Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com]

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I
B MÔN CÔNG NGH PH N M M
*************************
C¸c T¸c gi¶: §ç ThÞ m¬ (Chñ biªn)
TS. D−¬ng Xu©n Th nh, Ths. NguyÔn ThÞ Thuû, Ths. Ng« TuÊn Anh

GIÁO TRÌNH
TIN H C ð I CƯƠNG
DÙNG CHO KH I A

Hà N i - 2006

M CL C
Ph n I: ð i cương v Tin h c.................................................................................... 3
Chương I: Gi i thi u chung ...................................................................................... 3
1. Thông tin và tin h c............................................................................................ 3
1.1 Khái ni m thông tin........................................................................................... 3
1.2 Khái ni m tin h c .............................................................................................. 3
2. H ñ m trong máy vi tính ................................................................................... 3
2.1 H 10 ................................................................................................................ 3
2.2 H 2 .................................................................................................................. 4
2.3 H 16 ................................................................................................................ 4
2.4 Bi u di n s trong máy tính và các ñơn v thông tin........................................... 5
2.5 Chuy n ñ i gi a các h ñ m.............................................................................. 6
2.6 Các phép toán trong h 2 ................................................................................... 8
3. T p và thư m c................................................................................................. 10
3.1 T p.................................................................................................................. 10
3.2 Thư m c.......................................................................................................... 10
4. Mã hoá .............................................................................................................. 11
4.1 Khái ni m mã hoá ........................................................................................... 11
4.2 Mã ASCII........................................................................................................ 12
5. ð i s logic ...................................................................................................... 12
5.1 Khái ni m m nh ñ Logic, bi n Logic, hàm Logic........................................... 12
5.2 Các toán t Logic cơ b n ................................................................................. 13
Bài t p -Câu h i ôn t p........................................................................................... 15
Chương II: C u trúc máy vi tính ............................................................................ 16
1. Ch c năng và sơ ñ c u trúc c a máy vi tính ...................................................... 16
1.1 Ch c năng c a máy vi tính .............................................................................. 16
1.2 Sơ ñ c u trúc máy vi tính ............................................................................... 16
2. Các b ph n cơ b n c a máy vi tính .................................................................. 17
2.1 B x lý trung tâm........................................................................................... 17
2.2 B nh ............................................................................................................ 18
2.3 Thi t b ngo i vi .............................................................................................. 18
3. T ch c m t phòng máy tính và cách b o qu n .................................................. 21
3.1 T ch c m t phòng máy .................................................................................. 21
3.2 B o qu n ñĩa t , màn hình, bàn phím............................................................... 21
Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 22

2

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 2

Chương III: H ñi u hành ...................................................................................... 23
1. Khái ni m h ñi u hành ..................................................................................... 23
1.1 Khái ni m h ñi u hành ................................................................................... 23
1.2 Phân lo i h ñi u hành..................................................................................... 23
1.3 M t s h ñi u hành thông d ng ...................................................................... 23
2. H ñi u hành Microsoft windows 98/2000........................................................ 25
2.1 Kh i ñ ng máy và các thành ph n cơ b n........................................................ 25
2.2 T o, thay ñ i các bi u tư ng ho c m c ch n cho m t n i dung ....................... 28
2.3 S d ng h p tho i CONTROL PANEL ........................................................... 29
2.4 S d ng chương trình Windows Explorer ........................................................ 35
Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 39
Chương IV: H so n th o văn b n Microsoft Word ............................................... 40
1. Gi i thi u chương trình MS-Word ..................................................................... 40
1.1 Gi i thi u chung.............................................................................................. 40
1.2 Cách s d ng chu t ......................................................................................... 40
1.3 Kh i ñ ng và ra kh i Word ............................................................................. 41
1.4 Mô t các thành ph n trong màn hình Word .................................................... 42
2. Các phím gõ t t (Shortcut-Key) .......................................................................... 47
2.1 Các phím gõ t t b t ñ u b ng phím ALT ......................................................... 47
2.2 Các phím gõ t t b t ñ u b ng phím CTRL ....................................................... 47
2.3 Các phím gõ t t b t ñ u b ng phím SHIFT ...................................................... 47
3. Các thao tác ñ nh d ng ....................................................................................... 48
3.1 Phương pháp ti ng Vi t ................................................................................... 48
3.2 ð nh d ng kí t ................................................................................................ 49
3.3 ð nh d ng ño n văn b n .................................................................................. 51
3.4 ð nh d ng trang gi y ....................................................................................... 51
4. K b ng bi u ...................................................................................................... 47
4.1 Chèn b ng bi u và văn b n .............................................................................. 52
4.2 M t s thao tác s a ch a b ng bi u ................................................................. 54
4.3 ðánh s th t trong m t c t ........................................................................... 55
4.4 T o b ng băng bút chì ..................................................................................... 56
5. Các thao tác thư ng g p ..................................................................................... 56
5.1 Vi t ch cái ñ u tiên......................................................................................... 56
5. 2 Chia trang ho c ño n văn b n thành nhi u c t ................................................. 56
5. 3 Thu t ng vi t t t ........................................................................................... 57
5. 4 T o ño n văn b n m u..................................................................................... 58
5. 5 Vi t s mũ và ch s ........................................................................................ 59

3


5. 6 Chèn vào văn b n m t kí t ñ c bi t ................................................................ 59
6. T ñ ng hoá quá trình so n th o......................................................................... 59
6.1 T o dòng TAB. ................................................................................................ 59
6.2. T o các Style................................................................................................... 60
6.3 T o Macro........................................................................................................ 62
7. ð ho ............................................................................................................... 65
7.1 Các thao tác v cơ b n ...................................................................................... 65
7.2 Ch ngh thu t ................................................................................................. 68
8. Tr n tài li u t o thành văn b n m i .................................................................... 71
8.1 T o m u gi y m i............................................................................................. 71
8.2 T o danh sách .................................................................................................. 71
9. Các thao tác h tr .............................................................................................. 72
9.1 Khôi ph c các thanh công c ............................................................................ 72
9.2 Hi n ho c d u các thanh công c ...................................................................... 73
9.3 Thêm b t ch c năng trên thanh công c ............................................................ 74
9.4 B o m t văn b n............................................................................................... 75
Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 78
Chương V: Internet và cách s d ng Internet ........................................................ 83
1. Gi i thi u chung................................................................................................. 83
1.1 M ng máy tính ................................................................................................ 83
1.2 Nhà cung c p d ch v Internet ......................................................................... 84
1.3 K t n i Internet ................................................................................................ 85
2. S d ng trình duy t Internet Explorer (IE).......................................................... 86
2.1 Kh i ñ ng Internet Explorer ............................................................................. 86
2.2 Ra kh i Internet Explorer ................................................................................. 86
2.3 Tìm ki m thông tin ........................................................................................... 86
2 4 Cách lưu tr các ñ a ch và cách t ch c l i các ñ a ch . .................................... 87
2.5 M t s tuỳ ch n Internet Explorer .................................................................... 87
2.6 Lưu trang Web vào máy tính ............................................................................ 88
2.7 Lưu nh............................................................................................................ 88
2.8 In trang Web .................................................................................................... 88
3. Thư ñi n t (E-mail)........................................................................................... 89
3.1 Gi i thi u Email ............................................................................................... 89
3.2 Các mô hình ho t ñ ng c a d ch v Email ........................................................ 90
3.3 T o hòm thư mi n phí v i Yahoo ..................................................................... 90
3.4 G i và nh n thư v i Yahoo............................................................................... 90
3.5 G i nh n thư b ng Outlook Express ................................................................. 92

4


3.6 Download và m t s ñ a ch Internet................................................................. 94
Bài t p - Câu h i ôn t p ......................................................................................... 95
Chương VI: Gi i thu t ............................................................................................. 96
1. Khái ni m gi i thu t ........................................................................................... 96
2. Các yêu c u v i gi i thu t................................................................................... 97
3. Các cách di n t gi i thu t .................................................................................. 97
4. Thi t k gi i thu t............................................................................................... 99
5. Gi i thu t s p x p..............................................................................................100
6. Gi i thu t tìm ki m............................................................................................101
7.Gi i thu t ñ quy ...............................................................................................102
Bài t p chương VI. ...............................................................................................105

Ph n II: Ngôn ng l p trình Turbo Pascal .............................................................106
Chương I: C u trúc c a chương trình Pascal.........................................................106

1. Gi i thi u v ngôn ng l p trình ........................................................................106
2. Yêu c u ph n m m và cách kh i ñ ng...............................................................107
3. Nh ng quy ñ nh v cách vi t bi u th c và chương trình ....................................108
4. C u trúc chung c a m t chương trình Pascal .....................................................109
Câu h i ôn t p chương I .......................................................................................109
Chương II: Các ki u d li u cơ s và cách khai báo ........................................111
1. Khái ni m d li u, ki u d li u ..........................................................................111
2. Các ki u d li u ñơn gi n ..................................................................................111
3. Cách khai báo....................................................................................................115
4. Bi u th c và câu l nh ........................................................................................117
Bài t p chương II ..................................................................................................117
Chương III:.Các th t c vào ra d li u và các c u trúc ñi u khi n .......................118
1. Phép gán ...........................................................................................................118
2. Các th t c Vào-Ra d li u................................................................................118
3. Các câu lênh ñi u ki n.......................................................................................123
4. Các l nh l p ......................................................................................................126
Bài t p chương III .................................................................................................134
Chương IV: Ki u d li u có c u trúc: ki u m ng, ki u xâu kí t , ki u t p h p 135
1. Ki u m ng.........................................................................................................135
2. Ki u xâu kí t ....................................................................................................142

5


3. Ki u t p.............................................................................................................146
Bài t p chương IV. ..............................................................................................150
Chương V: Chương trình con: Hàm và th t c ................................................151
1. C u trúc c a hàm và th t c...............................................................................151
2. Bi n toàn c c, bi n c c b và truy n d li u......................................................154
3. Tính ñ quy c a chương trình con .....................................................................154
4. M t s chương trình con c a Turbo Pascal ........................................................156
Bài t p chương V. .....................................................................................................
Chương VI: Ki u d li u có c u trúc: Ki u b n ghi và ki u t p. .....................157
1. Ki u b n ghi .....................................................................................................157
2. Ki u t p.............................................................................................................159
Bài t p chương VI. ...............................................................................................171
Chương VII:.ð h a và âm thanh ......................................................................172
1. ð h a ..............................................................................................................172
2. Âm thanh ..........................................................................................................182
Bài t p chương VII. ..............................................................................................185
Tài li u tham kh o. ............................................................................................186

6


M ð U

Tin h c là m t ngành khoa h c ñư c d y trong t t c các trư ng ñ i h c, tuy nhiên n i
dung d y có khác nhau. Tuỳ theo yêu c u c a t ng ngành mà ch ñ nh s ti t, ngành nông
nghi p ñư c chia ra làm hai kh i, kh i A và kh i B, thư ng d y 60 ti t cho kh i A và 45 ti t
cho kh i B.
Giáo trình Tin h c ñ i cương này ñư c vi t cho sinh viên ð i h c Nông nghi p thu c
các chuyên ngành kh i A. N i dung vi t theo ñ cương môn h c trong khung chương trình
ñào t o k sư Nông nghi p c a B Giáo d c và ðào t o năm 2004.
Giáo trình này cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n v Tin h c, ki n th c
l p trình trong ngôn ng Pascal và m t s ph n m m ñư c ng d ng r ng rãi nh t hi n nay,
t ñó giúp sinh viên nâng cao hi u bi t v tin h c và v n d ng ki n th c Tin h c vào các môn
h c chuyên ngành, cũng như v n d ng Tin h c vào các công vi c c a mình.
Giáo trình này vi t cho ngư i h c, do ñó khi d y các giáo viên c n tham kh o thêm
sách vi t v c u trúc máy tính, h ñi u hành, h so n th o văn b n Mirosoft Word, m ng máy
tính, Internet, c u trúc d li u và thu t gi i, l p trình trong Turbo Passcal.
ð n m v ng ki n th c trình bày trong sách không có cách nào t t hơn là xem k các
thí d , làm ñ các bài t p, tr l i các câu h i ôn t p và tăng cư ng th c hành trên máy tính,
ngoài ra còn ph i có trình ñ ti ng Anh t i thi u là trình ñ B.

