2η ενότητα, Γλώσσα - Γλώσσες και Πολιτισμοί του Κόσμου. Πολυσημία της λέξης. Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 37-41

1. 2η ενότητα ΓΛΩΣΣΑ – ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr

2. Παρατήρησε τις εικόνες. Ποιο στοιχείο τις κάνει αστείες»;

3. Κείμενο 8 [Όταν καθυστερεί…]
Σελ. 39
Τι διαφημίζεται; Ποιο είναι
το μήνυμα που θέλει να
περάσει ο διαφημιστής και
πώς το καταφέρνει;
Αν η εικόνα της
διαφήμισης δεν υπήρχε, το
σλόγκαν θα σας ήταν
κατανοητό; • Αν ναι, γιατί;
Αν όχι, γιατί; • Πώς η
εικόνα συμπληρώνει το
λόγο της διαφήμισης;

4. Συγκρίνετε τις σημασίες της φράσης «Αργεί να
κατέβει; Καιρός να ξυπνήσετε!»:
α. ως σλόγκαν της διαφήμισης
β. ως λεζάντα στο διπλανό σκίτσο.
 Τι είναι η πολυσημία;

5. Συγκρίνετε τις σημασίες της φράσης «Αργεί να
κατέβει; Καιρός να ξυπνήσετε!»:
α. ως σλόγκαν της διαφήμισης
β. ως λεζάντα στο διπλανό σκίτσο.
Αν έχεις αργό
internet
ξύπνα και
αναζήτησε
άλλο πάροχο.
Αν αργεί το
κορίτσι να
κατέβει μην
περιμένεις
άδικα.
 Τι είναι η πολυσημία;

6.  Τι είναι η πολυσημία; Σελ. 38

7. Σελ. 37

8. Η σημασία μιας λέξης δεν
είναι πάντα η ίδια αλλά
συνήθως μεταβάλλεται
ανάλογα με το γλωσσικό και
κοινωνικό περιβάλλον μέσα
στο οποίο χρησιμοποιείται
χωρίς αυτό να μας εμποδίζει
να την αντιλαμβανόμαστε.
Κείμενο 6 [Μια λέξη, πολλές σημασίες]  Πύκνωση κειμένου
Σελ. 37

9. Η πολυσημία της
λέξης «ουρά»

10. Σελ. 37

11. Σελ. 37
βάζω την ~ κάτω από τα σκέλια =αποσύρομαι ταπεινωμένος ύστερα από κάποια αποτυχία μου.
Το άλογο διώχνει τις μύγες με την ~ του.
κουνάει την ~ της = προκαλεί ερωτικά
βγάζω / τραβάω την ~ μου = παύω να ασχολούμαι με κτ. και συγχρόνως αρνούμαι τις σχετικές ευθύνες.
Tο ΄παμε του σκύλου μας κι εκείνος της ουράς του = αναθέσαμε κτ. σ΄ έναν άλλο και εκείνος με τη σειρά
του σ΄ έναν τρίτο άσχετο
H ~ του κομήτη H ~ ενός ρούχου = για νυφικό, τουαλέτα

12. χρήμα / λίρα / παράς κτλ. με ~, = για μεγάλη ποσότητα, μεγάλο πλήθος από χρήματα
ψέμα με ~ = μεγάλο ψέμα.
πίσω έχει η αχλάδα* την ~.
το τελευταίο ή τα τελευταία από μία σειρά προσώπων ή πραγμάτων: H ~ της διαδήλωσης / μιας
φάλαγγας αυτοκινήτων.
Είναι / βρίσκεται κάποιος στην ~, είναι στους τελευταίους: Ποδοσφαιρική ομάδα που βρίσκεται στην ~ της
βαθμολογικής κλίμακας
φάγαμε το γάιδαρο κι έμεινε η ~, = τελειώσαμε το σύνολο σχεδόν μιας εργασίας και μας έμεινε ένα πολύ
μικρό τμήμα της
σειρά από πρόσωπα ή πράγματα που περιμένουν: Ουρές
(ανθρώπων) στις τράπεζες / στους κινηματογράφους /
στα μαγαζιά. Ουρές (φιλάθλων) στα ταμεία των γηπέδων.

