In deze nieuwsbrief: FEEST 15 JAAR BOOOSTING 02 harm boomsma 03 jan westra 05 maarten willems 06 andre roelofsen 09 jos lichtenberg 11 atto harsta 13 els zijlstra 15 jouke post BOOOSTING 16 agenda, colofon, bestuur Voor meer nieuws: www.booosting.nl

1. b sting
augustus 2003 was Booosting jarig; ze werd 15113 januari 2004 hield ze
partijtje in het auditorium van de TU/e. Met zo'n 155 gasten, die een
mix in leeftijd, geslacht, al dan niet bij Booosting aangesloten, functie,
ing en interesseveld vormden. De da bestond uit drie delen:
o,;:;,u~:.I::oLII.If:): en I· : Over doel en
nhoud van de dag verschilden de meningen nogal. Echter, er was ook een
breed gedragen uitkomsten. De resultaten van deze dag worden
wen.verl t in onze toekomstplannen en zullen ook nog naar buiten worden
k
uel,,,,,."ht_ Deze nieuwsbrief is geheel gewijd aan de meningen van met name
I(OUld·)lbestu~lrslledein over de verschillende programmaonderdelen van de
tee:stelijke jubileumdag. Aangevuld met een woord van de nieuwe voorzitter
Boomsma, die die dag aantrad als opvolger van )0$ Uèhtenberg.

2. 1,_______ I - VERSLAG· - " ~_ met elkaar laten discussiëren en brainstormen over veranderingen in
uwsector? Want dan krijg je geen discussie over de inhoud , maar
HARM BOOMS MA, NIEUWE VOORZITTER BOOOSTING OVER de vorm.
DE TOEKOMST VAN BOOOSTING
arnaast zijn bij Booosting vooral de innovatieve aanbod partijen binne
e bouwkolom aangesloten en nog maar weinig marktpartijen.
BOOOSTING nnovatie is de marktzijde essentieel. Opvallend was de aandacht die
IDIf(JUllr./I/KVan Woningbouwcorporatie Het Oosten ten deel viel. Eindelijk ee
.. die bouwstructuren wil doorbreken omwille van betere
ELLING EN VEEL STANDPUNTEN.
och waren er ook van diverse zijden kritische opmerkingen ; Booosting-aangeslotenen weten we intussen wat er voor innovatie nodi
ieuwe inzichten heeft de discussie over de belemmering nu eigenlij Als nieuwe voorzitter en bestuur zien we voor Booosting een grotere
nnoPIIPv,prn? en' 'Kenden we de resultaten van de brainstorm over ' iWeggE!le~~d op het gebied van bouwinnovaties. Momenteel onderzoeken
ing' eigenlijk al?' De eindresultaten waren op een aantal iervoor zeer actief naar nieuwe mogelijkheden. Wij houden u op de
aad behoorl ijk gelijkluidend. Zo bleken veelgenoemde versnell
samenwerkingsverbanden in de bouw, mindering regelgeving Harm Boomsma
·ng-onderwijs. Voorzitter Booosting
Directeur Boomsma
nnelijk zijn we het onderling op hoofdlijnen eens hoe er meer kwaliteit Innovations
"nr'("!:'TI" in de bouw bereikt kan worden, maar slagen we er onvold
om dit over de bühne te krijgen bij de rest van de bouwsector. Dit
ijns inziens te maken met het experimentele karakter van het geda
van Booosting, dat gebaseerd is op individuele initiatieven en niet
derbouwde marktbehoeften. Voor het uitvoeren van experimenten
ers geen marktonderzoek nodig.
wordt het als Booosting ook de pretentie heeft om belemmeri
inventariseren en oplossingen aan te dragen voor innovatie in
uwsector in het algemeen. Booosting-aangeslotenen zijn het in prin
één ding eens: het moet anders om meer kwaliteit en innovatie
!rp:.li<:pr,,'n in de bouw. Kun je deze Booosters en andere gelijkgestemden

