http://tailieu.vncty.com

1. TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH
CHUYÊN NGÀNH KINH DOANH QUỐC TẾ
-------------
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:
HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG
CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY
Sinh viên thực hiện : Đinh Vũ Ngọc Anh
Lớp : Anh 3
Khoá : 45
Giáo viên hướng dẫn : TS. Trần Thị Kim Anh
Hà Nội, tháng 05/2010

2. MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................1
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN
LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC.......................4
1.1. Lý luận tổng quan về Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc............................................4
1.1.1 Các quan niệm về Tập đoàn kinh tế .......................................................4
1.1.2 Đặc điểm của Tập đoàn kinh tế Nhà nước.............................................7
1.1.3 Mô hình phát triển của Tập đoàn kinh tế Nhà nước............................10
1.1.4 Vai trò của Tập đoàn kinh tế Nhà nước...............................................13
1.2. Tổng quan về cơ chế quản lý tài chính.............................................................14
1.2.1 Quan điểm về cơ chế quản lý tài chính.................................................14
1.2.2 Nội dung của cơ chế quản lý tài chính.................................................15
1.2.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến cơ chế quản lý tài chính trong Tập
đoàn kinh tế Nhà nước..................................................................................31
1.2.4 Sự cần thiết phải hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính trong các Tập
đoàn kinh tế Nhà nước..................................................................................32
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG CÁC
TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM TỪ KHI CHUYỂN ĐỔI
ĐẾN NAY ............................................................................................................34
2.1 Quá trình hình thành và hoạt động của các Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc......34
2.1.1 Sự ra đời của các Tập đoàn kinh tế Nhà nước ở nước ta.....................34
2.1.2 Quá trình hoạt động của các Tập đoàn kinh tế Nhà nước từ khi chuyển
đổi đến nay ....................................................................................................36
2.2 Thực trạng cơ chế quản lý tại chính trong các Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc..49
2.2.1 Cơ chế huy động vốn ............................................................................49
2.2.2. Cơ chế quản lý sử dụng vốn và tài sản................................................61
2.2.3 Cơ chế quản lý và phân phối lợi nhuận ...............................................69

3. 2.2.4 Cơ chế kiểm soát tài chính....................................................................70
2.3. Đánh giá cơ chế quản lý tài chính trong các Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc.....73
2.3.1 Những kết quả đạt được .......................................................................73
2.3.2 Những mặt hạn chế..............................................................................74
CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH
TRONG CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM .................78
3.1 Kinh nghiệm quản lý cơ chế tài chính tại Trung Quốc....................................78
3.1.1 Mô hình Tập đoàn doanh nghiệp của Trung Quốc..............................78
3.1.2. Cơ chế quản lý tài chính của các Tập đoàn doanh nghiệp của Trung
Quốc ..............................................................................................................81
3.1.3 Bài học cho Việt Nam...........................................................................84
3.2 Quan điểm của Nhà nƣớc về xu hƣớng phát triển cơ chế quản lý tài chính
trong các Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc.....................................................................85
3.3. Giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính trong các Tập đoàn kinh tế
Nhà nƣớc ở Việt Nam...............................................................................................87
3.3.1. Đối với Nhà nước ................................................................................87
3.3.2. Đối với các Tập đoàn kinh tế Nhà nước..............................................91
3.3.3. Đối với các nhà quản lý của Tập đoàn kinh tế Nhà nước .................101
KẾT LUẬN........................................................................................................102
PHỤ LỤC...........................................................................................................103
TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................105

4. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CCQLTC : Cơ chế quản lý tài chính
CNXH : Chủ nghĩa xã hội
CPH : Cổ phần hoá
HĐQT : Hội đồng quản trị
HTĐL : Hạch toán độc lập
HTPT : Hạch toán phụ thuộc
NSNN : Ngân sách nhà nƣớc
SCIC : Tổng công ty đầu tƣ và kinh doanh vốn nhà nƣớc
TCT : Tổng công ty
TĐDN : Tập đoàn doanh nghiệp
TĐKTNN : Tập đoàn kinh tế nhà nƣớc
TNHH : Trách nhiệm hữu hạn
TSCĐ : Tài sản cố định
TSLĐ : Tài sản lƣu động
TTCK : Thị trƣờng chứng khoán
XHCN : Xã hội chủ nghĩa

5. DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: So sánh mô hình tổng công ty với........................................................35
Bảng 2.2: Quy mô doanh thu của các tập đoàn kinh tế nhà nước.......................38
Bảng 2.3: Lợi nhuận của các tập đoàn kinh tế nhà nước....................................39
Bảng 2.4 : Quy mô lực lượng lao động trong các TĐKTNN................................41
Bảng 2.5: Quy mô giao dịch của TTCK 4 năm gần đây.......................................50
Bảng 2.6: Kết quả hoạt động SXKD của các đơn vị thuộc tập đoàn Bưu chính
viễn thông sau khi thực hiện CPH (Đơn vị: Tỷ đồng)..........................................53
Bảng 2.7: Nợ tổ chức tín dụng trong nước của 7 TĐKTNN (không bao gồm TĐ
Bảo Việt)( tỷ đồng)................................................................................................56
Bảng 2.8: Quy mô vốn chủ sở hữu và vốn đầu tư Nhà nước tại các TĐKTNN...58
Bảng 2.9 : Hiệu suất sử dụng tài sản của các TĐKTNN .....................................67
Bảng 3.1: Bảng xếp loại điểm của các tiêu chí quyết định...................................97
Bảng 3.2: Tỷ lệ phần trăm phản ánh mức độ quan trọng của .............................98
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Doanh thu và nộp NSNN của tập đoàn PVN từ 2000-2009.............43
Biểu đồ 2.2: Thị phần điện thoại cố định trong nước ..........................................44
Biểu đồ 2.3: Thị phần thuê bao di động trên cả nước..........................................45
Biểu đồ 2.4: Thị phần thuê bao Internet băng rộng trong nước..........................45
Biểu đồ 2.5: Giải ngân ODA giai đoạn 2007 - 2009............................................61
Biểu đồ 2.6: Vốn kinh doanh bình quân cho một lao động (tỷ đồng/người)........61
Biểu đồ 2.7: Tỷ trọng vốn chủ sở hữu trên tổng nguồn vốn của 8 TĐKTNN ......66
Biểu đồ 2.8: ROA của 6 TĐKTNN năm 2008.......................................................68
Biểu đồ 2.9: ROE của 7 TĐKTNN năm 2008.......................................................75

6. DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Bốn yếu tố quyết định đến mô hình TĐKTNN....................................12
Sơ đồ 1.2: Cơ cấu tổ chức theo mô hình công ty mẹ- con....................................12
Sơ đồ 1.3: Cơ chế đầu tư đơn cấp trong các TĐKTNN ........................................24
Sơ đồ 1.4: Cơ chế đầu tư đa cấp trong các TĐKTNN ..........................................24
Sơ đồ 1.5: Cơ chế đầu tư hỗn hợp trong các TĐKTNN .......................................25
Sơ đồ1.6: Phân phối lợi nhuận ............................................................................29
Sơ đồ 2.1: Sơ đồ tổ chức của Viettel....................................................................47
Sơ đồ 2.2: Cơ cấu vốn nhà nước trong các tập đoàn kinh tế nhà nước...............64
Sơ đồ 2.3: Các tầng kiểm soát tài chính trong các TĐKTNN...............................72
Sơ đồ 3.1: Lộ trình tái cơ cấu cấu trúc trong các TĐKTNN ................................92
Sơ đồ 3.2: Các tầng kiểm soát tài chính trong các TĐKTNN.............................100

7. 1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Khủng hoảng tài chính 2008 đã qua đi nhƣng hậu quả mà nó đã và đang để
lại có tác động không hề nhỏ đến kinh tế toàn cầu. Các doanh nghiệp từ nhỏ đến
lớn, đa quốc gia, xuyên quốc gia đang nỗ lực hết sức để hạn chế, đẩy lùi tàn dƣ
của cuộc suy thoái đồng thời khôi phục và hƣng thịnh lại tiềm lực tài chính, sức
sản xuất và khả năng tiêu thụ hàng hóa của mình. Đây chính là lúc những yếu
kém bị lột tẩy và những thế mạnh chứng tỏ sức mạnh và nổi lên sau cơn khủng
hoảng. Vì vậy mà bên cạnh hàng loạt doanh nghiệp phá sản, nợ nần thì vẫn có
những doanh nghiệp tồn tại và phát triển. Các tập đoàn kinh tế (TĐKT) chính là
những ví dụ điển hình cho lập luận này. Bên cạnh General Motor tuyên bố phá
sản thì lại có những tập đoàn nhƣ Samsung (Hàn Quốc), IBM (Mỹ),
Mobil&Exxon (Mỹ)… vẫn gia tăng sản xuất và mở rộng quy mô.
Tại Việt Nam, các tập đoàn kinh tế nhà nƣớc (TĐKTNN) bắt đầu đƣợc
thành lập từ năm 1994 sau khi có quyết định số 91/TTg của Thủ tƣớng chính
phủ, quyết định chuyển đổi từ các tổng công ty 91. Trong suốt thời gian thành
lập đến nay, các TĐKTNN đã chứng tỏ đƣợc vai trò đối với kinh tế- xã hội của
đất nƣớc. Các TĐKT không chỉ có vai trò nòng cốt, xƣơng sống trong các lĩnh
vực trọng yếu của quốc gia mà còn có tầm ảnh hƣởng rất lớn vấn đề chính trị-
văn hoá- xã hội. Xác định đƣợc những vai trò to lớn của TĐKTNN, mục tiêu của
Đảng và Nhà nƣớc ta chính là phát triển mô hình TĐKT và hỗ trợ bằng chính
sách vĩ mô để giúp giảm thiểu những thiệt hại cho các tập đoàn sau cơn đại
khủng hoảng. Mô hình TĐKT có quy mô lớn, cơ cấu tổ chức đa dạng, phức hợp
nên đòi hỏi các tập đoàn phải có một cơ chế quản lý tài chính phù hợp và hiệu
quả với mình. Từ khi chuyển đổi, các TĐKTNN đã không ngừng cải cách cơ
chế quản lý tài chính sao cho phù hợp với bối cảnh kinh tế mới và nội lực của
bản thân. Tuy nhiên, dù đã nỗ lực hết sức nhƣng trong việc xây dựng và quản lý
cơ chế tài chính của các TĐKTNN còn nhiều bất cập và chƣa thực sự phù hợp.
Điều đó khiến cho các tập đoàn gặp nhiều khó khăn, mất cân bằng trong hoạt
động tài chính. Nghiên cứu những điểm mạnh và từ đó đƣa ra những giải pháp

8. 2
hoàn thiện cơ chế tài chính tại các TĐKTNN ở Việt Nam là một nhu cầu cấp
thiết nhằm thúc đẩy các TĐKTNN nói riêng và nền kinh tế của đất nƣớc nói
chung phát triển một cách ổn định và công bằng.
Từ những lí do trên, tác giả đã quyết định chọn đề tài “ Hoàn thiện cơ chế
quản lý tài chính trong các tập đoàn kinh tế nhà nƣớc ở Việt Nam hiện nay” làm
đề tài khóa luận.
2. Mục đích nghiên cứu
- Hệ thống hóa và hoàn thiện những nội dung cơ bản về mô hình TĐKTNN và
cơ chế quản lý tài chính thời kì hội nhập.
- Phân tích và đánh giá hoạt động của các TĐKTNN hiện nay trong việc hoàn
thiện cơ chế quản lý tài chính.
- Đƣa ra những giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế còn tồn tại và phát
triển những lối đi mới trong việc hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tƣợng nghiên cứu: mô hình TĐKT trên Thế giới và TĐKTNN tại Việt
Nam, nội dung và quá trình cải cách cơ chế quản lý tài chính của các
TĐKTNN Việt Nam
- Phạm vi nghiên cứu:
 Không gian: mô hình TĐKTNN ở Trung Quốc và Việt Nam
 Thời gian: Từ năm 1994 khi có quyết định 91/TTg đến nay (đặc biệt
là sau khi Việt Nam gia nhập WTO)
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có sử dụng một số phƣơng pháp nghiên
cứu sau:
 Phƣơng pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử.
 Phƣơng pháp thực nghiệm: Tác giả tự thu thập và tổng hợp các số
liệu, các sự kiện, thông tin tài chính của các TĐKTNN ở Việt Nam và
Trung Quốc.
 Phƣơng pháp phân tích thống kê, so sánh và bảng biểu, phƣơng pháp
quy nạp.

9. 3
5. Kết cấu khóa luận
Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, chữ viết tắt, bảng
biểu, mục lục, nội dung của khóa luận gồm ba chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận của việc hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính trong các
tập đoàn kinh tế nhà nước
Chương 2: Thực trạng cơ chế quản lý tài chính trong các tập đoàn kinh tế nhà
nước ở Việt Nam hiện nay
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính trong các tập đoàn kinh
tế nhà nước ở Việt Nam
Do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế nên nội dung của khoá
luận không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong quý thày cô thông cảm và
đóng góp ý kiến giúp khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn
Tiến sĩ Trần Thị Kim Anh và các thầy cô trong khoa Quản trị kinh doanh đã
nhiệt tình hƣớng dẫn và giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này.

