Όλες οι καπετάνισσες από το Κακοσούλι
όλες τηνΆρτα πέρασαν, τα Γιάννινα* τις πάνε,
σκλαβώθηκαν οι αρφανές*, σκλαβώθηκαν οι μαύρες*,
κι η Λένω δεν επέρασε, δεν την επήραν σκλάβα.
Μόν* πήρε δίπλα τα βουνά*, δίπλα τα κορφοβούνια,
σέρνει τουφέκι σισανέ* κι εγγλέζικα κουμπούρια,
έχει και στη μεσούλα της σπαθί μαλαματένιο.
Πέντε Τούρκοι την κυνηγούν, πέντε τζοχανταραίοι*.
«Τούρκοι, για μην παιδεύεστε, μην έρχεστε σιμά μου*,
σέρνω φουσέκια στην ποδιά και βόλια στις μπαλάσκες*.
— Κόρη, για ρίξε τ' άρματα, γλίτωσε τη ζωή σου.
— Τι λέτε, μωρ' παλιότουρκοι και σεις παλιοζαγάρια*;
Εγώ είμαι η Λένω Μπότσαρη, η αδερφή του Γιάννη,
και ζωντανή δεν πιάνουμαι εις των Τουρκών τα χέρια».
Δημοτικό τραγούδι
Της Λένως του Μπότσαρη
* τουφέκι σισανέ (ο σισανές): είδος τουφεκιού με
εξάγωνη κάννη * (οι) τζοχανταραίοι: οι επίλεκτοι
σωματοφύλακες * σιμά μου: κοντά μου * στις
μπαλάσκες (η μπαλάσκα): στις θήκες για τα
πυρομαχικά * παλιοζαγάρια (το παλιοζαγάρι):
παλιόσκυλα

• Να συγκρίνετε το ποίημα της Λένως Μπότσαρη (Ανθολόγιο, σελ. 190)
με αυτό για τον Κολοκοτρώνη.
Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των ηρώων;

Η Λένω μοιάζει με τον Κολοκοτρώνη. Είναι το ίδιο γενναία και το ίδιο
φιλόπατρις. Είναι ατρόμητη και δε διστάζει να δώσει και τη ζωή της για
την πατρίδα, όπως και ο Κολοκοτρώνης.
Η Λένω, σαν Σουλιώτισσα, πολέμησε γενναία στο Σέλτσο στο πλευρό του
αδελφού της Γιάννη. Αφού σκοτώθηκε ο Γιάννης, κατάφερε να φθάσει
κοντά στο θείο της Νίκζα,
που πολεμούσε κοντά
στον Αχελώο.
Πολεμώντας,
λοιπόν, η Λένω γενναία,
φόνευσε πολλούς
Τούρκους. Ακολούθως,
έχοντας
περικυκλωθεί από
πολλούς εχθρούς
έπεσε στο ποτάμι και
πνίγηκε, για
να μην πέσει στα χέρια
τους.

Επιλέξτε έναν ήρωα ή μια ηρωίδα της Επανάστασης του 1821 που
θαυμάζετε. Προσπαθήστε να περιέχει,
Γράψτε την περιγραφή του/της.
όσο το δυνατόν, περισσότερα στοιχεία τόσο από την εξωτερική
του/της εμφάνιση όσο κι από τον χαρακτήρα του/της.

Ο Ν. Πολίτης στη συλλογή του Εκλογαί από τα τραγούδια του ελλη-
νικού λαού (εκδόσεις Ε. Γ.Βαγιονάκη, Αθήνα, 1978) περιλαμβάνει και
το δημοτικό των «Κολοκοτρωναίων». Να το βρείτε και να το
απαγγείλετε στην τάξη σας.
Οι Κολοκοτρωναίοι ήταν από τις πιο παλιές οικογένειες κλεφτών του Μοριά
και τη δράση τους εξυμνούν πολλά κλέφτικα τραγούδια. Το παρακάτω
τραγούδι αναφέρεται ειδικότερα στα γεγονότα του 1806, όταν ο σουλτάνος
εξέδωσε φιρμάνι για την εξόντωση των κλεφτών της Πελοποννήσου και της
Στερεάς. Ύστερα από συνεχείς
αγώνες τριών μηνών και αφού
πολλοί σύντροφοί του σκοτώθηκαν
και οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν,
κατόρθωσε ο Θεόδωρος Κολοκο-
τρώνης να διαφύγει στη Ζάκυνθο
(Μάιος του 1806), όπου και κατα-
τάχθηκε στον αγγλικό στρατό.
https://www.efsyn.gr/