N i dung c a giáo trình chia 2 ph n; Ph n I bao g m 6 chương nêu lên nh ng ki n
th c ñ i cương v Tin h c. Ph n 2 g m 7 chương nêu lên cách l p trình trong Turbo Pascal.
Sau m i chương có ph n bài t p ho c câu h i ôn t p. Các bài t p ñã ñư c ch n l c m c ñ
trung bình ñ sinh viên qua ñó hi u thêm bài gi ng và thu ho ch thêm m t s n i dung m
r ng g n v i th c t .

Chương I - Ph n 1 trình bày các khái ni m chung trong Tin h c. Chương này gi i
thi u các khái ni m cơ b n c n thi t nh t trong Tin h c như: Thông tin và Tin h c, h ñ m s
d ng trong máy tính, mã hoá, ñ i s Logic, t p và thư m c. Các khái ni n ñư c trình bày m t
cách cơ b n và ng n g n nh t. Ch nêu nh ng ph n c n thi t trong Tin h c ñ phù h p v i
th i lư ng c a môn h c. Cu i chương là các bài t p và câu h i ôn t p ñ c ng c ki n th c.

Chương II - Ph n 1 trình bày c u trúc c a máy vi tính. Chương này gi i thi u các
thành ph n cơ b n c a máy vi tính ñó là: B x lý trung tâm, b nh và các thi t b ngo i vi.
Ngoài ra còn gi i thi u cách t ch c và b o qu n m t phòng máy tính. Chương này ch gi i
thi u các kh i chính c a máy vi tính bao g m c u trúc và ch c năng, tránh ñi vào c u t o chi
ti t làm cho sinh viên khó hi u vì sinh viên không thu c chuyên ngành Tin h c nên thi u các
ki n th c v k thu t ñi n t và k thu t s .

Chương III - Ph n 1 gi i thi u h ñi u hành. Trư c tiên là khái ni m h ñi u hành,
phân lo i h ñi u hành, trình bày khái quát các h ñi u hành thông d ng hi n nay. Ph n chính
c a chương này trình bày c th v h ñi u hành WINDOWS 98/2000 trong ñó có chương
trình WINDOWS EXPLORER. Trong chương này nên chú tr ng ph n th c hành.

7


Chương IV - Ph n 1 trình bày v h so n th o văn b n Microsoft Word 2000. Trong
ñó quan tr ng nh t là các l nh v so n th o văn b n, trình bày văn b n, k b ng bi u, các l nh
trên t p, các l nh v . Chú tr ng th c hành nhi u trên máy ñ c ng c các ki n th c và tăng
cư ng các k năng so n th o.

Chương V - Ph n 1 trình bày v Internet. Chương này cung c p cho ngư i h c ki n
th c v Internet, cách s d ng Internet, cách s d ng thư ñi n t và các d ch v khác trên
Internet.

Chương VI - Ph n 1 trình bày v gi i thu t. Chương này cung c p cho ngư i h c ki n
th c v gi i thu t, các gi i thu t cơ b n v s p x p và tìm ki m.

Chương I - Ph n 2 trình bày c u trúc c a chương trình trong Turbo Pascal. Chương
này nêu lên c u trúc c a chương trình và các bư c cơ b n khi l p trình.

Chương II - Ph n 2 trình bày các ki u d li u cơ s . Chương này cung c p các ki n
th c v các ki u d li u và ñi sâu vào các ki u d li u ñơn gi n.
Chương III - Ph n 2 nêu ra nh ng ki n th c t ch c các th t c vào, ra d li u và các
c u trúc ñi u khi n trong Pascal.
Chương IV - Ph n 2 trình bày các ki u d li u có c u trúc, bao g m ki u m ng, ki u
xâu kí t , ki u t p h p.
Chương V - Ph n 2 nêu ra cách t ch c chương trình con là hàm và th t c, cách s
d ng bi n toàn c c và bi n c c b , v n ñ truy n d li u trong và tính ñ quy trong chương
trình con.
Chương VI - Ph n 2 trình bày các ki u d li u có c u trúc bao g m ki u b n ghi và
ki u t p.
Chương VII - Ph n 2 trình bày các ki n th c v ñ h a và âm thanh trong Pascal.

Khi biên so n chúng tôi ñã c g ng ñưa ra m t b c c c a cu n sách sao cho bám sát
ñư c ñ cương chi ti t c a môn h c, v i hy v ng r ng giáo trình này s r t b ích và c n thi t
ñ i v i các sinh viên ñ i h c Nông nghi p và các ngành khác.
Giáo trình này ñư c vi t b i các th y cô trong khoa Công ngh thông tin. Th y Dương
Xuân Thành vi t chương IV ph n 1 và chương VII ph n 2. Cô Nguy n Th Th y vi t chương
I, chương II và chương III ph n 2. Th y Nguy n Tu n Anh vi t chương VI ph n 1. Cô ð Th
Mơ vi t chương I, chương II, chương III, chương V ph n 1 và chương IV, chương V, chương
VI ph n 2.
Trong quá trình biên so n sách chúng tôi ñã nh n ñư c nhi u ý ki n ñóng góp quý báu
c a các giáo viên trong b môn Công ngh ph n m m và b môn khoa h c máy tính - Khoa
công ngh thông tin trư ng ñ i h c Nông nghi p I Hà n i. Chúng tôi xin chân thành c m ơn.
Tuy ñã h t s c c g ng nhưng chúng tôi nghĩ r ng cu n sách này còn nhi u thi u sót,
r t mong s góp ý c a b n ñ c. Xin chân thành c m ơn.

Hà n i, ngày 20 tháng 2 năm 2006

Các tác gi

8


PH N I: ð I CƯƠNG V TIN H C

CHƯƠNG I: GI I THI U CHUNG
ð tìm hi u sâu hơn v các ph n trong giáo trình này trư c tiên ph i có nh ng ki n
th c cơ b n ban ñ u. Chương này cung c p nh ng khái ni m, nh ng ki n th c cơ b n nh t
trong Tin h c. N i dung chính c a chương này bao g m các ph n: Khái ni m Thông tin và
Tin h c, h ñ m ñư c s d ng trong máy tính, mã hoá, ñ i s logic, t p và thư m c.

1 – Thông tin và Tin h c
1.1 - Khái ni m Thông tin
* Thông tin là t p h p các d u hi u, các ñ c ñi m, các tính ch t cho ta hi u bi t v m t
ñ i tư ng.
* Thông tin có th ñư c bi u di n dư i nhi u d ng phong phú như bi u tư ng, kí t ,
hình nh, âm thanh v.v... . Thi d bi n ñăng kí xe ô tô, xe máy bao g m các kí t d ng ch và
s , cho ta bi t các thông tin v xe như xe ñó thu c t nh nào, xe công hay xe tư, .... Trên các
bưu ki n có hình cái c c và hình cái ô ñ báo cho bi t trong thùng có v t d v và ph i che ñ
không b th m nư c.
* Nói t i thông tin ph i ñ c p t i quá trình x lý thông tin. Ngày nay do xã h i phát
tri n nên lư ng thông tin c n x lý r t l n, ñ ph c t p c a quá trình x lý r t cao, do v y x
lý thông tin b ng th công, cơ gi i không th ñáp ng ñư c yêu c u t ñ ng hoá quá trình x
lý thông tin. Tin h c ra ñ i ñ ñáp ng yêu c u ñó

1.2 – Khái ni m Tin h c
T "Tin h c" (Informatique) ñư c ngư i Pháp tên là Phillipe Dreyfus dùng ñ u tiên
vào năm 1962 ñ ñ nh nghĩa cho m t môn khoa h c m i m trong lĩnh v c x lí thông tin.
Sau ñó vào năm 1966 vi n hàn lâm khoa h c Pháp ñã ñưa ra ñ nh nghĩa sau: "Tin h c là môn
khoa h c v x lí h p lí các thông tin, ñ c bi t b ng các thi t b t ñ ng, các thông tin ñó
ch a ñ ng ki n th c c a loài ngư i trong các lĩnh v c kĩ thu t, kinh t và xã h i "
V y ta có th coi môn h c Tin h c là m t môn h c nghiên c u vi c t ñ ng hoá quá trình
x lý thông tin.
ð nh nghĩa trên cho phép ta phân Tin h c thành hai lĩnh v c sau:
- Ph n m m (Soft Ware): Xây d ng các thu t toán, các chương trình máy tính ñ x lý
thông tin.
- Ph n c ng (Hard Ware): Thi t k , l p ñ t, b o trì các thi t b t ñ ng ñ x lí thông
tin.
Ngày nay, các kĩ thu t viên tin h c v a có kh năng ho t ñ ng trên lĩnh v c ph n c ng
cũng như ph n m m.

2- H ñ m trong máy vi tính
2.1- H 10 ( H th p phân: Decimal)
H 10 hay h th p phân là h ñ m ñư c s d ng ñ ñ m và tính toán trong ñ i s ng
hàng ngày.
H 10 s d ng 10 kí hi u ch s 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 ñ bi u di n các s . Do s d ng b
10 ch s nên h ñ m này có cơ s là 10.
ð phân bi t s trong các h ñ m khác nhau ngư i ta thư ng vi t s trong h 10 kèm
theo cơ s d ng sau: Nb ( s N trong h ñ m cơ s b) ho c vi t ch D vào sau s
9


Ví d : 209210; 789,1210 ; 1027D; 125,47D
Ta có th bi u di n s theo cơ s c a h ñ m. Ví d bi u di n s N trong h 10 theo cơ
s c a nó như sau:
8623,5610 = 8×103 + 6×102 + 2×101 + 3×100 + 5×10-1 + 6×10-2

T ng quát bi u di n m t s trong h ñ m cơ s b qua cơ s c a h ñ m như sau:
Gi s có s Nb có n+1 ch s ph n nguyên là anan-1 … a1a0 và m ch s ph n l là
c1c2 … cm . S này ñư c vi t t ng quát như sau Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cm
S Nb ñư c bi u di n theo cơ s b như sau:
Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cn = an×bn + an-1×bn-1 +…+ a1×b1 + a0×b0 + c1×b-1+c2×b-2+…+cm×b-m (*)
Công th c (*) nêu trên s ñư c s d ng ñ chuy n ñ i s gi a các h ñ m.

2.2- H 2 (H nh phân: Binary)

H 2 hay h nh phân là h ñ m s d ng 2 ch s 0, 1 ñ bi u di n các s .
Bit là ñơn v cơ b n c a thông tin theo h th ng s nh phân ( Binary digit). Các m ch
ñi n t trong máy tính s phát hi n s khác nhau gi a hai tr ng thái (dòng ñi n m c cao và
dòng ñi n m c th p) và bi u di n các tr ng thái ñó dư i d ng m t trong hai s nh phân 1
ho c 0. Vì vi c ch t o m t m ch ñi n tin c y có th phân bi t ñư c s khác nhau gi a 1 và 0
là tương ñ i d dàng và r ti n, cho nên máy tính có kh năng x lý n i b các thông tin nh
phân m t cách r t chính xác, theo tiêu chu n, nó m c ít hơn m t l i n i b trong 100 t thao
tác x lý
Do ch s d ng t p 2 ch s nên h 2 có cơ s là 2. S N trong h 2 ñư c kí hi u N2
ho c vi t ch B vào sau s
Ví d : 100112 ; 110101112 ; 1110011B ; 10100001B
Bi u di n tương ñương h 10 và h 2 như sau:
H 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 …
H 2 1 10 11 100 101 110 111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 …
Trong máy tính s d ng h 2. Như v y m i thông tin ñưa vào máy tính ñ u ñư c mã
hoá và chuy n sang h 2. H 2 trong máy tính ñư c s d ng do lý do k thu t: ch t o các
l nh ki n có 2 tr ng thái ( ng v i s 0 và s 1) thì ñơn gi n và có tính n ñ nh cao. N u s
d ng h 10 thì các linh ki n ph i có 10 trang thái tương ng v i 10 ch s như v y s r t khó
khăn và ph c t p.