10. 4
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI
CHÍNH TẠI CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC
1.1. Lý luận tổng quan về tập đoàn kinh tế nhà nƣớc
1.1.1 Các quan niệm về tập đoàn kinh tế
a. Quan niệm của thế giới
Xét về mặt lịch sử, TĐKT đã ra đời từ cách đây rất lâu khi mà có sự xuất hiện
của phát minh vĩ đại tiên phong cho nền công nghiệp thế giới đó là đầu máy tàu hỏa
chạy bằng hơi nƣớc. Các nhà tƣ bản cần một nguồn vốn lớn để xây dựng và phát
triển phát minh vĩ đại này, vì thế việc tích tụ, tập trung sản xuất và hợp tác nghiên
cứu, phát triển đã diễn ra mạnh mẽ vào những năm sau thế chiến thứ II hình thành
các tập đoàn tƣ bản lớn. Tuy nhiên, thuật ngữ “ tập đoàn kinh tế’’ mới thực sự đƣợc
ngƣời ta dùng đến vào những năm 60 của thế kỉ XX khi những Conglomerate đƣợc
hình thành từ những đơn vị kinh doanh trong các lĩnh vực khác nhau. Sau đó lan
rộng ra toàn thế giới và đến ngày nay, thuật ngữ này có những tên gọi khác nhau ở
các quốc gia khác nhau và vì thế mà quan niệm về TĐKT cũng có khác nhau đôi
chút.
Nếu các nƣớc phƣơng Tây dùng “group” hay “business group” để ám chỉ một
tổ hợp các công ty hay chi nhánh góp cổ phần chịu sự kiểm soát của công ty mẹ về
hoạt động sản xuất kinh doanh (SXKD) hay tài chính hoặc cả hai nhƣng cũng có thể
tham gia góp vốn hoặc kiểm soát các tổ hợp khác thì tại Nhật Bản dùng từ Keiretsu
(trƣớc đây gọi là Zaibatsu) làm tên gọi của TĐKT đƣợc giải thích nhƣ sau: Keiretsu
là một nhóm các doanh nghiệp độc lập về mặt pháp lý , nắm giữ cổ phần của nhau
và có mối quan hệ mât thiết về nguồn vốn, nguồn nhân lực, công nghệ, cung ứng
nguyên vật liệu, tiêu thụ sản phẩm hoặc tập đoàn bao gồm các công ty có sự liên kết
không chặt chẽ đƣợc tổ chức quanh một ngân hàng để phục vụ lợi ích mỗi bên. Còn
tại Trung Quốc, tập đoàn doanh nghiệp là một hình thức liên kết giữa các doanh
nghiệp bao gồm công ty mẹ và các doanh nghiệp thành viên ( bao gồm công ty con
và các doanh nghiệp liên kết khác), trong đó công ty mẹ giữ vai trò trung tâm kết
nối các công ty thành viên với nhau và các công ty liên kết phải có đầy đủ các

11. 5
quyền và nghĩa vụ của một pháp nhân độc lập. Về thực chất, các tập đoàn doanh
nghiệp của Trung Quốc có nhiều điểm khá tƣơng đồng với Keiretsu của Nhật Bản.
Tuy nhiên, điều khác biệt là quá trình hình thành nên các tập đoàn doanh nghiệp
mang đậm dấu ấn của Nhà nƣớc Trung Quốc, đặc biệt là sự can thiệp trong giai
đoạn đầu tiên cũng nhƣ các chính sách hỗ trợ và ƣu đãi sau này.
Bên cạnh các định nghĩa khác nhau của các quốc gia trên thế giới, các chuyên
gia kinh tế cũng đã nghiên cứu và đƣa ra một số định nghĩa về TĐKT nhƣ sau:
“TĐKT là một tập hợp các công ty hoạt động kinh doanh trên các thị trƣờng
khác nhau dƣới sự kiểm soát về tài chính hoặc quản trị chung, trong đó các thành
viên của chúng ràng buộc với nhau bằng các mối quan hệ tin cậy lẫn nhau trên cơ sở
sắc tộc hoặc bối cảnh thƣơng mại” (Leff, 1978); hay năm 1994, nhà kinh tế học
Mark Granovette (Mỹ) đã nghiên cứu và đƣa ra định nghĩa về TĐKT nhƣ sau:
“TĐKT dựa trên hoạt động cung ứng sản phẩm dịch vụ thông qua mối ràng buộc
trung gian, một mặt ngăn ngừa sự liên minh ngắn hạn ràng buộc đơn thuần giữa các
công ty, mặt khác ngăn ngừa một nhóm công ty sát nhập với nhau thành một tổ
chức duy nhất”.
Cho đến nay vẫn chƣa có một định nghĩa nào đƣợc coi là chuẩn mực, thống
nhất cho thuật ngữ “tập đoàn kinh tế” trên thế giới, nhƣng cho dù các định nghĩa ở
các quốc gia có khác nhau nhƣ thế nào đi chăng nữa thì những nét cơ bản về TĐKT
là khá thống nhất và có thể tập hợp thành một khái niệm chung về TĐKT nhƣ sau:
TĐKT là tập hợp các doang nghiệp, bao gồm công ty mẹ, các công ty con và
công ty liên kết hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau, thị trƣờng khác nhau có
mối quan hệ về vốn, tài chính, công nghệ, thông tin, đào tạo, trong đó các công ty
thành viên chịu sự kiểm soát về tài chính hoặc quản trị chung của công ty mẹ và
cùng thực hiện các hoạt động SXKD theo chiến lƣợc chung của tập đoàn.
b. Quan niệm của Việt Nam
Mặc dù có khá nhiều văn bản quy định về TĐKT nhƣ Nghị định 39/CP ngày
27/6/1999, quyết định chuyển đổi các Tổng công ty 91 số 91/QĐ-TTg ngày
7/3/1994, Luật Doanh nghiệp 2005 và gần đây nhất là Nghị định 101/2009/NĐ-CP
về thí điểm thành lập, tổ chức, hoạt động và quản lý tập đoàn kinh tế nhà nƣớc

12. 6
(TĐKTNN) của Chính phủ đã đƣợc ban hành ngày 5/11/2009 nhƣng tại Việt Nam
vẫn chƣa có một định nghĩa đƣợc coi là chuẩn mực cũng nhƣ các quy định cụ thể
nào về TĐKT. Tuy khung pháp lý xoay quanh hoạt động của các TĐKTNN lại
đƣợc quy định khá cụ thể tại Nghị định số 09/2009/NĐ-CP ngày 05/02/2009 do
Chính phủ ban hành về quy chế quản lý tài chính của công ty nhà nƣớc và quản lý
vốn nhà nƣớc đầu tƣ vào doanh nghiệp khác, trong đó Nghị định có định nghĩa về
TĐKTNN: “TĐKTNN là nhóm công ty có tư cách pháp nhân độc lập, đáp ứng các
điều kiện theo quy định của pháp luật và TĐKTNN không có tư cách pháp nhân độc
lập” nhƣng thuật ngữ “tập đoàn kinh tế” lại chỉ đƣợc đề cập chung chung.
Theo Luật doanh nghiệp Việt Nam năm 2005 thì loại hình TĐKT đƣợc xếp là
một thành phần trong nhóm công ty, cụ thể nhƣ sau: "Nhóm công ty là tập hợp các
công ty có mối quan hệ gắn bó lâu dài với nhau về lợi ích kinh tế, công nghệ thị
trường và các dịch vụ kinh doanh khác. Thành phần của nhóm công ty gồm có:
Công ty mẹ, công ty con, TĐKT, các hình thức khác."
Theo Viện nghiên cứu Quản lí Kinh tế Trung ƣơng CIEM thì:"Khái niệm
TĐKT đƣợc hiểu là một tổ hợp lớn các doanh nghiệp có tƣ cách pháp nhân hoạt
động trong một hay nhiều ngành khác nhau, có quan hệ về vốn, tài chính, công
nghệ, thông tin, đào tạo, nghiên cứu và các liên kết khác xuất phát từ lợi ích của các
bên tham gia. Trong mô hình này, "công ty mẹ" nắm quyền lãnh đạo, chi phối hoạt
động của "công ty con" về tài chính và chiến lƣợc phát triển."
Mặc dù chƣa thực sự hoàn thiện các hành lang pháp lý quy định về định nghĩa,
tƣ cách pháp nhân, phƣơng thức hoạt động cho các TĐKT nói chung nhƣ Trung
Quốc, nhƣng Đảng và Nhà nƣớc ta đã đặc biệt quan tâm tới mô hình TĐKTNN từ
rất sớm. Theo quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc nhiệm vụ cơ bản của các
TĐKTNN đó chính là xây dựng và phát triển mô hình TĐKT theo những đặc trƣng
cơ bản của TĐKTNN và phù hợp với nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN và
với điều kiện kinh tế của nƣớc ta, phát triển những ngành nghề, lĩnh vực kinh tế mũi
nhọn của cả nƣớc phục vụ cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Vì thế
những TĐKTNN có vốn nhà nƣớc rất mạnh do sự hỗ trợ của nhà nƣớc cả về vốn lẫn
các chính sách đầu tƣ khác. Bên cạnh đó, với xu hƣớng toàn cầu hóa và thƣơng mại

13. 7
hóa đang ngày càng lan rộng, Đảng ta cũng rất khuyến khích những TĐKT tƣ nhân
có vốn trong nƣớc hoặc nƣớc ngoài hoạt động bằng nhiều chính sách ƣu đãi khác.
Trong nội dung của khóa luận tác giả xin phép đƣợc đề cập đến các tập đoàn kinh tế
nhà nƣớc (viết tắt là TĐKTNN).
1.1.2 Đặc điểm của tập đoàn kinh tế nhà nước.
a. Đặc điểm về quy mô
Khi đã gọi là TĐKTNN thì có thể nói nôm na rằng đó là một tổ chức có sở hữu
nhà nƣớc với quy mô rất lớn không chỉ về vốn, số lƣợng lao động, doanh thu hàng
năm mà còn về phạm vi hoạt động.
Vốn: Vốn của TĐKTNN là rất lớn, đƣợc huy động từ nhiều kênh khác nhau,
qua đó các TĐKT tham gia vào nhiều kênh đầu tƣ khác nhau tạo một dòng vốn lƣu
chuyển lớn trong thị trƣờng vốn… Các TĐKT thƣờng huy động từ hai nguồn chính:
Một là tích lũy từ nội bộ nền kinh tế trong nƣớc mà chủ yếu là từ nhà nƣớc; Hai là
thu hút vốn đầu tƣ nƣớc ngoài qua các kênh hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), đầu
tƣ trực tiếp nƣớc ngoài (FDI), đầu tƣ gián tiếp nƣớc ngoài (FPI), hợp đồng hợp tác
kinh doanh… Những TĐKTNN tại Việt nam đƣợc chuyển đổi từ các Tổng công ty
(TCT) 91 cũ, có số vốn chủ yếu là của nhà nƣớc. Đến nay mặc dù đã và đang tiến
hành cổ phần hóa các TĐKTNN nhƣng Nhà nƣớc vẫn là một chủ sở hữu nắm giữ
phần lớn cổ phần của các tập đoàn.
Lao động: TĐKTNN không chỉ có số lƣợng rất lớn lao động mà chất lƣợng
lao động còn rất cao, đƣợc tuyển chọn và đào tạo kĩ lƣỡng.
Doanh thu: Nhƣ đã nói ở trên các TĐKTNN có tiềm lực rất lớn về vốn, nhờ
đó mà có thể đầu tƣ sản xuất, kinh doanh, mở rộng quy mô sản xuất và thâm nhập
các thị trƣờng mới, tận dụng đƣợc lợi thế chi phí về quy mô nên có thể nâng cao
năng suất lao động từ đó doanh thu tăng trƣởng một cách nhanh chóng và đạt những
con số khổng lồ thu đƣợc từ các kênh đầu tƣ khác nhau.
Phạm vi hoạt động: Phạm vi hoạt động của các TĐKTNN không chỉ trong
nƣớc mà còn trên toàn thế giới bằng rất nhiều hình thức khác nhau, phổ biến nhất
hiện nay là mua lại và sáp nhập, liên doanh, liên kết thành các công ty xuyên quốc
gia, đa quốc gia… Các TĐKTNN hoạt động trên toàn bộ phạm vi lãnh thổ của Việt