3. VERSLAG rengen en te leren van ervaringen en kansen. De
ctuur van een stichting met stimulerende en
nde initiatieven is historisch gezien uniek.
a r waa r vroegere pogingen in formele structuren
liepen op het vraagstu k van de positie-
I/P,'nPTPnng van de bouwproductie wordt binnen
OOOsting getracht vanaf de bas is van de
~~IL-"__.LJ'-_-"'-~LlU__""~L_-''''''-.oI_U.....I''''___.....J beltroKKE~n partijen het vizier te openen . N iet met de
GOED GEVULDE ZAAL. GEROEZEMOES. OUDE BEKENDEN . VEEL WENSEN. verheven verwachting maar wel met de inspiratie van
LEEK EEN ECHTE TUeSDAY TE WORDEN. DE TAFELS GETUIGEN GUITIG de samenwerking.
WERDEN VERBONDEN MET SAMENWERKENDE TEAMS EN De sprekers worden opgelijnd en het bekende
EBOUWONDERDELEN. DE NAAM RIEP WEERSTAND OP, OMDAT JE DE NAAM mediaspel kan beginnen . Ik zag mijzelf al opereren
INTERPRETEREN EN VOOR EIGEN GEBRUIK KON MAKEN OF BREKEN. als Felix Rottenberg d ie een tribune met des-
kundigen trachtte te bewegen tot confronterende
naam is sterk gebleken . Ik blijf erbij dat een sterke naam veel geneuzel uitspraken over water en wegen in Nederland , of
mt, maar de naam introduceert ook verwachtingen. In die zin is elk over het bebouwen van het landschap met doel-
m een test. Voor de getrouwen onder ons wederom een ideale gelegen- groepwoningen . Met een hoog gehalte NNAO'ers
id opnieuw de bouw aan de kaak te stellen . Vijftien jaar na oprichting als aanspreekpunten, met (W, MZ, DF etc.
rdt een feestje georganiseerd onder de bedrukte titel belemmering.
evrijding had het moeten heten. Bevrijd van het juk van de verstrengelde Onze sprekers blijken zeer geschikt voor het gebeuren . Ze spreken de taa
rachten die de bouw nog steeds tot een ongelukkig, onhandig en die intrinsiek uit hun metier of belangstelling voortkomt. Niet
roten gebeuren maakt. confronterend en zeker niet over de schreef:
> Habraken revisited;
De doelstelling van bOOOsting leidt gemakkelijk tot verheven verwach- > De aannemer met goede bedoelingen;
Zeker wanneer na verloop van tijd blijkt dat de resultaten niet tot een > Twijfel over de economische betekenis van innovatie;
Inn1W,'nt,~lin,O" hebben geleid in het bouwen . De oprichters behoorden tot de > De immer aanwezige successtory;
, r"rpc,,,r ,p ontwerpers die de techniek niet op zijn beloop lieten . Hun > Een op popsongs geïnspireerde grootindustrieel;
roducten staan daarmee model voor datgene wat onder de collectieve > De zin en onzin van productontwikkeling;
adering van de stichting op grotere schaal zou kunnen plaats vinden . > Het boek met hilarische ontwerpjes;
neer de projecten worden geturfd kan uiteraard geconcludeerd worden > De ontrafeling en de onttakeling van het
voorbereidende proces
o
het zo'n vaart nog niet loopt. Maar dat is gemeten aan de pretenties en
es van de aangeslotenen en belangstell enden in mijn ogen slechts > en als complete verrassing de ontboezeming van de
·n. Het gaat toch in eerste instantie om de actie zelve. Een poging zonder voorzitter van de BNA over een eigen project gehuld in
Ie stuurgroepen en comm issies de partijen dichter bij elkaar te bloempotten.
>

4. bouw is een onbeschrijflijk feest dat zich naarmate de technologie voo
schrijdt schijnt te moeten gaan meten met de nieuwkomers . Ik vind dat
gestructureerd, onvervaard, ontegenzeggelijk. kortzichtig en weinig verhelderend standpunt. De lol van het bouwen d
smaak van het maken: dat is wat de bOOOstingaanhang bindt; dat is
De zaal kwam langzamerhand los . De stu- groots goed.
denten waren het meest opbouwend: laat Het gezelschapsspel onder leiding van een enthousiaste Syntenswom
Booosting een sturende factor in het proces werd serieus gespeeld, maar leidde uiteraard tot nietszeggende uitspra
zijn: ze zijn nu zo lang bezig en actief dat er die nauwelijks enige commotie veroorzaakten. Het lijkt of wij met zo vel
best wat meer verantwoordelijkheden mogen verzameld in deze omgeving, maar ook in andere onvergelijkbare
worden verwacht. standigheden worden uitgenodigd tot een tijdverdrijf dat in de organisati
de aandacht vraagt en ook krijgt, maar uiteindelijk niets oplevert dat
Ik had van tevoren gewaarschuwd voor wending zou kunnen veroorzaken. Dat komt omdat in dergelijke exerciti
nieuwe wijn in oude zakken, het thema van weinigen echt worden aangesproken . Bijzondere resultaten ontstaan als
de vorige lustrumviering zo bleektoen. Maar iets op het spel staat. Innovaties liggen niet voor het oprapen in
e discussie werd toch keurig in dat perspectief geplaatst door Me die als groepen ze moeten worden bevochten in oneigenlijke kring waarin
ander de juiste stemming voor een pittige lunchhap kan verzorgen. overigens vaak niet eens als zodanig worden herkend, om vervolgens
. .
geheel andere omstandigheden te worden geïntroduceerd of
ngeslotenen zijn in beginsel niet direct op zoek naar marktvergroting of buiten de kring. Bijzondere prestaties in de bouw waar we met trots op teru
mancieel gewin . De spin-off is belangrijker. Steeds meer partijen in het kunnen kijken zijn zo liet de dag ook zien zijn vooral elitair:voor een
ren vragen om technische informatie. Folders en product- geïnformeerd en select publiek, als opgave vaak buitenissig en bijzonder
atie is niet altijd voldoende. bOOOsting zet de deuren op een kier als vervolg afte raden. Je kunt bewondering hebben voor degenen die
oor eigen ervaringen te delen met anderen. Maar ook door langzaam maar maar weer op nieuw proberen en zich niet overgeven aan de terreur van
vaste banden aan te gaan met de aanpalende disciplines . De methode markt, die zich juist de afgelopen vijftien jaar in tegenovergestelde richtin
ie daarbij wordt gehanteerd is weinig dogmatisch . Er worden geen lijvige heeft bewogen: een tot bloei gekomen belangstelling voor de rptrnrlPr~nf'r-l
pporten geschreven, er worden geen werkgroepen in het leven geroepen, tieve productie van onze herinnering.
lakkig gezien lijkt het eerder een vereniging die de leden bezig houdt
volwaardige en amusante avonden met prikkels die op de plek door het De Raad van Advies wordt steeds groter. Aan meerdere tafels, luidru
'f worden opgewekt in workshop- of sessieverband. Voor de buiten- gezellig en veel cadeaus. Er komt natuurlijk een tijd dat zij meer leden
der die uit is op nieuwe producten en onbeperkte markten kan dat dan Booosting zelf. Dan zijn we nog niet jarig.
iden tot het oordeel dat er weinig te halen valt. Dergelijke gevolg-
echter onderstrepen naar mijn gevoel de onzekerheid van de Jan Westra
1t(),'~rlh()lJwpr. Onzeker met betrekking tot het onderwerp, maar ook onzeker Oprichter Booosting
et betrekking tot het instrumentarium. De industriële productie die ons Decaan TUle Bouwkunde
begeleidt en bedreigt wordt door hen moeizaam tegenover de
uwproductie geplaatst. Booosting wordt vaak met die optiek bekeken .

