Поэзия Раисии Сунгуровой

Йӱлаш пырдыжлан, яндалан пудыргаш,
а кечылан курым тӱням удыраш.
Ӱппунем ден йолгорнылан — кадыргаш,
мылам — йӱк уке дечын мурым мураш.
Мураш, йолташем-влак, тенданак нерген.
Тек лийже чылаштын чыла лош, эсен.
Пелештыза «Поро!», ончалын эрден,
шымалыкда кодшо таҥланда кастен.
29 идым 2009

Раисия Сунгурова
ЧАЙГОРКАШТЕ САНДАЛЫК
Почеламут-влак
Сургут — Йошкар-Ола
2016

УДК 894.521
ББК 84(2 Рос = Мар) 5
С 89
Сунгурова Р. Б.
С 89 Чайгоркаште сандалык. Почеламут-влак.
Сургут – Йошкар-Ола, 2016. — 192 с.
«Чайгоркаште сандалык» — Раисия Сунгурован
кокымшо мурсаска книга. Тышке 2010–2015 ий-
лаште возалтше ойырымо почеламут-влакым чумы-
рымо. Самырык автор шочмо вер деч ӧрдыжтӧ вич
ий ила. Кузе тудлан вес мландыште? Мо верч чонжо
йӱла да мо тудын чонжым ырыкта? Чыла тиде шиж
маш почеламут корнылаш возын, сылнымутыш
савырнен вашмутым пуа. Тыге Раисиян тӱняончал-
тышыже у книган лаштыклаштыже утыр да утыр
почылтеш, лудшо еҥ тудын йолташыже лиеш.
УДК 894.521
ББК 84(2 Рос = Мар) 5
© Сунгурова Р. Б., 2016

5
ЧОНЫШТЫЖО ПОЭЗИЙ
ПАМАШЛА ШОЛЕШ
Лудшо таҥ, тый кидышкет самырык поэтессе
Раисия Сунгурован у почеламут ойпогыжым куче-
нат. Ме, ийготанрак серыше-влак, рвезе автор-влак
шотышто «поэт», «поэтессе» мутым чот шекланен
кучылташ тыршена. Почеламутым возаш тӧчышӧ
кажне авторым поэт манаш ок лий. Тыгай лӱмым
нумалше еҥын возымаштыже поэзий шӱлыш он-
чылно лийшаш. Р. Сунгурован тидыже моткоч раш
палдырна, тудо поэтессе кӱкшытыш шуын, манын
кертына. Тиде шӱм шолмыжым лудшылан нимы-
нярат шылтыде, оранек почын пуэн моштымыж
дене раш коеш.
Мутат уке, Раисиялан эше шуко тунемаш, мастар-
лыкым погаш кӱлеш. Поснак йылме дене, мут дене
кыртмен пашам ыштыме шотышто. Тудын томжым
да тамжым арва дечын, вусо мут-пырче дечын ой-
ырен мошташат кӱлеш. Тидым Раисия ончыкыжым
шкеак ужын да шижын шогаш тӱҥалеш манын шо-
нем. А таче кечылан тудын, эше ик гана ойлем, эн
тӱҥжӧ уло — поэзийым, Музам тудо шӱмыштыжак
ашна, поэтессе нунын пелен кажне татыште сутка
мучко ила, а почеламутшо-влак ош тӱняш памаш
вӱдлак шолын лектыт.
Самырык поэтессын кажне почеламутшат мо
дене гынат ойыртемалтеш — я ритмике дене, я
рифме дене, я шонымаш орлаҥге дене. Южгунамже
тудым поэзий дене йӱлымаш туге авалта, эсогыл
почеламут вара возышыжымат ок колышт, чоткы-

6
демдыдыме пу артанала шижде-годде посна-посна
сорым-шонымашышке шаланен кая. Автор, чаманен
каласаш перна, тыгайым чылаж годымак шижын-эс
керен ок шукто. Тиде, конешне, экшык. Ты шумлык
ик примерым гына кондем. Мутлан, Раисия воза:
Шӱмыштӧ яра.
Тек койышем йорга,
йылмемжат уста,
лач чонем пуста.
Уш ушан коеш.
Пылышат колеш.
Лач кӧлан кӱлеш
савырнаш кулеш?
Ик раш сӱретат тыште уке, шонымаш моткоч
шала. А пытартыш кок корнышто — «Лач кӧлан
кӱлеш савырнаш кулеш?» — падеж путаялтын.
Манман ыле: «...савырнаш кулыш». Но тунам рит-
мике да рифме огыт лий — автор тидым умыла,
но умыленак пыдалаш лийдыме грамматический
йоҥылышым ышта.
Тыгай вашкымаш Р. Сунгурован возымаштыже
такше икте-кокыт гына огыл. Тудлан шке почела-
мутшылан шкеак редактор лийман, лучо шагал, но
чаткан да раш возаш тыршыман. Кызытеш Раисия
утларакше чот (количество) категорий дене ила. Ру-
кописьшым лудмо годым, почеламут-влак йымалне
улшо датым ужын, мый эсогыл яндарын кӧранен
палемдышым: нуно кажне кечын гаяк возалтыт,
да кечылан кокыт-кумыт дене! Тиде, конешне, сай,
но — адак ойлем — чот почеш гына кайыме ок кӱл.
Чыла тидым самырык поэтессе, ӱшанем, опыт
погынымо дене шкежат раш умылаш тӱҥалеш.

7
Тӱҥжӧ — тудо поэзий корнышко арам шогалын
огыл, уло тудын чоныштыжо пӱртӱс пуымо уста-
лык сескем, уло мом каласаш. Шкежак ойлас:
Мураш лиеш йӱкде, но тудо
ок шоч, уке гын чон перке.
Поэтессын чон перкеже улмым ятыр корнылаж
дене пеҥгыдемдаш лиеш.
Чу, тыйым ончылнем адак ужам
да вашлияш... шеҥгекыла куржам.
Тыге икте-весым вашла тӱкен каласыме умылы-
маш сылнылык эффект манмым пуа.
Але:
А шӱдыр-влак, чевер саска-влак,
кавасе олыкым леведыт.
Шӱдыр-влак нерген поэзийыште кузе гына ойлен
пытарыме огыл, а Раисия, шонымаштем, шкенжын
сылне сӱретшым муын.
Поэзий пашаж нерген кузе чаплын каласен:
Леве йӱр семын, юзо шырчала,
мут-шамыч, йогыза кидкопашкем.
...те, шулдыраҥын да мундыраҥын,
шым тӱня гоч воледа мландывак(!).
Раисия шуко шотышто марий уш-акыл умылы-
машан (менталитетан) возышо, каласыме ойжо-влак
пеш марла йоҥгалтыт. Мутлан, кова шочшыж ден
уныкаж-влаклан
...толмыштлан шыл шӱр ден чайым
сакалтыш, вет шуэш касат.
Марий еҥ, кеч газ плиташ шолташ шындыже, но
шӱрым садикте «сака». Тиде ойжо акрет гычак то-

8
лын: марий-влак кочкышым шолташ тул ӱмбак са-
кеныт. Раисия тыгай марий илыш-йӱла ойыртемым
пала да возымаштыже моштен кучылтеш.
Лудшо таҥ, кидыштет самырык поэтессе Раисия
Сунгурован у шӱмсаскаже. Тудо марий поэзий-
ыш шке шотан, ойыртемалтше йӱкан автор толмо
нерген ойла. Раисиялан ме кугу усталык вийым
тыланен кодына. Мучашлан шкенжын мутшымак
ушештарыме шуэш:
Возымо годым мый вийым шижам:
Илыш ласка да чонат огеш вургыж.
Тыге шкенжын куатшым палыше серызе гына
каласен кертеш.
Геннадий САБАНЦЕВ-ОЯР,
Марий Элын калык поэтше.

ЭҤ
ЫЖВОНДО ӰЖАРАШТЕ

Раисия Сунгурова10ЭҤЫЖВОНДОӰЖАРАШТЕ
Шошо кайык
Кайык шулдыржым шарен,
тольо шошо чоҥештен.
Кондыш волгыдым, шымам,
лай шижмашымат шижам.
Шошо кайык пеш чевер,
шинча — канде, ой, чечен.
Лайык-лайык чоҥешта,
кумылемым шоҥешта.
7 ӱярня 2011

Чайгоркаште сандалык
11
Шошо кечын
Пеледеш пеледыш да шӱм-чон —
шошо кечын шӱшпык муро ден.
Кече шокшо, пуйто кӱртньӧ чойн
когартен койышем. Йӧратем!
Йӧратем пеледышан тӱням,
йӧратем пеледыш гай кавам.
Йӧратен пеледыш гай унам,
йывыртен мый шошым вашлиям.
Шошо пагыт эр пеледышла
почылтеш, ю пушшым йыр шарен.
Шошо кумыл чонешем ташла,
йӧрата шӱм, пагыт деч ырен.
13 сорла 2009

Мурышо пагыт
Угыч шошо мура —
пӱртӱс Юмын кӱсле.
Тудын дене пырля
кайыквусо гӱжлен
йӱклана: «Чик-чи-рик,
шокшырак пы-чы-рик...».
Кечылан толын чап,
лум пеледышлан — вий.
Изи годсо курчак
пуйто шошын чурий:
канде-канде шинчан,
шыргыжмаш — чылт йочан.
Муро, шошо! Пайрем
лийже со илышлан,
кеч чыла ок парем
шӱмешна сусырна.
Муро кече ден тӧр,
илышлан итак ӧр!
17 пургыж 2011

13
Ломбо пиал
Ломбо-ӱдыр, фатажым лупшалын,
тылзе-качыже ден мутлана.
Ош пеледыш, парчажым шупшалын,
вожылал, мардеж ден тарвана.
Сугыньла нуным шӱшпыкын муро,
чинче шӱдыр велеш йол йымак.
Но коклашкышт шем пыл шыҥен пурыш,
ломбо нӧрыш да йомо тылзат.
Ломбо вучыш, фатажым велалын:
мландылан лийже ош пиална,
мыланем ынде шем-шем вуальым
чияш кодо — посна улына.
Шем вуаль — ломбыгичке саска-влак,
йылгыж-йылгыж рӱзалтын лӱҥгат.
Погат нуным шӱжар ден ака-влак
але кайык-влак толын чӱҥгат.
Телын омыжо мондыктыш ойгым,
шошым тый адакат — ош оръеҥ.
Ош фататым ом тодышт мый, огым.
Тыйын семынак кодым нӧрен.
13 сорла 2009

* * *
Кава канде
волыш мландыш.
Тольо шошо —
йомо ошо.
Леве йӱр,
шӱшпык йӱк
темышт мландым.
Пуйто ландыш
пеледалтын.
Леведалтын
пушыж ден,
эр эрден
чий чодыра
да чон ыра.
Марий калык
нале алым,
тӱзлана.