Των Κολοκοτρωναίων
Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά κι ο ήλιος στα λαγκάδια,
λάμπουν και τ' αλαφρά σπαθιά των Κολοκοτρωναίων,
πόχουν τ' ασήμια τα πολλά, τις ασημένιες πάλες,
τις πέντε αράδες τα κουμπιά, τις έξι τα τσαπράζια.
οπού δεν καταδέχονται της γης να την πατήσουν.
Καβάλα τρώνε το ψωμί, καβάλα πολεμάνε,
καβάλα πάν' στην εκκλησιά, καβάλα προσκυνάνε,
καβάλα παίρν' αντίδερο απ' του παπά το χέρι.
Φλωριά ρίχνουν στην Παναγιά, φλωριά ρίχνουν στους άγιους
και στον αφέντη το Χριστό τις ασημένιες πάλες.
«Χριστέ μας, βλόγα τα σπαθιά, βλόγα μας και τα χέρια».
Κι ο Θοδωράκης μίλησε, κι ο Θοδωράκης λέει:
Απόψ' είδα στον ύπνο μου, στην υπνοφαντασιά μου,
θολό ποτάμι πέρναγα και πέρα δεν εβγήκα.
Ελάτε να σκορπίσουμε, μπουλούκια να γενούμε.
Σύρε, Γιώργο μ', στον τόπο σου, Νικήτα στο Λοντάρι·
εγώ πάου στην Καρύταινα, πάου στους εδικούς μου,
ν' αφήκω τη διαθήκη μου και τες παραγγολές μου,
τι θα περάσω θάλασσα, στη Ζάκυνθο θα πάω».
Γιώργος: πρώτος εξάδελφος του
Κολοκοτρώνη.
Νικήτας: Σταματελόπουλος ή Νικηταράς.
Λοντάρι (Λεοντάρι), Καρύταινα: χωριά
της Αρκαδίας.
παραγγολές: παραγγελίες.

Διαβάστε στο Ανθολόγιο:
Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι,
του Δ. Σολωμού, σελ. 191.
Στο παρακάτω κείμενο του Δ. Σολωμού
περιγράφεται η τραγική θέση των
πολιορκημένων στο Μεσολόγγι, την ώρα
που το φυσικό περιβάλλον βρίσκεται
στην καλύτερη ώρα του. Είναι άνοιξη, η
ομορφιά κυριαρχεί παντού, ο τόπος
σφύζει από ζωή. Ο πόνος κάτω από
τέτοιες συνθήκες είναι αβάσταχτος. Δεν
είναι μόνο οι Τούρκοι που αντιμάχονται
τους σκελετωμένους ήρωες· και αυτή
ακόμη η φύση, με την ονειρεμένη
ομορφιά της, τους κάνει να αμφιταλα-
ντεύονται: να μείνουν και να πέσουν,
εκτελώντας το χρέος τους,
ή να προσπαθήσουν να φύγουν,
για να χαρούν τη γλύκα της ζωής;

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
κι όσ' άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ' άρματα σε κλειούνε*.
Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,
π' ολονυχτίς εσύσμιξε με τ' ουρανού τα κάλλη.
Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ' έφθασε μ' ασπούδα*,
έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
το σκουληκάκι βρίσκεται σ' ώρα γλυκιά κι εκείνο.
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·
η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.
Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει*:
«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».
Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι
ασπούδα: η βιασύνη, η γρηγοράδα
lΝα σχολιάσετε τον
τελευταίο στίχο.
lΜε ποιες λέξεις ή φράσεις
αποδίδονται οι ιδιότητες του
Απρίλη και με ποιες του
Έρωτα;
lΝα συγκρίνετε το
περιεχόμενο του
αποσπάσματος με τη φράση
«για δες καιρό που διάλεξε ο
χάρος να με πάρει», που
λέγεται ότι είπε ο Αθανάσιος
Διάκος, λίγο πριν πεθάνει,
άνοιξη κι αυτός.
lΠοιο τραγικό δίλημμα
βασανίζει τους
πολιορκημένους;
lΓνωρίζοντας από την
ιστορία την έξοδο και το
μαρτυρικό τέλος τους, πώς
κρίνετε την επιλογή τους;

Τι έγινε τελικά με το Μεσολόγγι;

Το Μεσολόγγι πολιορκήθηκε τρεις φορές από τους Τούρκους. Η Τρίτη
πολιορκία του ήταν ένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα της
Ελληνικής Επανάστασης. Έγινε από τις 25 Απριλίου 1825 έως τις 10
Απριλίου του 1826 οπότε και τερματίστηκε με την ηρωική έξοδο του
Μεσολογγίου. Πόσους μήνες έμειναν πολιορκημένοι οι Μεσολογγίτες;

Οι κάτοικοι έμειναν πολύ καιρό κλεισμένοι μέσα στην πόλη χωρίς να
μπορέσει ο Μιαούλης να λύσει και αυτή τη φορά τον αποκλεισμό.