5. ERIAARD.ACSFE:ESTJE VAN BOOOSTING WAS HIEROP GEEN UITZONDERI
Booosting is één grote fam ilie', een uitspraak vanjan Westra tijdens dien termen , maar als het op
lotbetoog als dagvoorzitter, was er zo eentje. Ogenblikkelijk het idyllisch aankomt, blijkt iedereen er een a
verstorend met de opmerking dat er in deze familie wel heel wein · idee op na te houden. Maar het m
uzie wordt gemaakt. Jan Brouwer had kort daarvoor ook al een lette rI ij gezegd , een van de grootste bed
. voor de aanval gehouden . Booosting is te lief, er wordt ni gingen voor Booosting is het gevaar af
. Gewaagde observaties van twee booosters van het eerste uur i glijden naar het obligate. Het slui
tijdsgewricht dat zich tegen (zinloos) geweld keert. verliezen van fanatisme en alertheid
och waren er conflicten genoeg op de symposiumdag. Als we elkaar ergen een proces dat vaak optreedt bij h
n vinden dan is het wel in onenigheid. Alleen al in de lilliputlezinkjes vo lwassen worden.
meningen alle kanten op. Van 'Het innovatieprobleem bestaat überh
(Post), 'Het is allemaal onze eigen schuld ' (Van der Hoeven), 'Het
n ordinair om geld' (Noort) tot 'We zijn de consument uit het Een andere kreet die lang na-echode was de Booosting-leerstoei. Een nobel
, (Bijdendijk). te die voortkwam uit een van de brainstormgroepjes. Aangena
substantieel en tactisch . De implementatie van een booostin
kan tegelijk de genoemde gevaren voorkómen ,
Mooie aanleidingen die verdere discussie m.b.t. de wezensvragen Iysator vormen voor bouwinnovaties en de nieuwe
Booosting voeden . Moet er meer strijd worden geleverd binnen ratie in diezelfde geest opleiden . Een prachtig
Booosting gelederen , of zijn we eerder gebaat bij een charmeoffensief? I voor de volgende '5 jaar.
ideale scenario voor bouwinnovaties de evolutie of de revolutie?
Het geruzie kan in feite al beginnen bij de definitie van innovatie. Een
rd , net als flexibiliteit en duurzaamheid. Prima bekkende opgewe

6. ~:: - ~1) ,?,h~:G .:_-···~~ ~ >A.fsluitend zegt Bijdendijk: 'Samen za l dit een enorme impact hebben en
zorgen voor een veel krachtiger positie van de consument. Producenten van
VERSLAG VAN DEEL I DE BELEMMERING DOOR ANDRE 'buiten ' en 'binnen' producten zu llen gaan concurreren op gerede
ROELOFSEN
producten. En dat zal innovatie in dit bijzondere investeringsgoed
bevorderen.'
Mieke Oostra [senior beleids
medewerker productontwikkeling
Slavenburgs Bouwbedrijven) gaf in
Het ging snel, negen bouwinnovatoren uit diverse disciplines krege ' p ezelfde lijn aan dat zeker oOK
ieder vijf minuten om hun standpunt voor het voetlicht te brengen . het proces, in dit geval de aan-
Dagvoorzitter Jan Westra was onverbiddelijk. Maar vijf minuten was oOK bestedingssystematiek én de veelal
,genoeg voor een publiek van ervaringsdeskundigen (zo niet door het ,gebrekkige informatie over de
ealiseren van innovaties dan toch zeker door het mislukken ervan). voordelen van de vernieuwing en
consequenties voor onderhoud en
garantie de grote belemmeringen
zijn voor innovatie.
Frank Bijdendijk [algemeen directeur Het Oosten) boeide het publiek met
zijn stelling dat het bij innovatie teveel over techniek ging, 'De Belemmering' De horizontale (sequentiële) organisatiestructuur van het bouwproces
it hem vooral in het feit dat er te weinig aandacht wordt gegeven aan de veel heeft dan ook last van 'verkokering'. Actoren hebben ieder een afgebakende
,grotere innovatiepotentie die het proces biedt. Uitgaande van een heldere taak en verantwoordelijkheid. Tussen de actoren bestaan schotten . Dit
analyse van de positie die verschillende spelers in het woningbouwproce bemoeilijkt de besluitvorming en men richt zich mede hierdoor sterker OR
hebben geeft hij aan hoe beter op de natuurlijke behoeften van deze factore optimalisatie van de kosten van het product. Voor innovatie is het van
an worden ingespeeld en zo de vernieuwing zich als vanzelf voltrekt dan wel, belang dat de schotten verdwijnen en vormen van teamwork en structureel
onvermijdelijk wordt. Belangrijke voorwaarden (huidige belemmeringen) die overleg ontstaan. Maar er bl ijft volgens Oostra weinig ruimte over (tijd e
hij op deze wijze heeft kunnen achterhalen zijn: middelen) in de 'survival in the wilderness' .
> het scheiden van 'binnen' met haar behoefte aan snelle (vergankelijke)
aliteit én 'buiten' met haar behoefte aan langzame (meer duurzame)
aliteit.
> Het afstappen van 'voorverkoop', en de klant de mogelijkheid bieden te Noort [Projectmanager Market & Business
iezen op basis van reeds gebouwde casco's. Waarna deze werkelijke Development Corus) bood ons een inzicht in Fran ~
zeggenschap heeft over de voorzieningen, de indeling, inrichting en appa en zijn Mothers of Invention. Een naam
fwerking die hij daarvoor nodig heeft. gebaseerd op een oud engels gezegde: 'necessity is the