2.3- H 16 (Hexadecimal)

H 16 s d ng 16 kí hi u 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F ñ bi u di n các s . Do s
d ng 16 kí hi u nên h này có cơ s là 16. M i ch s c a h 16 tương ng v i 1 nhóm 4 bít
trong h 2. S N trong h 16 ñư c kí hi u N16 ho c vi t ch H vào sau s
Ví d : 10EF16 ; AE9F16 ; 2EFBH ; 45CDH
Bi u di n tương ñương h 10, h 16 và h 2 như sau:
H 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
H 16 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C
H 2 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100

H 10 13 14 15 16 17 …
H 16 D E F 10 11 …
H 2 1101 1110 1111 0001 0000 00010001 …

10


H 16 ñư c dùng ñ ghi ñ a ch các ô nh trong b nh c a máy tính, ñ a ch các c ng
vào / ra c a máy tính.

2.4- Bi u di n s trong máy tính và các ñơn v thông tin

a) Bi u di n s trong máy tính

* Trong máy tính các s ñư c bi u di n theo m t khuôn th ng nh t, ñ dài khuôn có
th 8 bít ho c 16 bít ho c 32 bít, …
Có th bi u di n s theo d ng d u ph y tĩnh ho c d ng d u ph y ñ ng. Trong ph n
này ta ch xét cách bi u di n s nguyên theo d ng d u ph y tĩnh.
* Bi u di n s nguyên d u ph y tĩnh: S ñư c bi u di n theo khuôn th ng nh t, bít trái
nh t (bít cao nh t) dùng ñ bi u di n d u: d u dương (+) ng v i 0, d u âm (-) ng v i 1.
Các bít còn l i dùng ñ bi u di n giá tr c a s . Gi s dùng khuôn 8 bít như sau:
7 6 5 4 3 2 1 0

D u(0 h c 1) Ph n giá tr

Ví d : Bi u di n s +610 trong khuôn 8 bít. Trư c tiên ph i ñ i 610 sang h 2 là 1102 ,
k t qu như sau:
0 0 0 0 0 1 1 0

* Bi u di n s nguyên âm d u ph y tĩnh theo phương pháp bù 2:
Qui t c bi u di n s nguyên âm theo phương pháp bù 2: Trư c tiên bi u di n s
nguyên dương có giá tr tuy t ñ i b ng v i s ñó trong khuôn qui ư c, sau ñó ñ o t ng bít ( 1
ñ i thành 0, 0 ñ i thành 1), cu i cùng công v i +1 (s gi i thích sau ph n phép c ng trong
h 2).
Ví d : bi u di n s – 6 trong khuôn 8 bít như sau:
- Bi u di n + 6 :
0 0 0 0 0 1 1 0
- ð o t ng bít:
1 1 1 1 1 0 0 1
- Công +1
0 0 0 0 0 0 0 1

- K t qu - 6 :
1 1 1 1 1 0 1 0

b) ðơn v thông tin
* BIT là ñơn v nh nh t c a thông tin, nó bi u th m t ph n t nh c a máy tính. Các
thi t b máy tính ñ u xây d ng b ng các linh ki n ñi n t ch có hai tr ng thái khác nhau và
ñư c mã hoá b ng hai s 0/1 (g i là con s nh phân), n u qui ư c g i tr ng thái này là 1 thì
tr ng thái kia là 0 (thí d công t c ñi n ñóng=1/ng t=0 ; bóng ñèn sáng=1/t t=0).

11


Các thông tin ñưa vào máy ph i ñư c chuy n hoá thành các xung ñi n có m c ñi n th
cao (g i là m c Logic1) ho c m c ñi n th th p (m c Logic 0). M i ph n t nh c a máy
tính ch có th ñư c thi t l p tr ng thái 1 ho c 0 nên m i ph n t ñó g i là m t BIT (Binary
digiT=ch s nh phân).
* BYTE (ñ c là Bai) là m t nhóm 8 BIT. Máy tính dùng 8 ph n t nh ñ ghi nh
m t kí t . V y m i kí t ng v i m t BYTE (8 bit). Bít th p nh t có s th t là 0
Ví d : Kí t “A” có mã ASCII 6510 tương ng v i 10000012, ñư c bi u di n trong 1
byte như sau
0 1 0 0 0 0 0 1

* WORD (T ) là m t nhóm g m 2 ho c 4 Byte (v i các máy tính dùng m ch vi x lí
80286 tr v trư c m i t ñơn g m 2 Byte, phù h p v i lo i thanh ghi 16 Bit ; v i các máy
tính dùng m ch vi x lí t 80386 v sau m i t kép g m 4 Byte phù h p v i thanh ghi 32
Bit).
* Cũng như các ñơn v ño lư ng khác, ñơn v ño lư ng thông tin cũng có các ñơn v
b i như sau:
1 Bít = 0 ho c 1
1 Byte= 8 Bít
1 Kilobyte (KB) = 210 Bytes= 1024 Bytes
1 MegaByte (MB) = 1024 KB
1 GigaByte (GB) = 1024 MB
1 TeraByte (TB) = 1024 GB

2.5- Chuy n ñ i s gi a các h ñ m

a) Chuy n ñ i s t h ñ m cơ s b sang h 10

* Qui t c: Mu n chuy n ñ i s t h ñ m cơ s b sang h 10 ta dùng công th c (*)
trong m c 2.1 c a chương này như sau:
Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cm
Nb = an ×bn + an-1×bn-1 +…+ a1×b1 + a0×b0 + c1×b-1+c2×b-2+…+cm×b-m
Ví d 1 : ð i s 1101012 sang h 10, ñây b=2
N10 = 1 × 25 + 1×24 + 0 ×23 + 1×22 + 0×2 + 1 ×20 = 32+16+4+1 = 5310
Ví d 2: ð i s 110101,112 sang h 10
N10 =1 × 25 + 1×24 + 0 ×23 + 1×22 + 0×2 + 1 ×20 + 1×2-1 + 1×2-2 = 52+ 0,5 + 0,25= 52,7510
Ví d 3: : ð i s 10F16 sang h 10, ñây b=16
N10 = 1×162 + 0×16 + 15×160 = 256+15 = 27110

b) Chuy n ñ i s t h ñ m 10 sang h ñ m cơ s b

* Chuy n ñ i s nguyên dương t h 10 sang h ñ m cơ s b:
- Qui t c: L y s h 10 chia nguyên liên ti p cho cơ s b, k t qu s trong h ñ m cơ s b là
các s dư c a phép chia l y theo th t ngư c l i ( s dư c a phép chia cu i cùng là s l n nh t).
Chú ý: Chia nguyên liên ti p cho cơ s b có nghĩa là thương c a phép chia trư c l i ñư c
l y chia nguyên ti p cho b. . . và ch d ng l i khi thương = 0.

12


Ví d 1: ð i s 3010 sang h 2, ta nên t o ra b ng chia nguyên liên ti p ñ theo dõi s dư cho d
dàng như sau
S b chia S chia (b) Thương S dư

30 2 15 0
15 2 7 1
7 2 3 1
3 2 1 1
1 2 0 1
K t qu N2 = 111102
Ví d 2: ð i s 17210 sang h 16, ñây b=16
S b chia S chia (b) Thương S dư
172 16 10 12
10 16 0 10
K t qu N16 = AC16 ( 10 ng v i A, 12 ng v i C )
* Chuy n ñ i ph n l t h 10 sang h ñ m cơ s b :
- Qui t c: L y ph n l nhân liên ti p v i cơ s b, k t qu l y ph n nguyên c a phép nhân
theo ñúng th t th c hi n. N u ph n l b ng 0 thì d ng; n u ph n l khác 0, mu n lây bao nhiêu
ch s ta th c hiên bây nhiêu phép nhân.
Ví d 1: ð i s 6,2510 sang h 2, ñây b=2
610 ñ i sang h 2 là 1102
0,2510 ñ i sang h 2 b ng cách th c hi n phép nhân liên ti p như sau:
0,25 × 2 = 0,50
0,50 × 2= 1,0
Như v y 0,2510 thì h 2 s là 0,012
K t qu 6,2510 ñ i sang h 2 là: 110,012
Ví d 2: ð i s 7, 3710 sang h 2, ñây b=2
710 ñ i sang h 2 là 1112
0,3710 ñ i sang h 2 như sau:
0,37 ×2 = 0, 74
0,74 ×2 = 1,48
0,48 ×2 = 0,96
0,96 ×2 = 1,92
Ta d ng 4 phép nhân v i 4 ch s ph n l , như vây 0,3710 sang h 2 là 0,01012
K t qu 7,3710 ñ i sang h 2 là 111,01012

c) Chuuy n ñ i s t h 16 sang h 2 và t h 2 sang h 16

* Chuy n ñ i s t h 16 sang h 2:
- Quy t c: Thay 1 ch s h 16 b ng m t nhóm 4 bít h 2 tương ng.
Ví d : ð i s 105EF16 h 2
N2 = 0001 0000 0101 1110 11112

13


* Chuy n ñ i s t h 2 sang h 16:
- Quy t c: Thay m t nhóm 4 bít h 2 b ng1 ch s h 16 tương ng, vi c nhóm các bít h 2
ñư c th c hi n t ph i qua trái, nhóm cu i cùng không ñ 4 bit thì s thêm các bít 0 vào trư c. Vì
h 16 dùng ñ ghi ñ a ch nên ch dùng các s nguyên không có ph n l .
Ví d : ð i s 11100101011102 sang h 16.
Ta thêm các s 0 vào trư c cho ñ các nhóm 4 bít như sau: N2 = 0001 1100 1010 1110
tương ng v i N16 =1CAE16

2.6- Các phép toán trong h 2

a) Phép c ng

* Quy t c c ng 2 bít như sau: Th c hi n theo b ng c ng ( còn g i là b ng chân lý) sau
ñây, trong Carry là bít nh chuy n sang bít cao hơn.
A B A+B Carry
0 0 0 0
0 1 1 0
1 0 1 0
1 1 0 1
- Cách th c th c hi n phép c ng hai s h 2 có nhi u bít như sau: ñ u tiên c ng t ng
c p bít có cùng th t c a hai s v i nhau, sau ñó c ng bít k t qu v a th c hi n v i bít nh
chuy n sang t bít th p hơn.
Ví d : A =0 0 1 0 1 1 0
B =0 1 0 1 1 0 1
A+B = 1 0 0 0 0 1 1

b) Phép tr

* Quy t c tr 2 bít như sau: Th c hi n theo b ng tr sau ñây, trong ñó Carry là bít nh
chuy n sang bít cao hơn c a s tr .
A B A-B Carry
0 0 0 0
1 0 1 0
1 1 0 0
0 1 1 1
- Cách th c th c hi n phép tr hai s h 2 có nhi u bít ta th c hi n tr t ng c p bít
theo b ng tr trên, làm tương t như trong h 10.
Ví d : A=1101011
B=1001101
A-B=0011110
Cách khác th c hi n phép tr : L y s b tr c ng v i s tr bi u di n d ng s âm.
a- b = a + (-b)

14


Ví d : Th c hiên phép tính 1510 – 610 trong khuôn 8 bít.
Trong ví d này ph i bi u di n s -610 trong khuôn 8 bít
( l y k t qu ví d m c 2.4 a)

1510 bi u di n trong khuôn 8 bít:

-610 bi u di n trong khuôn 8 bít : 0 0 0 0 1 1 1 1

1 1 1 1 1 0 1 0
K t qu c ng 2 byte trên ( 1510 – 610 ) :
0 0 0 0 1 0 0 1
Khi c ng h 2 ta theo quy t c trên, chú ý bít trái nh t là bít d u nên khi c ng không nh sang bít
cao hơn.

c) Phép nhân

* Qui t c nhân 2 bít: Th c hi n theo b ng nhân sau ñây

A B A×B
0 0 0
1 0 0
0 1 0
1 1 1

- Cách th c th c hi n phép nhân hai s h 2 có nhi u bít ta th c hi n tương t như
trong h 10 v i b ng nhân trên, phép nhân ñư c th c hi n k t h p gi a phép d ch trái và phép
c ng.