14. 8
Nam và hiện đang tiến hành các dự án thành lập các chi nhánh, công ty con ở nƣớc
ngoài.
b. Đặc điểm về ngành nghề kinh doanh
Đặc điểm nổi bật của các TĐKTNN đó là hoạt động đa ngành nghề trong
nhiều lĩnh vực kinh doanh chủ chốt trong nền kinh tế. Trong nền kinh tế thị trƣờng
hiện nay, với một tiềm lực tài chính và nhân lực rất mạnh cộng với sự khuyến khích
của Nhà nƣớc thì việc mở rộng phạm vi hoạt động và ngành nghề kinh doanh chủ
yếu là để phân tán rủi ro và tận dụng lợi thế chi phí giảm theo quy mô. Nhƣ tập
đoàn Petronas (Malaysia) bắt nguồn từ hoạt động trong lĩnh vực dầu khí rồi mở
rộng sang việc kinh doanh bất động sản, siêu thị, vui chơi, giải trí, đào tạo nguồn
nhân lực. Tại Việt Nam, những tập đoàn lớn nhƣ Tập đoàn điện lực Việt Nam
(EVN), Dầu khí Việt Nam (PVN), bƣu chính viễn thông (VNPT)… hầu nhƣ là độc
quyền trong những lĩnh vực kinh doanh chính nhƣ điện lực, dầu khí…
c. Đặc điểm về các hình thức liên kết
Hình thành từ khá lâu và phát triển ở nhiều nƣớc nên các hình thức liên kết của
TĐKT hiện nay rất đa dạng và có nhiều cách tiếp cận khác nhau.
- Nếu tiếp cận theo tiêu chí phƣơng thức hình thành và nguyên tắc tổ chức thì
TĐKT có các hình thức liên kết sau:
 Liên kết cứng: Liên kết này là hình thức biểu hiện sự thống nhất của các
công ty thành viên thành 1 tổ chức có mối quan hệ rất chặt chẽ và mất đi
hẳn tính độc lập về tài chính, sản xuất và thƣơng mại. TĐKT này đƣợc cấu
tạo dƣới dạng đa sở hữu theo kiểu công ty cổ phần với nhiều thành viên
đồng sở hữu. Liên kết này chủ yếu diễn ra ở những công ty hoạt động trong
cùng ngành, cùng chu kỳ sản xuất hay quy trình sản xuất để bổ sung đầu
vào cho nhau.
 Liên kết mềm: Liên kết này là hình thức biểu hiện sự thỏa thuận giữa các
công ty thành viên với nhau về quy mô sản xuất, hợp tác, nghiên cứu và
trao đổi bằng phát minh sáng chế kĩ thuật, quy định giá cả và thị trƣờng
tiêu thụ… mà trong đó các công ty thành viên vẫn không mất đi tính độc
lập về tài chính, sản xuất hay thƣơng mại. Họ thống nhất thành lập một Ban

15. 9
quản trị chung điều hành các hoạt động phối hợp của tập đoàn theo một
đƣờng lối chung.
 Holding Company: Là một công ty mẹ đƣợc hình thành trên cơ sở xác lập
thống nhất về tài chính và sự kiểm soát tài chính của công ty mẹ do các
công ty thành viên thỏa thuận và kí kết các hiệp định về tài chính. Đây là
hình thức tổng hợp đƣợc hai ƣu điểm của hai hình thức trên: công ty mẹ
chặt chẽ trong kiểm soát tài chính nhƣng lại nới lỏng kiểm soát trong các
hoạt động sản xuất, kinh doanh, thƣơng mại.
- Nếu tiếp cận theo tiêu chí nguồn gốc xuât xứ và tính chất đặc trƣng thì TĐKT
có những hình thức liên kết sau:
 Consortium: Xét về phƣơng diện ngôn ngữ, “Consortium” là một từ gốc
Latin có nghĩa là “đối tác, hiệp hội hoặc hội”, đƣợc sử dụng để chỉ sự tập
hợp của 2 hay nhiều thực thể nhằm mục đích tham gia vào một hoạt động
SXKD chung hoặc đóng góp nguồn lực vào quá trình SXKD để đạt đƣợc
mục tiêu chung. Khi tham gia vào một Consortium, các công ty vẫn giữ
nguyên tƣ cách pháp nhân độc lập của mình. Thông thƣờng, vai trò kiểm
soát của Consortium đối với các công ty thành viên chủ yếu giới hạn trong
các hoạt động chung của cả tập đoàn, đặc biệt là việc phân phối lợi nhuận.
Sự ra đời của một Consortium đƣợc xác lập trên cơ sở hợp đồng, trong đó
quy định rõ các quyền và nghĩa vụ của từng công ty thành viên tham gia
Consortium.
 Cartel: Cartel là một nhóm các nhà sản xuất độc lập có cùng mục đích là
tăng lợi nhuận chung bằng cách kiểm soát giá cả, hạn chế cung ứng hàng
hoá, hoặc các biện pháp hạn chế khác. Đặc trƣng tiêu biểu trong hoạt động
của Cartel là việc kiểm soát giá bán hàng hoá, dịch vụ nhƣng cũng có một
số Cartel đƣợc tổ chức nhằm kiểm soát giá mua nguyên vật liệu đầu vào.
Tại nhiều nƣớc, mặc dù bị cấm bởi luật chống phá giá (Antitrust law); tuy
nhiên, nhiều Cartel vẫn tiếp tục tồn tại trên phạm vi quốc gia và quốc tế,
dƣới hình thức ngầm hoặc công khai, chính thức hoặc không chính thức.

16. 10
Ngoài ra còn rất nhiều kiểu liên kết khác nhƣ Trust, Syndicate, Conglomerate,
Concern…
Tại Việt Nam hay dùng từ Holding Company hay Conglomerate để chỉ công ty
mẹ của một TĐKTNN.
1.1.3 Mô hình phát triển của tập đoàn kinh tế nhà nước
a. Nguyên tắc hình thành và phát triển của tập đoàn kinh tế nhà nước
Các doanh nghiệp muốn phát triển lên thành TĐTKNN cần phải hội tụ đủ các
điều kiện cần và đủ. Trong đó điều kiện cần là tuân thủ các nguyên tắc chung khi
tiến hành thành lập TĐKT:
- Chiến lƣợc phát triển phải phù hợp với chính sách và chiến lƣợc phát triển
kinh tế của nhà nƣớc nhằm thúc đẩy hoạt động của các TĐKTNN theo đúng
hƣớng.
- Kể từ khi Luật Cạnh tranh (2004) ra đời càng cho thấy quan điểm của Nhà
nƣớc trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN đó là khuyến khích cạnh
tranh lành mạnh, nghiêm cấm các hành vi hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí
độc quyền làm tổn hại đến các doanh nghiệp khác trên thị trƣờng. Khi tiến
hành mua lại, sáp nhập, liên doanh, liên kết thành TĐKTNN các doanh nghiệp
phải tuân thủ quy định này của luật Cạnh tranh (trừ một số tập đoàn đƣợc phép
hoạt động độc quyền dƣới sự bảo hộ của Nhà nƣớc trong các lĩnh vực trọng
yếu nhƣ dầu khí, điện lực, viễn thông).
- Việc hình thành và phát triển các TĐKTNN phải tuân theo nguyên tắc tự
nguyện của các công ty thành viên, không thể ép buộc bằng các mệnh lệnh
hành chính.
Theo kinh nghiệm của Trung Quốc, để tập đoàn hoạt động hiệu quả, việc hình
thành tập đoàn cần đảm bảo các điều kiện sau:
- Sản xuất phải đạt đến một trình độ xã hội hoá nhất định.
- Nền kinh tế thị trƣờng đạt trình độ nhất định và thiết lập cơ cấu thị trƣờng
vững chắc.
- Chính phủ phải ban hành tƣơng đối đầy đủ các quy định và chính sách liên
quan đến hình thành và phát triển tập đoàn.

17. 11
- Đáp ứng điều kiện bên trong của tập đoàn: quy mô vốn đăng ký của công ty
mẹ, tổng vốn đăng ký của cả tập đoàn, số lƣợng doanh nghiệp thành viên tối
thiểu, tƣ cách pháp nhân của các công ty thành viên.
- Điều kiện về nguồn nhân lực, bộ máy quản lý, trình độ khoa học- công nghệ.
Với bối cảnh kinh tế đang phục hồi sau khủng hoảng nhƣ hiện nay, việc xem
xét và cân nhắc những điều kiện trên càng hết sức quan trọng. Có thể tóm tắt thành
bốn điều kiện chính:
- Về quy mô sản xuất, trình độ tích tụ sản xuất: Mô hình TĐKTNN tại Việt
Nam muốn hoạt động hiệu quả phải rút kinh nghiệm từ mô hình tổng công ty 91,
nghĩa là trình độ sản xuất phải phát triển và số vốn góp phải đủ lớn (ít nhất là
12.000 tỷ đồng).
- Về mối quan hệ liên kết, cơ cấu quản lý: Mối quan hệ giữa công ty mẹ- công
ty con phải là mối quan hệ chặt chẽ, phân cấp rõ quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ
của công ty mẹ đối với công ty con và ngƣợc lại. Đồng thời phải tách bạch vai trò
của Hội đồng quản trị và Tổng giám đốc.
- Về môi trƣờng kinh doanh: Đây là yếu tố khách quan thuộc về nhà nƣớc.
Trong những năm vừa qua, nƣớc ta đã mở cửa thị trƣờng, là thành viên của WTO
và gần đây nhất là chủ tịch ASEAN, vì thế môi trƣờng kinh doanh tại Việt nam
ngày càng đƣợc đánh giá là hấp dẫn. Môi trƣờng pháp lý cần phải sửa đổi, bổ sung
để phù hợp với xu thế toàn cầu hóa nhƣ: các hàng rào thƣơng mại dần đƣợc rỡ bỏ,
các chính sách thƣơng mại thông thoáng hơn, hành lang pháp lý không còn cứng
nhắc nhƣ trƣớc.
- Về trình độ đội ngũ quản lý: nguồn nhân lực cấp cao phải đƣợc đào tạo,
thƣờng xuyên trau dồi và học hỏi kiến thức của các nƣớc bạn thì mới có thể vận
hành đƣợc bộ máy khổng lồ của một TĐKTNN. Nếu chỉ dựa trên 3 yếu tố trên mà
lơ là công tác đào tạo nguồn nhân lực thì TĐKTNN chỉ có “thế” chứ chƣa có “lực”.

18. 12
b. Cơ cấu tổ chức của tập đoàn kinh tế nhà nước
Sơ đồ 1.1: Bốn yếu tố quyết định đến mô hình TĐKTNN
Về cơ bản, mô hình TĐKTNN nhƣ thế nào đƣợc quyết định dựa trên bốn yếu
tố: mục tiêu, chiến lƣợc của tập đoàn, các quy định pháp luật về tập đoàn, môi
trƣờng kinh doanh và các đặc điểm của các đơn vị thành viên. Vì thế, cơ cấu tổ
chức của các TĐKT trên thế giới rất đa dạng. Do đặc trƣng cơ bản của một
TĐKTNN là thành phần kinh tế do Nhà nƣớc thành lập, hoạt động theo định hƣớng
của Nhà nƣớc cho nên TĐKTNN ở Việt Nam đi theo mô hình công ty mẹ- công ty
con.
Sơ đồ 1.2: Cơ cấu tổ chức theo mô hình công ty mẹ- con
Trong quan hệ giữa công y mẹ- công ty con, công ty mẹ có thể là chủ hoặc cổ
đông góp vốn vào công ty con hoặc không có mối quan hệ tài chính nào với công ty
con, còn công ty con có thể là:

19. 13
- Công ty cổ phần hoặc trách nhiệm hữu hạn (TNHH) có vốn góp của công ty
mẹ, có thể hoạt động trong hoặc ngoài nƣớc.
- Công ty TNHH một thành viên do công ty mẹ làm chủ.
- Công ty liên doanh với nƣớc ngoài, công ty mẹ nắm giữ quyền chi phối hoạt
động theo quy định của pháp luật về đầu tƣ nƣớc ngoài và điều lệ của công ty.
- Công ty con không có vốn góp, cổ phần của công ty mẹ nhƣng tự nguyện
chịu sự chi phối của công ty mẹ thông qua các hoạt động liên kết.
Ở Việt Nam, qua nghiên cứu và tham khảo kinh nghiệm từ các nƣớc trên thế
giới, Đảng và Nhà nƣớc nhận thấy mô hình công ty mẹ- công ty con trong các
TĐKTNN rất phù hợp với điều kiện và nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN ở
nƣớc ta.
1.1.4 Vai trò của TĐKTNN
Kể từ khi hình thành, TĐKTNN đã thể hiện rõ vai trò to lớn của mình không
chỉ đối với nền kinh tế mà còn có ảnh hƣởng tới văn hóa, chính trị, xã hội của một
quốc gia. Nhƣ đã đề cập ở phần 1.2, các TĐKTNN có vốn rất lớn, hoạt động trong
nhiều lĩnh vực nòng cốt và nắm giữ số lƣợng lao động lớn, vì thế vai trò và tầm ảnh
hƣởng của TĐKT tới một quốc gia là không hề nhỏ.
Thứ nhất, với tầm vóc của mình, các TĐKTNN đã huy động một số lƣợng lớn
nguồn lực dồi dào của xã hội, giải quyết đƣợc thực trạng thất nghiệp, đào tạo và
phát triển kỹ năng và nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý trong nền kinh tế thị
trƣờng định hƣớng XHCN thay thế những nếp nghĩ, nếp làm của đội ngũ quản lý
trong cơ chế quan liêu, bao cấp trƣớc kia, nâng cao đời sống và tay nghề cho ngƣời
lao động. Qua đó tạo lợi thế cạnh tranh về nguồn nhân lực của Việt Nam với các
nƣớc khác.
Thứ hai, TĐKTNN giữ vững vai trò trụ cột trong nền kinh tế, là công cụ điều
tiết vĩ mô của Nhà nƣớc và hội nhập kinh tế quốc tế, thúc đẩy quá trình toàn cầu hoá
và khu vực hóa nền kinh tế theo đúng sự chỉ đạo của Đảng và Nhà nƣớc.
Thứ ba, đầu tƣ mạnh vào công tác nghiên cứu và phát triển khoa học- công
nghệ, các TĐKTNN đã góp phần thúc đẩy sự phát triển của khoa học- công nghệ
của đất nƣớc trong quá trình hiện đại hóa, công nghiệp hóa. TĐKTNN bảo vệ nền