15
Мутланат,
пуйто нуно
Пӱртӱс-Юмым
моштат колын.
Юзо колым
чоныштышт,
омыштышт
шыпак ашнат
да ӱшанат
ош Юмылан.
Эх, пиалан
марий еҥ,
лий эсен!
2 вӱдшор 2010

Шинчан ош куэ
Чодыра гоч ошкыльым
шоныш дене шкетын,
ала-кӧн ончалтыш возо ӱмбакем:
ош куэн шинчаже шеклана йышт, эркын
рӱзалтен, парчажым пыштыш вачышкем.
Ты ончалтыш пуйто лишыл чот айдемын,
ырыктыш чонемым поро дене лыҥ.
Изи годсо семын авам гай ӧндальым
ош куэм, шинчаным, шонымем ден шып.
22 идым 2011

17
Саска сӧрмарий*
Вишне, олма, эҥыжвондо...
Шудышырчык лышташым пуреш.
Пуйто ур — кечыйол тӧрштылеш
ош эҥыремышвотышто.
Мо тиде? А тиде кеҥеж!
Тол пырляшке чӱчкаш, Розмари!
Садыштемже — саска сӧрмарий.
Куштырак вара мыйын леҥеж?
13 сорла 2009
* с ӧ р м а р и й — сӱан.

Кеҥежым леҥеж ден
Эртен йӱр йӱрмӧ йӱк,
шем пылын йомо ӱп,
да ночкыжат кошкен,
шем йӱд пыта ошем.
Ал кече омыта
кынелтыш омартам,
пеледышым, тӱням,
вӱташте шем тунам.
У поҥго-влак, ӱяҥ,
йӱдвошт пешак виян
кушкыныт, шарленыт,
ешыштым шареныт. —
Тыгае вот кеҥеж!
Эх, кушто гын леҥеж?
Айда пырля, акам,
чодыраш погаш саскам —
эҥыжым я мӧрым,
она шого ӧрын,
погена да мӧҥгӧ
чылтак она кондо.
Каена пазарыш!

19
Пурена «азартыш»,
снегым лыҥ погена,
вара чот поена.
Крендыльым, кампетым
налына пакет ден,
мандариным, твиксым... —
погена пеш писын.
«Шырт» да «шорт» шоктале.
Кӧ гын тушто але?
Чу, ужына маскам! —
«шиш» тылат саска.
Кидыш йолым кучен,
чошышна чымен.
Тыгае вот кеҥеж...
Чодыраштына леҥеж
киен кодо саскан —
пайрем лиеш маскан.
20 сӱрем 2010

* * *
Сӱанвате — ужар олык,
ош вис-вис тӱшкам кушта.
Лектын коштыт калык, вольык,
да чылаштын чон кушта.
Сӱан муро — риа-риа —
куэн ӧлтыж гыч йоҥга.
Ош оръеҥже рат ден, рат ден
тополь укш гычын йогат.
Нуно пӧрдыт ныжыл вальсым
пар ден, южым чыгылтен,
олык лапысе улакыш
ош вӱргенчыкым чиктен.
Пӧрдса, мамык кумылан-влак,
кеҥеж жапысе оръеҥ.
Ӧрза, калык да куэ-влак, —
нуно кертыт йӧратен.
2 сорла 2009

21
Шӧр пушан эрден
Ӱжара тул ден
ӱмылка шуйна.
Чоҥешта эртен
нер воктеч шыҥа.
Мландыш ю волен,
лупс кышам коден.
Йӱд жаплан колен,
йомын комдыж ден.
Угыч кутко еш
кынелеш пашаш,
кечыгут кӱлеш
шуко мом шукташ.
Мӱкш-влак рӱж ызгат,
волгыдым шыжал.
Кӱшкӧ, кӱш кӱза
кече, шыргыжал.
Тудым лай кава
помышеш рӱпша.
Эр пӱртӱс-ава
шӧр дене ӱпша.
25 ӱярня 2010

Юмоҥа гае кече
Ӱшанем эрыкан кайык гае
воктечем чоҥештенак эрта.
Кечыйолыш кылдалтше тулгайык
койылден сӱретлалтеш эртак.
Юмоҥа гае кече каваште
шыргыжеш, шокшо тулым колтен.
Ончыштеш я шолаш, я пурлашке —
ала порын, ала ӧрмыж ден?
20 шорыкйол 2010

23
Кушто сайже
Мыйын сай чылажат! —
Кыдетла чывыжат.
Ава комбо, игым вӱден,
наҥгая йӱштылаш вӱд дек.
Кече шыргыж онча,
пуйто тудо йоча,
пӧрдеш йывыртен, кид шарен,
садланак дыр шокшо шарлен.
«Теве йӱр тарвана!» —
кычкыра Тачана.
Озавате пачам покта,
олыкат канышаш, токта.
Сай тӱняште чыла!
Порым веле айла
марий калык, южым шӱлен,
ужата унам, сугыньлен.
28 сорла 2009

Йӱр деч вара
Йӱр эрта, мушкын кочо титакым,
мландывалне темен вӱд ден лакым.
Лудо-комбылан шочо у ер.
Ужаргалын шогалын куэр.
Йӱрын ночкыжо дене витеныт
поҥго иге-влак, мландым шӱтеныт,
«мексиканецла» койын шогат,
кумда упшышто кутко кушта.
Йӱр эрта да кода шонанпылым.
Эҥыжвондо коклаш шоҥшо шылын.
Ал олмаште йӱр вӱд йылгыжеш,
мушкылташ кечыйолым ӱжеш.
23 сорла 2009

25
Йӱр годым
Йӱр йӱла кече шыргыжме дене,
йылгыж-йылгыж вола мландывак,
шыгыр лийын тудлан сур кава.
(Могай сылне кеҥежым эрдене!)
Шонанпылын шым корныжо нуным
сӧрвала, йодеш угыч кӱзаш.
Лай мардеж ночко шудым рӱза,
йӱр вӱд, велын, мушкеш кутко муным.
Кутко-влак ажгыненыт, куржталыт.
Ала ӱмырышт кӱчык — вашкат,
ала нунын суртешышт кышам
коден йӱр дечын шылше ушкал?
Изи кече тӱшка — олык мӧр —
ал рубинла вел койын кечат.
«Тамлен нал» маншыла пеш ончат,
йӱр вӱдлан йывыртат, огыт ӧр.
2 вӱдшор 2010

Кеҥеж эртыш
Эрдене шып веле кайыш,
пеленже тӱтаным наҥгайыш.
Тудо тул гай йӱлен чот когаргыш
да чыла почешыже каргыш.
Кызыт тудо — уремысе йӱр,
шыжа да шыжа, ок кой тӱр...
13 вӱдшор 2014

27
Леве йӱржӧ...
Леве йӱржӧ мылам лектышан:
стих-влакем шӱдыр семын йогат,
ош кагазым мут вий ден тема.
Леве йӱржӧ мылам ю леман!
Стих-влакем эҥер семын йыргат,
рифме-шамыч кол лийын тӧрштат.
Леве йӱржӧ мылам муро гай...
Кап-кылем ритмын йӱкыш пура,
шӱм-чонем ныжыл мурым мура.
Леве йӱржӧ мылам Муза гай. —
Кумылнажым ик тӱрыш урген,
илена маче*
семын мырлен.
8 сӱрем 2009
* м а ч е — пырыс.

Мардеж вальс шарныкта
Тошто вальсым нурлаште
мардеж пӧрдыкта.
Пуйто самырык жапыш чыла пӧртылта.
Вальсын ӱжмӧ почеш ме,
киднам кормыжтен,
чарайолын нур век куржына корно ден.
Кандывуй-влак тӱшкаште,
мардеж ден пырля,
авамландын кашташте пар лепеньыла
пӧрдына ныжыл вальсым.
Пӱртӱс ден модына.
Шаршудат чарайолым чыгылтен келана.
Тек эртен шуко жап да тоштемын ош вальс,
нур олмеш такырна шукертак тек асфальт.
Мый, кидем шуялтен,
танцыш тоштын ӱжам,
да шинчат тугаяк канде-канде, ужам.
9 ага 2009

29
Яндар йӱр
Эх, могае касше сае:
йӱр йӱреш, лыжга мардеж...
Рвезе кумыл, мурым тае —
йӱр йӱкан кумда кыдеж.
Йӱр йӱреш куан кеҥежым,
шӧртньӧ шыжым шижтарен.
Теме веле чон леҥежым,
эн оҥайжым ешарен.
Йӱр йӱреш пычкемыш водын,
шыве-шыве «шайыштеш*
».
Йӱр кӱреш шӱм-чоным, тодын,
чон яндарыште кодеш.
Йӱр йӱреш... Йӱреш, ок вашке.
Йӱр — кава гычын салам.
Йӱр тӱреш нур олым ваке
имньыш шинчын кудалам.
17 кылме 2008
* ш а й ы шт а ш (курыкмарла) — мутланаш.