Ví d : a= 100112 b= 10112 , th c hi n a×b như sau:
10011
× 1011
10011
+ 10011
00000
10011
K t qu : 1101 0 0 01

d) Phép chia

Trong ph n này ch xét phép chia nguyên.
* Cách th c hi n: Phép chia ñư c th c hi n tương t như trong h 10.
Ví d : A=1100 B=100 A: B = 11
Cách khác th c hi n phép chia: L y s b chia tr liên ti p cho s chia, n u hi u là s dương
ho c là 0 thì thương ñư c c ng v i 1. D ng th c hi n khi hi u là s âm ho c là 0.

15


Ví d : a=1210 b= 610 th c hi n a: b trong h 2 v i khuôn 8 bít
a=1210 bi u di n trong khuôn 8 bít như sau: 00001100
b=610 v y -610 bi u di n như sau: 11111010
Th c hi n phép tr liên ti p và cho thương như sau:
Bư c 1: 12= 00001100 thương=0
-6= 11111010
Bư c 2: Hi u 00000110 thương= 0+1=1
-6= 11111010
Hi u 00000000 thương=1 +1=10 D ng th c hi n
V y 00001100 : 00000110 = 10

3- T p và thư m c

3.1- T p ( File)

* ð nh nghĩa t p: T p là t p h p thông tin có liên quan v i nhau và ñư c lưu tr trong b
nh ngoài, b nh ngoài thông d ng hi n nay là ñĩa t . Các thông tin ta ñưa vào trong máy tính như
chương trình, văn b n, d li u,... ñ u ñư c lưu tr trên ñĩa t dư i d ng t p.
Ví d : M t bài thơ, m t b ng ñi m, m t chương trình ñư c lưu tr trên ñĩa t dư i d ng t p.
M i t p ñư c ñ t m t tên duy nh t, hai t p trong m t m c không ñư c trùng tên.
* Tên t p: Tên t p g m hai ph n là tên chính và ñuôi cách nhau b ng d u ch m (.)
- Tên chính là m t nhóm ký t b t kỳ thư ng không ch a d u ch m (.), tên chính dùng
ñ phân bi t t p, tên t pthư ng ñư c ch n phù h p v i n i dung t p. B t bu c ph i có tên
chính trong tên t p.
- Ph n ñuôi t p ( ph n m r ng t p: Extension) thư ng ch a 3 kí t không ch a d u
ch m(.). ðuôi t p ñư c dùng ñ phân lo i t p. T p không nh t thi t ph i có ñuôi.
Các t p có ñuôi EXE , COM , BAT , PRG ... là các t p ki u chương trình.
DAT , DBF ... là các t p d li u
TXT , DOC là các t p ki u văn b n.
PIC , GIF ... là các t p ñ ho và nh .
Ví d tên t p : DIEM.DBF ; BAOCAO.DOC ; TINHLUONG.PRG
- Trong tên t p cho phép dùng kí hi u g p (kí hi u thay th ) : d u? thay th cho m t kí
t b t kỳ và d u * thay th cho m t nhóm kí t b t kỳ. Các kí hi u g p này ch dùng trong
m t s l nh như tìm ki m, thay th , xoá,…
Ví d : Trong l nh tìm ki m ta mu n tìm các t p có tên là LOP1.DAT, LOP2.DAT,
LOP3.DAT, có th ñư c ñ t b ng m t tên g p là LOP?.DAT trong ñó d u ? ñ i di n cho 1 kí
t là 1,2 và 3 ñ ng sau ch LOP.
*.DOC là tên nhóm các t p văn b n trong WORD
*.* là tên nhóm ñ i di n cho t t c m i t p.

3.2 Thư m c (Directory hay folder)

ð tìm ki m thông tin nhanh và qu n lý t t các t p trên các thi t b lưu tr thông tin
c a máy tính ngư i ta t ch c thông tin theo thư m c.
* Thư m c là m t ngăn logic ch a t p trong các thi t b lưu tr thông tin c a máy tính
(ñĩa t , băng t ho c ñĩa CD). Gi ng như m t t ch c thư vi n, các thông tin cũng ñư c s p
x p vào t ng ngăn.

16


M i thư m c ñư c ñ t m t tên duy nh t và 2 thư m c không ñư c trùng tên. Tên thư
m c ñ t gi ng như ph n tên chính c a t p.
* T ch c thư m c trên ñĩa t : Thư m c ñư c t ch a theo mô hình phân c p ( mô
hình cây : TREE): M i ngăn ch a g i là m t thư m c (Directory), ngăn to nh t bao trùm trên
toàn b ñĩa g i là thư m c g c (ROOT), trong thư m c g c có ch a các thư m c con ( ngăn
con) và các t p, trong thư m c con l i có ch a các thư m c con c a nó ( thư m c cháu) và các
t p,...
M t mô t ñ y ñ c u trúc c a t ch c thư m c k t thư m c g c ñ n các thư m c
con bên trong g i là cây thư m c (TREE).
Ví d : Thư m c HOCSINH có c u trúc như sau

HOCSINH KHOI12 LOPA

LOPB

KHOI11 LOPA1

LOPA2

KHOI10 LOPA

LOPB

LOPC

4. Mã hoá

4.1- Khái ni m mã hoá

* Mã hoá là thu t toán nh m gán cho m i ñ i tương m t nhóm s .
Ví d : ðánh s báo danh cho các thí sinh trong phòng thi là mã hoá, k t qu là m i thí
sinh s nh n ñư c m t s báo danh, ch c n bi t s báo danh c a thí sinh ta s tìm ñư c m i
thông tin v thí sinh ñó. M i trư ng s có cách ñánh s báo danh riêng hay cách mã hoá riêng.
* Như ph n trên ta ñã bi t các thông tin trong máy tính ñ u ñư c bi u di n d ng h
2. Các thông tin ñưa vào máy vi tính bao g m các ch cái la tinh A..Z, a..z, các s 0..9 và các
d u (g i chung là kí t - Character), b ng kí t ñó s ñư c mã hoá tương ng v i m t b ng
mã s . S lư ng các kí t nh hơn ho c b ng 256, n u dùng mã nh phân (s h 2) thì ch c n
dùng khuôn 8 bít là ñ ( có th bi u di n s t 0 ñ n 28 = 255). Do v y ñ mã hoá cho các kí
t ñư c ñưa vào máy vi tính ngư i ta dùng mã nh phân trong khuôn 8 bít.

17


4.2- Mã ASCII (American Standard Code for Information Interchange)

* B ng mã ASCII là b ng mã chu n c a M và ñư c s d ng thông d ng hi n nay.
Mã ASCII dùng mã nhi phân trong khuôn 8 bít. B ng mã này ñánh s th t cho các kí t như
sau:

Các kí t Mã s
Các kí t ñi u khi n : 0 ---> 31
Kho ng cách (Space Bar) : 32
D u!"#$%&'() +,-./ 33 ---> 47
Các s t 0 ñ n 9 : 48 ---> 57
D u:;<=>?@ 58 ---> 64
Các ch cái to A ---> Z : 65 ---> 90
D u[ ] ^ _ ` 91 ---> 96
Các ch cái nh a --> z : 97 ---> 122
D u { | } ~ <DEL> 123 ---> 127
Các kí t ñ c bi t , kí t k khung : 128 ---> 255
ñây ta s d ng s h 10 ñ vi t cho g n và d nh , trong máy m i s s ñư c bi u di n
b ng m t nhóm 8 bít trong h 2.
Ví d : Kí t "A" có mã 6510, bi u di n trong máy tính là 0010000012
Kí t "B" có mã 6610, bi u di n trong máy tính là 0010000102

5. ð i s logic

5.1- Khái ni m m nh ñ logic, bi n logic, hàm logic

* M nh ñ logic: M nh ñ logic là m t câu nói ho c câu vi t có tính ch t kh ng ñ nh
ho c ph ñ nh m t s ki n. M i m nh ñ logic ñ u có th ñ t ñư c câu h i có ñúng không
ho c có sai không.
- Các câu c m thán, các câu m nh l nh ho c các kh u hi u không g i là m nh ñ logic.
Các câu chung chung ch ng ñúng mà cũng ch ng sai cũng không g i là m nh ñ logic.
Ví d : "Tôi ñã già" ; "Anh A h c gi i" là m nh ñ logic
"Hãy làm cho tôi vi c này" không ph i là m nh ñ logic
"Ôi hôm nay tr i ñ p quá" là câu c m thán không g i là m nh ñ logic
- M i m nh ñ ch nh n m t giá tr ho c "ñúng" ( TRUE) ho c "sai" (FALSE) tương t
như m t m ch ñi n ho c "ñóng" ho c "t t". Môn logic m nh ñ không quan tâm ñ n câu cú
ng pháp c a m nh ñ mà ch xét ñ n tính ñúng sai c a m nh ñ .
- T các m nh ñ ñơn gi n ta có th xây d ng lên các m nh ñ ph c t p hơn nh các
phép liên k t "Không", "Và" , "Ho c"
Ví d : Các m nh ñ ñơn A = "Hà n i ñông dân "
B = "Hà n i có nhi u cây xanh "
X = "An là con li t sĩ "
Y = "An là bôi ñ i "
Phép "Và" liên k t A và B cho C = "Hà n i ñông dân và có nhi u cây xanh",
Phép “Không” v i X cho Z= “ Không ph i An là con li t sĩ”.
Phép "Ho c" liên k t X và Y cho Z = “An là con li t sĩ ho c An là b ñ i”
- Các phép "Không", "Và", "Ho c" cùng v i các m nh ñ làm thành m t ñ i s g i là
ñ i s logic hay ñ i s m nh ñ
18


* Hai giá tr TRUE ( ñúng) và FALSE ( sai) là 2 h ng logic, v i TRUE > FALSE.
* Bi n logic: Là bi n ch có th nh n 1 trong 2 giá tr logic là ñúng (TRUE) ho c sai
( FALSE).

Ví d : X= "S m là s âm " , trong ví d này X là m t bi n logic vì nó có th nh n giá
tr TRUE ho c FALSE tuỳ theo giá tr c a m, gi s m=-5 thì X nh n giá tr TRUE, n u m=7
thì X nh n giá tr FALSE.
* Hàm logic:
- Nh ng bài toán Logic thư ng ñư c phát bi u dư i d ng các câu nói ho c câu vi t xác
ñ nh các yêu c u và các ràng bu c ñ i v i h th ng mà bài toán gi i quy t. Ta có th bi u
di n s liên k t gi a các m nh ñ b ng m t bi u th c Logic ho c ñư c g i là hàm Logic.
- Hàm logic là m t hàm c a các bi n logic. K t qu c a hàm tr v 1 giá tr logic.
Ví d : Bi n X="Sinh viên có h kh u Hà n i"
Bi n Y="Sinh viên có tu i > 20 "
Hàm F= X "và" Y hay F= X AND Y có nghĩa F = "Sinh viên có h kh u Hà n i
và có tu i > 20 ". Như v y ng v i nh ng giá tr X, Y khác nhau thì hàm F s cho các giái tr
khác nhau ñư c mô t theo b ng sau:

X Y X AND Y
FALSE FALSE FALSE
FALSE TRUE FALSE
TRUE FALSE FALSE
TRUE TRUE TRUE
Các giá tr có th c a m t hàm logic ñư c bi u di n dư i d ng m t b ng, b ng này ñư c g i
là b ng chân lý. Hàm logic có n bi n thì b ng chân lý s có 2n giá tr có th c a hàm.

5.2- Các toán t logic cơ b n

Các phép toán trong ñ i s logic g i là các toán t logic. Sau ñây s trình bày 4 toán t logic
cơ b n theo th t ưu tiên c a các toán t , các toán t logic khác ñ u có th ñư c bi u di n qua 4
toán t cơ b n này.