20. 14
sản xuất trong nƣớc, cạnh tranh với các công ty đa quốc gia, TĐKT lớn của các
nƣớc khác. Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nƣớc có thể thâm nhập vào
thị trƣờng quốc tế kể cả thị trƣờng các nƣớc phát triển.
Thứ tƣ, các TĐKTNN có tiềm lực rất lớn về tài chính, liên tục mở rộng quy
mô sản xuất, tận dụng đƣợc lợi thế chi phí theo quy mô từ đó nâng cao năng lực
cạnh tranh không chỉ của tập đoàn mà của cả quốc gia.
Thứ năm, trong giai đoạn phục hồi sau khủng hoảng, chính các TĐKTNN đã
tái cơ cấu và thúc đẩy quá trình tiêu thụ, xuất nhập khẩu hàng hóa làm tăng GDP
đồng thời cùng chung tay với chính phủ thực hiện các biện pháp kiềm chế lạm phát
giúp nền kinh tế đất nƣớc thoát khỏi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
1.2. Tổng quan về cơ chế quản lý tài chính
1.2.1 Quan điểm về cơ chế quản lý tài chính
Khi nói về CCQLTC trƣớc hết phải hiểu cơ chế là gì? Trong đại từ điển kinh tế
thị trƣờng có định nghĩa: “Cơ chế là tổng thể các phương pháp, các hình thức, các
công cụ được vận dụng để tác động lên một hệ thống như liên kết, điều hòa, phân
phối hoạt động giữa các bộ phận trong hệ thống để đạt được những mục tiêu cuối
cùng1
.” Có nghĩa là cơ chế là cách thức tiến hành lên một chủ thể để đạt đƣợc mục
tiêu mong muốn. Với cách nhận thức nhƣ vậy, tác giả đƣa ra định nghĩa về
CCQLTC nhƣ sau:
CCQLTC là tổng thể những phƣơng pháp, các hình thức, các công cụ đƣợc
vận dụng tác động lên hệ thống tài chính nhằm điều hòa, phân phối, liên kết các
nguồn lực một cách hiệu quả nhất giúp hoạt động của doanh nghiệp đƣợc duy trì và
phát triển.
CCQLTC bao gồm bốn nội dung: cơ chế huy động vốn, cơ chế quản lý và sử
dụng vốn và tài sản, cơ chế quản lý và phân phối lợi nhuận, cơ chế kiểm soát tài
chính.
- Cơ chế huy động vốn bao gồm phƣơng pháp, hình thức, công cụ huy động
nguồn vốn nhằm đáp ứng nhu cầu về vốn.
1
Nguyễn Hữu Quỳnh (1998), Đại từ điển kinh tế thị trƣờng,
Nxb Viện nghiên cứu và phổ biến tri thức bách khoa, tr.281

21. 15
- Cơ chế quản lý, sử dụng vốn và tài sản bao gồm các phƣơng pháp, hình thức
cân đối, phân phối và điều hòa sử dụng vốn và tài sản nhằm khai thác hiệu quả tối
đa trên chi phí tối thiểu.
- Cơ chế quản lý và phân phối lợi nhuận bao gồm các phƣơng pháp, các hình
thức quản lý lợi nhuận, phân phối và sử dụng kết quả kinh doanh, hình thành và sử
dụng các quỹ tập trung của doanh nghiệp.
- Cơ chế kiểm soát tài chính bao gồm các phƣơng pháp, hình thức và công cụ
nhằm kiểm soát các thông tin tài chính, kiểm soát số liệu về dự toán, quyết toán,
kiểm soát nội bộ.
Nƣớc ta có ban hành Nghị định số 199/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004 của
Chính phủ ban hành Quy chế quản lý tài chính của công ty nhà nƣớc và quản lý vốn
nhà nƣớc đầu tƣ vào doanh nghiệp khác và thông tƣ 72/2005/TT-BTC hƣớng dẫn
xây dựng Quy chế quản lý tài chính của công ty nhà nƣớc hoạt động theo mô hình
công ty mẹ - công ty con. Sau đó, vì điều kiện và bối cảnh kinh tế không còn phù
hợp để áp dụng hai văn bản trên, ngày 5/2/2009 Chính phủ ban hành Nghị định số
09/2009/NĐ-CP quy định mới về việc quản lý cơ chế tài chính của công ty nhà
nƣớc và quản lý vốn nhà nƣớc vào doanh nghiệp khác. Chứng tỏ CCQLTC đóng
một vai trò quyết định tới hoạt động của một doanh nghiệp càng quan trọng hơn đối
với một TĐKTNN. Có một cơ chế quản lý tài chính phù hợp với mô hình tập đoàn
là nền tảng để các tập đoàn phát huy hết sức mạnh tài chính, nguồn lực, công nghệ
của mình trong hoạt động SXKD và các hoạt động khác.
1.2.2 Nội dung của cơ chế quản lý tài chính
1.2.2.1 Cơ chế huy động vốn
Mục tiêu của công tác huy động và sử dụng vốn là không ngừng mở rộng quy
mô vốn và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn của TĐKT. Khi tập đoàn huy động vốn,
tùy vào nhu cầu bù đắp nguồn vốn nào mà tập đoàn quyết định huy động nguồn vốn
ngắn hạn hay dài hạn. Quyết định nguồn vốn dài hạn bao gồm những quyết định
xem tập đoàn nên huy động bao nhiêu vốn chủ sở hữu và bao nhiêu nợ vay, quyết
định xem loại vốn chủ sở hữu nào và loại nợ vay nào tập đoàn nên sử dụng và quyết
định khi nào nên huy động các nguồn vốn đó. Quyết định nguồn vốn ngắn hạn, về

22. 16
nguyên tắc chỉ nên đƣa ra khi tập đoàn cần đầu tƣ vào các tài sản lƣu động. Huy
động nguồn vốn ngắn hạn khi tập đoàn cần đầu tƣ vào tài sản lƣu động thời vụ gồm
có:
- Các khoản nợ phải trả ngƣời bán
- Các khoản ứng trƣớc của ngƣời mua
- Thuế và các khoản phải nộp cho nhà nƣớc
- Các khoản phải trả công nhân viên
- Các khoản phải trả khác
- Vay ngắn hạn từ ngân hàng
Hiện nay, có rất nhiều kênh huy động vốn cho các TĐKTNN cũng nhƣ là các
doanh nghiệp khác, có thể kể đến những hình thức huy động chủ yếu sau:
a. Thị trường chứng khoán
Trên thế giới, kênh huy động này đã phát triển từ rất lâu nhƣng tại Việt nam
mấy năm gần đây mới đƣợc các TĐKTNN sử dụng nhiều. Huy động vốn qua TTCK
có ƣu điểm là huy động nhanh chóng vốn nhàn dỗi từ các nhà đầu tƣ. Tuy nhiên,
hình thức huy động này chiếm một chi phí khá cao, thời gian tích lũy vốn lâu và có
nhiều rủi ro. Huy động vốn qua TTCK có thể qua các loại chứng khoán sau:
- Thƣơng phiếu: Thƣơng phiếu ra đời trên cơ sở quan hệ mua bán chịu giữa
các chủ thể trong nền kinh tế. Trong quá trình phát triển, thƣơng phiếu dần dần biến
đổi tính chất, từ một giấy chứng nhận nợ thông thƣờng đã trở thành một công cụ lƣu
thông tín dụng có thể thực hiện đƣợc chức năng phƣơng tiện lƣu thông và phƣơng
tiện thanh toán thay thế cho tiền mặt trong nền kinh tế. Thƣơng phiếu tồn tại dƣới 2
hình thức là hối phiếu và lệnh phiếu:
 Hối phiếu là chứng chỉ có giá do ngƣời bán chịu lập, là một mệnh lệnh đòi
tiền vô điều kiện, yêu cầu ngƣời mua khi nhìn thấy hối phiếu chịu trả một
số tiền xác định vào một thời gian và ở một địa điểm nhất định cho ngƣời
thụ hƣởng.
 Lệnh phiếu là chứng chỉ có giá do ngƣời mua chịu lập, cam kết trả một số
tiền xác định trong một thời gian và ở một địa điểm nhất định cho ngƣời
thụ hƣởng.

23. 17
- Trái phiếu công ty: Trái phiếu công ty là công cụ nợ dài hạn do công ty phát
hành nhằm huy động vốn dài hạn. Trên trái phiếu bao giờ cũng có ghi một số tiền
nhất định, gọi là mệnh giá của trái phiếu. Mệnh giá nói chung (face or par value) tức
là giá trị đƣợc công bố của tài sản. Trong trƣờng hợp trái phiếu, mệnh giá thƣờng
đƣợc công bố là 1.000USD hoặc 100.000 đồng nhƣ ở Việt Nam. Ngoài việc công
bố mệnh giá, ngƣời phát hành trái phiếu còn công bố lãi suất của trái phiếu. Lãi suất
của trái phiếu (coupon rate) tức là lãi suất mà ngƣời mua trái phiếu đƣợc hƣởng, nó
bằng lãi đƣợc hƣởng chia cho mệnh giá của trái phiếu. Thông qua phát hành trái
phiếu, doanh nghiệp có thể vay đƣợc từ thị trƣờng một khoản vốn khá lớn. Nhờ đó
tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sẽ cãi thiện đáng kể, tập đoàn sẽ
có thêm tiền để đầu tƣ, mở rộng hoạt động sản suất kinh doanh. Có rất nhiều loại
trái phiếu, đƣợc phân loại theo nhiều căn cứ:
 Căn cứ vào thứ tự ƣu tiên thanh toán: Trái phiếu cao cấp và trái phiếu thứ
cấp
 Căn cứ theo lãi suất coupon: lãi suất cố định, lãi suất thay đổi, lãi suất bằng
0.
 Liên quan đến việc hoàn trả gốc: trái phiếu có thể thu hồi trƣớc hạn, trái
phiế có thể bán trƣớc hạn cho nhà phát hành, trái phiếu chuyển đổi.
 Căn cứ theo tính chất đảm bảo: Bond (loại trái phiếu có tài sản đảm bảo) và
Denbenture (loại trái phiếu không có tài sản đảm bảo)
- Cổ phiếu: Khác với trái phiếu, cổ phiếu là chứng nhận góp vốn vào công ty
cổ phần. Nó là chứng khoán vốn, trong khi trái phiếu là chứng khoán nợ. Theo định
nghĩa của pháp luật doanh nghiệp thì: Cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần
phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần
của công ty đó2
. Cổ phiếu có thể ghi tên hoặc không ghi tên. Cổ phiếu còn đƣợc
chia thành cổ phiếu ƣu đãi và cổ phiếu phổ thông hay còn gọi là cổ phiếu thƣờng.
Cổ phiếu thƣờng đƣợc xem nhƣ là loại cổ phiếu có thu nhập không cố định. Cổ
2
Quốc hội khoá X,
Luật doanh nghiệp 2005, điều 85