Тылзе оролымо вер
Олмапу воктеке
пич кастен вашкем,
ал саскам ужмеке,
тыйым шарналтем.
Пуйто койышетше
саде олма гай.
— «Мом ончен шогетше,
кӱрлын нал да кай...».
— «Ом логал, ом сийле,
кумылем улат.
Койышетше лие
мыланем улак».
Тылзе тиде верым
йылгыж орола,
шӱдыран эҥерым
тудлан пӧлекла.
Эҥертем пушеҥгыш,
каньысыр чучеш.
Тудо чон гыч шеҥшым
пушыж ден луктеш.

31
Олыкыш волем да
Олыкыш волем гын,
шудыжым солем гын,
огеш вурсо дыр вис-вис,
ок шорт, чоным почын виш.
Корнышкет пурем гын,
ваштареш толам гын,
огеш вурсо дыр таҥем,
ок лий вурс мутет, шонем.
Олыкыш волем да,
кумылет волен да
ош вис-висым ниялтем,
шӱлыкетым вошт эмлем.
Савырнет гын туп ден,
чодырам шем куп ден
пуртем чонышкет — мӧҥгет,
да ом лук тетла мӧҥгеш.
А толат гын ончык,
кумылетым почын,
лиеш илышна кеҥеж,
ӱмана — саскан леҥеж.
13 идым 2011

Кеҥежым вучем
Шӱлыкан таҥем тораште.
Пӧртылеш, уке? Ала.
Имньыжым кычкаш ок вашке,
кеч вучат тудым, пала.
Окнаш ончем — эр велышке.
Нойымем, ит лий чарак.
Волгыдо омса шелшыште
эскера мыйым йыштак.
Да тӧрза гыч йӱштӧ юж,
чыгылтен шинчапунем,
воштылеш гай: садак от уж,
той ӱпет кӧлан пунет?
Алыш тӱрвым молан чиялташ,
шукертак ынде ошо.
Ожсо гае омыл чылтак —
ок пале. Садак толжо.

33
* * *
Кече чотак шуйныш...
Ындыжым вашкат
кержалташ ваш шӱйыш
ӱжара, Какшан.
Йол йымалсе кӱ-влак,
серын кудыр ден
пӧрдын кӱшкӧ-ӱлык,
модыт уш каен.
Чарайолын серыш
пурышым мыят.
Ала вӱдшӧ сырыш,
ӱжара, тыят?
Мунчалтен камвозым,
ӱжарам ӧндал,
мыйын гае «возым»
тудо ыш ончал.
Мыланем вӱд серже
мо тиде гала?
Ӱжаран ал эрже
веле пырт пала.
25 теле 2014

Шыжылан жап
Тольо жап шыжылан да садлан
ош чонеш мый ом кушто шӧршудым.
«Тау» мутым ойлем мландылан,
йышт ончалын каваш ӧршӧ йӱдым.
Тек чонем вӱдшор дене ок мод,
шошо вӱд кумыл пушым ок покто.
Ты азапым шарнаш мый ом код,
шып урем тулык жапым ок мондо.
Мый палем — шошо пагыт йорга,
шӱмын рӱдыш шыҥа ныжыл тургым.
Тек шинчаш пурак-шӱдыр йога,
сӱретлен жаплан келшыше тӱрым.
Тольо жап шыжылан да садлан
мый шарналын кодам вӱдшор шошым.
Ик стихем лач лудам садерлан,
вет монда тудымат, чиен ошым.
16 идым 2009

35
Мардеж акамлан
Мардеж, муро мурым,
омым пӧлеклал.
Тиде кӱчык ӱмыр
мыланна алал.
Ош пеледыш пистын,
шолто эм вӱдет.
Подылмек, эн писе
лияш ыле тек.
Йӱштӧ телым — пургыж,
ал кеҥежым — тул,
чылан чоныш пурышт,
мо гына ок кӱл.
Арымшудо кочым
мардежлан темлем.
Тудым тамлен ончо,
ит мондо лӱмем.
Шӱдырет лиям мый,
ончыкто корнем.
Ныжыл вальсыш майым
ваш пӧрдаш ӱжнем.
4 пургыж 2010

Шыжым йӧратем
Тек шыже, мотор сылне шыже
поянлыкым чоныш пурта,
да кажне тӱняштына шижше,
сентябрь кузе шып мура.
Кузе полан, пызле ал кӧржым
чиялын, сем ден лӱҥгалтат...
А ме ала-молан лач ӧршым
вучаш кодына, сусыргалт.
Ах, шыже, мотор-сылне шыже,
титак солыкнам вачӱмбач
кудаш налын, тул тӱс ден ылыж
я логылан кодо чӱҥгаш.
Мылам пешак лишыл ты тургым,
кеч Пушкинла ом му лыҥ мурым.
23 идым 2009

37
* * *
Мутат йомеш, тыгай сӧралым ужын,
омат йомеш, тыгай пайремым шижын.
Шинчам кузе гына шым тӧчӧ туржын,
сӱан вургемже чапле ыле шыжын.
Йыли-йӱли волгалтын веле шогыш,
могае тудын чапле ыле шовыч!
Пазарыштат тыгайым кычал от му,
пагар гочат тыгай куаным от му.
Йорга улмаш тул пагытын ю вате,
чӱчкен колта, ок шого чылт юватыл.
Аршашын йӱк йоҥга торашке, шергылт,
куча шке чапшым кӱшнӧ, арын, шергын.
Чынак, поян, нимом тореш от ойло,
ий мучкылан кеч тудын тулжым айле.
Яра ок тол да йорлешат ок кодо,
чыра падырашлан кумылет ок кодо.
Тугеже лийже чап тылат, той шыже!
Той сугынет чылашт дек миен шужо!
7 идым 2011

* * *
Шыжымсе йӱр лышташан.
Шыжымсе йӱд шӱдыран.
Шыжым кава — сур ора,
шоҥгемын, телыш пура.
Шыжымсе тӱс пеш поян,
шыжымсе йӱк ик оян.
Шыжым шыжа шож шижмаш,
чоным шупшеш Шор-Уньжаш.
23 идым 2009

39
Йӱдвелне
Сентябрь наҥгайыш пеленже шокшым,
олмешыже кодыш кавам сураҥден.
Эрла огеш воч ты мландышке покшым.
Эрла толеш теле ош лумжым кышкен.
Садлан таче ожо мардеж ажгынен,
ӱштеш лышташан мландым,
шыжым поктен.
Кодеш кечыйол адакат сагынен,
той тул дене йылгыжше жапым моктен.
11 кылме 2011

Мом вучаш тый дечет, «яжар» шыже?
Шыже шуктыш адак шке пашажым,
ӱшанем тудлан йӧршын пытен.
Той лышташ вошт таҥемын кышажым
ом му ынде — йӧршеш петырен.
Мардежшат ӱчым шуктышо семын
йӱкшӧ дене «ит вучо» ойла.
Тудын ӧлтӧ конда шӱлык семым,
той лышташ воштылеш да йӱла.
Мом вучаш тый дечет, «яжар» шыже?
Кечет кӱчык, лий омо ласка.
Йӱр вӱдет тӧрзашкем, айда, шыже.
Колыштам, тудо мом каласа.
9 шыжа 2012

41
Кайыквусо, наҥгай
Кайыквусо,
итак вурсо,
нал пырляшке чоҥешташ,
пыл коклаште шоҥешташ.
Нал ӱшаным,
пу куаным
кечыйол ден лӱҥгалташ,
ит пу ӱлык шуҥгалташ.
Кайыквусо,
кумыл осо
тодылалте мелна гай,
шокшо велышке наҥгай.
Койышемжын
неле кемже
мланде дечын ойырлен
огеш керт, ок керт торлен.
Кайыквусо,
пуйто вурсым
керыт чоныш мыланем,
лийын шыгыр ош мландем.
25 ӱярня 2010

* * *
Идым тылзын кынелте шыпак,
эре малыме веле шуэш.
Пӧрт воктенысе пызле шкетак
шыже верч йошкаргаш тӱҥалеш.
Кечыйол ден кынелте шыпак,
шыжым тудо эше чолгарак.
Мыйын чонышто муро такмак
пагыт дене йоҥга йорганрак.
Кайык йӱк ден кынелте шыпак,
чеверласыме семышт шӱм гоч.
Эр марте ынже йӱкшӧ тӧшак,
кынелам гын, мый шкетын ом воч.
1 идым 2013

43
Шыже шкак мура
Ну, мом манаш, вет шыже толын,
да шке вела — ок кӱл мутат.
Эртен тымарте пагыт, шолын,
да кажне шӱлыш — муро тат.
Мура пӱртӱс шке йӱкшӧ дене,
лышташ мардеж почеш гӱрла,
лай кече папалта эрдене,
ош Виче веле — лай кава.
А мый, темен лышташ ден комдым,
ты жапым телыш наҥгаем.
Ош Виче век, поктен сурт комбым,
куржеш пошкудо «маҥганер».
19 идым 2008

Лышташ
Чоҥештена ме ала-кушко...
Ах, молан гын тынар йӱлышна?
Сӱретчынан чияже укшыш
пижыктале майыште мемнам.
Лач шыжым ышна керт сеҥен,
тудо кӱрӧ, орен, кап-кылнам.
Йомына, йомына чоҥештен...
Чытырен йомына, кап кылмен.
Шылына теле деч чоҥештен.
Толын шӧртньӧ йомаклан мучаш.
Ашне тудым, йолташ, чоныштет,
код мемнан дене шошым вучаш.
9 пургыж 2010

45
Висвис теле
Ош тӱран чодырам вончена,
тылзе дене йӱла кас кава.
Йӱштылан дыр киднам кучена?
Вожылам. Тымык тек касара.
Телынат шокшо уло, шижам.
Тӱр ден шӱдыр шинчам йымыктат.
Тыгай юым ок пале шыжат.
Мландываке волен ош йомак.
Пуйто кӱмыж висвис лышташ ден
темын лыҥак, ой, пушкыдо пеш.
Касын кумыл моткочак ташлен,
вончем тудым мый пагыт пушеш.
7 теле 2009

Мый — кӱрылт кайыше лышташ
Чылт кӱрылт кайыше лышташ,
ом пале куш лекташ, пураш.
Пӱртӱс ава гына оза,
йолгорно ӱмырым воза.
Да наҥгая капем тораш,
варен мардеж ден пыл ораш.
Мый чоҥештем, ом пале куш.
Эх, пӱрымаш дечын от курж.
Пеш каньысыр каплан да сай.
Игече — сылне, тылзе — май.
Ал кечыйол модеш тул ден,
лай шокшым мландышке колтен.
А мые чоҥештем умбак,
пиал толеш ала тембак?
У элым я муам, почам:
лиям суртан, ешан, шочшан...