* Toán t NOT ( ph ñ nh hay ñ o)
B ng chân lý:
X NOT X
FALSE TRUE
TRUE FALSE

* Toán t AND (và )
B ng chân lý:
X Y X AND Y
FALSE FALSE FALSE
FALSE TRUE FALSE
TRUE FALSE FALSE
TRUE TRUE TRUE

19


* Toán t OR (ho c )

B ng chân lý:
X Y X OR Y
FALSE FALSE FALSE
FALSE TRUE TRUE
TRUE FALSE TRUE
TRUE TRUE TRUE

* Toán t XOR (ho c lo i tr )

B ng chân lý:
X Y X XOR Y
FALSE FALSE FALSE
FALSE TRUE TRUE
TRUE FALSE TRUE
TRUE TRUE FALSE

* Th t ưu tiên c a 4 toán t trên là: NOT, AND, OR, XOR
* Bi u th c logic: Là s k t h p gi a các h ng logic, bi n logic, hàm logic và các
toán t logic. K t qu c a bi u th c logic là 1 h ng logic ( TRUE ho c FALSE).
Có th tính gía tr c a bi u th c logic theo th t sau:
- Thay giá tr vào các bi n n u có.
- Th c hi n các phép tính s h c, các phép tính so sánh n u có.
- Th c hi n các toán t logic theo thư t ưu tiên ñã nêu.
Các phép tính s h c và phép so sánh các s ta ñã bi t, chú ý hơn v so sánh 2 xâu kí
t .
* So sánh 2 xâu kí t : Khi so sánh 2 xâu kí t ta ti n hành so sánh mã ASCII c a t ng
c p kí t tương ng t 2 xâu, k t qu c a phép so sánh theo 3 trư ng h p sau:
- N u g p m t c p có mã khác nhau thì xâu ch a kí t có mã nh hơn là xâu nh hơn.
- N u hai xâu có t t c các c p kí t có mã b ng nhau thì 2 xâu b ng nhau.
- N u trong qúa trình so sánh m t xâu ñã h t các kí t , m t xâu v n còn kí t thì xâu ít
kí t hơn là xâu nh hơn.
Ví d : “ABCD” < “AX”
“ABCD” = ”ABCD”
“ABC” < ”ABCDE”
Ví d : Tính giá tr bi u th c logic sau
(“AB” > “1234”) OR ( sinx >2) AND NOT ((X2 +Y2+ 2XY) ≥ 0 )
= TRUE OR FALSE AND NOT TRUE
= TRUE OR FALSE AND FALSE
= TRUE OR FALSE = TRUE

20


Bài t p chương I
Bài 1: Chuy n ñ i s trong các h ñ m

a, Chuy n 3310 , 3510 sang s h 2,h 16
b, Chuy n 101110012, 10011012 h 10, h 16
c, Chuy n 20A16, 3EB16 sang h 2, h 10

Bài 2: Th c hi n các phép tính trong h 2

a, x=3610, y=1810 Tính x+y, x-y, x*y, x/y
b, x=2010, y=510 Tính x+y, x-y, x*y, x/y

Bài 3: Tính giá tr c a các bi u th c logic sau

a, NOT (LOAI < 'C') AND ( GIA >= 500000) OR (LOAI <= 'B') AND (GIA <=200000)
Tính khi : 1- LOAI='D' , GIA= 500000
2- LOAI='A' , GIA= 300000
3- LOAI='B' , GIA= 100000

b, NOT (DT>8) AND (KV=3) AND (DIEM>=16) OR (DT>8) AND (KV=1) AND
(DIEM>=15)
Tính khi : 1- DT=6, KV=3, DIEM=17
2- DT=9, KV=1, DIEM=16
3- DT=6, KV=3, DIEM=15

c, (TEN='H*' ) AND (TINH='T*') OR NOT(TEN='D*') AND (TINH < > 'H*')
Chú ý: D u * thay cho m t dãy kí t b t kỳ.
Tính khi : 1- TEN='HA' , TINH= 'THAI BINH'
2- TEN='DUNG', TINH=' HA NOI'
3- TEN='MAI', TINH='THAI NGUYEN'

d, (SIN2 X <2) OR NOT( 'ABC' > 'AXY') AND ( (X+Y)2 ≥ 2XY )
e, ( ( COS X + SIN X ) > 2 ) OR ( 'ABC' < 'XY' ) AND NOT ((3<7) = (‘1’>’a’) )
f, NOT ((lg100 + 1!) >2) AND ((3!+2)<6) AND NOT ((‘123’<'ABC') > (‘abc’<’ABC’))

Câu h i ôn t p chương I

1. Tin h c là gì?
2. Trong máy tính dùng các h ñ m nào?
3. Bi u di n s trong máy tính như th nào?
4. Trình bày các ñơn v thông tin s d ng hi n nay.
5. Trình bày cách chuy n ñ i s gi a các h ñ m.
6. Trình bày các phép tính trong h 2.
7. Trình bày cách ñ t tên t p, tên thư m c.
8. B ng mã thông d ng trong tin h c hi n nay là b ng mã nào? Trình bày v b ng mã ñó.
9. Trình bày các toán t logic cơ b n theo th t ưu tiên.
10. Trình bày cách so sánh 2 xâu kí t .
21


CHƯƠNG II: C U TRÚC MÁY VI TÍNH

ð s d ng t t máy vi tính ph c v cho chuyên môn c a mình trư c tiên ph i hi u
ch c năng và c u t o c a máy vi tính. ðây là m t giáo trình Tin h c d y cho sinh viên không
ph i chuyên ngành Tin h c do ñó không ñi sâu vào c u t o chi ti t máy vi tính mà ch gi i
thi u c u trúc c a máy vi tính hay các kh i chính c a máy vi tính. Chương này cung c p các
ki n th c chính như sau: Ch c năng và sơ ñ c u trúc c a máy vi tính, CPU, b nh , các thi t
b ngo i vi, cách t ch c m t phòng máy.

1- Ch c năng và sơ ñ c u trúc c a máy vi tính

1.1- Ch c năng c a máy vi tính

Máy vi tính là máy vi ñi n t ho t ñ ng theo chương trình và có các ch c năng cơ b n
sau ñây:
* Ti p nh n thông tin vào và ñưa thông tin ra ( Vào / Ra : Input / Output). V i ch c
năng này ngư i s d ng giao ti p ñư c v i máy vi tính.
* X lý thông tin hay bi n ñ i thông tin, ñây là ch c năng quan tr ng nh t c a máy vi
tính, th c hi n nhi m v t ñ ng hoá x lý thông tin thay cho con ngư i.
* Lưu tr thông tin. Các thông tin s d ng trên máy vi tính n u c n s ñư c lưu tr ñ
trao ñ i và s d ng cho nhi u l n sau.

1.2- Sơ ñ c u trúc máy vi tính

ð ñ m nh n ñư c các ch c năng cơ b n trên, máy vi tính ñư c thi t k v i các kh i chính
theo sơ ñ c u trúc sau (Hình 1.2)
ðơn v vào ðơn v ra
(Input) B nh (Output) Ngư i s
Ngư i (Memory) d ng
s d ng

ðơn v tính toán s h c
và logic (ALU)

ðơn v ñi u khi n
(Control unit )

Hình 1.2
Trong sơ ñ trên dùng 2 kí hi u:
Tín hi u thông tin

Tín hi u ñi u khi n

22


* Các tín hi u thông tin t ngư i s d ng qua ñơn v vào ( bàn phím, chu t, ñĩa,...)
ñư c ñưa vào b nh , t b nh các thông tin ñư c chuy n vào ñơn v tính toán s h c và
logic ñ x lý, x lý xong k t qu ñư c chuy n vào b nh , t b nh chuy n ñ n ñơn v ra
( màn hình, máy in, máy v , ...) và t i ngư i s d ng.
* Các tín hi u ñi u khi n ñư c thi t l p gi a ñơn v ñi u khi n và các kh i khác trong
dàn máy vi tính ñ chuy n các tín hi u ñi u khi n c a ñơn v ñi u khi n t i các kh i khác và
chuy n các tín hi u ph n h i t các kh i khác v ñơn v ñi u khi n.
* Các kh i trong máy vi tính ñư c n i v i nhau b ng các cáp truy n d n ( BUS), g m
3 lo i cáp ñó là cáp ñ a ch (Bus Address), cáp D li u (Bus Data) và cáp ñi u khi n (Bus
Control).
* Trong máy vi tính 2 kh i quan tr ng nh t là ñơn v tinh toán s h c và logic, ñơn v
ñi u khi n n m trong cùng m t v c a m ch vi x lí (Micro Processor), ñư c g i là ñơn v
x lý trung tâm (CPU : Central Processor Unit) hay b vi x lý(Micro Processor).
* CPU và b nh n m trong thân máy. ðơn v vào/ ra n m bên ngoài máy ñư c g i
chung là thi t b ngo i vi, ngày nay các thi t b ngo i vi c a máy vi tính r t phong phú và ña
d ng.
* Ngoài các kh i cơ b n k trên, ñ cho máy vi tính ho t ñ ng c n có m t b ngu n
n i v i máy.

2- Các b ph n cơ b n c a máy vi tính

2.1- B x lý trung tâm(CPU: Central Processor Unit )

a) Ch c năng c a CPU

CPU là b ch huy c a máy vi tính, có các ch c năng sau:
- Th c hi n vi c nh n l nh, gi i mã l nh và ñi u khi n các kh i khác th c hi n l nh.
- Th c hi n các phép tính s h c, logic và các phép tính khác.
- Sinh ra các tín hi u ñ a ch trên máy.

b) C u t o c a CPU

CPU bao g m các ph n sau:
* ðơn v ñi u khi n (Control unit): Th c hi n vi c nh n l nh, gi i mã l nh và ñi u
khi n các kh i khác th c hi n l nh và sinh ra các tín hi u ñ a ch trên máy ñ qu n lý b nh .
* ðơn v tính toán s h c và logic (Arithmeric – Logic Unit): Bao g m các vi m ch
tính ñ th c hi n các phép tính s h c, logic và các phép tính khác.
* Thanh ghi (Register) là m t c u trúc g m 16 bít (ho c 32 bit) nh li n k nhau ñư c
thi t l p ngay trong m ch vi x lý. Các thanh ghi này ñư c phân thành 4 nhóm theo m c ñích
s d ng sau:
- Nhóm 1: 4 thanh ghi ña năng kí hi u là AX,BX,CX,DX ñư c s d ng cho nhi u m c
ñích khác nhau.
- Nhóm 2: 4 thanh ghi ñ a ch ño n (Segment) b nh , thanh ghi CS (Code segment)
ch a ñi c ch ño n mã l nh, thanh ghi DS (Data Segment) ch a ñ a ch ño n d li u, thanh
ghi SS (Stack Segment) ch a ñ a ch ño n ngăn x p, thanh ghi ES (Extra Segment) ch a ñ a
ch ño n d li u m r ng.
- Nhóm 3: 5 thanh ghi ñ a ch tương ñ i (offset), thanh ghi IP (Instruction Pointer) tr
t i ô ch a l nh trong ño n CS; thanh ghi SI (Source Index) tr t i ô ch a d li u ngu n trong

23


ño n DS, Thanh ghi DI (Destination Index) tr t i ô ch a d li u ñích trong ño n DS, Thanh
ghi SP (Stack Pointer) tr t i ô ch a d li u trong ño n ngăn x p SS và thanh ghi BP (Base
Pointer) tr t i ô d li u trong ño n ch a d li u m r ng ES.
Nhóm 4: 1 thanh ghi c (Flag) ñ ghi các tr ng thái (ta g i là c ) x y ra trong các
phép toán s h c.

2.2- B nh ( Memory)

B nh hay còn g i là b nh trong ( b nh ) chính c a máy vi tính.
* Ch c năng c a b nh : B nh dùng ñ ch a các thông tin c n thi t như chương
trình, d li u trong quá trình máy ho t ñ ng.
* T ch c c a b nh :
- Các thông tin ñư c c t trong b nh dư i d ng mã nh phân ( các bít 0 ho c 1).
- M t nhóm các bít có th là 16 bít ho c 32 bít,... g i là m t ô nh . M i ô nh ñư c
ñánh m t s th t trong h 16 g i là ñ a ch c a ô nh . Thông tin ghi bên trong ô nh là n i
dung c a ô nh . Dùng ñ a ch ñ truy nh p vào ô nh ñ ñ c n i dung ho c ghi nôi dung vào
ô nh .
- Kích thư c c a b nh hay dung lư ng c a b nh là s lư ng thông tin mà b nh
có kh năng ch a ñư c, thư ng dùng ñơn v MB ho c GB.
* Phân lo i b nh : Theo tính ch t thông tin ch a trong b nh ngư i ta chia thành b
nh ROM và RAM.
- ROM ( Read Only Memory): là b nh c ñ nh cho phép ch ñ c thông tin mà không
ghi thông tin vào ñư c. ROM là b nh c ng do hãng ch t o cài ñ t s n các chương trình
bên trong, bao g m các chương trình ki m tra và các chương trình cơ s c t lõi nh t c a máy
vi tính. Các thông tin trong ROM s không b m t ñi khi ta t t ngu n c a máy.
- RAM (Random Access Memory): Là b nh m m, có th thay ñ i, truy nh p m t
cách ng u nhiên. RAM làm t các m ch vi m ch (g i là Chip nh ). RAM dùng ñ ghi
chương trình c a h ñi u hành n p vào t ñĩa kh i ñ ng, chương trình và d li u c a ngư i s
d ng. Có th ñ c và ghi thông tin vào RAM. Thông tin trong RAM s b m t ñi khi ta t t
ngu n c a máy, do v y ta ph i lưu tr thông tin ra b nh ngoài.