24. 18
phiếu ƣu đãi bao gồm: Cổ phiếu ƣu đãi biểu quyết, Cổ phiếu ƣu đãi cổ tức, Cổ
phiếu ƣu đãi hoàn lại trong đó có cổ phiếu ƣu đãi cổ tức có thu nhập cố định.
 Phát hành cổ phiếu ƣu đãi cổ tức : Một TĐKTNN có thể chọn cách phát
hành cổ phiếu ƣu đãi cổ tức mới để huy động vốn. Những ngƣời mua các
cổ phiếu này đƣợc hƣởng mức cổ tức cố định hàng năm và sẽ đƣợc điều
chỉnh nếu mức chi trả cổ phiếu phổ thông cao hơn. Họ có quyền ƣu tiên
đặc biệt khi tập đoàn gặp phải khó khăn về tài chính. Nếu lợi nhuận bị hạn
chế thì chủ sở hữu cổ phiếu ƣu đãi cổ tức sẽ đƣợc nhận cổ tức sau trái chủ
nhƣng trƣớc chủ sở hữu bất kỳ loại cổ phiếu thƣờng nào.
 Chào bán cổ phiếu phổ thông: Nếu một TĐKTNN đang ở trong tình trạng
tài chính lành mạnh, nó có thể huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu
phổ thông của các công ty thành viên hay của chính tập đoàn. Thông
thƣờng, các ngân hàng đầu tƣ giúp các tập đoàn phát hành cổ phiếu, đồng ý
mua bất kỳ cổ phần mới nào đƣợc phát hành với mức giá đặt trƣớc nếu
công chúng từ chối mua cổ phiếu đó với mức giá tối thiểu nhất định. Việc
các cổ đông phổ thông có đƣợc nhận cổ tức sau khi kết thúc một niên độ kế
toán hay không còn phụ thuộc vào chính sách cổ tức của tập đoàn và quyết
định của hội đồng quản trị. Mặc dù ngƣời giữ cổ phiếu phổ thông có quyền
riêng bầu chọn hội đồng quản trị tập đoàn, nhƣng họ lại chƣa đƣợc nhận cổ
tức khi đến kỳ phân chia lợi nhuận nếu tập đoàn chƣa thanh toán tiền lãi
cho các trái chủ và cổ tức ƣu đãi cho những ngƣời nắm giữ cổ phiếu ƣu đãi
cổ tức.
Cơ hội huy động vốn bằng cổ phiếu trên thị trƣờng niêm yết phụ thuộc vào
quy mô vốn hóa của thị trƣờng, trong đó tốc độ thực hiện cổ phần hóa doanh nghiệp
và niêm yết cổ phiếu trên thị trƣờng đóng vai trò quyết định. Quy mô vốn hóa và số
lƣợng công ty niêm yết trên thị trƣờng thay đổi hàng ngày theo hƣớng càng tăng đã
mở ra cơ hội rất lớn cho các nhà đầu tƣ nói chung và cho hoạt động của doanh
nghiệp nói riêng. Tuy nhiên, số lƣợng tài khoản giao dịch và khối lƣợng vốn các
nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc đổ vào thị trƣờng cổ phiếu cũng tăng theo khiến cho
việc tìm kiếm cơ hội huy động vốn trở thành việc cạnh tranh gay gắt.

25. 19
b. Huy động vốn tín dụng
Đây là hình thức huy động vốn phổ biến hiện nay bởi thủ tục đơn giản hơn
hình thức huy động vốn qua TTCK và tiết kiệm chi phí tuy nhiên các TĐKTNN
thƣờng phải có một tài sản đảm bảo cho khoản tín dụng.
Tín dụng là một giao dịch về tài sản (tiền hoặc hàng hóa) giữa bên cho vay (
ngân hàng và các định chế tài chính khác) và bên đi vay (ở đây là các TĐKTNN),
trong đó bên cho vay chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn
nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc
và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán3
.
Giá trị hoàn trả thông thƣờng phải lớn hơn giá trị lúc cho vay, hay nói cách
khác là ngƣời đi vay phải trả thêm phần lãi ngoài phần gốc. Các TĐKTNN có thể
vay vốn từ các tổ chức khác nhau mà theo đó có các tên gọi khác nhau:
- Tín dụng nhà nƣớc: Tín dụng nhà nƣớc về thực chất có thể coi nhƣ một
khoản chi của ngân sách nhà nƣớc, vì cho vay theo lãi suất ƣu đãi, tức lãi suất cho
vay thƣờng thấp hơn lãi suất trên thị trƣờng tín dụng, nên Nhà nƣớc phải dành ra
một phần ngân sách trợ cấp bù lãi suất. Song tín dụng nhà nƣớc có những ƣu thế
riêng, phát triển hoạt động tín dụng nhà nƣớc là đi liền với giảm bao cấp về chi
ngân sách nhà nƣớc trong điều kiện ngân sách còn hạn hẹp, đồng thời nâng cao hơn
nữa trách nhiệm của ngƣời sử dụng vốn. Hiện tại, hoạt động tín dụng nhà nƣớc do
Quỹ hỗ trợ phát triển đảm nhận. Đây là một tổ chức tài chính nhà nƣớc thực hiện
việc tài trợ chính sách.
- Tín dụng Ngân hàng: Là khoản tín dụng đƣợc cấp bởi các ngân hàng thƣơng
mại. Căn cứ vào từng đặc điểm của tín dụng, có thể phân loại tín dụng nhƣ sau:
 Căn cứ vào mục đích sử dụng khoản tín dụng: cho vay bất động sản, cho
vay công nghiệp và thƣơng mại, cho vay nông nghiệp, cho vay các định
chế tài chính, cho vay cá nhân, cho thuê
 Căn cứ vào thời hạn cho vay: cho vay ngắn hạn (dƣới 1 năm), cho vay
trung hạn (từ 1-5 năm), cho vay dài hạn (từ 5 năm trở lên)
3
Học viện Ngân hàng (2001),
Giáo trình “Tín dụng Ngân hàng”, Nxb Thống kê, tr.20

26. 20
 Căn cứ vào mức độ tín nhiệm của khách hàng: cho vay không bảo đảm,
cho vay có bảo đảm
 Căn cứ vào phƣơng pháp hoàn trả: cho vay có thời hạn, cho vay không có
thời hạn cụ thể
 Căn cứ vào xuất xứ tín dụng: cho vay trực tiếp, cho vay gián tiếp
- Tín dụng từ các tổ chức phi ngân hàng và nguồn khác: Tổ chức tín dụng phi
ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện một số hoạt động ngân hàng
như là nội dung kinh doanh thường xuyên nhưng không được nhận tiền gửi không
kỳ hạn, không làm dịch vụ thanh toán4
. Tổ chức tín dụng phi ngân hàng gồm công
ty tài chính, công ty cho thuê tài chính và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng khác.
TĐKTNN có thể huy động vốn từ các tổ chức này với mức lãi suất có thể thấp hơn
lãi suất ngân hàng hoặc đƣợc hƣởng một số ƣu đãi khác vì các tổ chức tín dụng này
muốn tạo lợi thế cạnh tranh. Mặc dù vậy, đây là một kênh vay vốn còn khá mới mẻ
với các TĐKTNN ở Việt Nam.
c. Huy động nguồn vốn nội bộ
Vốn nội bộ luôn là nguồn vốn có sẵn nhƣng dàn trải, không thể huy động bất
cứ lúc nào vì thời điểm nhàn dỗi của khoản đầu tƣ là khác nhau. Tự tài trợ bằng
nguồn vốn nội bộ tuy không giải quyết đƣợc toàn bộ nhu cầu vốn của tập đoàn
nhƣng đƣợc coi là biện pháp chủ động và với chi phí thấp. Hình thức này đƣợc huy
động theo các cách sau:
- Cách 1: Thực hiện tái đầu tƣ từ khoản lợi nhuận giữ lại. Lợi nhuận thu đƣợc
đƣợc chia ra theo tỷ lệ nào đó và tiếp tục quay vòng vốn, làm tăng vốn chủ sở hữu
(VCSH) để tiếp tục các hoạt động kinh doanh. Khi thực hiện cách này còn phải phụ
thuộc vào điều lệ của công ty, tình hình kinh doanh các ký trƣớc và sự đồng thuận
của các chủ sở hữu công ty.
- Cách 2: Lƣu chuyển vốn nội bộ từ việc tận dụng tín dụng nội bộ nghĩa là vay
của nhân viên trong công ty với lãi suất thấp hơn lãi suất ngân hàng, nhƣng bù vào
đó công ty sẽ có những chính sách ƣu đãi khác bù đắp và khuyến khích nhân viên.
4
Quốc hội (2004),
Luật các tổ chức tín dụng, điều 20.

27. 21
Ngoài ra, trong mô hình TĐKTNN các công ty con có thể kêu gọi sự đầu tƣ của
công ty mẹ dƣới hình thức đầu tƣ thêm vốn hoặc cấp tín dụng.
- Cách 3: Thành lập một định chế tài chính với quan hệ là công ty con. Định
chế tài chính này có thể là Ngân hàng thƣơng mại hoặc các tổ chức tín dụng phi
ngân hàng nhƣ: công ty tài chính, quỹ đầu tƣ, công ty bảo hiểm… Vai trò của định
chế tài chính của tập đoàn trong việc điều hoà vốn nội bộ có tầm quan trọng đặc
biệt. Khi tồn tại vốn nhàn dỗi, chƣa sử dụng đến của một công ty thành viên trong
khi các công ty thành viên khác đang có nhu cầu bù đắp vốn thì lúc này vau trò
trung gian tài chính của các định chế tài chính, đặc biệt là các công ty tài chính đƣợc
phát huy cao độ.
d. Huy động nguồn vốn khác
Ngoài những kênh huy động đã nói ở trên, doanh nghiệp có thể dùng đến các
hình thức huy động khác nhƣ:
- Cho thuê tài chính (cho thuê vốn- Capital leases): là loại cho thuê trung và
dài hạn, bên cho thuê là các TĐKTNN, bên đi thuê là các cá nhân, tổ chức khác
không đƣợc phá hủy hợp đồng. Bên đi thuê chịu trách nhiệm bảo trì, đóng bảo hiểm
và thuế tài sản. Phần lớn các hợp đồng cho thuê tài chính, bên thuê đƣợc quyền gia
hạn hợp đồng hoặc đƣợc quyền mua đứt tài sản sau khi thời hạn hợp đồng kết thúc.
Thực chất cho thuê tài chính là một hình thức tài trợ vốn cho bên đi thuê, trong đó
theo yêu cầu sử dụng của bên đi thuê, các TĐKTNN dùng tài sản có sẵn chuyển
giao cho bên đi thuê sử dụng và nhận lại khoản tiển thuê. Nhƣng trong ngắn hạn
cũng là một kênh cung cấp vốn cho các tập đoàn đang rất cần vốn. Hình thức này
thƣờng đƣợc áp dụng trong ngành bất động sản hoặc thiết bị sản xuất.
- Cho thuê vận hành (Operation leases): Cho thuê vận hành là hình thức cho
thuê hoạt động, tức cho thuê tài sản có thời hạn nhất định (thời gian thuê chỉ chiếm
một phần trong khoảng thời gian hữu dụng của tài sản và là ngắn hạn) và sẽ trả lại
các TĐKTNN khi kết thúc thời gian thuê tài sản. Các tập đoàn giữ quyền sở hữu tài
sản cho thuê và nhận tiền cho thuê theo hợp đồng đã thỏa thuận. Tiền thuê hoạt
động sẽ giúp các tập đoàn trang trải một số nhu cầu vốn lƣu động thiếu hụt. Nhƣng
hình thức này mang lại số vốn không lớn lại phải trải đều theo các kỳ.

28. 22
- Liên doanh, liên kết sản xuất: là hình thức hợp tác giữa hai chủ thể kinh
doanh (có thể trong nƣớc hoặc ngoài nƣớc) bằng cách thành lập 1 pháp nhân mới
hoặc chỉ thông qua hợp đồng hợp tác kinh doanh cùng thực hiện những hoạt động
kinh doanh hợp pháp để đạt đƣợc mục tiêu kinh doanh chung cùng có lợi cho cả hai
bên. Nếu TĐKTNN có quy trình kĩ thuật, thƣơng hiệu hoặc nguồn lực chất lƣợng
nhƣng lại thiếu tiềm lực về vốn có thể huy động theo hình thức này. Có thể kể đến
các kênh nhƣ thu hút vốn đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài (FDI), vốn hỗ trợ phát triển
chính thức (ODA), hay kí kết các hợp đồng BOT, BT,… Đây là hình thức biểu hiện
tính chất toàn cầu hóa rõ nhất và hiện đang rất đƣợc các doanh nghiệp ƣa dùng.
1.2.2.2 Cơ chế quản lý, sử dụng vốn và tài sản
a. Quản lý, sử dụng vốn
Vốn sau khi đã đƣợc huy động, doanh nghiệp phải lên kế hoạch quản lý, sử
dụng vốn sao cho vốn phải sinh lời với tỷ suất sinh lời lớn hơn lãi suất công bố tại
ngân hàng. Trƣớc hết vay vốn để bù đắp nhu cầu vốn thiếu hụt trong quá trình
SXKD. Sau đó, nguồn vốn dƣ thừa sẽ đƣợc đầu tƣ vào các kênh khác nhau vì
nguyên tắc của một doanh nghiệp là không đƣợc để quá nhiều tiền nhàn rỗi. Hiệu
quả của việc đầu tƣ phụ thuộc chủ yếu vào các quyết định sử dụng nguồn vốn của
doanh nghiệp. Về cơ bản, quyết định nguồn vốn gồm quyết định nguồn vốn ngắn
hạn, quyết định nguồn vốn dài hạn, quyết định quan hệ cơ cấu giữa nợ và vốn chủ
sở hữu, quyết định vay để mua hay thuê tài sản. Doanh nghiệp phải quyết định xem
nguồn vốn ngắn hạn đầu tƣ vào kênh nào, nguồn vốn dài hạn sử dụng ra sao để cân
bằng nguồn vốn trong doanh nghiệp. Theo mô hình công ty mẹ - công ty con đang
đƣợc áp dụng tại VN, các TĐKTNN nhìn chung có những thẩm quyền nhƣ sau đối
với các quyết định đầu tƣ:
- Đầu tƣ mới 100% vào những công ty 100% vốn của tập đoàn, hay những
công ty đã có/sẽ có vốn chi phối của tập đoàn.
- Đầu tƣ phát triển SXKD vào những công ty nói trên.
- Đầu tƣ vào những công ty liên kết cũng nhƣ việc tăng hay giảm vốn sau này.
Trong nền kinh tế mở nhƣ hiện nay, có rất nhiều hình thức đầu tƣ để sinh lời:

29. 23
- Đầu tƣ vốn để phát triển sản xuất, kinh doanh: Đây là mục tiêu chính từ các
khoản vốn huy động đƣợc. Doanh nghiệp có thể sử dụng vốn để phát triển sản xuất,
kinh doanh theo hai hƣớng:
 Theo chiều rộng: Tiến hành mở rộng quy mô sản xuất và mở rộng thị
trƣờng. Vốn sẽ đƣợc đầu tƣ vào máy móc, nhà xƣởng, trang thiết bị kỹ
thuật, nhân viên mới.
 Theo chiều sâu: Doanh nghiệp sử dụng vốn đổi mới công nghệ, thay thế
các thiết bị cũ bằng các dây chuyền sản xuất mới, hiện đại nhằm nâng cao
năng suất lao động, cải tiến kỹ thuật, từ đó nâng cao chất lƣợng đầu ra.
- Đầu tƣ vốn ra ngoài TĐKTNN5
:
 Góp vốn, mua cổ phần để thành lập công ty cổ phần, công ty trách nhiệm
hữu hạn, công ty hợp danh; góp vốn hợp đồng hợp tác kinh doanh không
hình thành pháp nhân mới;
 Mua cổ phần hoặc góp vốn tại các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm
hữu hạn, công ty hợp danh đang hoạt động;
 Mua lại một công ty khác;
 Mua công trái, trái phiếu để hƣởng lãi;
 Đầu tƣ ra nƣớc ngoài: đây là hình thức đầu tƣ rất đƣợc nhà nƣớc khuyến
khích vì có tác động tích cực đến cán cân thanh toán của quốc gia. Doanh
nghiệp đầu tƣ ra nƣớc ngoài dƣới các hình thức nhƣ: đầu tƣ chứng khoán,
góp vốn cổ phần, hợp tác liên doanh…
 Và một số hình thức đầu tƣ khác theo quy định của pháp luật
Cơ chế đầu tƣ vốn xét trong mối quan hệ giữa công ty mẹ và các công ty con,
cháu, công ty liên kết trong các TĐKTNN đƣợc phân loại thành các loại hình sau:
- Đầu tƣ đơn cấp: đây là cơ chế đầu tƣ đơn thuần chỉ có một cấp, công ty mẹ
đầu tƣ trực tiếp xuống công ty con, công ty con đầu tƣ trực tiếp xuống các công ty
cháu…
5
Chính phủ (2009),
Nghị định 09/2009/NĐ-CP, chƣơng 2, mục 1, điều 7

30. 24
Sơ đồ 1.3: Cơ chế đầu tư đơn cấp trong các TĐKTNN
- Đầu tƣ đa cấp: Trong mô hình đa cấp, các công ty, đặc biệt là công ty mẹ,
vừa đầu tƣ trực tiếp vào các công ty con, đồng thời cũng đầu tƣ trực tiếp vào các
công ty cháu, chắt ở dƣới, không thông qua công ty trung gian nào.
Sơ đồ 1.4: Cơ chế đầu tư đa cấp trong các TĐKTNN
- Đầu tƣ hỗn hợp: là mô hình kết hợp tất cả các hình thức đầu tƣ đơn cấp, đa
cấp và các công ty con, cháu còn đầu tƣ ngƣợc lại công ty mẹ.

31. 25
Sơ đồ 1.5: Cơ chế đầu tư hỗn hợp trong các TĐKTNN
b. Quản lý, sử dụng tài sản
Thực chất, vốn và tài sản là hai mặt của một vấn đề, vốn chính là biểu hiện
bằng tiền của tài sản. Vì thế khi nghiên cứu cơ chế quản lý và sử dụng vốn thì
không thể không nói tới cơ chế quản lý, sử dụng tài sản. Khi sử dụng tài sản,
TĐKTNN đƣa ra các quyết định đầu tƣ liên quan đến: tổng giá trị tài sản và giá trị
từng bộ phận tài sản cần có và mối quan hệ cân đối giữa các bộ phận tài sản trong
doanh nghiệp. Quản lý tài sản trong các TĐKTNN đƣợc xét trên hai góc độ: quản lý
nhà nƣớc về sử dụng tài sản và quan hệ sử dụng tài sản trong nội bộ tập đoàn.
- Nhà nƣớc quản lý tài sản của mình trong các TĐKTNN theo cơ chế tăng
quyền tự chủ cho các TĐKTNN trong các quyết định nhƣ: đƣợc quyền thay đổi cấu
trúc tài sản sao cho phù hợp với yêu cầu SXKD của tập đoàn, đƣợc cầm cố, thế
chấp… tài sản thuộc quyền quản lý và sử dụng hợp pháp của TĐKTNN.
- Cơ chế quản lý và sử dụng tài sản đối với các TĐKTNN bao gồm các nội
dung sau: cơ chế cấp phát vốn, tài sản cho các doanh nghiệp là thành viên, cơ chế
phân cấp đầu tƣ, cơ chế thực hiện góp liên doanh hay đầu tƣ vào các doanh nghiệp
khác... Trong đó cơ chế quản lý tài sản tập trung vào cơ chế phân cấp sử dụng tài
sản. Hội đồng quản trị (HĐQT) có quyền ban hành cơ chế này, quyết định những
chính sách và biện pháp về sử dụng tài sản trong các doanh nghiệp là thành viên.
Quản lý tài sản bao gồm quản lý tài sản cố định (TSCĐ) và quản lý tài sản lƣu động
(TSLĐ).

32. 26
Quản lý tài sản cố định: Theo thông tƣ 203/2009/TT-BTC của Bộ Tài Chính,
mỗi TSCĐ (bao gồm TSCĐ vô hình và TSCĐ hữu hình) phải đƣợc quản lý theo
nguyên giá, số hao mòn luỹ kế và giá trị còn lại trên sổ sách kế toán:
Giá trị còn lại trên sổ
kế toán của TSCĐ
= Nguyên giá của tài
sản cố định
- Số hao mòn luỹ kế của
TSCĐ
Để quản lý đƣợc số hao mòn lũy kế của TSCĐ, tất cả TSCĐ hiện có của doanh
nghiệp đều phải trích khấu hao gồm cả tài sản cố định không cần dùng, chờ thanh
lý, trừ những tài sản cố định thuộc công trình phúc lợi công cộng, nhà ở. Căn cứ khả
năng đáp ứng các điều kiện áp dụng quy định cho từng phƣơng pháp trích khấu hao
tài sản cố định mà doanh nghiệp đƣợc lựa chọn các phƣơng pháp trích khấu hao phù
hợp với từng loại tài sản cố định của doanh nghiệp nhƣ sau:
 phƣơng pháp khấu hao đƣờng thẳng
 phƣơng pháp khấu hao theo số dƣ giảm dần có điều chỉnh
 phƣơng pháp khấu hao theo số lƣợng, khối lƣợng sản phẩm
Quản lý tài sản lưu động: Tài sản lƣu động là những tài sản thuộc quyền sở
hữu của doanh nghiệp, có thời gian sử dụng luân chuyển và thu hồi trong vòng 1
năm. TSLĐ thƣờng đƣợc tài trợ bằng vốn lƣu động (vốn ngắn hạn). Vì thế quản lý
TSLĐ chính là quản lý vốn lƣu động theo các hoạt động sau:
 Xác định nhu cầu về vốn lƣu động
 Xây dựng và quản lý các định mức hao phí về nguyên, nhiên, vật liệu, tiền
lƣơng và các chi phí bằng tiền khác
 Xây dựng và quản lý các định mức về tồn quỹ tiền mặt, các khoản phải thu,
khoản phải trả, số lƣợng hàng tồn kho
Trong quá trình sử dụng doanh nghiệp phải tổ chức kiểm kê, xác định số lƣợng
tài sản (tài sản cố định và đầu tƣ dài hạn, tài sản lƣu động và đầu tƣ ngắn hạn), đối
chiếu các khoản công nợ phải trả, phải thu khi khóa sổ kế toán để lập báo cáo tài
chính năm để xử lý tổn thất tài sản và đánh giá lại tài sản (trong một số trƣờng hợp).
Theo nghị định 09/2009/NĐ-CP, vấn đề quản lý vốn và tài sản của nhà nƣớc
tại các doanh nghiệp, TĐKTNN nhà nƣớc phải có trách nhiệm bảo toàn và phát

33. 27
triển vốn và tài sản của nhà nƣớc, sử dụng vào những mục đích sinh lời, có lợi cho
xã hội và không vi phạm pháp luật.
1.2.2.3 Cơ chế quản lý và phân phối lợi nhuận
Mục tiêu của doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trƣờng nói đến cùng là lợi
nhuận. Mọi hoạt động của doanh nghiệp đều xoay quanh mục tiêu lợi nhuận, hƣớng
đến lợi nhuận và tất cả vì lợi nhuận. Theo quy định hiện hành, lợi nhuận bao gồm
lợi nhuận từ hoạt động SXKD và lợi nhuận khác. Lợi nhuận trong mối quan hệ với
doanh thu và các khoản chi phí:
Lợi nhuận = Doanh thu thuần – Các khoản chi phí
Đi đôi với việc quản lý lợi nhuận, các TĐKTNN phải quản lý doanh thu và chi
phí bằng cơ chế quản lý doanh thu và chi phí:
- Doanh thu bao gồm doanh thu từ hoạt động kinh doanh và các thu nhập khác.
Cơ chế quản lý doanh thu phụ thuộc nhiều vào mô hình hoạt động kinh doanh đa
ngành hay đơn ngành và tính chất sở hữu của từng loại hình TĐKTNN. Cơ chế
quản lý doanh thu đƣợc thực hiện theo 3 cách:
 Cơ chế quản lý doanh thu theo hình thức tập trung: cơ chế hoạt động dựa
trên cơ sở quản lý chặt chẽ doanh thu của các công ty thành viên, qua đó
xác định doanh thu của toàn bộ tập đoàn. Hình thức này chỉ phù hợp với
những tập đoàn kinh doanh đơn ngành, kết quả kinh doanh ổn định không
phụ thuộc quá nhiều vào các yếu tố của môi trƣờng bên trong và bên ngoài
và quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con là liên kết chặt.
 Cơ chế quản lý doanh thu theo hình thức phân tán: hình thức này không
xây dựng định mức doanh thu cho các công ty thành viên mà chỉ thống kê
doanh thu của toàn tập đoàn nhằm đƣa ra chiến lƣợc phát triển cho toàn tập
đoàn. Hình thức này phù hợp với các TĐKTNN kinh doanh đa ngành và
quan hệ giữa công ty mẹ và công ty con là liên kết chặt.
 Cơ chế quản lý doanh thu theo hình thức hỗn hợp: là hình thức tổng hợp
của hai hình thức trên. Trong TĐKTNN có các đơn vị hạch toán độc lập
(HTĐL) và hạch toán phụ thuộc (HTPT). Hình thức này hiện nay rất phổ
biến trong các TĐKTNN.

