1. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
«Από όσα κατάλαβα στα λίγα χρό-
ναι που ζω δεν είναι η ελευθερία
πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κά-
στρο και το παίρνεις με το σπαθί
σου…»
Ν. Καζαντζάκης
2. ΘΕΜΑ: «Είναι σφάλμα η ελευθερία να θεωρείται δεδομένη,
αυτονόητη κατάσταση. Απαιτείται διαρκής αγώνας. Σχολιάστε
τα παραπάνω.»
Διερεύνηση του θέματος
Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι δύο: α) Γιατί η ελευθερία είναι
σφάλμα να θεωρείται δεδομένη (κοινώς: Γιατί η ελευθερία δεν είναι
δεδομένη και αυτονόητη) και β) Γιατί απαιτείται διαρκής αγώνας. Τα
δύο αυτά όμως ερωτήματα αλληλοσυμπληρώνονται, καθώς, αν
απαντηθεί το πρώτο, στην ουσία τεκμηριώνεται και το δεύτερο
(επειδή δεν είναι δεδομένη η ελευθερία, γι’ αυτό και χρειάζεται
διαρκής αγώνας). Δηλαδή αν απαντηθεί το ένα, έχει απαντηθεί και
το άλλο. Υπάρχει βέβαια και ένα κρυφό ερώτημα, το γιατί θεωρείται
δεδομένη η ελευθερία, το οποίο μπορεί να απαντηθεί σύντομα (σε 1
παράγραφο) στην αρχή του κύριου μέρους.
Για την ανάλυση του κύριου ερωτήματος μπορούμε να διατρέξουμε
σε δύο βασικούς άξονες:
Ακόμη κι αν φαντάζει δεδομένη η ελευθερία, και πάλι απαιτείται
αγώνας, καθώς ανά πάσα στιγμή μπορεί να χαθεί, επειδή…
Πολύ περισσότερο όμως απαιτείται αγώνας σήμερα που βιώνουμε
μια ψευδαίσθηση ελευθερίας, επειδή…
Ανάλυση του θέματος
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Στο διηνεκή αγώνα που διεξάγει ο άνθρωπος,
προκειμένου να βελτιώσει τους όρους της ατομικής και συλλογικής
ζωής του, να προοδεύσει και να προσεγγίσει την ευτυχία, έχει
ανάγκη από κάποιες αξίες και ιδανικά. Αυτά λοιπόν όχι μόνο δίνουν
σκοπό στον ανθρώπινο βίο, αλλά αποτελούν και αναγκαίες
προϋποθέσεις για την πραγμάτωση των όποιων στόχων.
Αναντίρρητα, υπέρτατο ιδανικό και συνάμα αγαθό αποτελεί η
ελευθερία, για το οποίο όμως διαρκώς ελλοχεύουν κίνδυνοι.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Κρυφό ερώτημα: Γιατί φαντάζει σήμερα δεδομένη η
ελευθερία;
Στη σύγχρονη εποχή πολλοί θεωρούν την ελευθερία παγιωμένη
κατάσταση, επειδή υφίσταται δημοκρατία, έχει επικρατήσει ο
φιλελευθερισμός, έχουν κατοχυρωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και
έχουν εκλείψει τα μελανά σημεία του παρελθόντος, όπως η δουλεία..
Ωστόσο, ακόμη κι αν φαντάζει η ελευθερία παγιωμένη και
αυτονόητη, δυστυχώς δεν είναι.
2
3. Γιατί ακόμη και οι κεκτημένες ελευθερίες κινδυνεύουν να
χαθούν;
Η διατήρηση της ελευθερίας, όπως και κάθε αγαθού, είναι
δυσκολότερη της κατάκτησης, γιατί απαιτεί σταθερά τον ίδιο, ίσως
και αυξανόμενο, βαθμό προσπάθειας που καταβλήθηκε κατά την
κατάκτησή της..
Η ελευθερία κατοχυρώνεται από τους νόμους οι οποίοι όμως
συνεχώς τροποποιούνται ή θεσπίζονται καινούργιοι.. επομένως,
υπάρχει κίνδυνος οι νέες νομοθετικές αλλαγές να στερήσουν
δικαιώματα, αν δεν δοθεί η δέουσα προσοχή από τους πολίτες..
Η ελευθερία προσδιορίζεται από τη δημοκρατία, που ως πολίτευμα
είναι ιδιαίτερα ευάλωτο, αφού δίνει ελευθερία «κινήσεων» και σε
επιτήδειους και σε αναρχικούς και σε νοσταλγούς άλλων
καθεστώτων.. όλοι αυτοί ωστόσο διαρκώς υποσκάπτουν τα θεμέλια
της δημοκρατίας και υπονομεύουν τις ελευθερίες..