Η πείνα πλέον ήταν τόσο μεγάλη που αναγκάστηκαν να τρώνει σκυλιά,
γάτες και ποντίκια, προκειμένου να αποφύγουν τον θάνατο.

Οι δυσβάστακτες συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων (λιμός, αρρώστιες κλπ.)
καθώς και η νέα αποτυχία του Μιαούλη να προσεγγίσει το Μεσολόγγι
προκάλεσαν απελπιστική κατάσταση μεταξύ των πολιορκημένων, οι οποίοι
δεν έβλεπαν πια άλλη λύση από την Έξοδο.

Έτσι τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826 οργάνωσαν τις δυνάμεις τους σε τρία
σώματα, υπό την αρχηγία του Νότη Μπότσαρη, Δημήτριου Μακρή και Κίτσου
Τζαβέλα· στο μέσο του τριγώνου που θα σχημάτιζαν αυτές οι δυνάμεις,
τοποθετήθηκαν τα γυναικόπαιδα.

Οι Τούρκοι όμως πληροφορήθηκαν τα σχέδιά τους και όταν οι Μεσολογγίτες
ξεκίνησαν στις δύο τα μεσάνυχτα την Έξοδο, αιφνιδιάστηκαν. Κάποιοι
κατάφεραν να γλιτώσουν.

Πολλοί αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην πόλη και εκεί σφαγιάστηκαν ενώ
άλλοι ανατινάχτηκαν στις πυριτιδαποθήκες.

Υπολογίζεται ότι εκείνη την ημέρα- Κυριακή των Βαΐων- πυρπολήθηκαν
2.000, άλλοι 3.000 σκοτώθηκαν από τους Τούρκους και άλλοι χίλιοι
αιχμαλωτίσθηκαν.

Η πολιορκία του
Μεσολογγίου έδωσε
έμπνευση στον Διονύσιο
Σολωμό να γράψει τους
"Ελεύθερους
Πολιορκημένους". «Οι
ελεύθεροι πολιορκημένοι»
είναι ένα από τα
σημαντικότερα ποιητικά έργα
του

Πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά,
(Μουσείο Καλών Τεχνών, Μπορντώ,
Γαλλία)
Τι πιστεύετε ότι παριστάνει
ο πίνακας;
Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου

Ο γέρος του Μοριά
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1770, Δευτέρα του
Πάσχα. Πατέρας του ήταν ο Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης και μάνα του η
Ζαμπέτα, το γένος Κωτσάκη από την Αλωνίσταινα. Κάτω από ένα δέντρο
στο Ραμοβούνι της Μεσσηνίας γέννησε η «Καπετάνισσα» τον Θόδωρο.
Όταν έδωσαν στον παππού,
γερο-Γιάννη Κολοκοτρώνη, τα συχαρίκια
για τη γέννηση του εγγονού, αυτός
αναστενάζοντας βαθιά είπε:
«Αυτό το παιδί θα παντρευτεί, θα κάνει
παιδιά κι εγγόνια και πάλι λευτεριά
δε θα δούμε». Δεν έβαζε με τον νου του
ότι αυτό το παιδί μπορεί να γεννήθηκε
ραγιάς, αλλά θα έφτανε στιγμή
που με το σπαθί του θα έπαιρνε
εκδίκηση για τον κατατρεγμό
της γενιάς του.

Σε ηλικία δεκαπέντε ετών ο Θεόδωρος
έγινε κλέφτης και αρματολός στην
επαρχία του Λιονταριού.
Αυτή την περίοδο έδειξε για πρώτη
φορά την παλικαριά του και το
έξυπνο μυαλό του.
Μετά από πέντε χρόνια, σε ηλικία
μόλις είκοσι ετών, παντρεύτηκε
την Αικατερίνη Καρούτσου.

Ο αγώνας του για την απελευθέρωση της πατρίδας μας είναι εντυπωσιακός.
Οργανώνει το πρώτο κλέφτικο σώμα, γίνεται μέλος της «Φιλικής
Εταιρείας» και κατηχητής της,

απελευθερώνει την Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου του 1821, πολιορκεί και
απελευθερώνει την Τρίπολη στις 26 Σεπτεμβρίου του 1821, καταλαμβάνει
τα Δερβενάκια, ανακόπτοντας την ορμητική πορεία του Δράμαλη,
καταλαμβάνει το Ναύπλιο και το φρούριο του Παλαμηδιού και
αναπτύσσει πολλά και πολύτιμα στρατηγικά σχέδια υπέρ του αγώνα.

