Presentatie Caroline Gijselinckx - KU Leuven - tijdens de Brabantse Dag van de Coöperatie 31 oktober 2012

1. Coöperatieve antwoorden op
maatschappelijke uitdagingen
Brabantse Dag van de Coöperatie
31 oktober 2012
Dr. Caroline Gijselinckx
Onderzoeksleider
Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra
Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving
KU Leuven

2. Context
• Enorme maatschappelijke uitdagingen
• Demografie
• Globalisering
• Milieu
• Innovatieve antwoorden voor een ecologisch duurzame en sociaal warme
samenleving
• Meer welvaart en welzijn
• Een competitieve en duurzame economie
• Meer mensen aan de slag, in meer werkbare jobs en in gemiddeld
langere loopbanen
• Levenskwaliteit van een hoog niveau
• Een efficiënt en doeltreffend bestuur
• Actoren: alle maatschappelijke actoren
• bedrijven, middenveld, private gezinnen, overheden
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 2

3. Renaissance van coöperatief ondernemen:
erkenning
Internationale erkenning
– 2012 VN Jaar van de Coöperatie
– ILO (2002) Aanbeveling No. 193 Promotion of Cooperatives Recommendation
– European Commission
• COM(2004)18
• Greenbook on CSR (18 Juli 2001)
Nationale wetten en beleidsmaatregelen om de ontwikkeling van coöperaties te
ondersteunen
– Vlaanderen: Aktieplan Coöperatief Ondernemen (2011) Aktieplan Coöperatie in de
Land- en Tuinbouw (2005)
– Italië: Wet op de Sociale Coöperaties (1991)
– Frankrijk: Sociétés Coopératives d’Intérêt Collectif (2002)
– Québec: Solidarity Co-operatives (2007), Co-operative Investment Plan (sinds
1985)
– Canada: Co-operative Development Initiative (Canada, since 2003), Policy forum on
Co-operatives (2010)
– …
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 3

4. Coöperaties wereldwijd
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 4

5. Coöperatief ondernemen wereldwijd
• Traditioneel en wereldwijd sterk in
– Financiële sector
– Verzekeringen
– Landbouw
• In sommige landen ook sterk in
– Retail (bv. UK, Zwitserland, Denemarken,…)
– Huisvesting (bv. Canada, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Zweden, Noorwegen,…)
– Energie, water, nutsvoorzieningen (bv. Finland, USA,…)
– Uitvaart (bv. in Nederland, UK, Canada,…)
• Nieuwere sectoren:
– Kinderopvang (bv. in Zweden, Italië, Frankrijk,…)
– Zorg (bv. in Italië, Japan, USA, Brazilië, Canada, Finland, UK…) (ESCOOP eerste
SCE in de zorg)
– Duurzame productie en consumptie
– …
Opkomend in heel wat traditionele verzorgingsstaten – o.m. NL en BE
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 5

6. Renaissance van coöperatief ondernemen:
op het terrein
– Vlaanderen
• Bestaande coöperaties herontdekken coöperatieve identiteit
• Groeiende initiatieven op vlak van
– consumptie en productie van (duurzame) energie en nutsvoorzieningen,
– wonen (gezamenlijk bouwen, groepswonen, investeren in aangepast wonen,…)
– zorg,
– kinderopvang,
– ...
• Vaak op initiatief van het lokale middenveld, maar vaak ook op initiatief van
losse verbanden van particuliere burgers.
• Ondersteund door Vlaamse overheid
– Onderzoek
– Eerstelijnsinformatie: www.cooperatiefvlaanderen.be
– Studiedagen/events/workshops…
– Pilootprojecten
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 6

7. Coöperatief ondernemen is…
Een manier van ondernemen (zie verder)
in economische leden organisaties
om hiermee gezamenlijk behoeften te bevredigen en voordelen te
realiseren
die ze afzonderlijk niet of niet in dezelfde mate zouden kunnen
bevredigen of realiseren
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 7

8. Coöperatieve principes
• “De manier van ondernemen”
Cfr. de principes van de ICA (1995), de International Co-operative Alliance
• Vrijwillig en open lidmaatschap
• Democratische controle door de leden
• Economische participatie door de leden
• Autonomie en onafhankelijkheid
• Onderwijs, vorming en informatieverstrekking
• Coöperatie tussen coöperaties
• Zorg voor de gemeenschap
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 8

