zijn eerder regel dan uitzondering. Waar
op de privé-kamer geen wieg te zien is, staan de wiegen hier voor de bedden van de kraamvrouwen.
Het ‘stedelyk’ Moederhuis
In de jaren dertig vervijfvoudigt de opnamecapaciteit en dus de werkgelegenheid in de
Vlaamse kraamklinieken. Gereputeerde vrouwenartsen promoten de thuisbevalling bij
normale omstandigheden en bestrijden de medicalisering van de zuigeling. Anderen
spelen op het sentiment: “…de arme stadsmoedertjes baren in naamloze klinieken. Ze
hebben zelfs de vreugd niet te midden van hun bekende omgeving te lijnde en haar
kind te ontvangen.” 17 In april 1936 krijgt Marcella goed nieuws. Ze is twintig, heeft
een diploma op zak en in de brievenbus valt een brief van stad Roeselare. De
Commissie van Openbaren Onderstand schrijft “wij hebben de eer en het genoegen U
mede te deelen dat onze Commissie, in zitting van 28 april U benoemd heeft als
vroedvrouw aan ons stedelyk Moederhuis.” Het contract loop één jaar en kan verlengd
worden, met loonsverhogingen tot maximum 1.200 frank. Op 1 mei 1936 treedt ze in
dienst in de kliniek “aan het bassin, daar aan ’t water” om haar woorden te gebruiken.
17
STEVERLYNCK C. Als de ooievaar komt… Vrijen, trouwen en moeder worden in de twintigste
eeuw, Lannoo, Tielt, 2000, p. 195-96.

21. Ze geniet er kosteloos onderhoud en inwoon. Op dat moment raken we het spoor van
Marcella enkele jaren bijster. Geen enkele getuige weet wanneer ze zelfstandige
vroedvrouw wordt. We hebben geen correspondentie of andere documenten die ons
inlichten over het doen en laten. Hoe lang werkt zij in het stedelijk ziekenhuis?
Waarschijnlijk beperken haar activiteiten zich niet tot de kraamkliniek alleen. Als
jonge professionele vroedvrouw kijkt Marcella anders tegen de wereld aan dan haar
moeder. De hulp bij de bevalling is geen puur charitatieve daad maar een zakelijke
transactie. Aan haar deur in de Potteriestraat hangt een bordje met haar titel. Ooit
krijgt ze een Engelse parachutist aan de deur op zoek naar hulp, op de vlucht voor
Duitsers, maar ze is te bang om hem te helpen. Ze heeft kennis van zaken, proefde van
natuurwetenschappen en beschikt over een reeks instrumenten, tabletjes en poeders in
haar ‘boelekenstas.’ Marcella legt de kraamvrouwen uit dat het hulpmiddelen zijn bij
de vruchtuitdrijving. Zwangere vrouwen luisteren verbazend. Bij de vroegere bakers
ging het niet zo punctueel. 18
Deze hoogtechnologische verloskamer (begin jaren ’30) toont Marcella’s toekomst. In de jaren dertig zijn er
relatief weinig verloskamers van dit type. Het is normaal dat kinderen thuis het levenslicht zien. Deze
verloskamer is een hightech labo en voorspelt een toekomst van licht en overzicht, hygiëne en ordentelijkheid,
efficiëntie en rationalisering. De medicalisering is begonnen.
In vroedvrouwenbladen verschijnen intussen berichten over collega’s in andere landen.
In Duitsland beloven de nazi’s betere tijden voor de vroedvrouwen. Het beroep kadert
in de ideologie van de moederschapcultus en het gezin als hoeksteen van de
samenleving en in 1938 verplicht Duitsland de aanwezigheid van een vroedvrouw bij
elke bevalling. De oorlog nadert.
18
Vgl. VAN EYCK P. Clara. Heibrand, Turnhout, 1995, p. 53; STEVERLYNCK C. Als de ooievaar
komt… Vrijen, trouwen en moeder worden in de twintigste eeuw, Lannoo, Tielt, 2000, p. 53.