34. 28
- Chi phí là các khoản chi phí phát sinh liên quan đến hoạt động SXKD trong
năm tài chính, bao gồm chi phí SXKD và các chi phí khác. Cơ chế quản lý chi phí
cũng tuỳ vào mô hình hoạt động kinh doanh đa ngành hay đơn ngành mà các
TĐKTNN có các hình thức khác nhau:
 Cơ chế quản lý chi phí theo hình thức khoán chi phí: hình thức này phù hợp
với các TĐKTNN kinh doanh đa ngành, khó có thể lƣợng hoá hoặc quy
chuẩn về một định mức nhất định. Gọi là khoán chi phí nhƣng thực chất là
phƣơng thức khoán theo các chỉ tiêu nhƣ: khoán theo doanh thu, khoán
theo tốc độ phát triển sản phẩm…
 Cơ chế quản lý chi phí theo hình thức áp dụng định mức: Đối với các
TĐKTNN kinh doanh đơn ngành thì áp dụng một định mức nhất định cho
các công ty thành viên.
 Cơ chế quản lý chi phí theo hình thức hỗn hợp: là hình thức tổng hợp của
hai hình thức trên.
Dựa theo cơ chế quản lý doanh thu và chi phí mà TĐKTNN xây dựng cơ chế
quản lý lợi nhuận cho phù hợp. Cơ chế quản lý lợi nhuận cũng có ba hình thức quản
lý:
 Cơ chế quản lý lợi nhuận theo hình thức tập trung
 Cơ chế quản lý lợi nhuận theo hình thức phân tán
 Cơ chế quản lý lợi nhuận theo hình thức hỗn hợp
Trong cơ chế quản lý lợi nhuận, cơ chế phân phối lợi nhuận trong các
TĐKTNN đƣợc các chủ sở hữu và ngƣời lao động quan tâm nhất. Lợi nhuận sau
thuế đƣợc phân phối theo điều lệ của tập đoàn, quy định của nhà nƣớc và các
phƣơng án kinh doanh ở kỳ tiếp theo của tập đoàn theo sơ đồ 1.6:

35. 29
Sơ đồ1.6: Phân phối lợi nhuận
Theo Nghị định 09/2009/NĐ-CP, lợi nhuận thu đƣợc từ hoạt động sản xuất,
kinh doanh và thu nhập khác, sẽ tiến hành phân phối lần lƣợt từ bƣớc 1 đến bƣớc 5
nhƣ sơ đồ 1.6, không đƣợc đảo lộn thứ tự các bƣớc. Phần lợi nhuận còn lại ở bƣớc
thứ 5 đƣợc phân phối nhƣ sau6
:
a. Chia lãi cho các thành viên góp vốn liên kết theo quy định của hợp đồng
(nếu có);
b. Bù đắp khoản lỗ của các năm trƣớc đã hết thời hạn đƣợc trừ vào lợi nhuận
trƣớc thuế;
c. Trích 10% vào quỹ dự phòng tài chính; khi số dƣ quỹ bằng 25% vốn điều lệ
thì không trích nữa;
d. Trích lập các quỹ đặc biệt từ lợi nhuận sau thuế theo tỷ lệ đã đƣợc nhà nƣớc
quy định đối với TĐKTNN đặc thù mà pháp luật quy định phải trích lập.
đ. Số còn lại sau khi lập các quỹ quy định tại điểm a, b, c, d đƣợc phân phối
theo tỷ lệ giữa vốn nhà nƣớc đầu tƣ tại TĐKTNN và vốn công ty tự huy động bình
quân trong năm.
6
Chính phủ,
Nghị định 09/2009/NĐ-CP, chƣơng 2, mục 4, điều 27

36. 30
Đối với các TĐKTNN, các công ty thành viên cùng góp một quỹ chung (trích
nộp cho công ty mẹ) để phục vụ mục đích chung của cả tập đoàn.
1.2.2.4. Cơ chế kiểm soát tài chính
Song song với các cơ chế trên là cơ chế kiểm soát tài chính. Việc kiểm tra,
giám sát tài chính của các TĐKTNN phải luôn luôn sát sao và kịp thời, bao gồm:
- Nhà nƣớc thực hiện kiểm tra, giám sát có định kỳ đối với các TĐKTNN. Nhà
nƣớc kiểm soát tài chính thông qua cơ chế quản lý tài chính và ban hành quy định
về Luật kế toán, điều lệ tổ chức kế toán, Luật kiểm toán…
- Công ty mẹ thực hiện kiểm tra, giám sát các công ty con, công ty liên kết.
Mức độ kiểm soát phụ thuộc vào tỷ lệ phần trăm sở hữu cổ phần chi phối trong các
công ty này.
TĐKTNN phải tổ chức thực hiện công tác kế toán, thống kê theo đúng quy
định của pháp luật đồng thời phải chịu sự kiểm tra, giám sát tài chính của các đơn vị
có thẩm quyền nhƣ: thanh tra, các cơ quan độc lập, kiểm soát nội bộ doanh nghiệp.
Sau khi kết thúc một chu kỳ kinh doanh, để minh bạch và chính xác trong những
báo cáo tài chính và khoản thuế thu nhập doanh nghiệp phải đóng cho nhà nƣớc, tập
đoàn phải chịu sử kiểm tra, soát xét của các kiểm toán viên. Công tác kiểm toán
đƣợc thực hiện theo các nội dung sau:
- Kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán quyết toán vốn đầu tƣ nhằm kiểm tra
và xác nhận tính đúng đắn, trung thực, hợp pháp, độ tin cậy của báo cáo trƣớc khi
giám đốc, tổng giám đốc ký duyệt và công bố. Thông qua công tác kiểm tra, kiểm
toán viên nội bộ đƣa ra những kiến nghị và tƣ vấn cần thiết cho hoạt động SXKD
của TĐKTNN nhằm đảm bảo tính hiệu quả và hợp lý.
- Kiểm toán tuân thủ: kiểm tra tính tuân thủ luật pháp, chính sách, chế độ tài
chính, chế độ quản lý của nhà nƣớc và tình hình chấp hành các chính sách, quy chế,
quyết định của hội đồng quản trị, Ban giám đốc… Nội dung công việc kiểm toán
tuân thủ đƣợc kết hợp với cuộc kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán báo cáo
quyết toán vốn đầu tƣ xây dựng cơ bản.
- Kiểm toán chuyên đề theo các nội dung cụ thể tại các đơn vị nhằm đảm bảo
thực hiện quản lý theo các mục tiêu đã định có ảnh hƣởng quan trọng tới việc quản

37. 31
lý, điều hành của TĐKTNN nhƣ kiểm toán chuyên đề quản lý tài sản, quản lý tem
thƣ, kiểm toán ngân quỹ, kiểm toán quản lý công nợ….
Thực chất, ba nội dung trên đều cùng đƣợc kết hợp thực hiện để đảm bảo đánh
giá toàn diện tình hình quản lý ở một lĩnh vƣc cụ thể.
Đối với các TĐKTNN, vai trò và công việc của các kiểm soát viên nội bộ càng
phải đƣợc nêu cao, cụ thể và chặt chẽ hơn tại các công ty con và đƣợc sự kiểm soát
trực tiếp từ công ty mẹ.
1.2.3 Những nhân tố ảnh hưởng đến cơ chế quản lý tài chính trong tập
đoàn kinh tế nhà nước
- CCQLTC trong các TCT 91- tiền thân của các TĐKTNN bị ảnh hƣởng từ cơ
chế kinh tế kế hoạch hoá tập trung, trƣớc khi có chính sách đổi mới của Đảng và
Nhà nƣớc. Quy mô vốn của các TCT phụ thuộc vào cơ chế cấp phát vốn của ngân
sách nhà nƣớc (NSNN) nên các TCT không phát huy đƣợc khả năng tự chủ, sáng
tạo trong việc tạo lập, huy động vốn. Trong nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng
XHCN, có sự điều tiết của chính phủ hiện nay, CCQLTC trong các TĐKT hoàn
toàn phụ thuộc vào các động lực kinh tế và cung cầu về vốn trên thị trƣờng. Nhƣ
vậy, cơ chế huy động vốn trong các TĐKTNN nói riêng và tất cả doanh nghiệp nói
chung phụ thuộc vào một số yếu tố cụ thể của mỗi nền kinh tế: hệ thống tài chính và
thị trƣờng tài chính; hệ thống luật phát và vai trò can thiệp vĩ mô của Nhà nƣớc đối
với nền kinh tế và môi trƣờng kinh doanh đa dạng của quốc gia.
- Trong môi trƣờng có sự điều tiết của Chính phủ; có sự mở rộng hơn các kênh
thu hút vốn cho các doanh nghiệp và đa dạng hóa các hình thức huy động vốn với
các công cụ tài chính khác nhau. Tuy nhiên, các doanh nghiệp, đặc biệt là các
TĐKTNN phải tuân thủ các quy định chặt chẽ của Chính phủ và bị kiểm soát tƣơng
đối chặt chẽ của các cơ quan chức năng của Chính phủ nhƣ Bộ Tài Chính, Ngân
hàng thƣơng mại, Ủy ban chứng khoán Nhà nƣớc, cơ quan kiểm toán, cơ quan chủ
quản... Hoạt động huy động vốn của các TĐKTNN bị kiểm soát một số mặt nhƣ:
phƣơng thức huy động vốn, công cụ tài chính và cơ chế báo cáo. Vì vậy, cơ chế
kiểm soát của các cơ quan, ban ngành có tác động đến hƣớng đi của CCQLTC trong
các TĐKTNN.

38. 32
- Bên cạnh đó, cơ cấu tổ chức của các TĐKTNN và mối quan hệ giữa công ty
mẹ và công ty con cũng là yếu tố có ảnh hƣởng lớn thứ hai đến CCQLTC. Mối quan
hệ giữa công ty mẹ và công ty con càng chặt chẽ thì sự ảnh hƣởng của những quyết
định của công ty mẹ đến CCQLTC của công ty con càng lớn và ngƣợc lại.
- Ngoài ra, đặc điểm ngành nghề kinh doanh của TĐKTNN cũng có tác động
không nhỏ đến CCQLTC đặc biệt là cơ chế huy động vốn. TĐKTNN hoạt động
trong lĩnh vực tài chính- ngân hàng hay công nghiệp nặng thƣờng có nhu cầu về vốn
rất lớn. Những TĐKTNN hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ hoặc một số lĩnh vực
khác có nhu cầu về vốn ít hơn. Vì thế mà CCQLTC ở các TĐKTNN là khác nhau.
1.2.4 Sự cần thiết phải hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính trong các tập
đoàn kinh tế nhà nước
Khi khủng hoảng tài chính xảy ra, tƣởng chừng những TĐKTNN sẽ đứng
vững và nổi lên nhƣ là một hiện tƣợng chống lại “cơn bão” khủng hoảng. Nhƣng sự
phá sản của rất nhiều các TĐKT trên thế giới là một lời cảnh báo cho các TĐKT
khác đang ung dung tin rằng CCQLTC của mình đủ tốt. Ví dụ điển hình là tập đoàn
General Motor, Mỹ (GM) đã nộp đơn xin phá sản đầu năm 2009, khủng hoảng nền
kinh tế Mỹ không phải là lí do duy nhất nhƣng nó là yếu tố cơ bản nhất để đẩy
nhanh quá trình này. Không quản lý tốt chi phí, khiến chi phí của mỗi sản phẩm dôi
lên quá cao mà độ bền của sản phẩm lại không làm vừa lòng ngƣời tiêu dùng đã đẩy
GM vào tình trạng phá sản. Theo giới chuyên gia, sự sụp đổ của GM có thể làm tê
liệt nền kinh tế Mỹ, khiến số ngƣời thất nghiệp tăng cao. Thực tế đã chứng minh
rằng, bất cứ mặt nào yếu kém của doanh nghiệp đều dẫn đến sự yếu kém về
CCQLTC. CCQLTC là yếu tố căn bản và quan trọng nhất để một TĐKTNN có đủ
nội lực để tiến hành sản xuất, kinh doanh đạt năng suất cao nhất. Vậy nền kinh tế
của Việt Nam sẽ ra sao nếu tập đoàn dầu khí quốc gia Việt Nam hay tập đoàn điện
lực Việt Nam- những tập đoàn có số vốn rất lớn của nhà nƣớc sẽ phá sản vì yếu
kém trong cơ chế quản lý tài chính? Điều đó sẽ gây ra nhiều tác động xấu đến kinh
tế- chính trị- xã hội của Việt Nam:
- Số lƣợng ngƣời thất nghiệp gia tăng một cách chóng mặt làm tăng tỉ lệ thất
nghiệp của nƣớc ta. Tỷ lệ thất nghiệp cao gây khó khăn cho cuộc sống của rất nhiều

39. 33
ngƣời lao động dẫn đến những ảnh hƣởng xấu đến tốc độ tăng trƣởng quốc gia và
nền kinh tế đất nƣớc.
- Thâm hụt vốn của ngân sách nhà nƣớc khi nguồn vốn đầu tƣ vào các
TĐKTNN là quá lớn. Mức thâm hụt vƣợt quá giới hạn cho phép, chính phủ không
thể tự chống đỡ đành phải dựa vào sự hỗ trợ từ nƣớc ngoài bằng cách tăng khoản nợ
quốc gia. Nợ nƣớc ngoài dôi lên quá cao khiến Nhà nƣớc mất tự chủ, bị nƣớc ngoài
chi phối bề ngoài là về mặt tài chính nhƣng thực chất ẩn chứa nguy cơ chính trị bên
trong.
- Nhà nƣớc mất công cụ điều tiết kinh tế đẩy nền kinh tế vào nguy cơ rơi vào
tình trạng tê liệt dẫn đến khủng hoảng.
- Khi các TĐKTNN rơi vào phá sản, các nhà đầu tƣ nƣớc ngoài sẽ nhảy vào
các ngành nghề thế mạnh và nhạy cảm của nƣớc ta mà các tập đoàn đang nắm giữ
chủ yếu. Điều này tạo cơ hội cho những thành phần nƣớc ngoài muốn chống phá
chủ nghĩa XHCN ở nƣớc ta khống chế và chi phối nền kinh tế, qua đó chi phối
chính trị và làm lệch lạc định hƣớng XHCN của nƣớc ta.
Chính vì vậy, đổi mới căn bản chính sách, hoàn thiện CCQLTC tại các doanh
nghiệp, đặc biệt là trong các TĐKTNN là vấn đề cấp thiết để không đi theo vết xe
đổ của các TĐKTNN trên thế giới trong thời kì hậu khủng hoảng.
Tóm lại, việc xây dựng một CCQLTC hoàn thiện tại các TĐKTNN là vô cùng
cần thiết. Nó không chỉ có ý nghĩa tạo điều kiện để các TĐKTNN phát huy năng lực
một cách tốt nhất mà còn tạo lợi nhuận và uy tín đối cho nhà nƣớc và cũng đồng
thời có những ảnh hƣởng tích cực đến kinh tế- chính trị- xã hội.