9. Coöperaties zijn ledenorganisaties
Types bijdragen: Types leden:
- coop. aandeel - Consumenten
- ledenbijdrage - Producenten
- prijs voor - Werknemers
gdn/diensten - Lokale
- arbeid (betaald, gemeenschap
vrijwillig) - multiple
- inbreng in
natura
- giften
Voordelen:
- Beschikbare gdn/diensten tegen
goede prijs-kwaliteitsverhouding
- coöperatieve teruggave a rato
van transacties
- coöperatief dividend
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 9

10. Kapitaalsvorming
Alle coöperaties:
dragen leden bij tot kapitaalsopbouw door transacties met de
coöperatie – inhouding van ‘winst’, reserve-opbouw: maatschappelijk
kapitaal
Coöperaties van het Coöperatieve vennootschappen op
verenigingstype: aandelen:
coöperatieve aandeelhouders
hier kunnen stakeholders lage
hebben een inbreng in het kapitaal
interestleningen aanbieden (aandeel)
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 10

11. Case studies
Vlaamse cases Internationale cases
Ecopower SPES (Italië)
Ecopuur Progetto92 (Italië)
Limburg Wind CopeHope (Finland)
Lilith Eno Energy Cooperative (Finland)
Landelijk Dienstencoöperatief Sunshine Care (UK)
Duwolim Redditch Co-operative Homes (UK)
Wonen Co-operative Development Services (UK)
E.MM.A JAG (Zweden)
Inclusie Invest HSB Riksförbund (Zweden)
Gijselinckx, C., A. Coates & P. Deneffe (2011), Coöperatieve antwoorden op maatschappelijke uitdagingen.
Leuven: HIVA – KU Leuven i.s.m. UALS
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie
11

12. 9 inzichten uit 2 x 9 cases
1 Efficiëntie in coöperaties
– Coöperaties zijn organisaties die volgens een bedrijfseconomische logica
worden geleid ten dienste van hun leden
– Efficiëntie met als doel een optimale prijs-kwaliteitsverhouding voor leden
– Efficiëntie door
• Schaalvoordelen en marktmacht
• Welwillend kapitaal
• Eigen vermogen door winstinhouding
• Giften en subsidies (non profit coöperaties met ‘asset lock’)
• Vrijwillige inbreng van leden
• Lager personeelsverloop
• Lagere loonspanning
• Horizontalere arbeidsorganisatie
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 12

13. 9 inzichten uit 2 x 9 cases
2 Coöperaties zijn ledenorganisaties waarbij verschillende
‘bijdragen’ erkend worden als toegang tot lidmaatschap
– In coöperatieve vennootschappen: lid=gebruiker=aandeelhouder
• Verschillende aandeelhouderscategorieën – verschillende draagkracht
• Bijdrage of prijs voor diensten
– In modellen voor maatschappelijke dienstverlening:
• Ledenbijdrage of prijs voor diensten
• Betaalde of onbetaalde arbeid
• Donaties
• Lage rente- / renteloze / achtergestelde lening
• Inbreng van roerende of onroerende goederen
• Inbreng in natura
• Verschillende aandeelhouderscategorieën – verschillende draagkracht
• Bijdrage of prijs voor diensten
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 13

14. 9 lessen uit 2 x 9 cases
3 Non-profit of not-for-profit karakter
– Winst (surplus) als middel, niet als doel
– Doel
• beschikbare gdn/diensten tegen goede prijs-kwaliteitsverhouding
• jobs tegen goede arbeidsvoorwaarden
– Coöperatief kapitaal is goedkoper dan extern
• Aandeelhouders hebben directe gebruiksrelatie
• Of zijn persoonlijk of maatschappelijk betrokken bij doel coöperatie
• Opbouw door inhouding winst
– Welwillend kapitaal
• Lage tot zero return on investment wordt aanvaard
• Op coöperatieve aandelen of verstrekte leningen
– Lange termijn investering
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 14

15. 9 lessen uit 2 x 9 lessen
4 Coöperatie werkt ‘empowerend’
– Vacuüm aan dienstverlening invullen
– Vorming van leden en participatie van leden
• Ook van kansengroepen
• Aanscherpen en ontwikkelen vaardigheden
– Financiële verankering in lokale gemeenschap
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 15

16. 9 lessen uit 2 x 9 cases
5 Coöperatie is een manier om economische democratie te
realiseren
– Leden participeren in besluitvorming
– Stemrecht losgekoppeld van financiële inbreng
• Stemrecht a rato van inbreng, maar beperking van stemmen
• Eén man – één stem, met correctiemechanismen
– Transparante informatie aan leden via verschillende communicatiekanalen
– Tevredenheidsmetingen
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 16