13. Η πολυσημία της
λέξης «γλώσσα»

14. Η πολυσημία της
λέξης «γλώσσα»

15. α
β
γ 1.Ποια σημασία
έχει η λέξη
γλώσσα σε
καθένα από τα
παραπάνω
σκίτσα;
Σελ. 41

16. α
β
γ 1.Ποια σημασία
έχει η λέξη
γλώσσα σε
καθένα από τα
παραπάνω
σκίτσα;
κολακεία
Όργανο
στοματικής
κοιλότητας
ψάρι
Σελ. 41

17. Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:
Έγινε η γλώσσα μου τσαρούχι.
Μου βγαίνει η γλώσσα.
Μπερδεύεται η γλώσσα του.
Κατάπιε τη γλώσσα του.

18. Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:
Έγινε η γλώσσα μου τσαρούχι.
στέγνωσε
Μου βγαίνει η γλώσσα.
κουράζομαι, ταλαιπωρούμαι
Μπερδεύεται η γλώσσα του.
δυσκολεύεται στην άρθρωση των λέξεων
Κατάπιε τη γλώσσα του.
έμεινε άναυδος ή απλώς δε θέλει να μιλήσει

19. Λύνεται η γλώσσα κάποιου.
Δεν κρατά τη γλώσσα του.
Φάε τη γλώσσα σου!
Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:

20. Λύνεται η γλώσσα κάποιου.
αρχίζει να μιλά ελεύθερα
και με ευχέρεια
Δεν κρατά τη γλώσσα του.
δεν μπορεί να κρατήσει ένα μυστικό
Φάε τη γλώσσα σου!
μην κακομελετάς
Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:

21. Στάζει η γλώσσα του φαρμάκι.
H γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.
Νεκρή γλώσσα.
Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:

22. Στάζει η γλώσσα του φαρμάκι.
μιλά με κακία
H γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.
για το μεγάλο κακό που μπορούν
να προκαλέσουν οι διαβολές
Νεκρή γλώσσα.
που δε μιλιέται πια
Τι μπορεί να σημαίνουν οι εκφράσεις:

23. άγγελος
εκκλησία
λειτουργία
Πολλές λέξεις αλλάζουν σημασία μέσα στο
χρόνο. Οι ακόλουθες λέξεις άλλαξαν σημασία
με την εμφάνιση του χριστιανισμού. Να βρείτε
την αρχική και τη μεταγενέστερη σημασία τους.

24. άγγελος
εκκλησία
λειτουργία
πρόσωπο του αρχαίου δράματος το οποίο μεταφέρει και ανακοινώνει
τα γεγονότα που συμβαίνουν έξω από το σκηνικό χώρο.
αγγελιοφόρος, μαντατοφόρος
πνεύμα, αόρατη δύναμη που εκτελεί τη βούληση του Θεού
το σύνολο, η κοινωνία των χριστιανών όλων των εποχών
το οίκημα στο οποίο συγκεντρώνονται οι χριστιανοί, για
να τελέσουν τα μυστήρια της θρησκείας τους
στις αρχαίες ελληνικές πόλεις κράτη, η συνέλευση όλων
των πολιτών
ιερή ακολουθία κατά την οποία τελείται
το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας
(στην αρχαία Aθήνα) η δαπάνη στην οποία υποβάλλονταν με
εντολή της πολιτείας ή και εθελοντικά οι πλούσιοι πολίτες για
να προσφέρουν υπηρεσία στην πόλη ή στο λαό.
Πολλές λέξεις αλλάζουν σημασία μέσα στο
χρόνο. Οι ακόλουθες λέξεις άλλαξαν σημασία
με την εμφάνιση του χριστιανισμού. Να βρείτε
την αρχική και τη μεταγενέστερη σημασία τους.