47
Ала огеш лий ниможат?
Ала арам тӧчем, пӱжалт?
«Ала» манашлан алашам
ок лий кычкаш, шолаш кая.
Мый — кӱрылт кайыше лышташ.
Кузе чонемым луштараш?
Ярнем эре чоҥештылаш,
Пӱртӱс, пуэм чонем тылат.
Пыштет гын мыйым мландывак,
эртат тошкен айдеме-влак.
Кодет гын южышто ияш,
перна ал кече деч йӱлаш.
Наҥгае лучо тӱня тӱрыш,
йомаш шып ӱжарасе тӱрыш.
Вет тушто ю-влак иланат,
пеш поро улыт чыланат.
Идым 2010

Икымше уна
Лектам уремыш, лум ден саламлалтын,
вет таче тудо икымше уна.
Лышташ, пытартыш, йомо шаланалын.
«Вес ийын, — мане, — угыч ужына».
Могае ныжыл, икымше да ошо,
изи азала сулыкдымо, лай...
Тый — чылт оръеҥ,
качетше — чевер шошо,
ош вальсыш ӱжын, тудлан марлан кай.

49
Икымше лум
Тый кушто, кушто. Ныжыл сем эше йоҥга,
вет тыланетше тудо ӱмыраш улеш.
Тый кушто, тек йырваш чыла чыпчен йога.
Жап ок чаракле, шып гына эше лиеш.
Тый кушто, пӧрд, ит шоно нимомат тетла.
Ший пагытын оркестр тыйым ойырен.
Тый кушто шкетын да йӱр вӱд ден эрла.
Тый кушто чон ден, куанен, кеч ойгырен.
Идым 2010

* * *
Икымше лум шып ыш воло, а йӧрльӧ,
темыш чыла лакылам тӧремден.
Сад ужга дене поен; ондак йорло,
чылтак лулегыла веле шоген.
Тыгак сӧрал ош тӱс дене волгалте
тошто ӱмбал чиемет, йолташем.
Лум кугыза гае койыч тый ялтак,
мый пеленет лум кува шогылтам.
Лум кугыжаныште коктын йочала
шогышна вашла йошкар чурий ден.
Кидым кучен, шыманракын ончалын,
почын чонем, ойленат: «Йӧратем».
24 ӱярня 2015

51
Пий ден пырыс — теле
Мылам таче каньыыле, куштылго, лайык.
Колам, мачын аҥысыр «мяу» йӱк — айык,
Шӧр дечын шӧрлен, арня наре лиеш.
Уремыште лумжо эше чот лумеш.
Лумеш. А лукеш пызнен, пырыс мырла.
Лумеш. А пыжашыште пий шып ырла,
коклан урмыжеш, йол кышажым туржеш...
Тыге ош чапаж дене теле куржеш.
17 кылме 2008

Пичкаем шып деч
Могае телын кумыл сем почеш
шортеш поран, темен кумда пасум?
Тыгодым чын ала осал шочеш?
Могайым пӱрымаш конда сатум?
Ӱжеш ош корно. Шыдыжым велен,
мардеж шӱла пеш нелын, шижалтеш.
Да мыйын чон, шижде, тудын пелен
ушна ик тыртышыш пыжалт, шӱлешт.
Эрдене эр мый пичкаем шып деч,
эр волгыдо ош чын ден ваш ушнен...
Ший тылзын да ал кечын кумыл верч
илем пӱртӱслан веле ӱшанен.
24 идым 2011

53
У ий кож сугыньла
Лишемеш У ий кас,
кундемнаже лӱшкас
пайрем муро да чес ӱпш ден лош.
Пу кидетым, йолташ,
со шӱмемже йолткас,
пиалнам сугыньла У ий кож.
Кож пуш «вуж» аҥырта,
да вачем эҥерта
тыйын вачыш моткочак ласкан.
Тек У ийна эрта,
пагыт шкетын эрна —
мыланнаже пырляште асат.
Ит шуркале, кож укш,
да шӱраҥын ит нуш,
тый вет шкеак тыге сӧренат.
Нӧлталына чаркам кӱш,
У ий верчын ме рӱж
(кочывӱдлан огеш лий нерат).
30 теле 2008

У ий кастен
У ий кастен, омсатым почын,
пайремым пурто кудышкет.
Шампан йӱкеш у кумыл шочын,
осалже веле таче шкет.
Омсатым почын, пурто шокшым.
тек йӱштӧ ю ден шаланен,
ӱштеш кӱаҥше торым покшым,
могай ӱмаште иланен.
Могай ӱмаште иланеныт —
у ийлан кож йыреш пӧрдаш.
Чылан ты кечын йылкыненыт,
пусаклан веле шкет кодаш.
Ӧраш пусаклан куан дене,
йышт эскерен тыгай пашам:
– Те малышда, а шып эрдене
мый ужым Йӱштӧ Кугызам.
Мый йӱштым огыл кугызаным
ош лум парчаште шижынам,
окнаште юзо кугыжанышым
чоҥаш пырляште полшенам.
12 теле 2008

55
Чонаршаш
Ош лилий-влак пеледыт шем каваште
ший оҥгырышт кылменыт да чӱчкат.
Кож име-влак, шуркалыше коваште,
эн сылне ямым ойыштышт кучат.
Пелйӱдым чонышт эрыкан воляште
чоҥештыл, Юмын нерым чыгылтат.
Нералтын юзо эр йӱкан олаште,
нелеш ош лилийым ӱжара, волгалт.
Ош лилий тулым нултыш ӱжараште,
лышташ алемше тӱсым иканаште
вашталтыш. Кечывалым шкак ужат.
Ах, лилий пеледеш яндар каваште,
ал тӱсыштӧ улеш, яндар тӱняште.
Нӧлталтын кече. Тылзым ужатат.
Шорыкйол 2009

* * *
Ӱжара, шупшалын, элым
у эр дене саламла.
Кынелеш вӱчкен эрвелым
да пиалым лыҥ сӧра.
Ӱжара конда у вийым,
шӱшпык муро ден йӱлен.
Ӱжараште пыл-влак ийыт,
ал юж тувырым чиен.
Ӱжара — урвалтыш Юмын,
чевер тӱр дене тӱрла.
Ӱжара моткочак умыр,
тудым пӧлеклем тылат.
3 теле 2009

57
Ӱжара
Тылзе ӱдыр вӱдвара ден ошкылеш
шыман, —
йӱшто йӱдым, ший ю вӱдым нумалеш
саман.
Шыгыремын йӱд йомеш,
пий йӱк деч шылеш.
Вӱдвара гыч вӱд велеш —
лупс ден леведеш.
Кече мӱндыр вӱдвара ден нӧлталтеш —
куан,
шӱдыр пырчым пар ведрашке погалтен
— улан.
Кечыйол деч вожылалын,
лупс йомеш шулен.
Мланде помыш оҥго палым
кӱш нӧлта шӱлен.
18 идым 2014

* * *
Угыч кас. Кас лишне, лишне...
Шижым кап ден тудын йӱштым,
лектын ярныше тошкемыш,
ужым: тӱсшӧ пеш тоштемын.
Кас пуналтын да лугалтын
эҥыремышвот урвалтыш.
Тушко пижын шӱдыр еш,
мутланат волгалтын пеш.
24 ӱярня 2015

59
Унала
Пырыс семын пырдыж гочын
йӱд нушкеш пӧлемышкем.
Пурыш тымык (тӧрзам почмо),
шарлен возо кид шарен.
Йӱштӧ пӧрт, ик йӱк ок шокто,
тымык веле йырым-ваш.
Огеш пале тудо шокшым,
вӱдым ок йод подылаш.
Лач тӧрза гыч тылзе, ошо,
нерым куптыртыл онча.
Унала кеч тудо толжо...
Пӧрт йымалымат почшаш.
15 шыжа 2011

Шӱдыр-влак — изи кече
Эх, шӱдыр-влак, тӱшка ден шем каваште
пеш мӱндыр изи кече улыда.
Ош тылзе йылгыжеш шкетак кашташте,
ший йозакдам тудлан мо тӱледа?
Ах, шӱдыр-влак, те улыда гын кече,
шукталза йодмо-вучымо оем.
Вет йӱд тӱня — тудат юмын игече,
мый шемыште лач шемым вел тоем.
3 ага 2009

61
Шучко омо
Йӧсӧ чотак чонлан, пешак йӧсӧ.
Савырнен шем тӱсаныш ош йӱксӧ.
Йӱр чыпча мландываке, вӱран;
лум янакыш возеш, лавыран;
Лай мардеж лайык огыл тетла.
Шем каваште ший тылзе катла.
Йӧсӧ чотак чонлан... Чон кӱсотым
ок утаре иктат, пуртен сотым.
Ландыш-влак пеледалтын пытат,
да кошка, жап эртен, мокыжат.
Кӱдыроҥгырын муро йомеш... —
ах, молан тиде омо коеш?
30 ӱярня 2009

Шым тӱняште
Йӱксӧ, колто шулдыретым
да наҥгае ӱдыретым
пыл коклашке шоҥешташ,
шым тӱняшке чоҥешташ.
Шым тӱняште шонанпыл гай,
шымле шым тӱсан пылгайык
шнуй аланыште илат,
сакыр омо ден малат.

