http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N 22
საშინაო დავალების შემოწმება:
1. აქ განხილულია სავარაუდო ვარიანტები. თქვენ შეიძლება მოიყვანოთ სხვა
მაგალითები.
ა) CaCO3 + 2HClO4  Ca(ClO4)2 + H2O + CO2
MgSO3 + 2HI  MgI2 + H2O + SO2
Na2S + 2HMnO4  NaMnO4+ H2S
ბ) Cu + 2AgNO3  2Ag + Cu(NO3)2
Zn + PbCl2  ZnCl2 + Pb
Fe + Sn(NO3)2  Fe(NO3)2+ Sn
გ) 2KOH + Cu(NO3)2  2KNO3 + Cu(OH)2
ხ ხ ხ უ
Ba(OH)2 + K2SO4  2KOH + BaSO4
ხ ხ ხ უ
2NaOH + SnCl2  2NaCl + Sn(OH)2
ხ ხ ხ უ
დ) 2KI + Ag2SO4  K2SO4 + 2AgI
ხ მხ ხ უ
3BaCl2 + Al2(SO4)3  2AlCl3 + 3BaSO4
ხ ხ ხ უ
Na2CO3 + Fe(NO3)2  2NaNO3 + FeCO3
ხ ხ ხ უ
t0
ე) BaCO3BaO+CO2
t0
CaSO3CaO+SO2
2. მივიღოთ ყველა ხერხით:
ZnCl2
1. Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2
2. ZnO + 2HCl  ZnCl2 + H2O
3. Zn(OH)2 + 2HCl  ZnCl2 + 2H2O
4. ZnCO3 + 2HCl  ZnCl2 + H2O + CO2

2. ან ZnS + 2HCl  ZnCl2 + H2S
ან ZnSO3 + 2HCl  ZnCl2 + H2O + SO2 და ა.შ.
5. Zn + Cl2  ZnCl2
6. Zn + FeCl2  ZnCl2 + Fe
ან Zn + CuCl2  ZnCl2 + Cu და ა.შ.
7. –––––––
8. –––––––
9. –––––––
10. ZnSO4 + BaCl2  ZnCl2 + BaSO4
ხ ხ ხ უ
MgCl2
1. Mg + 2HCl  MgCl2 + H2
2. MgO + 2HCl  MgCl2 + H2O
3. Mg(OH)2 + 2HCl  MgCl2 + 2H2O
4. MgCO3 + 2HCl  MgCl2 + H2O + CO2
ან MgSO3 + 2HCl  MgCl2 + H2O + SO2 და ა.შ.
5. Mg + Cl2  MgCl2
6. Mg + FeCl2  MgCl2 + Fe
შეიძლება ასევე CoCl2, CuCl2 და Mg-ზე ნაკლებად აქტიური სხვა მეტალების
ქლორიდების გამოყენებაც.
7. –––––––
8. –––––––
9. Mg(OH)2 ამ რეაქციაში არ შედის.
10. MgSO4 + BaCl2  MgCl2 + BaSO4
ხ ხ ხ უ
Na2SO4
1. 2Na + H2SO4  Na2SO4 + H2
2. Na2O + H2SO4  Na2SO4 + H2O
3. 2NaOH + H2SO4  Na2SO4 + 2H2O
t0
4. 2NaCl + H2SO4  Na2SO4 + 2HCl
ან Na2SO3 + H2SO4  Na2SO4 + H2O + SO2 და ა.შ.
5. –––––––
6. 2Na + 2H2O2NaOH+H2
2NaOH+CuSO4Na2 SO4+Cu(OH)2
____________________________
2Na + 2H2O + CuSO4  Na2SO4 + Cu(OH)2 + H2
7. Na2O + SO3  Na2SO4
8. 2NaOH + SO3  Na2SO4 + H2O
9. 2NaOH + SnSO4  Na2SO4 + Sn(OH)2
ხ ხ ხ უ
შეიძლება გამოვიყენოთ აგრეთვე FeSO4, Fe2(SO4)3, ZnSO4, CuSO4 და ა.შ.
10. 2NaCl + Ag2SO4  Na2SO4 + 2AgCl
ხ მხ ხ უ