25. Μερικές λέξεις χειροτερεύουν σημασιολογικά, φθείρεται η σημασία τους και δηλώνουν
κάτι κακό, ενώ αρχικά δήλωναν κάτι καλό. Να βρείτε την αρχική σημασία των παρακάτω
λέξεων και τη σημασιολογική μεταβολή (χειροτέρευση) που υπέστησαν μέσα στο χρόνο.
αγαθός
πονηρός
μοχθηρός
άθλιος

26. Μερικές λέξεις χειροτερεύουν σημασιολογικά, φθείρεται η σημασία τους και δηλώνουν
κάτι κακό, ενώ αρχικά δήλωναν κάτι καλό. Να βρείτε την αρχική σημασία των παρακάτω
λέξεων και τη σημασιολογική μεταβολή (χειροτέρευση) που υπέστησαν μέσα στο χρόνο.
αγαθός
πονηρός
μοχθηρός
άθλιος
ενάρετος, καλός, καλοκάγαθος: ~ και άκακος άνθρωπος που δεν έβλαψε
κανέναν. Αγαθή ψυχή. Αγαθές προθέσεις. Έχουμε αγαθές σχέσεις.
αφελής, απονήρευτος, ευκολόπιστος: Είναι ~ ο καημένος, κι όλοι τον
ξεγελούν και τον εξαπατούν
καταπονημένος, αυτός που έχει δεινοπαθήσει
που χρησιμοποιεί την όποια ευφυΐα διαθέτει στο να κάνει σκέψεις και να επινοεί τρόπους ή
τεχνάσματα που δεν περνούν από το μυαλό των άλλων, προκειμένου να πετύχει τους
σκοπούς του: H γυναίκα του, πονηρή και καπάτσα, κατάφερνε πάντα να γίνεται το δικό της.
Έπεσε θύμα πονηρών εμπόρων.
απατεώνας, παλιάνθρωπος
αυτός που έχει περάσει ταλαιπωρίες, που έχει κακοπάθει
αυτός που αγωνίζεται για το βραβείο, για το έπαθλο
που είναι πολύ κακός και επομένως δυσάρεστος: ~ άνθρωπος / χαρακτήρας / καιρός.
Άθλιες συνθήκες εργασίας.

27. Εκτός από τις λέξεις που χειροτερεύουν σημασιολογικά, υπάρχουν και λέξεις που βελτιώνονται /
καλυτερεύουν σημασιολογικά. Να εντοπίσετε την αρχική σημασία και τις βελτιώσεις που
παρουσιάζουν οι λέξεις:
νήπιο
υπουργός
δουλειά

28. Εκτός από τις λέξεις που χειροτερεύουν σημασιολογικά, υπάρχουν και λέξεις που βελτιώνονται /
καλυτερεύουν σημασιολογικά. Να εντοπίσετε την αρχική σημασία και τις βελτιώσεις που
παρουσιάζουν οι λέξεις:
νήπιο
υπουργός
δουλειά
νήπιος: =ανόητος, ο εντελώς ανίκανος
παιδί ανάμεσα στη βρεφική και στη σχολική ηλικία, δηλαδή από δύο έως
πέντε ετών περίπου.
Αυτός που προσφέρει εξυπηρέτηση
μέλος της κυβέρνησης, επικεφαλής ενός υπουργείου
Υποδούλωση, σκλαβιά
σωματική ή πνευματική δραστηριότητα, που το αποτέλεσμά
της εξυπηρετεί κάποια συγκεκριμένη ανάγκη· εργασία

29. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.

30. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.

31. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.

32. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.

33. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.

34. Φτωχαίνει η ιδιόλεκτός μας, όταν περιορίζουμε το λεξιλόγιό μας σε μερικές μόνο λέξεις που
ταιριάζουν σε πολλές περιπτώσεις. Σε καθεμία από τις παρακάτω φράσεις να αντικαταστήσετε το
κάνω με ένα άλλο ρήμα ή με μια περίφραση.