7. >-
~ mother ofinvention'. Voor de grote waar kon zijn . Innoveren
~ staalbedrijven geldt dat zij vooral 'in allerlei aspecten van
~ erg vroeg in het bouwproces zitten de bouwkolom' is wat
o
Z en daardoor slechts een beperkte em betreft vooral een
~ ol kunnen spelen in de eindmarkt aak van mentaliteit en
Z
::J Daarbij komt dat het aantal tonne wel die van de slimme
Cl staal per toepassing maar beperkt i creatieve volhouder. Met
;<l
:iJ
oe markt nog steeds te weinig o~ q andere woorden toch een
tT1 basis van werkelijke toegevoegde i:i belemmering, en wel die
5 waarde wordt bewerkt. Verder geeft ~ in de mens zelf? Pas met voldoende uitzonderlijke eigenschappen al
Z ook hij aan dat wanneer er al ~ schranderheid, improvisatie talent, overtuiging en naïviteit, zal de
.~
.." _ - - - - - - - - - - - - - - - isprake is van samenwerking in het '" innovator/productarchitect de weg naar een origineel resultaat weten te
~
~ ouwproces, dit toch erg op adhoc basis plaatsvindt en met steed ' ~ vinden. En dan blijkt toch ook de scheiding tussen ontwerpen &J
~ wisselende partijen. Hierdoor gaat opgebouwde en overgedragen kenni
N .
ê engineering en produceren & uitvoeren een structureel struikelblok. Hij ziet
?; naar deze keten partners vaak weer snel verloren. Nlco Noort rond af met d q maar één oplossing: qua zeggenschap alles in één hand (de probleem-
;:;' telling dat men niet ontkomt aan de werkelijkheid van de markt die het ~ eigenaar) en qua verantwoordelijkheid alle risico's 'bij elkaar vegen', d.w.z
tT1
(directe) financiële gewin blijft beschouwen als de eerste prioriteit 'We are en beheerst experimenteren met behulp van prototypebouw en zo een goede
nly in it for the money'. integrale beoordeling mogelijk maken.
Wim Verburg [bouwmarketing en communicatieadviseur] stelt dat en
einig informatie verzameld wordt over de integrale kosten én baten van
bouwwerken (cost of ownership) . Zowel de bouw-, als exploitatiekosten é
opbrengsten. In de praktijk worden doorgaans alleen bouwkosten bewaakt
en vallen overige kosten en baten onder versnipperde verantwoordelijk-
heden. Meer inspanning om inzichten op dit gebied te publiceren moet en
oe leiden dat ook ontwerpers zich naast de technische vraagstukken 00
meer richten op de economische aspecten van het bou w ~h_ _ _ _....1
~~e n '
A5***** HOTEL, OcrATUBE SPACE STRUcrURES
Zijn ultieme doel van innovatie is het realiseren va
'bouwen is monteren'. Hij pleit voor beter bouwen Op'
6.lhoewel Mick Eekhout [hoogleraar productontwikkeling TUD, d irecteu n papier (op basis van software ontwikkeling), zodat het
Octatube Space Structures] zijn betoog begon met de stelling dat er gee n ontwerp vol vertrouwen kan worden overgedragen aa n
innovatiebelemmeringen zijn, blijkt wat verderop dat dát toch niet helemaal:
> äe gespecialiseerde monteur.