63
* * *
Йӱд мала нералтен,
лупс возеш чыгылтен
тудын омым моткочак ласкан.
Тымык шудым тема,
йылгыжеш ший Немда
поген вӱдышкӧ шӱдыр саскам.
Йӱд мала муралтен,
шем пычкемыш, мырлен,
салмамуно гай тылзыш ончен.
Шарлен пуш, пеш асат,
садланак дыр ласка
чонемлан.
Тудо йӱдым кӱчем...
7 ӱярня 2009

Кумыл
Ош пеледыш тодылалте,
лывыжген ынде пыта.
Тудым мут дене йӱлалтышт,
чиктышт шӱйыш омытам.
Ош пеледыш ломыжалте,
семынже кия шарнен,
ик эрдене помыжалтыш,
кузе тудым, кид шарен,
ӱжаран мотор йолваже
лай мардеж дене вӱчкен.
Чумыр пӱртӱснан аваже
пуйто тидымак вучен.
4 пургыж 2011

МАРИ
Й
ЭЛ
ДЕЧ ТОРАШТЕ

Раисия Сунгурова66МАРИЙЭЛДЕЧТОРАШТЕ
Марий-влак — Юмын шочшо
Ме, марий-влак, — Юмын шочшо,
нигӧн кулжо огынал.
Эр лупс ден эрдене коштшо,
пӱртӱс родо улына.
Эр кынелын, кече Юмым,
йӱдым тылзым сӧрвален
илена, ме юж ден юым
кап-кыл мучкына поген.
Улына гын пеш тораште,
аванаже — ош куэ,
ача — тумо чодыраште
ямде вашлияш эре.
Пызле, писте — шӱжар, шольо,
лай мардеж ден саламем
колтыза, памаш ден шолшо
чимарий кундемышкем!
28 сӱрем 2010

67
Марий пӧръеҥлан
Эр ок тол нигунам ман ит шоно,
воч да мале ласкан ик сай омым.
Тыйынат суртышкетше пайрем
толшашлык, мый тидым палем.
Копат ден чуриет итак шылте
да ит шолто чонет сырымаште.
Кодшо шыде кӱ пасушто,
тудын верже ынде тушто.
Вачышкет курныж-влак волен шинчыч,
шинчашкет аҥыртен кышкат чинчым.
Покто нуным, Юмым шарнен,
тый улат чолга марий пӧръеҥ!
Эр толеш шыратен, йомеш омо.
Сайым вучо да порым вел шоно.
Илыш — лукдымо пасу,
шке веретым тушто му.

Чара кидкопа денак кает
Ото шӱлыш пуа у куатым,
пӱнчӧ патырлык капыш шыҥа.
Тышке толын, темалын чон атым,
ме сандалык тораш шуына.
Марий калык — виян да эн тале
улына ты тӱняште, садлан
ош чоннам кагаз ден от ондале,
кеч-могай лийже тудо тӱсан.
Шочынна ош тӱняшке чаран ме
Юмын кӱштымӧ сомыл шукташ.
Каена гын кунамже, чараҥше
ӱмырнам пыштена кидкопаш.
19 ага 2009

69
Чыла элласе марий-влак, ушныза!
Кӧн шӱмжӧ марла вел кыра,
ош чонжо марийла ыра,
кушта але мурым мура,
лыжган марла веле «мырла» —
Ушныза!
Кӧ тушто Эрвелне ила
да йот мландысе южым шӱла,
кӧлан чимарийын йӱла
лишыл да тудлан йӱкла —
Ушныза!

Авамландын ужаш
Эртат кече, арня да идалык.
Вашталтеш пӱртӱс дене сандалык.
Чурийвылыш вес тӱсым налеш,
вет ийгот тудымат шупшалеш.
Но чонлан отак чикте йыдалым,
пӱртӱс-Юмо тудым налын пыдалын.
Маке семын эре пеледеш,
моко гае капна кеч лиеш.
Шӱм кыра латкандаш ияш семын,
шарныктен шошо садысе семым.
Ӱжеш кумыл каваш чоҥешташ,
пыл коклаште жаплан йӱштылаш,
пыл лоҥгаште кодаш йол кышамым
да волаш шӱдыр-влакым кошталын.
Теве кушто пиалже улмаш —
мый улам авамландын ужаш.
7 вӱдшор 2010

71
* * *
Машина йӱк ден сургалтын,
шӱшпык сем ушеш йоҥга.
Тӧрза век вашкем, шуҥгалтын,
сусыр кумылым ургаш.
Иланем кугу олаште,
шочмо верлан чон йӱлен.
Эҥыжвондо ӱжараште
шылын куэран ялем.
Изиш кодшо вургемла,
шарнамашын котомкам
вачышкем сакен, урем ден
шке пашам ден ошкылам.
Тротуар, аллей-влак кодыт
ӧрдыжеш, ом уж нимом.
Ӱжараште уш ден модын,
кайыкла вашкем мӧҥгем.
13 сорла 2009

Ял сӱрет
Эх, сай! Мый ялыште улам!
Сита, шерем, ончаш олам.
Тек тушто уло тӱрлӧ тӱс,
садикте шерге чий пӱртӱс.
Изи пий кудалеш, оптен,
ала-могай чӱчӱм поктен.
Могае лишыл ты сӱрет,
ончет да умылет — илет.
Чыла, чыла вӱчка чонем.
Чылалан сайым вел шонем.
Ача-авамлан тауштем,
коча-ковамымат уштем.
Лач тыште калыкын йӱла
сорта тулла шӱмеш йӱла.
Вет тыште мыйын сай родем —
кузе кертат вара монден.
12 пеледыш 2009

73
Каем мӧҥгӧ
Каем мӧҥгӧ,
шӱдӧ меҥге
эше кодын кудалаш.
Вӱдышым гын сӧрвалаш
моли мылам?
Писын, манам,
вуча поро ачам,
машинажым ачален
Параньгаште,
ПМКаште.
Ӱдыр-веҥым ващлияш
шӱденам ыле мияш.
Латик меҥге
шочмо мӧҥгӧ,
Параньга дечын умбак
кайыман эше. Окмак,
кудал писын!
– Жапым кӱсын
Кӧ дечын йодаш ала? —
Ваштарешем шылтала
«машинист»,
чылт артист!
2 вӱдшор 2010

Марий Эл деч тораште
Вес умбалне, Марий Эл деч тораште,
векат, шӱшпыкшат ямлынрак муралеш,
векат, тракторжат пасум тӧр куралеш.
Но вес умбалне, Марий Эл деч тораште,
эҥер ден кавам кечыйол огеш пид,
пасушто коршаҥге виеш огеш пиж.
Вес умбалне, Марий Эл деч тораште,
кайыкат огеш опто илашлан пыжашым,
тыйымат вашлийын нигӧ ок ужате.
Да вес велне, Марий Эл деч тораште,
лышташ, кӱрлын кайыше, тые улат,
йолгорныш волен, йол пундашыш пижат.
21 сӱрем 2010

75
Тора гыч мӧҥгӧ велыш
Лач тораште веле шочмо верын ямжым
умылем тӱргочын, кечкыжын шижам.
Нигӧ огеш кондо тыште ончык ямдым,
ошкылам чылт шкетак нойышо, пӱжалт...
Шып эртат воктечын шуко тӱрлӧ калык.
Кажныжын шке шоныш, шке ойгырымаш.
Илынет гын тыште, лий ушан, пеш тале
да ит мондо мӧҥгӧ чон ден пӧртылаш.
Мыйын кумыл шошо, шолшо вӱдшор дене
мӧҥгывелыш кечын, лым лийде йога.
Ах, могай кастене да могай эрдене
шочмо верыш угыч мый ынде толам?
Кайыккомбо семын чоҥештен мияшлан
шулдыремын вийже лушкыдо эше.
Чон гыч лекше семым
ик йӱк ден мурашлан
пӧртылам лупс лийын, угычын йоммеш.
2 сорла 2010

Кужу корныш лекмем годым — I
Ош поро Юмо, арале шочшетым,
корныш лукшетым
ит кодо тый шкетшым.
Лекме-пурымо годым
пу ситышын шокшым,
порсын чоннам туллан почын ит шеҥ.
Ош поро Юмо, пу шотым да ратым
вес мландым пеҥгыде йол ден тошкаш,
ӱшт ончылгочна осалым пурак гай.
Шортшо чоннам, кечын ю, лек кошташ.
Ош кугу Юмо, кугу пеш улат да
тыйым чылан полшаш йодыт сукен.
Шкетын улам ман жаплан,
трук, улакыш
ит йом, йодам, кумылнажым коден.
Ош поро Юмо, корнан лияш манын,
ош солыкла кумылем шаралтен,
мый лишемам тый декет шулдыраҥын.
Уж мыйым, ӱж! Мый — шочшет.
Шарналтет?

77
Кодшо гана толынат ыле омыш,
ынде мый шке толынам тый декет.
Корнышто каньысыр ынже лий —
полыш
кеч-кӧланат кӱлеш, шич воктекем.
Ош поро Юмо, изи леве йӱрым
корнылан шаве, улан лийза ман.
Кече шичмеке, арале шем йӱдым,
сай сугынет тек йога, шӱдыран.
Ош поро Юмо, ачам-авам гае
кидыш кучен кондыштаре корнеш.
Шыде мардеж мыланна лийже лайык,
ончык виктаре, от лий гын тореш.
15 сӱрем 2010

Кужу корныш лекмем годым — II
Юмем, суксем, аралтышем,
кастен чӱчкен, эрден вӱчкен,
йӧратыше чевер кечем,
ит кодо шкет шогаш кӱчен.
Сӧрвалыктен, ондалыктен,
шортыктарен ит мод
да чаманен ӧндал шып ден.
тый код, тый код, тый код...
Эҥер, кава, ужар пасу —
мыйын корнем эше кужу.
Йот мландыште кас пуйто у,
садлан дыр омо чылт ок шу.
Шонкалыктен да туржыктен,
кас, вуйым итак шер.
Мӧҥгеш от сеҥе куржыктен,
мӧҥгеш пеш эр, пеш эр.