Η Πελοποννησιακή Γερουσία τον ανακηρύσσει αρχιστράτηγο της Πελοπον-
νήσου. Μέχρι την 1η Φεβρουαρίου του 1843, που πεθαίνει, η δράση του ήταν
τόσο έντονη, που ο μύθος του Γέρου του Μοριά παραμένει ακόμα ζωντανός!

Οι πολιτικές διαφωνίες, αλλά και ο
εμφύλιος πόλεμος που ξεσπά στην
επαναστατημένη Ελλάδα, οδηγούν
τον Κολοκοτρώνη στη φυλακή δυο
φορές. Οι συνθήκες κράτησής του
στο Παλαμήδι είναι άθλιες και δεν
αρμόζουν καθόλου στον μεγάλο αυτό
ήρωα της επανάστασης. Ο Όθωνας
τον αποφυλακίζει
στις 27 Μαΐου του 1835.

Το κοφτερό στρατηγικό μυαλό, η εξυ-
πνάδα, η αφιλοκέρδεια, η βαθιά και ορ-
γανωμένη σκέψη, η αγνότητα του χα-
ρακτήρα, η γνήσια ελληνική καρδιά έ-
χουν κάνει τον Γέρο του Μοριά να ξε-
χωρίζει μέσα από τις σελίδες της ιστο-
ρίας του 1821. Δεν είναι απλώς ένας
αγωνιστής, στρατιωτικός ή πολιτικός,
είναι σύμβολο, είναι μορφή. Η ιστορία
της επανάστασης είναι και προσωπική
του. Δίδαξε με θάρρος πως η λευτεριά
και η ανεξαρτησία είναι αιτίες αγώνα
ασταμάτητου και διδάσκει ακόμα, όπως
φαίνεται στο βάθρο του ανδριάντα που
του έχουν στήσει έξω από την παλιά
Βουλή, όπου είναι χαραγμένα τα εξής:
Κ. Κυριακοπούλου – Χ. Κανελλοπούλου, 21 από το ’2Ι, Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα, 1998 (διασκευή)

• Χωρίστε το κείμενο σε παραγράφους και βάλτε τίτλους.
• Χρωματίστε με κόκκινο τα σημεία που δίνουν πληροφορίες για
τον τόπο όπου γίνονται τα γεγονότα και με πράσινο τα σημεία
που δίνουν πληροφορίες για τον χρόνο. Γράψτε το βιογραφικό του Κολοκο-
τρώνη. Μπορείτε να συμβουλευτείτε και τον πίνακα του βιβλίου σας,
σελ. 37, α΄ τεύχος.
• Χωριστείτε σε τέσσερις ομάδες. Η
πρώτη να γράψει το βιογραφικό του
Ρήγα Φεραίου, η δεύτερη της Λασκα-
ρίνας Μπουμπουλίνας, η τρίτη του Μακρυγιάννη
και η τέταρτη του Μάρκου Μπότσαρη και να τα
διαβάσετε στην τάξη.
Συχνά το άγαλμα του Κολοκοτρώνη, αλλά και
άλλων σπουδαίων προσώπων, βανδαλίζεται.
Ποια οι γνώμη σου;

• Η παραπάνω ιστορική γραμμή αναφέρεται σε κάποιες από τις σημαντικές
χρονολογίες της ζωής του μεγάλου αγωνιστή. Φτιάξτε τις ιστορικές γραμμές
για έναν ήρωα που θαυμάζετε από την αρχαία ελληνική ιστορία (π.χ. τον
Λεωνίδα ή τον Θεμιστοκλή), μια για τον Μ. Αλέξανδρο και μια για έναν
αυτοκράτορα από τη βυζαντινή ιστορία (π.χ. τον Ιουστινιανό). Μπορείτε να
τις εμπλουτίσετε με γεωγραφικούς χάρτες, φτιάχνοντας έτσι ένα μικρό
κεφάλαιο βιβλίου Ιστορίας! Χαρίστε το στους γονείς σας ή στη βιβλιοθήκη του
σχολείου.
• Επίσης, μπορείτε να φτιάξετε τη γραμμή με τα σημαντικά γεγονότα της
ζωής του παππού ή της γιαγιάς σας, να τη φιλοτεχνήσετε και να τους τη
χαρίσετε.
• Μπορείτε να σημειώνετε στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης σας τα
σημαντικά γεγονότα της
σχολικής ζωής.