8. • ~ besteding, waarbij budgetbewakin I
: en planningscontrole zijn gaan
~ an Brouwer [architect en oud-hoogleraar] kwam met de verrassend
o
~ Clomineren. Zolang de rol van de
stelling dat er teveel geïnnoveerd wordt in het proces. Hij doelde op de vel U; aannemer zo blijft komt er geen
'regeltjes' waar de innovator mee te maken krijgt. Vl tijging van het huidige industri-
Z
o alisatieniveau en dus geen:
ij is een groot voorstander van -8 maakbaarheid als prioriteit in
vooral de technische innovatie, ~ het ontwerp;
alhoewel ook volgens hem in- ~ onderscheid in functies en
noveren in de eerste plaats toch oo ~ ~ technieken;
organiseren is. Organ iseren van ~ prefabricage gericht op montage
een samenleving die open staat ~ op de bouwplaats.
voor innovatie als sleutel tot ~ Mogelijk is er voor de aannemer een
<
verbetering van het dagelijkse tn rol weggelegd als 'samenbouwer'
leven. Ook de gevestigde bouw- ~ (integrator) . Zo niet, dan moet hij maar geheel uit het proces verdwijnen .
instituties lijden aan het euvel dat g
~
zij innovatie nauwelijks als instru- 0
ment zien om bij te dragen aan de
kwaliteit van de gebouwde om- ouke Post [d irecteur XX architecten , hoogleraar Bouwtechn iscn
geving. En niet op de laatste plaats ontwerpen TU Ie] stelde met een kritisch betoog, ook richting Booosting, dat
het Ontwerpend, Ontwikkelend en innovatie eigenlijk geen belemmeringen kent. Hij somde moeiteloos talloze
Onderzoekend Nederland dat niet Booostinginnovaties, zoals Infra+vloer, construerend glas, zappi, Schiphol'
voldoende vu ist maakt 'tegen het expier, drijvende weg enzovoorts . Een belangrijke rol ziet hij voo ~
.--_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,kwaad van het traditional isme' Booosting weggelegd in het faciliteren van vooral samenwerkingsverbanden
Daarmee de 15 jarige gastheer wat pepperspray in de ogen spuitend. Zijn en het aanreiken van maatschappelijke toekomstscenario's. Dit om de
Clevies: 'Booosting zoek de aanval!' en laat technologie niet samenknijpen innovatie een plek te geven en zo nodig passend te maken. Hij introduceert
t ussen bureaucrat ie en markt. Cle 6 B's als aanpak om innovaties structureel in een organisatie in te bedden
(TUD en TNO) : Bestaansrecht, Bouwen, Betrekken , Benutten, Beleven,
• Borgen, waarbij voor Booosting vooral Benutten , Beleve e
worden beleden.
Dirk Groeneveld [directeur Business Development ZNS van Dam], wond
er geen doekjes om; 'aannemers belemmeren innovaties'. Het huidige aan- rAndré Roe/often
estedingssysteem dwingt de aannemer in een behoudende rol. Daardoo ~ Penningmeester Booosting
timuleren zij alleen technieken om traditionele materialen te kunnen blijven Directeur Neonis Corporate Strategy
gebru iken. Daarnaast heeft het gebrek aan ambachtslieden geleid tot uit- >, -_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _---'
'

9. EEN GROEP VAN BIJNA 100 NIET BOOOST
GINGEN PARALLEL AAN DE SYNTENS BRAIN
STORM, ONDER MIJN LEIDING AAN DE
MET SLIMBOUWEN EN WERDEN GECONFRON
OPLOSSING TEERD MET EEN AANTAL VRAGEN OVER MAA
SCHAPPELIJK VERANTWOORD ONDERNEMEN
-< LE CORBUSIER
1
1"'I'rp",ppl procent van het afval in Nederland wordt door de bouw veroor· zonder geluidslek weer daar doorheen te leiden. Innovation by lI(1,rltflnrt
Hoeveel kilo's materiaal hebben wij nodig om één m2 nuttig vloer· derhalve. Het heeft allemaal ook tot een onbeheersbaar proces geleid.
'nnnPlrll~11t te realiseren? Welk percentage van het goederenvervoer wordt komen aan het eind van dat proces gelukkig nog steeds gebouwen uit,
de bouw gegenereerd? Welk percentage van het bruto volume van een wel tegen uit de pan gerezen prijzen, terwijl tegelijkertijd alle betrokkenen
eel)OUW is netto beschikbaar voor de gebruiker? Hoe hoog zijn de gevoel krijgt tegen kostprijs te werken. De regelgeving incl.
~aaIlKClst~m in de bouw, uitgedrukt in procenten van de bouwkosten? En nog richtlijnen is door alle veranderingen ook behoorlijk complex geworden.
van die vragen. regels zijn vaak symptoom bestrijdend van aard (bijv: een won
scheidende constructie moet vanwege luchtgeluidsisolatie tenminste
de versnippering in de bouw is iedereen in feite een kleine speler en kg/m 2 wegen). De regels veranderen bovendien regelmatig en worden
niemand het idee dat zijn ofhaar bedrijf de wereld kan veranderen. De verschillende plaatsen in dit land (laat staan in Europa) ook niet rnl.,,,·otPI1f,
I lnnlov:~tle vindt daardoor op deelniveau plaats of bestaat uit toevoegingen gehanteerd. Kortom, wat voor de bouw geldt, geldt ook voor de re2el2eviln2!
het bestaande. We bouwen eigenlijk nog als de Romeinen en zijn daar Door stapelingen is het systeem tot een moloch verworden.
de loop van de tijd alleen maar elementen aan gaan toevoegen. Isolatie,
Icierdic:htiine:. dubbelglas en vooral (in de 20e eeuw) heel veelleidirigen. Waar
installatiE!S in 1900 nog nauwelijks aanwezig waren, vertegenwoordigen
nu ruim een derde van de bouwkosten. En ook die hebben we opgeteld Slimbouwen is een mogelijke oplossing. Het uitgangspunt is een duidel
het bestaande. We hebben nooit een heroriëntatie op het bouwen plek voor de leidingen, bijvoorbeeld in de constructieve
lJit:lZe'll'oelrd met als resultaat een integrale benadering. Er kwamen leidingen zone van een vloer, waardoor deze geen extra ruimte
we zijn ze onder vloeren gaan hangen. Vervolgens kwamen er plafonds vragen. Ze zijn ontkoppeld van het bouwkundige,
ze aan het zicht te onttrekken en om ze tegen brand te beschermen, waardoor er weer een logisch sequentieel proces
rna bandrasters, plofpakketten om flankerende geluidsoverdracht te ontstaat. Dit tegenover de chaotische parallelle (af) bouw
bellerl(en en vervolgens weer geluiddempende doorvoeren om de lf'illinI7f'n bij ons traditionele bouwen. En de consument krijgt een