Η ελευθερία είναι προϊόν καθημερινού αγώνα (ενημέρωση,
συμμετοχή στα κοινά, σεβασμός στο συνάνθρωπο…).. αν λοιπόν ο
αγώνας αυτός κάποια στιγμή σταματήσει ή δεν διεκπεραιώνεται από
όλους, τότε θα ανακύψουν ποικίλα προβλήματα ως προς τις
κεκτημένες ελευθερίες..
Ειδικότερα, οι εσωτερικές ελευθερίες δεν έχουν όρια, καθώς ο
άνθρωπος διαρκώς αγωνίζεται να ανυψωθεί στις σφαίρες της
πνευματικής, ηθικής και ψυχικής ελευθερίας και ως εκ τούτου δεν
θεωρούνται δεδομένες..
Η εθνική ελευθερία πάντα κινδυνεύει να χαθεί από τις επιβουλές
ξένων δυνάμεων..
Ιστορική απόδειξη: οι λαοί που εφησύχασαν απώλεσαν την κάθε
λογής ελευθερία τους..
Γιατί οι σύγχρονες ελευθερίες συνιστούν ψευδαίσθηση;
Πνευματικά: προπαγάνδες και παραπληροφόρηση επιβάλλουν
απόψεις και χειραγωγούν σε πολλές περιπτώσεις την κρίση των
πολιτών.. εξάλλου, η εξειδίκευση στην οποία υπόκεινται πια σχεδόν
όλοι επιφέρει πνευματική μονομέρεια..
Ψυχικά: απουσία ψυχικής ισορροπίας (άγχη, νευρώσεις,
ανασφάλειες αποτελούν τα συνηθέστερα συμπτώματα)..
3
4. Ηθικά: η υποταγή στην ηθική του συμφέροντος συνιστά πια
πραγματικότητα και ο υλισμός, η πλεονεξία και η χρήση αθέμιτων
μέσων αποτελούν καθημερινές παραστάσεις..
Κοινωνικά: οι ανισότητες, οι ρατσισμοί και οι αδικίες δεν έχουν
καν αμβλυνθεί, με αποτέλεσμα την έλλειψη της ισότιμης
μεταχείρισης των ανθρώπων και την καταστρατήγηση των
κοινωνικών δικαιωμάτων..
Πολιτικά: ο κομματισμός, τα ατομικά συμφέροντα και η
οικογενειακή παράδοση συνδράμουν στη χειραγώγηση της ψήφου
και στη μη αντικειμενική εκλογή αντιπροσώπων.. έτσι, η υγιής
πολιτικοποίηση απουσιάζει και οι πολιτικές ελευθερίες
υπονομεύονται..
Οικονομικά: μόδα και διαφημίσεις κατευθύνουν σε μεγάλο βαθμό
τη βούληση και κατ’ επέκταση τις επενδύσεις των χρημάτων των
πολιτών..
Εθνικά: οι Μεγάλες Δυνάμεις εξακολουθούν να διεισδύουν στα
εσωτερικά των ασθενέστερων λαών και να τους ελέγχουν ως προς
την οριοθέτηση της πολιτικής τους..
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Επομένως, καθίσταται αναγκαίος ο έντονος αγώνας
υπέρ του ύψιστου αγαθού, όχι μόνο στη σφαίρα της θεωρίας αλλά
κυρίως της πράξης.. Γιατί η ελευθερία συνιστά δικαίωμα, αλλά
αποτελεί και χρέος του ανθρώπου, έναντι του οποίου απαιτείται να
επιδείξει ωριμότητα, σεβασμό και αγωνιστικότητα..
« Η ελευθερία του ανθρώπου είναι να πράσσει
ανεμποδίστως όχι ό,τι θέλει, αλλά ό,τι οι νόμοι
συγχωρούν..!»
Αδ. Κοραής
ΑΣΚΗΣΗ: Να γίνει ανάπτυξη του θέματος «Ποτέ ο άνθρωπος
δεν ήταν τόσο ελεύθερος και τόσο δούλος ταυτόχρονα, όσο
σήμερα. Πώς αντιλαμβάνεστε την παραπάνω άποψη;».
ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟ ΘΕΜΑ
« Σύμφωνα με τον Παπανούτσο, η σημερινή τεχνολογία έχει
ανοίξει απέραντες δυνατότητες και η απειλή του
εξανδραποδισμού του γένους μας γίνεται κάθε μέρα
μεγαλύτερη. Πιστεύετε πως κινδυνεύει σήμερα η ελευθερία
από τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας; Αν ναι, πώς μπορεί
η τεχνολογία να συνδράμει στην εδραίωση της ελευθερίας;»
4
5. Συνοπτικό σχεδιάγραμμα
Ζήτημα πρώτο: Πώς η τεχνολογία υπονομεύει την ελευθερία;
ωθεί στον υλισμό και τον υπερκαταναλωτισμό = εξάρτηση =
ανελευθερία..