40. 34
CHƢƠNG 2
THỰC TRẠNG CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG CÁC
TẬP ĐOÀN KINH TẾ NHÀ NƢỚC Ở VIỆT NAM
TỪ KHI CHUYỂN ĐỔI ĐẾN NAY
2.1 Quá trình hình thành và hoạt động của các Tập đoàn kinh tế Nhà nƣớc
2.1.1 Sự ra đời của các tập đoàn kinh tế nhà nước ở nước ta
Xét trên góc độ vi mô, cơ chế quản lý nền kinh tế của nƣớc ta đã thay đổi, từ
kế hoạch hóa tập trung chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN có sự
quản lý của nhà nƣớc và sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế. Mục tiêu của
Đảng và Nhà nƣớc trong những năm qua là hoàn thành tốt các mục tiêu kinh tế mũi
nhọn trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa sớm đƣa đất nƣớc phát triển
sánh kịp với các nƣớc trong khu vực và trên thế giới. Vì thế việc hình thành các tổ
chức kinh tế lớn nhằm phục vụ mục tiêu trên là vô cùng cấp thiết. Trƣớc năm 1994,
các TCT nhà nƣớc (các TCT 91 và 90) đã cơ cấu và sắp xếp lại nhƣng vẫn chƣa
nâng cao đƣợc hiệu quả sử dụng vốn tƣơng xứng với quy mô của mô hình Tổng
công ty, vì trong quá trình hoạt động, các tổng công ty 91 gặp nhiều vƣớng mắc:
- Hiện tƣợng tham ô, tham nhũng diễn ra rất nhiều trong các tổng công ty 91
- Tổng công ty đƣợc hình thành theo phƣơng pháp cộng dồn nên sản xuất đơn
ngành và đƣợc hình thành theo các mệnh lệnh hành chính nên mối quan hệ giữa các
công ty thành viên và tổng công ty mang tính ép buộc.
- Vai trò của TCT đối với các công ty thành viên rất mờ nhạt, đặc biệt là vai
trò điều phối vốn chỉ có ở trên văn bản.
Chính vì những lí do đó, ngày 7/3/1994, Thủ tƣớng Chính phủ ra Quyết định
số 91/TTg về việc thí điểm chuyển đổi các tổng công ty 91 theo mô hình TĐKT.
Theo quyết định này, Tổng công ty theo mô hình TĐKT có những sự khác biệt ƣu
việt hơn mô hình Tổng công ty 91 nhƣ bảng 2.1 sau:

41. 35
Bảng 2.1: So sánh mô hình tổng công ty với
mô hình tập đoàn kinh tế nhà nước
So sánh Tổng công ty TĐKTNN
Tƣ cách
pháp
nhân
TCT là một pháp nhân
kinh tế, các đơn vị
thành viên có mức độ
độc lập khác nhau
TĐKTNN không có tƣ cách pháp nhân. Về
mặt pháp lý, các đơn vị SXKD thuộc tập đoàn
có thể là chi nhánh thuộc sở hữu hoàn toàn
công ty mẹ, hoặc công ty có tƣ cách pháp
nhân, nhƣng công ty mẹ nắm giữ cổ phần và
có khả năng khống chế.
Sở hữu
TCT là tập hợp các
doanh nghiệp đều
thuộc sở hữu nhà nƣớc
TĐKTNN thông thƣờng có sở hữu đa
dạng, đó là sự tập hợp các chủ sở hữu khác
nhau có chung mục tiêu kinh doanh, trong đó
Nhà nƣớc vẫn nắm giữ số cổ phần lớn trong
các TĐKNN.
Cơ cấu tổ
chức
quản lý
TCT và TĐKTNN có những nét tƣơng đồng về cơ cấu tổ chức quản lý:
Hội đồng quản trị, Ban điều hành, Ban kiểm soát. Nhƣng cơ cấu tổ chức
quản lý, các mối quan hệ quản lý, và các nhiệm vụ, trách nhiệm của
từng cấp quản lý… của TĐKTNN đƣợc phân cấp một cách cụ thể, rõ
ràng hơn dần mang dáng dấp của mô hình quản lý hiện đại.
Các mối
liên kết
kinh tế
Quan hệ lỏng lẻo, vai
trò của TCT đối với
các công ty thành viên
rất mờ nhạt, đặc biệt
vai trò điều phối vốn
chỉ có trên văn bản
Trong tập đoàn thƣờng có sự thỏa thuận
chia thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm. Công ty
thành viên chủ động hoàn toàn trong việc sử
dụng nguồn vốn tự có cho SXKD. Quan hệ tài
chính giữa công ty mẹ và công ty con chủ yếu
là quan hệ hỗ trợ tạo điều kiện thuận lợi cho
các công ty con vay vốn từ nguồn vốn cổ phần
chung của tập đoàn (thành lập 1 Holding
Company hoạt động nhƣ một công ty tài chính
chung của cả tập đoàn)

42. 36
Do sự yếu kém trong công tác sử dụng vốn của các TCT 91, mô hình kinh tế
này không còn phù hợp với bối cảnh kinh tế và, xu hƣớng toàn cầu cũng nhƣ là sự
phát triển của quan hệ sản xuất ở nƣớc ta. Vì thế việc chuyển đổi sang các
TĐKTNN là bƣớc đi đúng đắn và phù hợp của Đảng và Nhà nƣớc ta.
Danh sách các TĐKTNN Việt Nam7
tính đến thời điểm hiện tại có:
 TĐ Bƣu chính - Viễn thông Việt Nam (VNPT)
 TĐ Than - Khoáng sản Việt Nam – Vinacomin (TKV)
 TĐ Dầu khí quốc gia Việt Nam (PetroVietnam- PVN)
 TĐ Phát triển nhà và đô thị Việt Nam (HUD Holdings)
 TĐ Dệt may Việt Nam- Vinatex (DM)
 TĐ Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam- Vinashin (VNS)
 TĐ Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG)
 TĐ Tài chính - Bảo hiểm Bảo Việt (BV)
 TĐ Viễn thông Quân đội (Viettel)
 TĐ Công nghiệp hóa chất Việt Nam- Vinachem (HCV)
 TĐ Điện lựcViệt Nam (EVN)
 TĐ Công nghiệp xây dựng Việt Nam (Songda)
2.1.2 Quá trình hoạt động của các tập đoàn kinh tế nhà nước từ khi chuyển
đổi đến nay
a. Tình hình chung
TĐKTNN là một cơ cấu sở hữu đƣợc tổ chức thành hệ thống với quy mô lớn,
vừa có chức năng sản xuất - kinh doanh, vừa có chức năng liên kết kinh tế nhằm
tăng cƣờng khả năng tích tụ, tập trung cao nhất các nguồn lực (tài chính, lao động,
công nghệ...) để có sức mạnh cạnh tranh trên thị trƣờng nhằm tối đa hoá lợi nhuận
thông qua hoạt động trên nhiều ngành, nhiều lĩnh vực ở nhiều vùng lãnh thổ khác
nhau. Từ khi có quyết định chuyển đổi từ các TCT 91 sang mô hình TĐKT, các
TĐKTNN đã chứng minh đƣợc vai trò nòng cốt của mình đối với nền kinh tế:
7
Cổng thông tin điện tử Chính phủ (2010),
http://www.chinhphu.vn/portal/page?_pageid=517,33802599&_dad=portal&_schema=PORTAL,
truy cập ngày 12/3/2010.

43. 37
- Nhiều TĐKTNN có đƣợc nhiều lợi thế thƣơng mại nhờ sự độc quyền trong
các ngành nhƣ: điện lực, dầu khí, viễn thông… nâng cao hiệu quả hoạt động của các
TĐKTNN này trên thị trƣờng. Ngƣợc lại, mặt trái của sự độc quyền lại bóp chết sự
cạnh tranh gây thiệt hại cho nền kinh tế quốc dân. Hiện nay để công bằng và phát
triển hóa sức cạnh tranh của các TĐKT tƣ nhân, nhà nƣớc ta đang từng bƣớc xóa bỏ
sự độc quyền của các TĐKT nhà nƣớc (trừ một số TĐKTNN hoạt động trong các
lĩnh vực trọng yếu nhƣ dầu khí, điện lực, viễn thông..), tạo sức cạnh tranh cho các
TĐKT tƣ nhân. Tuy nhiên, không thể phủ nhận nhờ những lợi thế cạnh tranh đó mà
các TĐKTNN đã đóng góp những thành quả có ý nghĩa rất lớn với nền kinh tế Việt
Nam8
:
 Kể từ khi thành lập, tập đoàn PVN giữ bình ổn giá các mặt hàng thiết yếu
nhƣ: phân đạm, khí hóa lỏng, điện. Với nguồn thu chiếm 25% - 30% ngân
sách, việc chi phối ngành dầu khí đã góp phần quan trọng để Nhà nƣớc
thực hiện chức năng điều tiết vĩ mô nền kinh tế.
 Mặc dù, giá bán than trong nƣớc còn thấp hơn giá thành sản xuất nhƣng tập
đoàn vẫn nghiêm túc chấp hành chỉ đạo của Chính phủ chƣa tăng giá bán
cho một số ngành quan trọng để góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế
lạm phát. Tập đoàn TKV cung cấp trên 97% tổng lƣợng than tiêu thụ trong
nƣớc, góp phần bảo đảm an ninh năng lƣợng.
 Tập đoàn EVN cung cấp cho nền kinh tế 94% sản lƣợng với hệ thống phân
phối tới 100% các huyện trên toàn quốc; vẫn thực hiện bù lỗ cho điện nông
thôn bình quân mỗi năm 5.000 tỉ đồng.
 Tập đoàn Dệt may là đơn vị trọng yếu trong ngành dệt may, với 18% doanh
thu xuất khẩu toàn ngành, trong đó nhiều loại mặt hàng chiếm tỷ trọng cao
nhƣ: sợi, vải chiếm trên 30%, bông chiếm trên 90%. Đặc biệt, tỷ trọng
những mặt hàng cao cấp của dệt may Việt Nam chủ yếu do tập đoàn nắm
giữ.
8
Viện nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh,
“Phát triển các tập đoàn kinh tế ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”,
http://www.hids.hochiminhcity.gov.vn/xemtin.asp?idcha=3439&cap=4&id=5476,
truy cập ngày 14/3/2010.

44. 38
- Nhà nƣớc nắm phần lớn cổ phần trong các TĐKTNN lớn, vì thế mọi hoạt
động, chiến lƣợc và hƣớng phát triển của TĐKTNN đều hƣớng đến mục tiêu phát
triển kinh tế của đất nƣớc. Vì thế trong thời gian qua, TĐKTNN đã thể hiện rõ vai
trò chủ đạo của mình trong nền kinh tế, chi phối nhiều lĩnh vực hoạt động, đóng góp
không nhỏ vào tăng trƣởng kinh tế, góp phần thực hiện đƣờng lối, chính sách của
Đảng và Nhà nƣớc.
Từ khi chuyển sang hoạt động theo mô hình TĐKTNN, doanh thu và quy mô
của các tập đoàn đều tăng nhanh. Hai bảng dƣới đây là bảng đánh giá quy mô
doanh thu và lợi nhuận của các TĐKTNN từ năm 2006- 2008:
Bảng 2.2: Quy mô doanh thu của các tập đoàn kinh tế nhà nước
Tập
đoàn
Doanh thu (tỷ đồng) Tốc độ tăng (%)
2006 2007 2008 ‘07/‘06 ‘08/‘07 Trung
bình
VNPT 37.601 43.380 55.500 15,37 27,93 21,65
VRG 11.629 13.474 16.296 15,87 20,94 18,38
VNS 11.778 21.098 29.707 79,13 40,80 58,82
TKV 28.978 37.458 57.454 29,26 53,38 40,81
PVN 180.118 213.400 295.435 18,47 38,44 28,45
DM 11.584 12.405 11.459 7,09 -7,63 -0,54
EVN 44.917 58.106 65.401 29,36 12,55 20,67
VN 6.965 6.425 11.746 -7,75 82,82 29,86
HCV -- -- 19.949 -- -- --
Tổng 333.570 411.746 562.947 24,49 33,36 27,26
Nguồn: Tạp chí Tài chính Doanh Nghiệp số 10/2009