79
Ончем пурлаш, вара шолаш,
ом умыло, мом кычалам.
Вӱрат чай гай пура шолаш,
уло чыла, уке чыла.
Чылт мыйын огыл тыште вер —
куэм ончен шогем.
Лач Марий Элыште чевер
куэр, куэр, куэр...
Шинчам кумен изиш шинчем,
пелашын вачыш эҥертен.
Вара адак чымем, чымем...
ох, каньыле жаплам эртен.
18 сӱрем 2010

Шочмо велыш чон ӱжеш
Шочмо велыш чон ӱжеш,
лушкыде эре коржеш.
Пеш вучат авам, ачам.
Куэ пу дене мончам
чот гына олтен шындат,
выльыкым*
лушташ пыштат.
«Веҥым, ӱдырем ала
толын шуыт, кӧ пала?».
Шуматкечыжат эрта,
но садак вучат эртак.
Коваемын вуж руаш
огеш чарне овараш.
Рушарнясе когыль пуш
тӱньык гыч шарла, кеч рушт.
«Тора уныкат вашка» —
маныт дыр, кӱзен кашташ,
чыве-влак: «кыдет-кут-кут,
корныжо кужу-кужу...».
Йыҥысен, лузга пунан,
шарналтен коклан-коклан,
киялта капка воктен
Олач пий. Толам, толам!
* в ы л ь ы к — выньык.

81
Мый колам чыла, толам
рӱж эртен шуко олам.
Чон дене, уш ден вашкем,
лач кап ден ом керт эше...
Ик идалыкым гына
кече йыр мланде-тӱня
пӧрдын эртыже вашке.
Кечын гае вашкыктем:
Ош сандалык, кугу мланде,
вуй ӱмбалне кава канде,
йол кышадам кугунрак
ыштеда гын писынрак
жап эрта ыле. Вашкем.
Шочмо ялыштем тошкем
йол кышам деч сагына
да ковамын тагына
ош ложаш дене темеш
эрге уныкаж лӱмеш.
Куэ пу йӱлен ярнен,
шем мончаште аҥырген.
Аваем ден ачаем,
корно век ончен-ончен,
вӱдым угычын сакат. —
«Огыт кончо адакат...».
27 идым 2010

Ковамлан
Мардеж, лышташым кӱш нӧлталын,
вӱчка ал кечын луй йолвам.
Сай коваем, шинчаш ончалын,
«Чеверын, — мане, — уныкам».
Йокрок ковайлан — шкетын кодо.
Ок йод иктат: «Мыняр шагат?..».
Лач пырыс веле, луктын шыдым,
пӧрдеш йол йыр — шужен «азат».
Эрден кынелын лектын кайышт
пашашке эрге, шешкыжат.
Да толмыштлан шыл шӱр ден чайым
сакалтыш, вет шуэш касат.
Эрта жап писын, шоҥгеммеке.
Эрта, йокрок гына кодеш.
Тазалык ден вият шеҥгеке,
эрталме корнышко, возеш.

83
Каеныт кушкын уныка-влак,
тунемыт, я пашам ыштат.
Пайрем шумеке, унала вел
кок кечылан толдал каят.
Ковай лышташ гай кумылнажым
ал кечыла вӱчкал колта.
Ӧндалын шочмо уныкажым,
адак у корныш ужата.
13 сорла 2009

Туныктымо мут
Ковам, газет кучалын,
нер вуеш «яндам» сакен,
шке лудмыжым кычкалын,
тыгеракын туныктен:
Уныкам, тый «Ч» ден «Щ-ым»
тӱткын ойыраш тунем,
а шолташ шонет гын «щим»,
тый марла каласе — «лем».
Ойыраш тунем, мо «спай»,
мо удаже йырым-ваш.
Эре огыл чыла сай,
чылалан уло мучаш.
Илыш неле ман ит ман,
тудо чыным йӧрата,
теле йӱштыштӧ поран
йолагайым кылмыкта.
Огеш кӱл кумда полат,
огеш кӱл кугу олат.
Ош киндым кунам пурлат,
шемылан ок шу, товат.
13 сорла 2009

85
* * *
Ача-аватлан вуйым саве,
лач нуно веле чыла сайым
тылат тӱняште тыланат,
садлан дыр илыш тӱзлана.
Вет нуно улмылан кӧра,
кеч лийышт лишне я тора,
чон вургыжеш, чӱчка, ыра,
шагат ден тӧрак шӱм кыра.
Ача-аватлан саве вуйым!
Жап эртымеке, кынервуйыш,
мыняр ит тӧчӧ, отак шу.
Ала шонет: илыш кужу?
Ача-ава гына мемнам,
шупшалын, корныш ужатат
да вашлияш вашкат, вашкат...
Ача-ава гына кастене,
малаш вочмеке, да эрдене
ош поро Юмо ден пырля
икшывын лӱмжым шып ойлат.
Шкаланышт огыл, йочаштлан
йодыт таза лияш, улан.
Вара адак ончат тораш,
а тушто лачак — тылзе раш.
12 идым 2011

Ачамлан
Мый толам гын мӧҥгӧ, шупшалат ӧндалын,
изи годсо семын, шыргыжын, вӱчкен.
Шӱлык кумылемым умылет ончалын,
шӱмышкем ал кече волгыдым чӱктет.
Йӧратет авамым, куштенат изамым,
сай ешланна пече-курык гай улат.
Нелылык кунамже авалта, шижамыс,
пеҥгыде улметлан ок тӱкӧ, товат.
Тыланет пӱралтын еш шепкасе кылым
пеҥгыдын кучаш, уда деч перегаш.
Шыргыжметше лайык, савыра шем пылым,
тыйын порет тичак, огеш кӱл тергаш.
Ачаем, мый шыжым пагалем моткочак,
тудо тыйын семын чыным йӧрата.
Вашлиеш йочажым, уло чоным почын,
улан кумыл дене лектышым сӧра.
26 шыжа 2009

87
* * *
Тумо мо ачаем?
Ош куэже авам?
Тышке-тушко каем...
Шарналтем, чу, ковам.
Изам кушто гала?
Пелашем воктенак —
йолгыжалтше алга
мыланем тый, кернак.
Ачаем шыргыжеш —
тумын кап йывырта.
Лышташ-влак, шыгырешт,
гармоньла йыҥгыртат.
Ладыра лай парчам
ош куэ рӱзалта,
да воктене ачам
илышнам тӱзата.
18 идым 2008

Ава кумыл
Авамын чонжо ок лыплане,
авамын шӱмжӧ вургыжеш.
Ава шке кумылжым лапкашке
шарен кода шке шочшыж верч.
Йочан шинчашкыже ончалын,
пала, могай игечын тӱс.
Я шинчавӱд коклан конча гын,
вашталтын, умыла пӱртӱс.
Ава шортеш. Йӱд, шӱдыраҥше,
пыч лийын, шӱлыкым пайла.
Ава шӱм-чон гыч ӱдырланже
пиалым шондык тич айла.
Аванан кумыл — чылт пеледыш,
игечын шочшыжо улеш:
лай шыргыжмаш — кечан леведыш,
сур шӱлыш, ит лук тулыкеш.
21 шыжа 2009

89
* * *
Шошымсо пеледыш гае,
ош сынан да лайык-лайык
аванажын кумылжо улеш,
тудым перегаш кӱлеш.
Теле йӱштӧ поран годым
ырыкта чонетым толын.
Юмоҥа гае авам
кече рӱдыштӧ ужам.
Кылмыкта чот шыже покшым,
кӧ пуа гын тылат шокшым?
Ава-шошо пеленак
тый у семын пеледат.
Шошымсо пеледыш гае
пеленет, авай, эн лайык.
Пиал кайык мый лиям,
пӧлеклем тылат тӱням.

Аватамга
Ош тӱсым сӧрастарен,
шем паҥга койышланен,
тупыштет йоргалана.
Тыгаяк лийже эргынан.

91
* * *
Эргым,
чонет капет дечын,
пиалет ӱмырем дечын,
кумылет ачат дечын
лийже кугурак.
Эркын
лектат капем гычын,
кӱрлам кылымдет гычын,
трук вончет чонем гочын,
лий тый патырак.
11 идым 2014

Пелеште, авай
Пелеште, авай, шомакетым,
тек мутет шулдыраҥ шукталтеш.
Шинчаш койдымо ю шымакшетым
кечыйол ден кава шупшалеш.
Пелеште, авай, ош тӱняште
поро вий мыняр уло, чылан,
чумырген ик мотор сур турняшке,
кондат сайым изи эргымлан.
«Тек сандалык нарак лиеш поро,
ош тӱнян эҥер наре пиал.
Тек осал тудын оҥыш ок пуро,
чер деч, Юмо, эргымым пыдал».
Пелеште, авай, ӱдыретлан
тыйын ныжылет эм гаяк.
Мыят шем кастен шӱдыремлан
пелештем, лийже юзо маяк.
2014

93
Ава лӱм ден йодам...
Ава лӱм ден йодам, Ош Юмо,
лыҥ чытышым да вийым пу!
Удалан лийже шучко омо,
удан логаржылан — кӱ, лу.
Ава лӱм ден йодам, арале,
ава лийшашлык ынже йом.
Капемым юзо ден сурале,
шем черлан — шу иман пижгом.
Ава лӱм ден йодам, сандалык,
алетым колто капышкем.
Лиеш тек лыҥ чонлан шымалык,
мый ӱдыр-эргым ыштынем.
Ава лӱм ден йодам ош кечым,
ший тылзым йӱдым сӧрвалем,
лишемдаш мландывак ты кечым,
изим кунам кидеш кучем.