O Λόρδος Βύρων ήταν σημαντικός Άγγλος ποιητής και σπουδαίος Φιλέλληνας. Έφυγε από
την πατρίδα του και ήρθε στο Μεσολόγγι για να βοηθήσει τους Έλληνες. Τελικά πέθανε στο
Μεσολόγγι από πυρετό.
Ο Ρήγας Φεραίος ήταν συγγραφέας και επαναστάτης. Έδωσε τη ζωή του για την πατρίδα.
Ο Ανδρέας Κάλβος ήταν ποιητής.

Διαβάστε στο Ανθολόγιο: [Είμαστε εις το «εμείς»], του Γ. Μακρυγιάννη, σελ. 202
Ένα πράμα μόνον με παρακίνησε κι εμένα
να γράψω ότι τούτην την πατρίδα την
έχομεν όλοι μαζί, και σοφοί κι αμαθείς και
πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και
στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι
άνθρωποι· όσοι αγωνιστήκαμεν, αναλόγως
ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ. Το λοιπόν
δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι
όλοι μαζί και να μην λέγει ούτε ο δυνατός
«εγώ» ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να
λέγει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστεί μόνος
του και φκιάσει ή χαλάσει, να λέγει «εγώ»·
όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και
φκιάνουν, τότε να λένε «εμείς». Είμαστε εις
το «εμείς» κι όχι εις το «εγώ». Και εις το
εξής να μάθομεν γνώση, αν θέλομεν να
φκιάσομεν χωριόν, να ζήσομεν όλοι μαζί.

Στις αρχές του Μαΐου του 1821 τέσσερα πλοία βρίσκονταν στο λιμάνι της
Μυκόνου. Περίμεναν τη διαταγή να ανοίξουν πανιά για την Τήνο, όπου είχε
αποφασιστεί η συγκέντρωση του στόλου του Αιγαίου με αρχηγό τον Τομπάζη.

Την ημέρα της αναχώρησης η Μύκονος έμοιαζε με πόλη που πανηγύριζε.
Όλος ο κόσμος είχε κατακλύσει τον χώρο του λιμανιού, που ήταν
καταστόλιστο με σημαίες και αψίδες από κλαδιά δάφνης και μυρτιάς.

Στο κέντρο του παλικάρια και κοπέλες είχαν πιαστεί σε χορό, που
τον συνόδευαν τραγούδια και πυροβολισμοί. Οι καμπάνες χτυπούσαν
χαρμόσυνα και οι παπάδες, τριγυρισμένοι από ψαλτάδες και εξαπτέρυγα,
έκαναν δεήσεις και ευλογούσαν τα πληρώματα.

Ξάφνου, στην πρόχειρη εξέδρα που είχε στηθεί για τους επισήμους, μια λεπτή
γυναικεία σιλουέτα ξεχώρισε και προχώρησε μπροστά. Μονομιάς σταμάτησαν
και βουβάθηκαν όλοι και ένας ομαδικός ψίθυρος άρχισε να σέρνεται ανάμεσα
στο πλήθος: «Η Μαντώ! Η Μαντώ!...».

Ντυμένη στα ολόλευκα, η Μαντώ, κρατώντας στο ένα της χέρι μια μικρή
σημαία και στο άλλο ένα μπουκέτο λουλούδια, γύρισε πρώτα κατά τους
συγκεντρωμένους και τους χαιρέτησε με μια βαθιά υπόκλιση. Στη στιγμή
ακούστηκε ο αντιχαιρετισμός με μια θύελλα από ζητωκραυγές και λογής
επευφημίες.

Ύστερα εκείνη, απευθυνόμενη
στους πολεμιστές μέσα στα πλοία,
σήκωσε ψηλά τη σημαία και με τη
μελωδική της φωνή είπε δυνατά:
– Λεβέντες της Μυκόνου! Η
Πατρίδα αγωνίζεται και σας καλεί
να τη βοηθήσετε. Ανταποκριθείτε
στη μεγάλη τιμή που σας γίνεται
και φανείτε άξιοι των
Σαλαμινομάχων προγόνων μας.
Δώστε μας τη χαρά και την
περηφάνια ότι και τα δικά μας
παλικάρια είναι σαν εκείνα που
πολεμούν αυτή την ώρα
τον εχθρό. Σας κατευοδώνουμε και
σας περιμένουμε νικητές.
Ελευθερία ή θάνατος! Εμπρός!

