2. Indice:
__-_-Xénese
-Orixe historico
Cruceiros:
-Cruceiro de Covelo
-Cruceiro de Melide
-Cruceiro de Torroso
-Cruceiro de Padrón
-Cruceiro de Lourizán
-Cruceiro de Hío
-Cruceiro de Meaño
-Cruceiro de Acordo
-Cruceiro de Tabagón
-Cruceiro de Ponte Vella
--
3. Xénese:
Refírese nun dos seus escritos Vicente Risco , indicando que hai
cruceiros en cruces de camiños, (antigos trivios) substituíndo, se cadra,
antigos altares ou monumentos pagáns dedicados ós Lares Viales ou ás
divindades indíxenas que os precederon, hai os que son "cruces de
término" (nos lindeiros das freguesías ou de antigos coutos), lembrando
a antiga consagración das fronteiras; hai os que marcan as estacións do
"vía crucis", hai os que recordan unha morte, ou feitos tráxicos como
fusilamentos en tempos de guerras civís ou doutras. Este costume segue
aínda hoxe, somentes que as cruces que se poñen soen ser de ferro ou
madeira.
4. Tamén alude Risco o feito de que en moitos cruceiros aparece unha
inscrición na que se recolle o nome da persoa que o mandou construír,
pero o máis habitual é que apareza soamente a data.
En canto á antigüidade dos cruceiros, Vicente Risco indica que os
cruceiros máis antigos en Galicia son do século XIV, máis os de arte
realmente popular son os barrocos, do século XVII deica hoxe. Estes
cruceiros polo regular todos se asemellan e todos se diferencian, non
habendo dous iguais. Teñen estilos diferentes, pero o máis común é
que representen unha crucifixión, Cristo crucificado e soidade;
mentres que no reverso aparece a figura da Virxe. Estas figuras
esculpidas no cruceiro transmiten o sentido da dobre natureza de
Cristo, a divina e a humana, a través da maternidade da Virxe, do
sufrimento na cruz e da súa morte.
5. do cruceiro
galegoO cruceiro galego é o froito dunha longa evolución que comeza na Irlanda recén
evanxelizada, entre os séculos VI e VII, cando nestes primeiros séculos do Cristianismo se
comeza a cristianizar os lugares e monumentos pagáns con cruzamentos.Xorde así a cruz
anglo-irlandesa, que é o resultado da cristianización dos menhires e os miliarios romanos, que
servirán -estes últimos- como soportes de cruces, creando así un conxunto monumental. A
esta unión do miliario romano e a cruz, o bretón chama leech.Existen exemplos desta
cristianización do menhir, como o deBrihnogan, onde se encontra o menhir de Men-Marz, no
que se aprecia que nun primeiro intento se grava unha cruz na parte inferior e posteriormente
se implanta unha na parte superior.
Miliario romano cristianizado
(Redondela)
6. O menhir para o home megalítico tenia un carácter
fálico, relacionado coa procreación, que para os
nosos antepasados era como a vida mesma ( menhir
é unha palabra celta que significa: men=piedra, hir=
alta)
O mesmo San Patricio ( século V) converteu en
cruz un antigo menhir.
Pero é a partir do século IX e X cando nas cruces
xorde un novo estilo no cal se introduciron escenas
tomadas da Biblia. Por iso coñécellas como "sermóns
de pedra" xa que foron utilizadas para educar
cristiamente ao pobo, como mais tarde sucedería
con outros monumentos do románico. E, uns séculos
despois, este tamén será un dos fins do cruceiro.
7. Pénsase que nos séculos XI e XII estes costumes pasaron a Galicia, entre outros polo Camiño de
Santiago, onde recibe a adicción de bancadas- que segundo algúns autores simbolizan o calvario- que son
utilizadas polos peregrinos para o descanso. E xorde así "a cruz dos peregrinos"; sen dúbida a mais
famosa é a de Carlomagno enRoncesvalles ( século XIV)
Máis tarde, e como culminación do proceso, engádese o fuste ou varal que eleva a cruz imitando ás
cruces procesionales; e con este último elemento xa podémolo considerar cruceiro.
Cre que o nacemento do cruceiro, como tal, se produce no período gótico, aínda que algúns autores
falan da existencia de exemplares románicos. Pero ata o momento non se puido constatar, e os mais
antigos que chegaron ata nós son do século XIV, como o de Melide( A Coruña); e do século XV o do Home
Santo, instalado na Porta do Camiño de Santiago de Compostela.
8. Cruceiro de CoveloNa súa parte mais alta ,en o reverso Jesús
Crucificado e un Anxo que chega voando,
recolle o seu sangue nun cáliz.
No reverso, a Virxe apoia os seus pés
sobre tres Anxos; mais arriba dous Anxos
sosteñen unha coroa sobre a súa cabeza,
no máis alto unha pomba ( o Espírito
Santo)
A cruz é sostida por un artístico capitel con
catro caras de anxo.
No mais alto do varal a imaxe da Virxe da
Concepción. Mais abaixo e tamén no varal,
as imaxes de Adán e Eva.Adánbotando as
mans á cabeza e Eva tapando os seus
peitos nus coas mans.
Na base do varal, a cobra ( o
demo)
Resaltar que o fuste ou varal deste
cruceiro é de mármore, nada
frecuente neste tipo de
monumentos.
No pedestal seis figuras humanas.
Nos ángulos da base as alegorías
á Industria, Agricultura, Artes e
Xustiza, ademais de
Santiagoperegrino ( patrón da
parroquia) e a figura que cremos é
San Juan Bautista, aínda que se
ten pola do Salvador.