2.3- Thi t b ngo i vi

a) Bàn phím (Keyboard)
* Bàn phím là thi t b vào thông d ng c a máy vi tính. Dùng bàn phím có th ñưa vào
máy các l nh ñi u khi n, chương trình, d li u.
* Nguyên t c c a bàn phím: n m t phím thì gây ra s ti p ñi n gi a m t dây d c và
m t dây ngang t o ra m t xung ñi n , xung ñi n này qua chương trình ñi u khi n bàn phím s
ñưa vào máy mã ASCII c a kí t c a phím ñó.
* Bàn phím g m 5 khu v c sau:
- Khu phím máy ch g m các phím ch , phím d u và phím s như các phím trên bàn
phím máy ch trong ñó có phím cách (Space bar)
- Khu phím ch c năng F1,F2,..F12 có tác d ng th c hi n m t ch c năng hoàn ch nh
nào ñó khi ta gõ phím ñó, tác d ng c a nó ñư c cài ñ t tuỳ theo chương trình. Thí d
DOS dùng phím F1 ñ nh c l i t ng kí t c a câu l nh v a gõ trư c, F3 ñ nh c l i toàn b
câu l nh v a gõ.
- Khu v c phím s bên ph i bàn phím

24


- Khu phím d ch chuy n con tr màn hình g m các phím d ch lên, d ch xu ng, d ch trái,
d ch ph i, d ch v ñ u màn hình (Home), d ch xu ng cu i (End), d ch lên m t trang (PgUp),
d ch xu ng m t trang (PgDn), D ch trái và xoá (Back space), phím TAB d ch con tr ñi m t
kho ng 8 c t (g i là m t tab)
- Khu phím ñi u khi n:
ESC ñ thoát ra kh i chương trình ho c l nh ñang th c hi n
CapsLock ñ chuy n ñ i thư ng xuyên ki u ch nh sang to và ngư c l i
Shift có tác d ng chuy n t m th i ch to thành nh ho c ngư c l i khi ñè gi
phím ñó và gõ ch . V i các phím có 2 kí t thì n u gõ ñư c kí t dư i, n u ñè shift và gõ
thì cho kí t trên.
Insert - chèn kí t vào v trí con tr
Delete - xoá kí t t i v trí con tr
Print Screen - In màn hình
Scroll Lock - b t ho c t t tr ng thái cu n màn hình
Pause/Break - Ch ho c ng t chương trình
Ctrl và Alt dùng ñ m r ng ch c năng c a bàn phím.

Num Lock - ñ kích ho t bàn phím s , bàn phím s ch có tác d ng khi nào ñèn
Num Lock sáng.
b) Màn hình ( Display)

* Màn hình là thi t b ra thông d ng t i thi u c a may vi tính. Các kí hi u ta gõ vào t
bàn phím, các k t qu x lý, các thông báo c a máy vi tính ñ u ñư c hi n ra trên màn hình.
* Màn hình có c u t o v t lý gi ng như m t màn hình vô tuy n thông thư ng cũng
g m có ng phóng tia ñi n t , m ch quét ngang và quét d c, tia ñi n t ñ p vào màn hình t o
thành m t ñi m sáng, b ñi u khi n CRT t o tín hi u b t ho c t t tia ñi n t theo tín hi u l y
ra t b nh màn hình 1 hay 0, tia ñi n t quét t trái sang ph i t o thành m t dòng, t dòng
trên cùng xu ng dòng dư i cùng t o thành m t mành. T n s quét mành b ng 60Hz nghĩa
là trong 1 giây ñ ng h màn hình ñư c làm m i l i t ñ u 60 l n, th i gian h i d c ñ tia
ñi n t chuy n v góc trái trên cùng là 1,25ms
* Có 2 ki u màn hình: ki u màn hình văn b n và màn hình ñ ho :
- Màn hình văn b n (Text mode) ñư c phân thành 2 ch ñ : 80 c t ( kí t ) 25 dòng là
d ng chu n ho c 40 c t ( kí t ) 25 dòng.
- Màn hình ð ho (Graphic Mode) ñư c thi t k g m nhi u ñi m sáng (Pixel) theo
hai chi u ngang và d c. Màn hình ñ ho ñư c phân thành nhi u ch ñ khác nhau tuỳ theo
ñ phân gi i, ch ng h n chi u ngang 640 pixel chi u d c 200 pixel (640x200), 640x350,
640x480, 1024x768 . Màn hình càng có ñ phân gi i cao thì hình nh càng min.
- M u c a màn hình ñư c t o ra b i s pha tr n c a 4 y u t sau: 3 m u cơ b n là ñ
(Red), xanh lá cây (Green), xanh da tr i (Blue) và ñ chói. V i t h p c a 3 m u cơ b n
ñ chói khác nhau c a t ng m u mà máy tính có th t o ra t i 256 m u khác nhau.
c) ñĩa và ñĩa t
ñĩa và ñĩa t là thi t b vào / ra : Có th ñ c thông tin t ñĩa t và ghi thông tin vào
ñĩa t .
* ñĩa là kh i hình ch nh t có ch a các thi t b và linh ki n ñ làm vi c v i ñĩa t .
Máy vi tính có 2 lo i ñĩa t là ñĩa c ng (Hard Disk/ Fixed Disk) và ñĩa m m (Soft
Disk/Flopy Disk).

25


- ñĩa c ng ñư c l p trong thân máy, n u máy có 1 ñĩa c ng thì tên ñĩa là C: , n u
máy có 2 ñĩa c ng thì tên là C: , D: . ñĩa c ng ch a các ñĩa c ng có dung lư ng lưu tr
l n t 40 MB ñ n hàng ch c GB.
- ñĩa m m l p ngay bên ngoài v máy, 2 m m có tên là A: , B: , ñĩa m m ch a
các ñĩa m m có dung lư ng lưu tr nh hơn ñĩa c ng, hi n nay thông d ng là 1,44MB.
* ðĩa t có hình d ng tròn ñư c c u t o b ng ch t d o ( ñĩa m m ) ho c nhôm ( ñĩa
c ng) có ph các h t s t t trên b m t ñ lưu tr thông tin d a theo ñ c tính nhi m t c a các
h t s t t . Các thông tin lưu tr trên ñĩa t d ng mã nhi phân ( bít 0 ho c 1).
- M i ñĩa t m m g m có hai m t t hoá ñư c ñánh s là m t 0/1, có 2 ñ u t ti p
xúc trên dư i ñ ñ c và ghi thông tin, m i m t phân thành nhi u rãnh (Track) ñánh s t 0 tr
ñi ,rãnh ngoài g n mép ñĩa là rãnh s 0, m i m t ñư c phân thành nhi u cung (sector) ñư c
ñánh s t 1 tr ñi, (ñĩa 1,2M phân thành 80 rãnh và15 sectơ, ñĩa 1,44 M phân thành 80 rãnh
và 18 sectơ ), m i cung ch a 512 byte.
- ðĩa c ng g m nhi u m t ñĩa cùng tr c quay t o thành kh i tr g i là cylinder, s
m t tuỳ theo dung lư ng c a ñĩa, ch ng h n ñĩa có 8 ñ u t (Head) ñánh s t 0 ñ n 7
g m 4 m t ñĩa, m i m t c a ñĩa c ng ñư c phân thành 17 sectơ, m i m t g m nhi u rãnh
(ðĩa c ng XT g m 305 rãnh, ñĩa c ng AT g m 615 rãnh ), m i rãnh trên m t cung ch a 1024
byte.

d) Máy in (Printer)

* Máy in là thi t b ra c a máy vi tính, dùng ñ in ra k t qu x lý, d li u, chương
trình, thông báo c a máy vi tính.
* Máy in dùng trong máy tính g m nhi u lo i khác nhau ho t ñ ng theo các nguyên
lý khác nhau. Ta có th phân thành các lo i cơ b n sau:
- Máy in m u (Ploter) g m 8 bút v màu khác nhau ho t ñ ng trên nguyên t c bút v .
- Máy in Lazer ho t ñ ng trên nguyên t c dùng tia Laeser ép nóng ch y b t m c khô
bám trên lô
- Máy in kim (9 kim ho c 24 kim) ho t ñ ng trên nguyên t c kim phun b n vào băng
m c và t o ra trên gi y các n t ch m ñen.
Hi n nay máy in Laser ñư c s d ng r ng rãi vì có ưu ñi m là in nhanh và ch t lư ng
t t nhưng giá ñ t hơn máy in kim. Máy in kim giá r hơn và b n hơn nhưng ch t lư ng không
cao và in ch m hơn.

e) Thi t b chu t

Chu t là m t thi t b vào c a máy vi tính. Có th ch n l nh, ch n các ñ i tư ng, di
chuy n và thay ñ i kích thư c các ñ i tư ng b ng chu t.
Thông thư ng chu t có 2 nút b m. Nút trái dùng cho ph n l n các thao tác, nút ph i
tuỳ theo t ng chương trình mà có các ch c năng khác nhau, thông thư ng nh n nút ph i ñ
hi n ra các l nh có th th c hi n ñư c t i v trí v a ch n c a chu t. l nh này tuỳ thu c ph n
m m ñang s d ng.

f) Các thi t b khác

Các thi t b ngo i vi c a máy vi tính hi n nay r t phong phú, ngoài các thi t b cơ b n
nêu trên còn các thi t b khác như : ðĩa CD-ROM, máy chi u (Projecter), máy quét nh

26


(Scaner), ... T t c các thi t b ngo i vi giúp cho vi c ñưa thông tin vào máy nhi u d ng t
các kí t ñ n âm thanh, hình nh.

3- T ch c m t phòng máy tính và cách b o qu n

3.1- T ch c m t phòng máy

Khi thi t l p m t phòng máy tính, c n ch n v trí thoáng mát, tránh ánh n ng m t tr i,
tránh nơi có nam châm và t trư ng. Không nên ñ t máy g n c a s , nhà b p. Nên ñ t máy vi
tính cách xa tư ng ñ tránh m và nên ñ máy sao cho nh ng ngư i ng i làm máy không
quay lưng vào ñuôi máy. Nhìn chung, máy tính nên ñư c ch y qua n áp ñ tránh nh ng thay
ñ i ñ t ng t ñi n áp làm nh hư ng ñ n máy tính. Nên l p ñi u hoà, máy hút m trong phòng
máy ñ ñ m b o nhi t ñ và ñ m trong phòng ñư c chu n. T t nh t là t 200 C ñ n 250C.
Trong phòng máy nên tr i th m cách ñi n và máy nên n i ñ t ñ kh tĩnh ñi n.
Trong phòng máy ph i dùng các bi n pháp ñ ngăn ch n b i b m thâm nh p vào máy
tính. Vì v y, không nên ñi giày, dép vào phòng máy tính, không hút thu c trong phòng máy,
không ñ các ch t hay gây cháy n trong phòng máy. Không ñ ki n, gián và các lo i côn
trùng khác vào phòng máy tính.