Τελειώνοντας έριξε στη θάλασσα την ανθοδέσμη που κρατούσε και μαζί
με τους πρόκριτους κατευθύνθηκε προς το αρχοντικό της, όπου είχε
προγραμματιστεί μαζί τους μια νέα σύσκεψη.

Το θέμα που θα συζητούσαν ήταν η ασφάλεια του νησιού. Αυτό όμως απαι-
τούσε μεγάλα χρηματικά ποσά, που η εξοικονόμησή τους φαινόταν δύσκολη.
Στέκονταν όλοι σκεφτικοί και αμήχανοι, μέχρι τη στιγμή που σηκώθηκε η Μα-
ντώ για να δώσει λύση στο πρόβλημα και να καταπλήξει όλους λέγοντας:

– Πατριώτες! Μπήκα στην
Επανάσταση αποφασισμένη
να της δώσω ό,τι έχω. Ξέρετε
πως είμαι πλούσια. Σας
δηλώνω λοιπόν ότι από
σήμερα τα πλούτη μου δεν
είναι δικά μου. Είναι της
Πατρίδας! Θα τα ξοδέψω όλα
για την ελευθερία της. Κι όταν
πια δε θα μου έχει μείνει
τίποτε, θα πάω μ’ αυτούς που
πολεμούν τον εχθρό να δώσω
και τη ζωή μου!

Πήγε ύστερα αργά στο γραφείο της, τράβηξε ένα σακουλάκι γεμάτο χρυσά
νομίσματα και το ακούμπησε μπροστά στους πρόκριτους.
– Ορίστε, είπε. Πάρτε όσα χρειάζονται για τα έξοδα των φρουρών και στείλτε
αμέσως ανθρώπους μ’ ένα καΐκι στον Πειραιά να αγοράσουν όπλα, που
έμαθα πως έχουν φέρει πλοία από την Ευρώπη.

Οι πρόκριτοι έμειναν για λίγο άφωνοι και ακίνητοι, σαν να τους είχε
χτυπήσει κεραυνός. Μόλις συνήλθαν, σηκώθηκαν και, χλωμοί από
την έκπληξη και τη συγκίνηση, της έσφιξαν ένας ένας το χέρι.

– Αρχηγός της φρουράς εσύ! της
φώναξαν
ύστερα μ’ ένα στόμα.
– Σας ευχαριστώ, είπε εκείνη και
έκλεισε τη
σύσκεψη με τη φοβερή φράση:
Και μην ξεχνάτε ότι τούτη η φωτιά
που άναψε στο Αιγαίο δε θα
σβήσει αν δεν κάψει ή τους
τυράννους μας ή εμάς!...
Πινακοθήκη των ηρώων του 1821, εκδ. Στρατίκη,
Αθήνα, 1996

Διαβάστε στο Ανθολόγιο: Ο μικρός μπουρλοτιέρης, της Γ. Γρηγοριάδου-Σουρέλη, σελ. 198.

Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη
Ο μικρός μπουρλοτιέρης
Το απόσπασμα αυτό είναι παρμένο από το μυθιστόρημα Ο μικρός μπουρλοτιέρης, που μας
μιλάει για το ναυτικό αγώνα, την περίοδο του μεγάλου ξεσηκωμού του 1821. Ο Λευτέρης, ένα
δεκατετράχρονο αγόρι, παίρνει μέρος κι αυτός, σαν μπουρλοτιέρης, πλάι στους μεγάλους
ναυάρχους Μιαούλη και Κανάρη. Στο κείμενο που ακολουθεί, ο καπετάν Μιαούλης έχει
καλέσει το Λευτέρη για να του ανακοινώσει κάτι πολύ σημαντικό.
Σιάζεται* λίγο ο Λευτέρης και ξεκινάει. Με τα μάτια ρωτάει το Μιαούλη τι
συμβαίνει, σαν φτάνει κοντά του.
— Γράμμα από τα γονικά σου, του λέει ο καπετάνιος.
Με λαχτάρα χουφτιάζει το παιδί το γράμμα, μα
σύγκαιρα* νιώθει πως ο καπετάνιος άλλο ήθελε να
του πει και τον φώναξε κοντά του.
— Θέλεις να ξαναδουλέψεις στα μπουρλότα; Τον
ρωτάει απότομα.
Ο Λευτέρης δεν προλαβαίνει να δώσει απόκριση και
ο καπετάνιος συνεχίζει:
— Μέχρι τα τώρα δεν είχαμε πολλά μπουρλότα,
μόλο που το 'δαμε τι αξίζουν. Από δω και πέρα δεν
πρόκειται να μας λείψουν, όμως δε γίνεται τίποτα,
σαν δεν έχει ο μπουρλοτιέρης καρδιά...