Изием юмо тӱняште
Шӱм йымалысе каваште
изиемын шӱм кыра.
Сайын мале, вет аватше
тыйын верчын ойгыра.
Изием, папалте ямлын,
ниялталын шыматем.
Пӱртӱс дечын лыҥ пиалым
колта кече, шыратен.
Изием Юмо тӱняште
суксем дене лӱҥгалта.
Жап эрталын, ош тӱняшке
кизаж дене тӱкалта.
Шӱм йымалысе кава гыч
кидкопашке волымет
пеш вучат кова-кочат,
ямдылен шепка олмет.
Чукаем, ачат ден коктын
«баю-баю» мурена,
ӧндалалтын шокшын-шокшын,
сай омет оролена.
Ӱярня 2010

95
Эргымлан муро
Эргым кӱшнӧ, кӱшнӧ, кӱшнӧ...
Огеш шокто шортмо йӱкшӧ.
Кеч мыняре мый шым кӱштӧ,
ош кизаже лие йӱштӧ.
Ынде тудо шулдыран,
шем каваште шӱдыр гай.
Лиеш тудо путырак
ош каваште кече лай.
Эргым кайыш, кайыш, кайыш...
Миен шуын тудо лайыш.
Эргым мыйын сае, сае,
лач аважым коден кайыш.
Ынде тудо шым аван,
йырым-йырже ю алан —
ийын кайыше пыл каван
пушкыдо, ласка тудлан.
Эргым мале, мале, мале,
пеленетше суксо тале.
Авает ош мландывалне
тыйым огеш мондо, пале.

Изием
Мый тылат — Мланде планете:
кечан, йӱран,
улан, вӱран,
тыгак суксан.
Ачат тылат — Сатурн планете:
пропан, бутан,
магний, уран,
эше лупсан.
Тый, Мландын изи ужаш,
кондет куаным,
кондет ӱшаным
йыр пеледаш.
Тый, Сатурн гычын ужаш,
кушкат пеш талын,
вашке, шӱмаҥын,
шочат илаш.
11 идым 2014

97
Марислан
Чонем йӱла,
чонем кана...
Мый эргым эрык ден сийлем.
Изи юла,
чылт умыла,
нушкеш кизаж ден оҥыштем.
Ай, мундыра,
ший кандыра —
ончалтыш тудын кылдыштеш.
Те ӱдырдам
шекланыза,
вет эргым веҥылык кушкеш.
Йӱдат йомеш,
чыла омеш
мый эргын ӱмылжӧ улам.
Тылзат кодеш,
вӱд ден модеш,
шоҥ серыш кышкылтын туллам.
Марис «папа»,
Марис — «попой»,
Аван, ачажын чон куан.
Яндар кава,
Шочынава, —
аралыза шочшем чылан.

Арале тудым
Кунам шем йӱдым кӱдырчӧ кыра,
кунам вӱр гае йӱр йога чыпчен,
шочшемым ош суксем тек арала,
йырваш чыла удам покта почкен.
Кунам шем пыл тӱням вошт авалта,
ал кече тӱсшым йомдара йӧршеш,
суксем шочшемлан шийжым шавалта,
тек волгыдышто тудо йӱштылеш.
Кунам тӱтан омсам почын пура
да тӱҥалеш чот урмыж мӱгыраш,
тунам суксем шочшемлан шып мура,
кодеш ош чонжо волгыдо да раш.
Кунам шочшем шона каяш тораш,
трук корнышто йомеш, шинчеш сукен,
тудлан тый полшо вийым ешараш,
арале тудым, вачӱмбал суксем.

УРЖА
КО
КЛАСЕ
КАЙЫК МУРО

Раисия Сунгурова100УРЖАКОКЛАСЕКАЙЫКМУРО
* * *
Те — йолташ-влак, родо-шамыч,
уныкат да уналак
лийза патыр, лийже сакыр
чумыр илышда тендан.
Еш, тазалык, сай пашалык,
мут поянлык чемодан
гыч эн чеверым тыланем,
лийза чон дене улан.
Чон улан гын, шем улакыш
отак пуро нигунам.
Теле йӱдын, пич пычкемыш
шайтанлан воля ок тол,
шере южшо шӱч печкеште
так арамак ынже шол.
...Чын улат гын, шелшыш,
лакыш пӱнчӧ кишым лугыман.

101
Юмо лий
Пошкудемын пӧртӧнчыкӧ шуын,
шым тошкалтышым рыҥ тошкалам.
Тушто Юмо гай порылык уло —
шым тӱнясе ош мамык алан.
Мый шым кечым лач вучышым тидлан,
рушарня пайрем ден саламлаш.
Шып осалым ом шоно, ош киндым
конденам йокмалан — сай илаш.
Кинде гае йыргешке тӱняште
волгалт илыза кече тул ден.
Шӱч падырашым чонеш ида ашне —
корныдам пытара удырен.
Тек шым эрге лиеш кӱртньӧ пече,
а шым ӱдыр — оралтын чурий.
Мланде деч нӧлталалтын шым шечым,
унала толынам, Юмо лий.
10 теле 2009

Ошышто
Ош комбо, ош йӱксӧ, ош лудо...
Ош солык ден кодо левед.
Ош омысо юзо да Юмо,
ош олыкыш волто левет.
Ош лумысо йӱштӧ ош лем ден
ош муным шава мландывак.
Ош телымсе элым ош кем ден
тошкат кадыргал «малда»-влак.
Ош помышто ожныжо ошым —
шӧретым, авай, тамленам.
Тыгае шнуй вӱд ошо — шочшын,
уш-капым кушта мыйынат.
27 сорла 2008

103
Пыл-влак тылзым нултат
Сырен, пыл-влак каваште
ший тылзым пеш «нултат».
Ший йылгыжше коваште
лыжге йога, тӧргалт.
Мый тылзе лийым таче —
жап шӱдырлан оза.
Йолташ-влакем, пыл «мачым»
мырлен индырыза.
Пуэм кӱраш капемым,
тамлен ончаш вием!
Кошкем, но шӱм виемым
кузе да аралем.
Пылат нулта ший тылзым,
кеч лийышт посана.
Аяр — пошкудын озым,
ила гынат посна.
21 сорла 2008

Лыве — тоштыеҥ
Сар лывын шулдыржым нӧртеныт,
нелемын кодо мардежлан.
Шеҥгечын, ончычын тӧрленыт,
чылт уто лийын родыжлан.
«Сар лыве веле, — ман тошкеныт. —
«Царице» огыл — Пал Марпа...».
Но тудын шулдыр — Тоштыеҥын!
Чыланже тидым палат ма?
Сар лыве лывэ-лове-лово
ноен велалте олымбак.
Ош шулдыр тудын лывыр-ловыр
лупшалт катлалте — олык ак.
21 сорла 2008

105
Шнуй ландыш
Ош ландыш лияш итак шоно,
яндар ок лий ты оҥгырла.
Тӱняште, кеч рвезе я шоҥго,
илаш колымеш — чон гӱрла.
Чылан сулыкан ты саманым
пайлен илена шӱлыш ден.
Чаркаш пелештен, ош сай мландым
йодаш она вожыл, сукен.
А ландыш кушкеш чодыраште,
Ю пушшым шара кап рӱзен.
Лач тидыже чон ырымаште
кертеш кумылнам утарен.
28 сорла 2008

* * *
Шинчыше вӱдым молан тарваташ —
амыше тамын ир вийжым шижаш?
Сай ден осалым ок кӱл вораҥдаш,
ок кӱл пӱртӱсым кок велыш шелаш.
Лывырге укшын кизажым тодам —
ком эҥыра, козыражым шижам.
Иктыш поген, шыматем да коштем,
ош йӱштӧ телым суртем ырыктем.
Вийжым айдемыным кӧ умыла?
Тӱрлӧ пашаже, ик юж вел акла.
18 идым 2008

107
Тулыш логалде, от йӱлӧ
Чылт тулыш логалде, от йӱлӧ,
от нӧрӧ, вӱдыш пурыде.
Сатум от нал гын, отак тӱлӧ,
от покто, еҥым пуртыде.
«Уке» манашлан ок кӱл «уло»,
от шуйо кидым чылт йодде.
Лумат волен вочде ок шуло,
мураш гына лиеш йӱкде.
Мураш лиеш йӱкде, но тудо
ок шоч, уке гын чон перке.
Кап-кыл кокласе изи кудо
илен ок керт ласкан эре.
Ласкан илаш йокрок, шонем мый,
кеч тудо жапым такырта.
Трук вескана — вара, шоҥгемын —
шоналтена: «Эх, аҥыра!
Пураш кӱлеш ыле тул-вӱдыш,
сар ситце тувырым чияш.
Еҥ-шамыч тек «манешым» ӱдышт —
мылам шке илышым илаш».

Ала-могай дыр илыш
Ик тӱр гыч весыш атым шындылына...
Вашталтена сумкам, олам, йолташым...
Кидпалым кагазлашке кодена...
Кудалына пашаш да йолын — пляжыш...
...
Куатым муына, оксам да мутым,
Коден шке жапым, акылым, шижмашым...
Пӧртым налнена, машиным, клубым...
Трук кран йога...
Кӱлеш тӧрлаш пыжашым...
...
Пургедына кӱсеным пелашнан...
Йолташын серышым йышт лудына... —
Шижде, могай сӧрал пушан тюльпан
да кузе рӱза тудым изи мӱкш, умдан...
3 сӱрем 2013

109
Шонкалымаш
Кычалаш ӱшанлан лукым
ок кӱл, шонем, садак ушнат.
Кунам-гынат шочеш у тукым,
могайым омышто ужат:
Чылан шогалыт тӱшка ден
ик кӱкшытыш, чылт тӧр праван.
Ош мландывалне ошкеден,
ваш кид кучен, чарайолан.
Чылан мурат ик сем почеш:
«Ме Юмын шочшо улына...».
Сай пошкудет омсам почеш:
«Ит эрте, пуро унала...».

Ваш-ваш огына лий тушман
Кунам отышто луй ковырам
чӱчӱна поктылеш, товаран,
ош куэже тунам, шовыран,
шинчавӱд ден шортеш, ал вӱран.
Кунам тылзе каваште ыра,
кунам кече волгалт чытыра,
тунам чоным сур шикш авыра
да почеш кодеш шӱч, лавыра.
Тек йылмем ойла чыным туран,
я шемалге, я тулык тӱран.
Лийына мо, йолташ, тӧр ушан,
да ваш-ваш огына лий тушман...