3.2 B o qu n ñĩa t , màn hình, bàn phím

*ð i v i ñĩa t :
- ðĩa c ng: Tu i th c a ñĩa c ng thư ng t 8.000 ñ n 20.000 gi . ð u máy ph i ñ t
trên bàn b ng ph ng, v ng ch c, không lung lay. Khi máy ñang v n hành, n u vô ý ñ p manh
vào ñ u máy, ho c vô ý làm lung lay m nh thì ñ u t s ñ p m nh vào ñĩa c ng làm bong l p
t ph ngoài ho c chính ñ u t b v ho c l ch d n ñ n tình tr ng c ng không s d ng
ñư c.
Khi nhi t ñ tăng cao thì l p t tính trên m t ñĩa s b bong ra ho c ñĩa b cong. Trong
trư ng h p này, d li u trên ñĩa c ng không th l y ra ñư c và b n cũng không truy nh p
thông tin lên ñĩa ñư c.
Khi di chuy n ñ u máy, ñ ñ m b o an toàn cho ñĩa c ng, b n c n ch y chương trình
“Park” ñ di chuy n ñ u t ra mé ngoài c a ñĩa c ng vì v trí này không có d li u.
Nhìn chung, b n nên thư ng xuyên ki m tra tình tr ng c a ñĩa c ng b ng các chương
trình ti n ích như Scandisk, NDD…
Khi m máy, b n ph i tuân th các nguyên t c v v n hành máy như sau: c m n áp
vào ngu n lư i, b t n áp, b t công t c ñ u máy. Khi t t máy, b n làm ñ ng tác ngư c l i:
t t máy tính, t t n áp, rút phích c m n áp ra kh i ñi n lư i.
- ðĩa m m thư ng có ch t lư ng không ñư c t t b ng ñĩa c ng, Vì v y, n u b n lưu tr
d li u trên ñĩa m m thì c n ph i thư ng xuyên ki m tra tình tr ng c a ñĩa và d li u ñư c
lưu tr trên ñĩa. Khi dùng ñĩa, b n không ñư c ch m tay vào ph n phía trong c a ñĩa mà ch
ñư c c m ph n v nh a bên ngoài. Không ñ b i rơi vào ph n lõi nh a bên trong, không ñ
ñĩa g n nơi có t tính, tránh xa các nơi có tia X quang. Không ñ v t n ng ñè lên ñĩa, không
ñư c ñ ñĩa b cong, tránh tuy t ñ i ñ ñĩa m m nơi m ư t, nhi t ñ cao. Tránh va ch m
m nh vào ñĩa. Khi di chuy n máy, c n có ñĩa gi ñưa vào ñĩa ñ ñ u t không b l c, rung.
Khi ñĩa b b n do b i, b n không nên ñưa ñĩa vào vì có th s làm b n ñ u t ho c th m chí
có th làm h ng ñ u t .
*Màn hình:Khi không dùng máy, b n ph i ph kín máy ñ che b i, khói và nh t là ch t
l ng bám vào. Không ñư c bít các l thông hơi hai bên hông và phía trên màn hình. Thư ng

27


xuyên lau chùi b i b m các khe rãnh thông hơi. B n cũng c n lưu ý r ng: khi làm vi c, màn
hình và ñ u máy phát nhi t nhi u nên hút b i r t m nh.
Khi làm vi c, ñi n th trong màn hình có th lên t i hàng nghìn vôn nên có th gây ch t
ngư i trong giây lát. Vì v y, khi máy ñang làm vi c, b n không ñư c m n p nh a, tránh ñ
nh ng nơi m th p. B n không nên ñ màn hình nh ng v trí có th b nư c mưa h t vào.
Không ñư c ñ ng ch m m nh vào phía trư c màn hình. Khi v n chuy n màn hình kh i khu
v c làm vi c, b n b t bu c ph i cho màn hình vào h p có ñ m x p.
* Bàn phím: dư i các phím ñ u có các lò xo ñ ñàn h i khi gõ phím. Vì v y, b n
không nên gõ m nh lên m t phím. Ph i ñ y bàn phím khi không dùng t i. Không ñư c ñ bàn
phím b b i b n, ch t l ng ho c nư c h t vào s làm bàn phím b k t, không s d ng dư c.
Khi b o qu n bàn phím, b n nên dùng c n ñ lau m t bàn phím nhưng không ñư c ñ c n
ch y xu ng phía dư i bàn phím.

Câu h i ôn t p chương II

1. Nêu các ch c năng cơ b n c a máy vi tính.
2. T i sao CPU l i là b não c a máy vi tính? Các thành ph n c a CPU.
3. ð ch a các thông tin c n thi t khi máy làm vi c thì c n có b ph n nào? T i sao ph i
lưu tr thông tin ra b nh ngoài?
4. T i sao l i g i là các thi t b ngo i vi? Trình bày các thi t b ngo i vi thông d ng c a
máy vi tính.
5. Cách b o qu n ñĩa t , màn hình, bàn phím.

28


CHƯƠNG III: H ðI U HÀNH
ð s d ng máy vi tính trư c tiên ph i hi u và bi t s d ng b chương trình ñi u khi n các
ho t ñ ng chung c a máy vi tính. B chương trình ñó chính là h ñi u hành. Chương này tình
bày các ki n th c chính v h ñi u hành: Khái ni m h ñi u hành, các h ñi u hành thông
d ng hi n nay, h ñi u hành Microsoft Windows 98/2000, kh i ñ ng và các thành ph n cơ
b n c a windows 98/2000, thay ñ i các bi u tư ng ho c m c ch n trong Windows 98/2000,
s d ng Windows Explorer trong windows 98/2000.

1 - Khái ni m h ñi u hành
1.1 - Khái ni m h ñi u hành
* H ñi u hành là h th ng các chương trình ñi u khi n các hành vi cơ b n c a dàn máy
vi tính. Ch khi h ñi u hành ñư c n p vào trong b nh thì máy tính m i ho t ñ ng.
H ñi u hành m c ñích giúp ngư i s d ng máy tính d dàng và hi u qu .
* Ch c năng cơ b n c a H ñi u hành:
- H ñi u hành ñi u khi n t t c ho t ñ ng c a máy tính và các thi t b ngo i vi.
- H ñi u hành là ngư i thông d ch, c u n i gi a ngư i s d ng và máy vi tính.
1.2 - Phân lo i h ñi u hành
Có th chia h ñi u hành thành 2 lo i: H ñi u hành máy tính cá nhân, h ñi u hành
m ng
* H ñi u hành máy tính cá nhân là h ñi u hành vi t ñ ñi u khi n m t máy tính riêng
l còn g i là máy tính cá nhân.
Các h ñi u hành máy tính cá nhân thông d ng như: MS-DOS, WINDOWS 95,
WINDOWS 98, WINDOWS 2000, WINDOWS XP
* H ñi u hành m ng là h ñi u hành vi t ñ ñi u khi n m t m ng máy tính bao g m 1
máy ch k t n i v i các máy tr m, h ñi u hành ñư c cài ñ t trong máy ch .
Theo kho ng cách ñ a lý có th phân ra các lo i m ng máy tính sau: M ng c c b , m ng
ñô th , m ng di n r ng, m ng toàn c u.
- M ng c c b ( LAN - Local Area Network ): là m ng ñư c cài ñ t trong ph m vi
tương ñ i nh h p như trong m t toà nhà, m t xí nghi p...v i kho ng cách l n nh t gi a các
máy tính trên m ng trong vòng vài km tr l i.
- M ng ñô th ( MAN - Metropolitan Area Network ): là m ng ñư c cài ñ t trong ph m
vi m t ñ th , m t trung tâm văn hoá xã h i, có bán kính t i ña kho ng 100 km tr l i.
- M ng di n r ng ( WAN - Wide Area Network ): là m ng có di n tích bao ph r ng
l n, ph m vi c a m ng có th vư t biên gi i qu c gia th m chí c l c ñ a.
- M ng toàn c u ( GAN - Global Area Network ): là m ng có ph m vi tr i r ng toàn c u
ñó là Internet
Các h ñi u hành m ng thông d ng hi n nay là: WINDOWS NT, UNIX,
WINDOWS 2000 SERVER
1.3 - M t s h ñi u hành thông d ng
* H ñi u hành MS-DOS
H ñi u hành MS DOS là m t h ñi u hành ra ñ i cách ñây khá lâu và r t ph d ng
trư c khi có s n ph m cùng hãng c a nó là h ñi u hành WINDOWS ra ñ i.
DOS qu n lý, lưu tr thông tin dư i d ng các t p tin và thư m c.
Giao di n c a DOS v i ngư i s d ng là giao di n dòng l nh.
29


* H ñi u hành WINDOWS 98/2000

H ñi u hành WINDOWS 98/2000 do hãng ph n m m MICROSOFT phát hành. ðây
là m t h ñi u hành theo phong cách hoàn toàn m i và nó nhanh chóng tr thành m t trong
nh ng h ñi u hành ph d ng và ñư c yêu thích nh t hi n nay.
Trư c kia ñ làm vi c ñư c v i h ñi u hành MS DOS, c n ph i nh r t nhi u l nh
v i cú pháp dài dòng và r c r i, cùng v i vi c ph i ñ i di n v i m t màn hình t i om s làm
cho công vi c tr nên nhàm chán. H ñi u hành WINDOWS ra ñ i, tương thích v i h ñi u
hành MS DOS, ñã mang l i r t nhi u ti n l i trong vi c s d ng. H ñi u hành WINDOWS
vì s d ng giao di n ñ h a do ñó r t d s d ng. M t s ñ c ñi m n i tr i c a WINDOWS
98/2000
- Cung c p m t giao di n ñ ho ngư i-máy thân thi n (GUI- Graphic User
Interface).
- Cung c p m t phương pháp ñi u khi n th ng nh t cho m i ng d ng trên môi
trư ng WINDOWS 95
- Ho t ñ ng ch ñ ña nhi m
- Môi trư ng Nhúng - Liên k t các ñ i tư ng (OLE - Object Linking and Embeding)
- T ñ ng nh n d ng và cài ñ t trình ñi u khi n các thi t b (Plus and Play).
- H tr m ng.

* H ñi u hành WINDOWS NT

Windows NT là h ñi u hành m ng ñư c ngư i dùng tin c y. Qua s d ng, nó ch ng
t là h ñi u hành m ng tích h p nhi u tính năng như các giao th c truy n tin chu n, tính
năng tìm ñư ng (routing), truy c p t xa, t c ñ , b o m t m c C2, giao di n ñơn gi n, d
qu n tr , ñ c bi t ñây là h ñi u hành n n t ng cho r t nhi u chương trình và ng d ng ph
bi n hi n nay như MS SQL Server. MS Mail Server, MS Exchange Server 4.0, Internet
Infomation Server (bao g m FTP Server, Gopher Server, W.W.W. Server), MS Proxy Server,
...
Windows NT là h ñi u hành 32 bit, ña nhi m có ưu tiên nh m khai thác h t kh năng
c a các b vi x lý như Intel x86, RISC và các h th ng ña x lý ñ i x ng (symmetric
multiproccessing system).
Bên ngoài là m t giao di n ngư i s d ng gi ng như Windows, Windows NT ñã ñư c
thi t k l i ph n h t nhân (kernel) c n thi t v i các h ñi u hành ñã có Windows NT th c hi n
ñư c h u h t các chương trình ñang ch y trên các h máy tính x86 và RISC dư i MS-DOS,
Windows, MS OS/2 version 1.x và các ng d ng cùng v i các ch c năng phát tri n v b o
m t và qu n tr .
Tính m : ð duy trì tương thích ví d v i các ng d ng vi t trên UNIX theo chu n
POSIX. Tuy nhiên ñ t n d ng h t kh năng c a WINDOWS NT ta c n th c hi n các ng
d ng vi t riêng cho h ñi u hành 32 bit này mà MS SQL Server là m t ví d .
* H ñi u hành UNIX
UNIX là h ñi u hành m ng ña nhi m, ña ngư i dùng. UNIX v i s c m nh và tính tin
c y truy n th ng, c ng thêm nh ng kh năng mũi nh n v truy n thông, k t n i m ng qua
TCP/IP, thư ñi n t , cơ s d li u, tính an toàn cao. ð c bi t, các ng d ng chuyên nghi p
ñ u ñư c vi t r t hoàn thi n trên UNIX.
H ñi u hành UNIX ñã ñư c phát tri n t i phòng thí nghi m AT&T Bell t i Murray
bang New Jersey - m t trong nh ng phòng nghiên c u l n nh t trên th gi i. T khi phiên
b n ñ u tiên c a h ñi u hành UNIX ñư c Ken Thompson thi t k năm 1969, nó ñã tr i qua