10. -<> V SLIMBOUWEN IS EEN MOGELIJKE
OPLOSSING. HET UITGANGSPUNT IS EEN
DUIDELIJKE PLEK VOOR DE LEIDINGEN .
-< WAAR BLIJF[ DE VAKMAN
IN HET DIGITALE TIJDPERK?
",u,u""""" invloed op alle variabele delen, die in dit concept zijn gemaxima-
. Alle overbodig materiaal verdwijnt weer, waardoor gebouwen een
lichter worden en we niet overdadig met materiaal over de weg hoeven
slepen. Misschien lossen we aldus zelfs wel het flleprobleem op.
aardige is dat Slimbouwen geen systeem is, zoals iemand uit het publiek
Nee het is een denkwijze, een visie, maar persé geen systeem in de De discussie aan het eind leidde
n dat het ergens te koop is. Het is ter nadere uitwerking. Het project A+ wat betreft de toekomstige
woninp"en te Etten Leur was er een voorbeeld van. Infra+, Ides en IFD-today, verdeling niet tot een unan iem
Ie uit de Booosting kring, geven een essentiële invulling aan Slimbouwen, mening. In de zaal waren alle
varianten erop en de verdere uitwerking ervan liggen voor een ieder (het zijn er veel in de bouw) vprtpapn ~
. Het is dus veeleer een ontwikkelstrategie om de R&D van de zo woord igd en de belangen
" p"c:ninr,prt1p industrie te bundelen en om tot een industrieel (slim) proces evenredig verdeeld. De discussie n.a.v. Slimbouwen zet in ieder geval
komen. Het is dus ook een middel om tot een collectieve herbezinning tot nadenken. Een goede basis voor een versnelling....toch!!!
het traditionele bouwen te komen. De bouw moet zeer nodig worden
'o noE'c;c:huä U denkt dat het over anderen gaat? Nee hoor, het gaat gewoon Jos Lichtenberg
u en mij. Nee, niet opzij kijken, ik bedoel echt u! Het is ook echt Kersvers oud-voorzitter Booosting
'onlE't1ten geblazen, want ieders rol moet binnen Slimbouwen opnieuw Hoogleraar productontwikkeling TUle
opgeëist en waargemaakt.

11. ;~~~ > DE DEELNEMERS
Hoe meer diversiteit in deelnemers hoe groter de kans op verschillende
VERSLAG VAN DEEL 11 DE OPLOSSING BRAINSTORM
ideeën en benaderingen. Zorg voor minimaal twee vrije, spontane denkers
ONDER LEIDING VAN SYNTENS DOOR ATTO HARSTA
die het proces kunnen vlottrekken.
> HET PROBLEEM
DE
INNOVATIEBELEMMERINGEN Definieer het probleem en maak het concreet. Hoe beperkter (nauwer) het
BOUW IS NIET SEXY probleem hoe groter de kans op interessante oplossingen in plaats van
algemeenheden .
DE OPLOSSING > HET PROCES
> MEER VROUWEN IN De groep moet eerst een groep worden, het samen ideeën genereren waarbij
het doorbouwen op de ideeën van anderen voorop staat. De facilitator speelt
DE BOUW hierbij een belangrijke rol. Creativiteit moet gestimuleerd worden . Niemand
kan vanuit nul een baanbrekend idee aandragen. Begin met een creativiteit
stimulerende warming-up. Laat mensen ervaren dat anders denken (en zien)
Brainstormen lijkt zo makkelijk. Qua proces een onderschatte techniek, de een kwaliteit is die kan worden aangeleerd. En schenk tijdens dit proces
parallel met het bouwproces is groot. Ook bij brainstormen zet je voldoende wijn . Deze gouden regel werd door de oprichters onderschreven
willekeurige mensen bij elkaar, legt ze wat vragen voor en chakka; de meest maar is zo langzamerhand vergeten .
innovatieve ideeën en gedachten stromen overvloedig. Helaas. Bij de
Booostingbrainstorm 'De Versneller' bleek dat dit, net zoals in de bouw, niet TOEKOMSTWIJZERSPEL
het geval is. Er is meer nodig om te komen tot werkelijk vernieuwende ideeën De brainstorm verliep als volgt. De groepen gingen , onder leiding van een
en oplossingen . Laten we de randvoorwaarden voor een inspirerende Syntensadviseur of Booostingbestuurslid als facilitator, met het Toekomst-
brainstorm eens langslopen: wijzerspel aan de slag. Het moest snel want de beschikbare tijd was krap in
tegenstelling tot het aantal te behandelen innovatieknelpunten. I n koppels
> DE BESTE TIJD werden er oplossingen voor de zes aangedragen innovatiebelemmeringen
Brainstorm op het moment dat mensen de meeste energie hebben en verzonnen . Daarbij doorbordurend op de oplossingen van andere koppels
wakker van geest zijn. Tussen 10.00 en '3.00 wanneer de hoeveelheid aan je tafel. De 'stepping stones' werden matig benut. Na dit proces van
daglicht haar hoogtepunt bereikt, beleven mensen hun meest creatieve divergeren konden we gezamenlijk convergeren door selectie van de beste
momenten . oplossingen . Dit moest uiteindelijk leiden tot opzien-
barende kansen waarmee we de bouwwereld van haar
> DE LOCATIE, INRICHTING EN OMGEVING innovatieblokkade zouden afhelpen . Per groep werden er
Zorg voor een stimulerende en voor iedereen nieuwe locatie. Extra daglicht uiteindelijk twee kansen geselecteerd die in een vast
verlicht de geest. Voldoende ruimte is essentieel evenals rust. Een muziekje formaat van ; wat is de kans, welk probleem los je
van Bach schijnt de geest te prikkelen. ermee op, hoe te realiseren en met welke bouwpartijen
>