Σταμάτησε ο Μιαούλης, είδε το κύμα που 'παίζε με το καράβι.
— Ξέρεις πού έχουμε φτάσει, συνέχισε. Η Χίος καταστράφηκε από τους
Τούρκους. Έκαψαν την πολιτεία και τα χωριά. Μωρά, γυναίκες και γερόντοι
σφαχτήκανε σαν τα τραγιά· τα κορίτσια τα πήραν στα σκλαβοπάζαρα...
Ο Λευτέρης ανατριχιάζει ολόκληρος. Εδώ κι ένα μήνα νιώθει την ίδια
ανατριχίλα, όταν ακούει να μιλάνε για τη Χίο.
Είχαν χαθεί και οι δυο στη μαύρη εικόνα. Γέρασε, θαρρείς, στο λεπτό ο
καπετάνιος· τέτοιος πόνος ξεχύθηκε στο πρόσωπο του. Οι πλάτες του, στο
βάρος της συμφοράς, κύρτωσαν. «Και μεις;», ήταν σαν να ρωτούσε τον
εαυτό του.
— Και μεις; Ο στόλος μας αδυνάτισε. Βλέπεις, τρωγόμαστε μεταξύ μας...
Πρέπει όμως να χτυπήσουμε την
αρμάδα*.
— Πώς, αφού αδυνάτισε ο στόλος;
— Λέω να κάνουμε την αποκοτιά* με
τα μπουρλότα. Μ' αυτά θ' αγωνιστούμε...
Σταμάτησε για λίγο ο Μιαούλης. Τώρα
φαινόταν πως ζύγιαζε τα λόγια του.
— Είναι, ξέρεις, ένας λεβέντης, ένας
ήρωας.. Αυτός πέφτει στη φωτιά για
τη λευτεριά μας.

— Ποιος; Τον ξέρω;
— Τώρα πρωτομπαίνει στον αγώνα, αλλά τι να σου πω... Είναι παλικάρι,
άκου με μένα, λιοντάρι σωστό! Ένας άντρακλας, γεροδεμένος, βράχος...
Αγαπάει, λένε, να διαβάζει ιστορίες του Μεγαλέξαντρου. Νοικοκύρης είναι,
μα ο αγώνας για την Ελλάδα τον έκανε ν' αψηφήσει* σπιτικό, παιδί, γυναίκα,
και έγινε από τους πρώτους καπεταναίους που επαναστάτησαν.
0 Λευτέρης δεν κρατιέται πια.
— Μα ποιος είναι, πώς τονε λένε;
— Κωσταντή Κανάρη τον λένε, παιδί μου.
Θυμήσου καλά τούτο τ' όνομα. Όλη η
ρωμιοσύνη κάποτες θα πηγαίνει στεφάνια
στη μνήμη του...
Ο Λευτέρης ανατρίχιασε.
— Άσε με, καπετάνιε, να πάω μαζί του!
Ξαναδούλεψα στα μπουρλότα και τα ξέρω,
παρακάλεσε.
— Μη βιάζεσαι, παιδί μου, συνέχισε
μαλακωμένα ο κυρ Αντρέας. Σαν ξανοίγεσαι
με το μπουρλότο, ποτέ δεν είσαι σίγουρος
πως θα ξαναγυρίσεις πίσω...

Αν δειλιάζεις, δεν είναι ντροπή να το πεις· χρειάζεσαι κι αλλού. Ψωμωμένοι*
άντρες και δειλιάζουνε... Εσύ ακόμα μουστάκι δεν έβγαλες.
— Ξυρίστηκα κιόλας, καπετάνιε! Τον πληροφόρησε ο Λευτέρης.
— Κιόλας, μωρέ θεριό; Πού είναι τα γονικά σου να σε καμαρώσουν!...
Σοβαρεύτηκε γρήγορα και συνέχισε:
— Ακόμα είσαι μικρός. Έπρεπε να μαθαίνεις
ήσυχα τα γράμματά σου, να σκαρφαλώνεις στους
βράχους, να ρίχνεις πετονιές...
Να γελάς, μωρέ, έπρεπε...
Ο καπετάνιος συνέχισε, αλλά η φωνή του ήταν
τώρα θυμωμένη:
— ...και συ βλέπεις σκοτωμούς, ακούς αντίς για
τραγούδια μπάλες* να κελαηδάνε, μπαταριές* να
σφυρίζουν πλάι σου...
Αποκαμωμένος, με πικράδα στο πρόσωπο,
με το φέσι στα φρύδια, κάθισε στο σκαμνί ο
καπετάν Αντρέας. Ρούφηξε καπνό, τον πήγε στην
καρδιά του και μετά τον έβγαλε από τα
ρουθούνια του, που τρεμόπαιζαν.