30


m t quá trình phát tri n và ngày càng hoàn thi n. Khi h ñi u hành UNIX ñã phát tri n, r t
nhi u máy tính v n còn ch y ch ñ ñơn nhi m, nghĩa là máy tính ch ph c v ñư c m t
ngư i trong cùng m t kho ng th i gian, do ñó ngư i s d ng không khai thác h t ñư c năng
l c cũng như t c ñ c a máy tính. Hơn th n a, môi trư ng làm vi c c a các l p trình viên b
cô l p v i các l p trình viên khác. ði u ñó t o nên s khó khăn trong vi c chia x d li u và
chương trình, ñi u ñó gi m năng su t làm vi c c a nh ng ngư i làm vi c trong cùng m t d
án hay cùng m t m c ñích. H ñi u hành UNIX ra ñ i ñã cung c p ba ti n b ch y u so v i
h th ng ñơn nhi m cũ là:
- UNIX cho phép nhi u hơn m t ngư i có th s d ng máy tính ho c nhi u chương
trình cùng x lý trong cùng m t lúc (ña nhi m).
-UNIX cho phép t ng cá nhân có th thông tin tr c ti p v i các máy tính khác thông
qua thi t b ñ u cu i .
- Cu i cùng UNIX làm cho s chia x d li u và chương trình gi a các cá nhân v i
nhau d dàng hơn.
H ñi u hành UNIX ñư c xây d ng trên b n ph n chính bao g m:
• Ph n lõi (kernel)
• H th ng t p (file system)
• Ph n v (shell)
• Các l nh (commands)
Hi n nay có r t nhi u h ñi u hành UNIX do nhi u hãng phát tri n.
2 - H ñi u hành Microsoft windows 98/2000
2.1 - Kh i ñ ng máy và các thành ph n cơ b n

a) Kh i ñ ng h ñi u hành

H ñi u hành ñư c cài ñ t trong C: c a máy vi tính. Khi m máy ( n nút Power ) thì h
ñi u hành ñư c n p vào trong b nh c a máy vi tính, khi n p xong s hi n ra màn hình chính
c a Windows ( Desk top) như sau (hình 1.3)

31


Hình 1.3
- Phía trên là các bi u tư ng c a các trình ng d ng. Khi mu n m 1 trình ng d ng ta
ch vi c kích ñúp chu t vào bi u tư ng c a nó.
- Dư i cùng là thanh ng d ng TASKBAR

b) Thanh ng d ng TASKBAR

Thanh ng d ng Taskbar như sau:

Thanh ng d ng này ch a nút Start và danh sách các ng d ng ñã kích ho t. T t c các
c a s ng d ng khi ñưa v ch ñ c c ti u ñ u xu t hi n trên thanh Taskbar. Khi này, các
b n ch c n nháy ñúp chu t lên bi u tư ng c a nó trên thanh này.
- Di chuy n Taskbar
Thanh Taskbar có th thay ñ i các v trí khác nhau trên màn hình. Mu n thay ñ i v
trí, các b n ch c n thao tác nháy và kéo lên n n c a Taskbar. T i nơi xu t hi n mũi tên hai
chi u, các b n nháy và kéo lên các biên phía trong ñ thay ñ i kích thư c c a Taskbar.
- Các thao tác chính.
Khi b n nháy nút ph i chu t lên n n c a Taskbar s xu t hi n b ng ch n.
Các m c ch n trong b ng ch n có ý nghĩa như sau:
+ Toolbars: Khi ñưa con tr ñ n m c ch n này thì h p tho i xu t hi n.
N u ch n Desktop thì các bi u tư ng trên màn hình chính c a Windows xu t hi n trên
thanh Taskbar.

32


N u ch n New Toolbar thì h p tho i New Toolbar xu t hi n. Gi s b n ch n Printer
thì h p tho i Printer xu t hi n theo d ng rút g n trên thanh Taskbar.
+ Cascade Windows: Các c a s ñang m x p l p lên nhau.
+ Tile Windows Horizontally: Các c a s ng d ng x p l p lên nhau theo chi u
ngang.
+ Tile Windows Vertically: Các c a s ng d ng x p c nh nhau theo chi u ñ ng.
+ Minimize All Windows: C c ti u hóa các c a s ñang m và ñưa v Taskbar.
+ Properties: ð nh nghĩa cách th hi n c a Taskbar và thay ñ i các thành ph n trong
Start Menu Programs. Khi ch n m c này, h p tho i Taskbar Properties xu t hi n. Các m c
ch n trong h p tho i này có các ch c năng như sau:
Always on top: Taskbar luôn xu t hi n trên màn hình t t c các ng d ng.
Auto hide: Taskbar b che d u ñ n khi con tr chu t di chuy n ñ n v trí c a nó.
Show small icon in Start menu: Thay ñ i kích thư c các bi u tư ng trên b ng
ch n Start.
Show Clock: Hi n hay n ñ ng h trên Taskbar.

c) Nút Start

Nút Start th c hi n nhi u ch c năng quan tr ng: Th c hi n các ng d ng, m t p, g i
c a s tr giúp, tìm t p, thoát kh i Windows 98, … và các công c thi t l p c u hình khác.
Khi b n nháy chu t nút Start, trên màn hình xu t hi n b ng ch n Start Menu
Programs. Tùy theo vi c cài ñ t mà trong b ng ch n Start s xu t hi n các m c khác nhau.
B ng ch n Start có d ng như sau (Hình 2.3)

Hình 2.3
Các m c ch n chính trong b ng ch n này có ch c năng như sau:
- Programs: Th c hi n các chương trình ng d ng trên Windows.
- Documents: M các tài li u văn b n, ñ h a.
- Settings: Thi t l p c u hình Control Panel, máy in, Taskbar.
- Find / Search: Tìm ki m t p ho c thư m c.
- Help: M c a s tr giúp.
- Run: Ch y các t p chương trình.
- Shut Down: Khi ch n m c này, m t m c ch n xu t hi n, b n có th ch n m t trong
các ch c năng:
33


Shut down T t máy.
Restart Kh i ñ ng l i h ñi u hành Windows.
Stand by Kh i ñ ng l i Windows và vào ch ñ MS – DOS.

d) M trình ng d ng

ð m 1 trình ng d ng ta có th th c hi n 1 trong 3 cách sau:
Cách 1: Kích ñúp chu t vào bi u tư ng c a trình ng d ng trên màn hình chính c a
Windows
Cách 2: Ch n nút START/ ch n m c PROGRAMS/ ch n trình ng d ng
Cách 3: Ch n nút START/ ch n m c RUN / ch n BROWSE/ ch n thư m c và trình
ng d ng/ ch n OK

e) T t máy

Ch n nút START/ SHUTDOWN / SHUTDOWN/ OK
Sau ñó t t màn hình.

f) Kk i ñ ng l i
Trong quá trình làm vi c máy b treo (không ho t ñ ng ti p), ñ kh i ñ ng l i máy ta n
nút RESET ( ho c n ñ ng th i 3 phím CTRL, ALT, DEL).
2.2 - T o, thay ñ i các bi u tư ng ho c m c ch n cho m t n i dung

a) T o bi u tư ng ho c m c ch n cho m t chương trình ñ c l p.

ð i v i các chương trình ñ c l p, ch ng h n như: Microsoft Excel, Microsoft Word,
Foxpro, ta có th t o m t m c ch n n m trong m t b ng ch n nào ñó ho c t o m t bi u tư ng
trên màn hình Windows ñ khi ch n m c ch n ho c bi u tư ng tương ng thì chương trình
th c hi n mà không ph i th c hi n các thao tác tìm ki m ph c t p.
Trình t th c hi n như sau:
- Nh n nút Start.
- Ch n m c Settings. Khi này, m t b ng ch n xu t hi n.
- Ch n Taskbar. Khi này b ng ch n Taskbar Properties xu t hi n.
- Ch n Start menu Programs, nh n nút Add… trong khung Customize Start Menu.
Khi này h p Create Shortcut xu t hi n.
- Nh n nút Browse…
- Ch n thư m c ch a chương trình.
- Ch n t p chương trình .
- Ch n Next. Khi này, b ng ch n Select Program Folder xu t hi n.
- Trong khung Select folder to place shortcut in, ta ph i ch n v trí ñ ch a bi u tư ng:
+ N u ta nh n chu t trên Desktop, bi u tư ng s xu t hi n trên màn hình chính c a
Windows .
+ N u ch n Programs, bi u tư ng s xu t hi n trong khung Programs.
+ N u ch n Start Menu, m c ch n ñư c ñ t trong khung Start.
+ N u ch n StartUp, chương trình s ñư c th c hi n ngay sau khi kh i ñ ng
Windows.

34


+ N u ch n New Folder, Windows s t o m t b ng ch n m i trong b ng ch n
Programs ñ ch a bi u tư ng c a chương trình.
- Sau khi ch n xong, b ng ch n Select a title for the Program xu t hi n.
- Trong khung Select a name for the Shortcut, ta c n ñưa tên cho m c ch n này, n u ta
không ñưa tên m i vào khung trên thì Windows s ñưa tên ng m ñ nh
- Nh n nút Finish k t thúc.

b) Thay ñ i bi u tư ng và tên c a bi u tư ng

* Thay ñ i bi u tư ng:
Gi s c n thay ñ i bi u tư ng cho chương trình ñ t trong b ng ch n Programs, các bư c
ti n hành như sau:
- ðưa con tr ñ n bi u tư ng này
- Nh n chu t ph i. Khi này, h p tho i Properties xu t hi n.
- Nh n chu t ph i vào nút Change Icon ñ thay ñ i bi u tư ng. Khi này, h p tho i
Change Icon xu t hi n:
Ch n bi u tư ng c n thi t ho c có th nh n nút Browse ñ tìm bi u tư ng thích h p
trong các thư m c khác. Các t p là bi u tư ng có ph n m r ng là *.ICO. Cũng c n lưu ý
r ng, trong thư m c System c a Windows có t p Shell32.dll là m t t p ch a r t nhi u bi u
tư ng. B n có th m t p này và ch n bi u tư ng c n thi t.
Xin lưu ý: Có th t t o bi u tư ng b ng cách t o ho c s a m t hình nh và ñ t tên t p
có ph n m r ng là *.ICO. Khi này, hình nh ñư c t o có th làm bi u tư ng cho m t m c
ch n nào ñó.
* Thay ñ i tên bi u tư ng
ð thay ñ i tên bi u tư ng ti n hành như sau:
- N u bi u tư ng n m trên màn hình c a Windows (Desktop) thì có th nh n chu t vào
tên bi u tư ng. Khi này, con tr n m tên bi u tư ng và s a l i tên này. Cũng có th ti n
hành như dư i ñây.
Vào b ng ch n ch a bi u tư ng, ch n bi u tư ng c n s a l i tên, nh n chu t ph i. Khi
này, m t b ng ch n xu t hi n.
Ch n m c Rename. Khi này, h p tho i xu t hi n. S a l i tên bi u tư ng (m c ch n)
trong khung New name.
Xin lưu ý: Trong b ng ch n còn có các m c sau:
+ Ch n m c Delete s xóa m c ch n (bi u tư ng) ñã ch n.
+ Ch n open s th c hi n n i dung c a m c ch n.
+ Ch n m c Create Shortcut s t o m t bi u tư ng cho m c ch n này trên màn hình
chính c a Windows (Desktop).
2.3 - S d ng h p tho i control panel
H p tho i Control Panel là h p tho i r t quan tr ng dùng ñ cài ñ t các tham s liên quan
ñ n giao di n c a Windows, ph n m m ng d ng, ph n c ng c a máy …
ð m h p tho i Control Panel, ti n hành các bư c sau:
- Vào b ng ch n Start, ch n m c Settings.
- Ch n Control Panel. Khi này, h p tho i Control Panel xu t hi n như hình sau ( Hình 3.3)

35


Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com]

Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com]

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (17)

Destacado

Destacado (20)

Similar a Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com]

Similar a Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com] (20)

Más de bookbooming1

Más de bookbooming1 (20)

Giáo trình tin học đại cương đỗ thị mơ[bookbooming.com]