παθητικοποιεί – αδρανοποιεί, ενώ η ελευθερία απαιτεί εγρήγορση
και διαρκή αγώνα..
δύναται να αποτελέσει όργανο προπαγάνδας, παραπληροφόρησης
και ποδηγέτησης των πολιτών..
επιβάλλει την εξειδίκευση και οδηγεί στη μονομέρεια και την
απώλεια της πνευματικής ελευθερίας..
ευνοεί την ανεργία (αντικατάσταση ανθρώπινου δυναμικού από
τις μηχανές) και υπονομεύει την κοινωνικοοικονομική ελευθερία..
τα οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας ναρκοθετούν την
ειρήνη και την ελευθερία των λαών..
η άνιση κατανομή των επιτευγμάτων της διεύρυνε το χάσμα
μεταξύ ατόμων, ομάδων και κρατών και ενέτεινε τις τάσεις
αυταρχισμού - ωφελιμισμού των ισχυρών εις βάρος των
ασθενέστερων..
Ζήτημα δεύτερο: Πώς η τεχνολογία θα συνδράμει στην
εδραίωση της ελευθερίας;
Για να μπορέσει η τεχνολογία να βοηθήσει στην εδραίωση της
ελευθερίας, θα πρέπει προηγουμένως οι άνθρωποι να λάβουν
ανθρωπιστική αγωγή, ώστε να:
ιεραρχήσουν τις ανάγκες τους
καταπολεμήσουν την απληστία
υπηρετούν σωστές προτεραιότητες
θεωρήσουν υπέρτατη αξία τον άνθρωπο κι όχι την ύλη
σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον
αντιμετωπίσουν την τεχνολογία ως μέσο κι όχι ως σκοπό
πετύχουν μια ορθολογική και δίκαιη χρήση των επιτευγμάτων της
Εφόσον ισχύσουν οι παραπάνω προϋποθέσεις κι ο άνθρωπος
επανατοποθετηθεί, τότε η τεχνολογία δύναται να προσφέρει πολλά
στον αγώνα του για την ελευθερία, όπως:
μέσω των ΜΜΕ (= επίτευγμα της τεχνολογίας): προβολή του
νοήματος και της αξίας της ελευθερίας..
ανάπτυξη τεχνολογίας = πρόοδος των επιστημών = απαλλαγή
από προκαταλήψεις.. = εσωτερική ελευθερία..
τεχνολογική πρόοδος = άνοδος του βιοτικού επιπέδου =
δυνατότητα για στροφή του ενδιαφέροντος σε πνευματικές και
ηθικές αξίες = εσωτερική ελευθερία..
ΜΜΕ = πληροφόρηση, ενημέρωση του πολίτη = ασπίδα της
ελευθερίας..
5
6. υλικοτεχνική υποδομή = προαγωγή της εκπαίδευσης =
πεπαιδευμένος άνθρωπος = ελεύθερος..
εξέλιξη της τεχνολογίας = απεξάρτηση από τις δεσμεύσεις της
φύσης (καιρικές συνθήκες, φυσικά φαινόμενα, κίνδυνοι, πόροι,
μετατροπή της προς όφελος του ανθρώπου)..
« Όταν μια φορά λάμψει ο φάρος της ελευθερίας
μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, τότε οι θεοί εί-
ναι ανήμποροι μπροστά του…. Είναι πια καθαρά
θέμα ανθρώπινο και στη διάθεση των ανθρώπων
βρίσκεται η παραπέρα πορεία ή ο αφανισμός τους!»
Σαρτρ
6
7. υλικοτεχνική υποδομή = προαγωγή της εκπαίδευσης =
πεπαιδευμένος άνθρωπος = ελεύθερος..
εξέλιξη της τεχνολογίας = απεξάρτηση από τις δεσμεύσεις της
φύσης (καιρικές συνθήκες, φυσικά φαινόμενα, κίνδυνοι, πόροι,
μετατροπή της προς όφελος του ανθρώπου)..
« Όταν μια φορά λάμψει ο φάρος της ελευθερίας
μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, τότε οι θεοί εί-
ναι ανήμποροι μπροστά του…. Είναι πια καθαρά
θέμα ανθρώπινο και στη διάθεση των ανθρώπων
βρίσκεται η παραπέρα πορεία ή ο αφανισμός τους!»
Σαρτρ
6