17. 9 lessen uit 2 x 9 cases
6 Coöperatie tussen coöperaties werkt versterkend
– Tweedegraadscoöperaties
– Consortia
– Coöperatieve ontwikkelingsagentschappen
– Coöperatieve fondsen voor (sociaal) coöperatief ondernemerschap
– Financiële en professionele ondersteuning
– Versterking van werking van leden-coöperaties
– Coöperatief ondernemen in het kwadraat
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 17

18. 9 lessen uit 2 x 9 cases
7 Coöperatie voor een hoge kwaliteit van de arbeid
– Verloning
– Vorming en opleiding
– Afstemming op waarden van de coöperatie
– Meer horizontale arbeidsdeling
– Ondersteuning door leden-cliënten/-consumenten
– Onderzoek toont aan: hogere arbeidstevredenheid en lager
personeelsverloop in sociale coöperaties
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 18

19. 9 lessen uit 2 x 9 cases
8 Coöperatie voor een hoge kwaliteit van de dienstverlening
– Dienstverlening is alpha en omega van de coöperatie (hier draait het om)
– Gemotiveerde medewerkers
– Co-productie door leden
– Vrijwillige inzet
– Onderzoek toont aan: hoge tevredenheid cliënten/klanten en hoge kwaliteit
van dienstverlening in sociale coöperaties
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 19

20. 9 lessen uit 2 x 9 cases
9 Overheden zijn partners
– Coöperaties in zorg en sociale dienstverlening kunnen niet zonder steun
van overheden
– Overheden zijn stakeholders
• Kopen diensten aan / besteden diensten uit
• Oefenen controle uit op dienstverlening
• Financieren via directe betalingen of subsidies
• Stellen gebouwen/gronden ter beschikking
– Fiscale en sociale gunstmaatregelen
– Giften en vrijwilligerswerk mogelijk in coöperaties met asset lock en sociaal
doel
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 20

21. Bronnen
Gijselinckx Caroline (2012), ‘Co-operative answers to societal challenges. 9 insights from 2 x 9 cases’
pp. 403-418 in: Brassard, M.-J. & E. Molina (eds), The amazing power of cooperatives. Texts selected
from the international call for proposals. Québec: International Summit of Cooperatives
(www.sommetinter2012.coop/site/summit-program/scientific-articles-selected).
Gijselinckx Caroline, Coates Astrid & Deneffe Pauline (2011), Coöperatieve antwoorden op
maatschappelijke uitdagingen. Onderzoeks-rapport in opdracht van het VIONA-programma, beheerd
door het Departement Werk en Sociale Economie. Leuven: HIVA - KU Leuven i.s.m. Universiteit
Antwerpen Law Research School (www.hiva.be)
Gijselinckx Caroline (2011), Cooperatieve antwoorden op maatschappelijke uitdagingen: 9 inzichten uit
2 x 9 cases. E-note 11 van het Cera Steunpunt Coöperatief Ondernemen
(www.cooperatiefondernemen.be)
Jacobs, L. & Gijselinckx, C. (2011), Coöperaties in de zorg: waar economische en maatschappelijke
winst elkaar ontmoeten. Leuven: HIVA-KU Leuven i.s.m. Cera en CES-ULg.
Gijselinckx, C. & Van Opstal, W. (2010), ‘Coöperatief verantwoord ondernemen’ pp. 863-872 In: Galle,
R. (ed), Handboek Coöperatie. Convoy.
Gijselinckx, C. (2010), “Coöperatief management” Organisatieontwikkeling pp. 1-21 In: Castermans, G.,
C. Gijselinckx & N. Vallet (eds) (2010), Handboek Management in de Sociale Economie (losbladig).
Brussel: Politeia.
Gijselinckx, C. & P. Deneffe (2010), “Coöperatief ondernemen: werkbaar en weerbaar” De Gids op
Maatschappelijk Gebied, 101(7): 20-27.
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 21

22. Contact
Dr. Caroline GIJSELINCKX
Onderzoeksmanager Civiele Maatschappij, Sociaal en Coöperatief Ondernemen
HIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving
KU Leuven
Parkstraat 47
3000 Leuven
Belgium
Tel. 00 32 16 32 33 28 (rechtstreeks)
Tel. 00 32 16 32 31 35 (secretariaat)
E-mail: caroline.gijselinckx@kuleuven.be
www.hiva.be
Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coöperatie 22