— Θα 'ρθει μια μέρα, Λευτέρη, που τα παιδιά θα ζούνε ξένοιαστα. Εμείς
σκοτωνόμαστε για να 'ρθει καιρός που τα παιδιά θα χαίρονται τις
λαμπριάτικες μέρες, που δε θα σκιάζονται, γιατί δε θα 'ναι πια σκλάβοι...
Ο ναύαρχος είχε χαθεί στο όραμά του. Έβλεπε κιόλας τις μελλούμενες
λεύτερες γενιές. Ο αγέρας του κουβαλούσε, θαρρείς, τις φωνές τους, τις
πήγαινε μακριά, τις έκανε αντίλαλο...
Ο Λευτέρης είχε σκύψει και ακολουθούσε το όραμα του καπετάνιου.
Έμειναν αμίλητοι για λίγο και ύστερα ο Μιαούλης συνέχισε:
— Αυτός ο αγώνας θα τελειώσει κάποτες, παιδί μου. Μα ο άλλος θα
'ξακολουθάει πάντα...
— Ο αγώνας για το μέσα μας. Να, αυτό, τον
εαυτό μας πρέπει να κερδίσουμε! Σε μια
λεύτερη πατρίδα η σκλαβιά δεν έχει τόπο.
Και ο Τούρκος είναι καλύτερη σκλαβιά
μπροστά στη σκοτεινιασμένη ψυχή· και
σκλαβιά που φαίνεται και πολεμιέται...
Είναι γεμάτη πίκρα η καρδιά του καπετάνιου
από τις τελευταίες φαγωμάρες.
— Καπετάνιε...
Ο Μιαούλης σήκωσε τα μάτια και κοίταξε
το παιδί.

—Κάποτες έκανα όρκο στο νεκρό πατρι-
άρχη*, άρχισε ο Λευτέρης. Είπα πως ό,τι
μου ζητήσει ο αγώνας θα το δώσω. Και
τώρα κάνω όρκο, αν μ' αξιώσει ο Θεός και
δω τη λευτεριά στην πατρίδα, να δώσω
πάλι τον εαυτό μου για τούτο τον αγώνα
που μου λες, καπετάνιε. Για να γίνουν
χαρούμενα τα λευτερωμένα τα παιδιά μας
κι απ' αυτό το κακό... Καθώς τα 'λεγε
αυτά, έσφιγγε τις γροθιές του ο μικρός. Η
φωνή του έβγαινε καυτή, σχεδόν πύρινη,
και η ματιά του φεγγοβολούσε.
Ο Μιαούλης έστριψε βιαστικά το μουστάκι
του, φύσηξε με δύναμη τη μύτη του και
αγωνίστηκε να κρύψει κάποιο λυγμό.
Πουλιά φάνηκαν να έρχονται από μακριά.
— Τα χελιδόνια! Ήρθαν τα πρώτα
χελιδόνια!
Ο ναύαρχος ένιωσε ζέστη να πλημμυρίζει
την καρδιά του, ενώ ο Λευτέρης, χαμένος
σ' έκσταση*, κοίταζε το μήνυμα της
ελπίδας που ερχόταν στην πατρίδα από
τον ουρανό...

lΠοιο ήταν το όραμα του Μιαούλη;
lΚατά τη διάρκεια του Αγώνα του '21 αρκετές φορές οι Έλληνες δεν ήταν
μονοιασμένοι μεταξύ τους. Στη διχόνοια αναφέρεται κι ο Μιαούλης.
Ποια είναι η γνώμη σας;
lΑναφέρατε παραδείγματα ομόνοιας από
την ιστορία του τόπου μας.
lΒρείτε από τον Ύμνο εις την ελευθερίαν του
Διον. Σολωμού τις σχετικές
στροφές που ο ποιητής μιλάει για τη διχόνοια.
lΔιαβάστε και το απόσπασμα από τα
Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη
(σελ. 202, κείμενο «Είμαστε εις το "εμείς"»)
και κάντε τις απαραίτητες
συγκρίσεις. Ποια είναι η γνώμη σας;
lΤι εννοεί ο Μιαούλης, λέγοντας
«Ο αγώνας για το μέσα μας»;

Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