3. MgSO4
1. Mg + H2SO4  MgSO4 + H2
და ა.შ.
ანალოგიურადაა AlCl3, Al2(SO4)3-ის მიღების ხერხები.
CuCl2
1. Cu + HCl
არ მიმდინარეობს, რადგან Cu მეტალთა აქტივობის მწკრივში (H2)-ის
მარჯვნივაა მოთავსებული.
შემდეგ კი ჩვეულებრივად.
Hg(NO3)2
1. როგორც ავღნიშნეთ ამ ხერხს არ ვიხილავთ.
2. HgO + 2HNO3  Hg(NO3)2 + H2O
3. Hg(OH)2 + 2HNO3  Hg(NO3)2 + 2H2O
4. HgCO3 + 2HNO3  Hg(NO3)2 + H2O + CO2
5. –––––––
6. Hg + 2AuNO3  Hg(NO3)2 + 2Au
7. HgO + N2O5  Hg(NO3)2
8. Hg(OH)2 + N2O5  Hg(NO3)2 + H2O
9. –––––––
10. HgSO4 + Ba(NO3)2  Hg(NO3)2 + BaSO4
ხ ხ ხ უ
Ca3(PO4)2
1. 3Ca + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 3H2
2. 3CaO + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 3H2O
3. 3Ca(OH)2 + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 6H2O
4. 3CaCO3 + 2H3PO4  Ca3(PO4)2 + 3H2O + 3CO2
შეიძლება ასევე CaSO3 და CaS გამოყენებაც.
5. –––––––
6. ამ რეაქციას არ განვიხილავთ.
7. 3CaO + P2O5  Ca3(PO4)2
8. 3Ca(OH)2 + P2O5  Ca3(PO4)2 + 3H2O
9. 3Ca(OH)2 + 2Na3PO4  Ca3(PO4)2 + 6NaOH
მხ ხ უ ხ
10. 3CaCl2 + 2Na3PO4  Ca3(PO4)2 + 6NaCl
ხ ხ ხ უ
მე-9-ე და მე-10-ე რეაქციებში შეიძლება K3PO4- ის გამოყენებაც

4. მარილების ტიპები
აქამდე ჩვენ ვიხილავდით ე.წ. ნორმალურ მარილებს. ნორმალური მარილების
შემადგენლობაში მხოლოდ მეტალისა და მჟავას ნაშთის ატომები შედიან.
ნორმალურ მარილებს სხვაგვარად საშუალო მარილებსაც უწოდებენ.
არსებობენ მჟავა, ფუძე, ორმაგი, შერეული მარილებიც. გავეცნოთ თითოეულ
მათგანს.
მჟავა მარილები:
მჟავებს, რომელთა მოლეკულაში მეტალის ატომით ჩანაცვლების უნარის მქონე
წყალბადის ერთი ატომია – ერთფუძიანი მჟავა ქვია. სადაც ორი ასეთი ატომია –
ორფუძიანი, სადაც სამი ასეთი ატომია – სამფუძიანი.
ერთფუძიანი მჟავებია: HCl, HBr, HI, HNO3, HClO3, HMnO4 და ა.შ.
ორფუძიანი მჟავებია: H2SO4, H2SO3, H2CO3, H2CrO4 და ა.შ.
სამფუძიანი მჟავებია: H3BO3, H3PO4, H3AsO4 და ა.შ.
ორ და სამფუძიანი მჟავები ნორმალური მარილების გარდა მჟავა მარილებიც
წარმოქმნიან. მჟავა მარილების შემადგენლობაში გარდა მეტალის ატომებისა და
მჟავას ნაშთისა, წყალბადის ატომებიც შედიან.
მაგ: გოგირდმჟავას მოლეკულაში თუ ორივე წყალბადატომი ნატრიუმის
ატომებითაა ჩანაცვლებული მაშინ ნორმალური მარილი – ნატრიუმის სულფატი
მიიღება. ხოლო თუ ნატრიუმის ატომებით მხოლოდ ერთი წყალბადატომია
ჩანაცვლებული მიიღება მჟავა მარილი – ნატრიუმის ჰიდროსულფატი – NaHSO4
O O O
H O Na O Na O
S S S
H O H O Na O
O O O
გოგირდმჟავა ნატრიუმის ნატრიუმის სულფატი
(H2SO4) ჰიდროსულფატი (ნორმალური
(მჟავა მარილი) მარილი)
(NaHSO4) (Na2SO4)
თუ რეაგირებს 1 მოლი გოგირდმჟავა 2 მოლ ნატრიუმის ტუტესთან, მაშინ
მიიღება ნორმალური მარილი.
H2SO4 + 2NaOH  Na2SO4 + 2H2O
მაგრამ თუ 1 მოლი გოგიდრმჟავა 1 მოლ ნატრიუმის ტუტესთან რეაგირებს, მაშინ
მიიღება მჟავა მარილი.
H2SO4 + NaOH  NaHSO4 + H2O
ე.ი. მჟავა მარილები მჟავის არასრული განეიტრალების პროდუქტებია.
მჟავა მარილებს წარმოქმნის აგრეთვე სამფუძიანი მჟავებიც:

5. მაგ:
H O Na O
H O P O H O P O
H O H O
ფოსფორმჟავა მჟავა მარილი
(H3PO4) ნატრიუმის დიჰიდროფოსფატი
(NaH2PO4)
Na O Na O
Na O P O Na O P O
H O Na O
მჟავა მარილი ნორმალური მარილი
ნატრიუმის ნატრიუმის ფოსფატი
ჰიდროფოსფატი (Na3PO4)
(Na2HPO4)
ფოსფორმჟავას მარილები წარმოიქმნება შემდეგი გზით:
H3PO4 + 3NaOH  Na3PO4 + 3H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 3
H3PO4 + 2NaOH  Na2HPO4 + 2H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 2
H3PO4 + NaOH  NaH2PO4 + H2O n (H3PO4) : n (NaOH) = 1 : 1
მჟავა მარილების მიღება შეიძლება შესაბამის ნორმალურ (საშუალო) მარილებზე
მჟავის მოქმედებისას, მაგალითად:
Ca3(PO4)2 + H3PO4  3Ca(H2PO4) 2
Na2SO4 + H2SO4  2NaHSO4
Na2CO3 + H2O+ CO2  2NaHCO3 (H2O+ CO2 შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც
ნახშირმჟავა H2CO3)
მჟავა მარილების შემადგენლობაში თუ 1 ატომი წყალბადია სახელწოდებაში
ნორმალური მარილის სახელწოდებას ემატება წინსართი “ჰიდრო”, ორი წყალბადის
შემთხვევაში – ‘dihidro”.
cxadia, rom erTfuZian mJavebs mxolod normaluri marilebis
warmoqmna SeuZliaT. orfuZianebs - normaluris da mxolod erTi mJava
marilis, samfuZianebs ki – normaluris da ori mJava marilis.
ფუძე მარილები:
ფუძე მარილების შემადგენლობაში გარდა მეტალის და მჟავას ნაშთის ატომებისა
შედის ერთი ან რამდენიმე ჰიდროქსილის ჯგუფი.
მაგ:
OH
Ca
Cl
კალციუმის ქლორიდი მიიღება, როცა 1 მოლი კალციუმის ჰიდროქსიდი
რეაქციაში შედის 2 მოლ მარილმჟავასთან.
Ca(OH)2 + 2HCl  CaCl2 + 2H2O

6. ხოლო თუ 1 მოლი კალციუმის ჰიდროქსიდი რეაგირებს 1 მოლ მარილმჟავასთან
მიიღება კალციუმის ჰიდროქსოქლორიდი.
Ca(OH)2 + HCl  Ca(OH)Cl + H2O
ცხადია, რომ ფუძე მარილებს ვერ წარმოქმნის ერთვალენტიანი მეტალები. ფუძე
მარილებს ორ და სამვალენტიანი მეტალები წარმოქმნიან.
ფუძე მარილის შემადგენლობაში 1 ჰიდროქსიდის ჯგუფის შემცველობისას ფუძე
მარილის სახელწოდება იწარმოება ნორმალური მარილის სახელზე წინსართი
“ჰიდროქსო”-ს დამატებით. 2 ჰიდროქსიდის ჯგუფის შემცველობისას კი –
“დიჰიდროქსოს” დამატებით.
მაგ: AlCl3 Al(OH)Cl2 Al(OH)2Cl
ალუმინის ალუმინის ალუმინის
ქლორიდი ჰიდროქსო დიჰიდროქსო
(ნორმალური ქლორიდი ქლორიდი
მარილი) (ფუძე მარილი) (ფუძე მარილი)
ორმაგი და შერეული მარილები:
ორ და მეტფუძიანმა მჟავებმა შეიძლება წარმოქმნან ისეთი მარილები, რომლებიც
ერთი მჟავას ნაშთს და ორი სხვადასხვა მეტალის ატომებს შეიცავენ. ასეთი მარილები
ხშირად გვხვდება ბუნებაში.
მაგ: NaKSO4 NaKCO3
Na O O Na O
S C O
K O O K O
ნატრიუმკალიუმის ნარტიუმკალიუმის
სულფატი კარბონატი
NaAl(SO4)2
Na O O
S
O O
Al O
O
S
O O
ნატრიუმალუმინის სულფატი
ნატრიუმის შაბი
ორმაგი მარილები შეიძლება მივიღოთ შემდეგი გზით:

7. KOH + H2SO4  KHSO4 + H2O
KHSO4 + NaOH  KNaSO4 + H2O
შერეული მარილები ეწოდებათ ისეთ რთულ ნივთიერებებს, რომლებიც ერთი
მეტალის ატომისა და ორი სხვადასხვა მჟავას ნაშთისგან შედგებიან.
მაგ:
Cl
Ca
OCl
ეს მარილი ორი მჟავას ნაშთს შეიცავს:
HCl – Cl (I) ქლორიდი
HOCl – ClO (I) ჰიპოქლორიტი
ამიტომ აღნიშნულ მარილს კალციუმის ქლორიდ-ჰიპოქლორიტი ქვია.
ცხადია, რომ შერეულ მარილებს ორ და სამვალენტიანი მეტალები წარმოქმნიან.
საშინაო დავალება:
1. კალიუმის ტუტის და დარიშხანმჟავას (H3AsO4) მოქმედებით მივიღოთ
კალციუმის არსენატი, ჰიდროარსენატი და დიჰიდროარსენატი.
2. ალუმინის ჰიდროქსიდისა და აზოტმჟავას მოქმედებით მივიღოთ ალუმინის
ნიტრატი, ჰიდროქსონიტრატი და დიჰიდროქსონიტრატი.
3. მივიღოთ ყველა შესაძლო ხერხით:
Cu(NO3)2 (I ხერხი გამოვტოვოთ)
CuBr2, AlI3.