12. centraal werden gepresenteerd. Hierbij waren ook de niet-AVA leden
aanwezig die met open mond luisterden naar alle aangedragen kansen op
een innovatievere bouw. Was het verbazing die de monden deed openvallen?
Vast, maar of die positief bedoeld was betwijfel ik.
Het 1sde verjaardagsfeestje nogmaals overdenkend wil ik, als betrokken
Booostinglid, nog een aantal afsluitende gedachten met de lezer delen. Ik
mis het vuur in Booosting. De hartstocht die nodig is om te innoveren. Lef
en creativiteit om zaken anders aan te pakken. Het doen in plaats van er
alleen over ouwehoeren. Van praten over sex krijg je geen mooi nageslacht.
Je moet hartstochtelijk de liefde bedrijven . Waar zijn de onbezonnen,
enthousiaste en kritische Booosters. Mensen die niet teveel behept zijn met
innovatieteleurstellingen uit hun verleden. Jonge, ondernemende geesten die
nog echt iets willen. Hoe meer ervaring des te bewuster je bent van alle
risico's en obstakels. Mogelijk is 1S jaar Booosting hier zelf ook schuldig aan.
Dat bleek maar al te duidelijk aan het begin van de dag met het opsommen
van alle innovatiebelemmeringen.
De oplossing is mogelijk niet zo moeilijk. Laten we het zoeken in de
samenstelling van de bouwbranche. Als er meer actieve vrouwen gaan
deelnemen dan zal door hun aanwezigheid een aantal van de geschetste
belemmeringen automatisch worden opgelost; meer vertrouwen, een
betere communicatie, productieve re groepsprocessen en misschien wel het
allerbelangrijkste hartstocht: de wil om iets nieuws te gaan doen .
Booostingieden laten we weer gezamenlijk en hartstochtelijk aan de slag
gaan met het creëren en realiseren van innovatie. Want daar is het ons toch
uiteindelijk om te doen, de gebouwde omgeving verbeteren door mooie en
goede gebouwen te realiseren .
Atto Harsta
Booosting aangeslotene sinds 1999
Directeur Aldus Bouwinnovatie

13. ~~
De rol van communicatie in het innovotieprous; de uitkomst was een
VERSLAG VAN DEEL 111 DE VERSNELLING DOOR ELS eetje mat; meer dan dat communicatie de rol had om de toegevoegd
ZIJLSTRA
aarde van innovatie te onderschrijven kwam er niet uit. Op welke manier
ia welke media, wat moet er dan gecommuniceerd worden en naar wie?
Techniek als bijdrage aan innovatie wordt niet erkend; hier was men het
Huidelijk niet mee eens. Techniek is een middel en door communicatie ove
echniek uit het isolement te halen, kan dit bevorderd worden.
, De centrale innovatieve teamspeler dient bij voorkeur een kwalitatief
gevoelige architect te zijn; hiermee schep je een kans om het innovatietrajed
e waarborgen en innovatie en processtappen te verplichten binnen het
ouwproces. Innovatie leidt tot verbetering van de kwaliteit en kan worde
gerealiseerd door regelgeving erop aan te passen. Het maatschappelijk besef
an het belang van innovatie dient te worden vergroot.
Elke bouwpartner respecteert recht en plicht; innollatiekans ligt in het
organisatieproces. Door dit goed te doen kun je wantrouwen wegnemen
aal kosten verminderen en miscommunicatie vermijden. Pleidooi voo~
·socertificering binnen het innovatieproces, een integrale benadering van het
vakgebied te beginnen bij het onderwijs. Een onafhankelijke projectmanage~
ewaakt de rechten/plichten.
Nieuwe nwenconJigurotie is noodzaak; de kans ligt in het los denken va
osten/ketenversnippering. Een grote verbetering ligt in de definitie van
aarden; er zijn meer waarden dan geld alleen.
Onderwijs; over grenzen kijken, bezieling en liefde voor~!t.llJW~rd!;mru
en verbetering zou zijn als de hokjesgeest verdwijn
et nivo wordt verhoogd en studenten zijn mee
emotiveerd. Een Booosting leerstoel zou een g
iddel zijn. Vraagstellend onderwijs; studenten niet d
plossing bieden maar zelf de weg tot een oplossin
aten vinden.
----~~------~:>

14. OM OVER NA TE DENKEN E VOORNAAMSTE CONCLUSIES
gaat prima met Bevordering van innovatie kan worden gerealiseerd en gestimuleerd
project verplicht één innovatie op te laten nemen, als een soort
Bouwinnovaties; zoals die vroeger voor de kunst gold.
Booosting is Het bedrijfsleven dient via regelge.ving te worden gestimuleerd
Innc)vat:ie toe te passen, wellicht is het in het leven roepen van
overbodig! Poc)os1tinK Award ofkeurmerk een idee.
jan Westra I nno ver e nis Alle partijen in het bouwproces zijn onlosmakelijk met elkaar verillon,tleri
elitair verbetering en probleemoplossingen dienen gezamenlijk te
,behlancleld en gecommuniceerd.
Kees van der Hoeven De g r oot s t e
Het onderwijs dient in alle lagen analytisch en probleemoplossend te
belemmering voor niet kant en klare oplossingen aan te dragen.
bouwinnovaties zijn De kans van slagen het grootst is als alle partijen binnen het boulworocces
architecten zelf betrokken zijn.
jouke Post B0 u win nova tie s duidelijk signaal dus; een Booosting leerstoel, een Booosting Award
Booosting certificaat. De rol van Booosting is nog steeds groot,
laten zich niet opheffing wegens overbodigheid juist een groot compliment zou
belemmeren zou er tenslotte bereikt zijn wat we nastreven. De impact van BoclOst:ing
echter ook groot, dus de rol kan worden vergroot en verstevigd op
Mick Eekhout I nno ver e nis een ,V ''''<KE''n_ Er valt nog een hoop te doen de komende '5 jaar.
mentaliteit Zij/stra, Raad van Advies Booosting I Directeur Materia Rotterdam
jan Brouwer I nno v e ren
organ
Dirk Groeneveld A a n
belemmeren .
lnno