9. Cruceiro Melide
Este cruceiro está considerado como el más antiguo de Galicia,
siendo tallado en el siglo XIV. En una de las caras se ve la escena
del Calvario: Cristo crucificado con San Juan, la Virgen y un
donante. En la otra cara, Cristo coronado enseña las llagas de la
Pasión.
10. Cruceiro
Torroso
O cruceiro de ánimas do San Cristo da Amizade de Torroso disponse sobre
tres chanzos cadrados de pedra. Sobre eles colocouse un cubo prismático
do que emerxe o varal cilíndrico. No capitel aparecen tres cabezas de anxo
e unha caveira que suxeita unha cruz cilíndrica con salientes que semellan
nós. O Cristo, baixo INRI, disponse sobre a caveira do capitel. Esta obra foi
realizada no ano 1732.
11. Cruceiro
Padrón
En el s. X una muralla protegía la villa de Padrón, a la que se podía
acceder por cinco puertas. No quedan restos pero sí referencias a
ellas en los nombres de su callejero. En lo que fuera la entrada
llamada Fondo da Vila podemos admirar un magnífico cruceiro del s.
XV. En el pedestal tiene talladas alegorías de la pasión -salamandras,
tibias, calaveras- y en el varal imágenes del Apóstol Peregrino y de
San Juan.
12. Cruceiro de Lourizán
La reclamación instada por los vecinos de
Lourizán, que también es una parroquia de
Pontevedra, sobre la recuperación para el
término de Estribela de su famoso cruceiro,
instalado en el centro histórico de la capital
allá por el año de 1962, nos da pie para
referirnos a estas construcciones populares.
Resulta que aunque hoy en día se tenga
asumido legalmente que estas cruces de
piedra son unos monumentos, inseparables
de su entorno, hubo una época en que esto
no fue así.
13. Cruceiro do Hío
Magnífico cruceiro situado no adro da igrexa parroquial do Hío. Construído nun
solo bloque de pedra, mostra unha excelente labra e unha rica ornamentación.
Toda a obra está impregnada dun exacerbado simbolismo iconográfico, dende
baséaa coas ánimas do purgatorio, o fuste destinado á expulsión do Paraíso de
Adán e Eva, ata a Cruz, coa representación do Descendemento. Esta escena,
cargada de dramatismo, acolle as figuras de Cristo con dous homes, un a cada
lado da Cruz, Madalena, Nicodemo, Xoán de Arimatea, San Xoán e a Virxe María.
Todo o conxunto é obra do escultor pontevedrés Ignacio Cerviño quen o levaría a
cabo cara ao ano 1872.
14. Cruceiro de Meaño
Os cruceiros de pedra son fitos que teñen un significado
relixoso e entroncan coas relixións pagáns anteirores ó
Cristianismo. Nalgúns casos como o cruceiro do adro serve
para marcar o lugar de procesión, sen embargo noutros
casos está situado en lugares onde se enterraban os nenos
non bautizados ou lugares onde aconteceran feitos
singulares e onde a comunidade quería expulsar
permanentemente o mal.
15. Cruceiro do Acordo
Cruceiro sobre unha base cúbica, que sirve de sustento a un peto de ánimas. O fuste é
octogonal, e no lateral ten unha serpe e unha mazá, en alusión ao pecado orixinal. Capitel
moi labrado. A cruz é de sección cuadrangular. No anverso ten unha talla de Cristo, de gran
tamaño. No reverso unha talla da Dolorosa.
O peto de ánimas é de caste semiaberta, adosado ao cruceiro. Foi recentemente restaurado,
por ter sido derrubado nun accidente de tráfico. O seu retablo é de pedra policromada, unha
reixa de ferro protexía as figuras (a representación do Purgatorio cubría toda a fornela) e o
caixón das esmolas. En dúas ringleiras preséntanse dúas almiñas na superior e tres na
inferior. Nun medallón existente enriba do fornelo pódese ler: “Hermano que vas pasando
mira que
penando estamos, para alivio nuestro vuestra limosna esperamos”.
O cruceiro sitúase no lugar onde os representantes comarcais facían os tratos veciñais e
resolvíanos conflitos derivados dos lindes de propiedades entre os séculos XVI e XVIII, de aí
o seu nome.
Forma parte do Camiño Real, cara a Santiago, por Gondomar.
16. Cruceiro de
Tabagón
O Calvario de Tabagón é un curioso conxunto de granito que podemos
encontrar na parroquia de San Miguel. O seu elemento máis
característico son as tres cruces, isto é, o calvario propiamente dito,
apoiadas sobre a travesa. Está asentado sobre tres banzos e un podio,
e o seu fuste é de sección cadrada.
Ocupa o espazo central dun miradoiro con bancos e varanda. Desde
este punto de observación domínase a bonita paisaxe que atravesa o
río Miño nos seus últimos metros, antes de fundirse co Atlántico: o
Monte de Santa Tegra, O Rosal, o esteiro, a ribeira portuguesa, etc.
17. Cruceiro da Ponte Vella
Se emplaza este cruceiro en la intersección de la calle Saaedra Meneses (N-661, con dirección a
Ferrol) con la de Nª Sª del Camino, descendente del santuario de los Remedios, y antiguo
camino de Santiago procedente asimismo del Ferrol. En este sitio lo vemos arrimado a la pared
de una edificación.
Se compone de calvario de dos pasos; basamenta paralepípeda baja con una profunda incisión
que la recorre lateralmente por la parte superior de los laterales; columna de sección octogonal;
capitel decorado con molduraciones geométricas; crucifijo de sección cuadrada, muy grueso, con
la exclusiva representación de Cristo.