15. • 1--ï~oTo~ ~
-• ,~ _._-- hun kunstje doen en te weinig van de inhoud
om de speld in de hooiberg te vinden. Zo
VERSLAG VAN 15 JAAR BOOOSTING DOOR JOUKE POST
opmerkingen die niet eenvoudig geplaatst
worden, afgeserveerd, terwijl de kracht van
[Booo!;tinig juist zit in het prikkelen en initiêren van
leidde er toe dat noch De Oplossing, noch De
~er'SnE~IIi~lg eye-openers boden. Ze klopten wel, maar
is meer gezegd dan er is samengevat. De zaal was
hii!!'rdl~nr verdeeld in de waardering over de inhoud
h. symposium. Enerzijds is het altijd goed om
net weer eens bij te werken, anderzijds wil je toch
verfrist en geprikkeld een symposium verlaten.
zo overwegend, brachten Jonda en mij dat tot een an(len.oortil!~e
... ... laar1bE!velling aan de nieuwe voorzitter en het bestuur. Het zou verstandig
de volgende spreekbeurten een leeftijdslimiet voor sprekers uit de
rgeh!di~lg te hanteren. Sprekers boven de veertig jaar kunnen bij
itzondering nog toegelaten worden. Niet omdat die niets te velrlellerl
Natuurlijk waren er ook sprekers die zich aan d..- - - - - - - - ' .....- - - - - - ihlebllEln. integendeel, maar veelal weten we al wat
opgave hielden. Er werd dan ook door sommige tbe'WeE~. De jongeren krijgen zo kansen hun visies
aamig gespeurd naar belemmeringen. In mijn oge fgedac:hU!n te etaleren. En wij, de ouderen, kunnen
~en tamelijk hopeloze oefening, immers innovatie een soort Muppets op het balkon zitten,
~Ioeit en groeit door belemmering. Maar de zaal was tvand:aar uit (terecht) commentaar geven.
ol (verwachting), de sprekers gingen er tegenaan e
an Westra, als moderator, trachtte te ordenen, te hebben we een kans dat Booosting echt
uren en te enthousiasmeren. ~bir,n~!nuit vernieuwd.Gezien de leeftijd van SQDOlml1lD:
och werden er interessante punten genoemd in het l e het wel een tijdje puberen worden,
iieel, het zou goed zijn dit in een het jubileumboek te ~el'Wachting is groot!
erwerken. Evenals de voorzetten tot een structuu
oor het initiêren van innovaties.
van Advies Booosting
et rondje De Oplossing met behulp van Syntens lDir'E!Cteur XX architecten
ond ik zelf niet tot het Booostingniveau komen. H IHCllogieraiar Bouwtechniek TUle
robleem van dergelijke professionals is toch altijd d SCHEMA VOOR HIT > WEN VAN SCENARIO'S

16. ~~
DELFTECHPARK 22
TELEFOON
POSTBUS 596
015 262 9033
2600 AN DELFT
TELEFAX 015 262 9034
E-MAIL BOOOSTING@OOO.NL SITE WWW.BOOOSTING.NL
.......
CONTACTPERSOON
Jolanda Steenhouwer
BEREIKBAAR
ma en di 9.00-'7.00 uur wo 9.00 - '3.00 uur
REDACTI E
Jolanda Steenhouwer
VORMGEVING
van • - _. :
Schrijver, Bouke Braun, Wouter Wiltenburg, MarceJ WiJ/ems,
lHémS!;en voor alle ondersteunende diensten.
(ex·medewerker TUle Bouwkunde) die spontaan zijn hu
de studenten heeft gezorgd dat alles vlekkeloos
rt.l!lm~m!l~iSiEl~~mlimvoor hun creatieve inzet in de loop der
kader vooral voor de financiële ondersteuning, zodat
tOI10'rf'c;tl:!0' grátis toegankelijk was voor alle belangstellenden.
Op 31 augustus 1988 is Booosting opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van industrie, industrieel ontwerpers
architecten. Booosting heeft zich alli doel gesteld het proces van vernieuwing en verbetering in de bouw wezenlijk
versnellen; daarvoor wil zij ideeën en projecten op het gebied van Onderzoek, Ontwerp en Ontwikkeling initiëren
facilitelren. Door haar structuur en de stimulerende en activerende initiatieven die zij ontplooit heeft Booosting een unieke positie binnen de bouw verworven. Aar,ge:slot:enE:rj
de gelegenheid geboden om hun eigen bouwwereld te vergroten door ervaringen te delen, ideeën op te doen en banden aan te gaan met aanpalende disciplines .
••
. ..
.. .
. ,
: . . .