111
Огеш кӱл титаканым кычалаш
Огеш кӱл титаканым кычалаш
да ӧпкелаш теҥгечсе жаплан.
Ме шонанпылыш шонышна кӱзаш,
поктен лач пытышна пыжалтын.
Тыгае чот вашкенна шым тӱс дек,
а тудо мемнам вучен огыл.
Садлан дыр таче угыч тый декет
ом тол мый йолаш шолым тодыл.
Вет йӱр ынде шукертак огеш йӱр,
ок кондо шым тӱсан куаным.
Пушеҥге ӱпым ир мардеж ок кӱр,
ок ӱж шем пыл ден кӱдырчӧ унажым.
Огеш кӱл титаканым кычалаш,
мемнам вуча эрласе кече.
Шуэш вет жап шем пылымат кычкаш.
Вует нӧлтал да шыргыж кечыш.

Эрла марте латкок шагат
Эрласылан чот ит ӱшане —
Эрла марте латкок шагат.
Пальтотым чий кугу шӱшаным —
пальтот деч шерге дыр шога.
Да лек уремыш. Корно кужыт
чылаштын ик гай. Лач тылат
поснак чот неле. Кушко куржыт
эрласе еҥ-влак, мом тӧчат?
Чылан поктен шунешт эрласым.
Эрла марте латкок шагат!
Эх, нер йымалсе «лавыраштым»
куштен, тамакыштым тӱргат.
Тӱняште кажныже уш вийжым
саманже верч кушташ шона.
А пӧрт йымалне шыжын сийже —
пӱртӱс поянлыкшым шуна.
19 идым 2008

113
* * *
Эртат ий-влак, ӱшан ок эрте.
Зоя Дудина.
Эртат ий-влак — ӱшан ок эрте,
кодеш тошкалтыш да тошкем.
Ӱшаным ий-влак огыт эрте,
лач покташем тоштемын кем.
Чылт ом вашталте нуным уыш,
ом торло шоныш йолгорнеш,
вет ӱшанем суралтын ушыш.
Ит шого, ошкыл, йол, верешт.
Тошкалтышым уэш кӱзалын,
тошкемым шерын лекташем,
ӱшан тораште кид рӱзалын,
вучен шога шып лишеммем.
Лу йолтошкалтыш, шӱдӧ, меҥге...
Каем, кеч шелын кем пундаш.
Ий дене корным эртымеке,
шинчал тамлалтын лу пудаш.
26 шыжа 2009

* * *
Шоя мут чоным ок луштаре.
Илья Караев.
Шоя мут чоным ок луштаре,
шоя куп ӱмырым налеш,
шоя шке сынжым ок шижтаре,
шоя чоян шыргыжалеш.
Шоя лектеш гын, тый ош киндым
тамлашлан пу, шке шемым коч.
Лач нигунам келшашлан кидым
пуаш ит тошт, чоя моткоч.
Лач чын ден вӱд гай пайдалане,
уш, чон, кап дене лий яндар.
Да тӱткӧ лий, пайда йымалне
трук шинчалта шоя яжар.
26 шыжа 2009

115
Ида...
Тыгай-тугайым ида ойло
да тышке-тушко ида кошт.
Тыгай айдемын шӱмжӧ йорло,
а чонжо... чонжо — кукшо вож.
Манеш-манешым ида колышт,
ида ӱшане мутыштлан.
Тыгай оргажын йылме полыш
пурта азапыш — утыжлан.
Поян ма йорло — ида ончо,
ончаш кӱлеш шинчаш туран.
Ок савырне — оетым рончо,
чолгаҥше койыш ур сынан.
Каваште шӱдырым ит шотло,
тый чӱктӧ шӱдырым мландеш.
Ты юзо вий кава гыч волышо,
чоҥа лач тудым кутко еш.
19 идым 2008

* * *
Саман вашталтын,
чыла варналтын,
иктеш ушналтын,
утешт карналтын.
Пошкудын акшым,
ой ден шомакшым
еҥ, пуйто шакшым,
чия, — шымакшым.
Пӱртӱс весемын:
чотак сескемын,
мура вес семын —
пеш вичкыж семым...
8 теле 2008

117
* * *
Тыланда мо мыйым ужаш,
тӧрлаш, вурсаш, туржаш?
Кӧгӧрчен гай уржаш
ом воло мӱшкыр темаш.
Еҥ садышкат ом лук гӱжлаш
пачемыш койышем,
пыштем да койкышкем
колтем ызгаш омо кожлаш.
Лач тушто чонлан воля.
Сай ма осал — чыла,
кашташте чывыла
мунчат юзо муным олян.
Кажне муно — посна йомак,
омым сулышо-влак.
Шӱдыран ю улак
возеш шылын кӱпчык йымак...
7 вӱдшор 2009

Вӱд тӱнясе илыш
Кычалеш келге вӱдым ший кол,
айдемат шке пиалжым муэш.
Сай шомакым эрежак от кол,
кеч эҥертыме вачыш шуэш.
Вӱд тӱняште ший кол ийыштеш,
тыглай огыл, а мӧртньым кышка.
Мыланнат йочана пиалеш
палаш неле, чонеш мом кушта.
Кугу кол изи колым кочкеш —
вӱд тӱняште лач тале ила.
Поянрак нужнаракым кычка,
ондала, уэш весым тарла.
Вӱд тӱнясыла ик ӱмырнам
изи колла илен эртена.
Тек вашлийын коклан вӱд унам,
айста, айдеме ме кодына!
13 сорла 2009

119
У курым
Ӱшанаш ма, уке ма?
Куржаш шылын, я кодаш? —
Чиенат гынже у кемым,
тоштым кодо-ян кудаш.
Тоштын лие «ожно» лӱм,
вес ончалтыш, койышат
мландыш возын, пуйто лум
пудыратыме тӧшак.
Пуйто ошо чылажат,
пеш моторын йылгыжеш.
Ий кашташте чывыжат
шылын шинчын игыж деч.
Лум пораным шке конден,
ме жапнам товаҥдена.
Сай пошкудо черланен,
шкемым лач чаманена.
Шыргыжман ма, уке ма —
таче ынде садыгак.
Толын шуын у курым —
нужым садыш шкак шындат.
12 сорла 2009

* * *
Илышлан она ситаре жапым,
пӱрымаш пурта могай-гынат сурам...
Илена тӧрлен шкенам, пыжашым.
Тоштемеш пӧртна, ӱпат пыта сураҥ.
Шылына пычкемыш деч кастене.
Осал дене поро ваш кылдалт илат.
Еҥым огыл, шкенам она сеҥе.
Айдеме, мо вара кӱлеш тылат?
25 ӱярня 2010

121
Ты илышыште порылык кӱлеш
Ты мландыште уна ме улына.
Каен, огеш лий пӧртылаш уэш.
Садлан ик ой ушеш эре солна:
ты илышыште порылык кӱлеш.
Ме каена садак яра кид ден,
узьмакыште поянлык нимолан.
Чыла арверым мландыште коден,
чонеш лач порым налын Юмылан.
Йолташ, тыят лий поро весылан,
шижмаш чонеш тек кечын гай кушкеш.
Кидет шуялте, шыргыж вес еҥлан,
ты илышыште порылык кӱлеш.
17 шыжа 2012

Уржа кокласе кайык муро
Уржа кокласе кайык-влак йӱд мучко
«...ты ий шурнан ок лий» — манын мурат.
Тыгак мурат: «Таҥетым тый ит вучо,
сайракым вет шканет садак муат...».
А мый шым колышт нунын вичкыж
семым,
сава ден лектым нурлан ваштареш.
Кия иле копна шонен шке семын:
«Мо лийшылан от кай ынде тореш...».
Ӱярня 2011

123
Ӱшан
Ӱшан чылт телымсе куэ гай
ладыра, яндар, но чылт чара.
Садак коден мыйым огеш кай,
кеч кумыл тулык, чон яра.
Пычкемыш годым изи тул гай
пайремым суртышкем пурта.
А кукшо кече годым пыл гай
кошкен вочмаш деч утара.
Ӱшан пуа у илыш вийым,
йомак тӱняшке лишемда:
секунда жапыште шке шийжым
да тӱсшым вашталта Немда.

Йӱд пеледыш
Кушто кӱчык, тушто тичак
йолагай ден пулагай.
Кучо шӱчым, кушто кӱчым
да лият тый Клава гай.
А Клаванажын (пыдал налже
Юмо саде мутемлан)
кушто алже? Лач ӱмбалже
йӱд пеледыш ӱмыран.
Пеледеш шӱкшудо йӱдым,
кечываллан лывыжга.
Йӱын тунемше тымык пӱрым,
тымык йӱштылан лыжга.
18 теле 2008

125
Айдемылан кӱлеш айдеме
Айдемылан кӱлеш айдеме,
мален кынелын эр эрдене,
кеч шинчын чайым да йӱаш.
Уке гын, молан чон йӱлаш?
Ик вачым весыш эҥерташлан,
ньога шепкаште эҥырашлан
кӱлеш йолташ эре чонлан,
ушлан, тӱслан да кап-кыллан.
Айдемылан кӱлеш айдеме
ты илышым эрташ пай дене,
ик кӱмыж гыч пырля кочкаш
да каныш кечын кол кучаш.
Ик шултыш киндым лош пайлашлан,
шижмашын келгытшым палашлан
айдемылан кӱлеш вес чон,
тӧр кырыше шӱмлан — лай оҥ.
17 шыжа 2012

Пустаҥше чон
Кайыше, толшо,
корнышто йомшо —
илыш аланым теменыт, пелед.
Кайыкше ошо,
кокымшо шошо
шулдыржо ден нигӧмат ок левед.
Тудо уста пеш —
тумо, пустаҥше,
кӧргӧ чон ден ок йӧрате нигӧм.
Юмо пусакыш
солыкым сакыш,
а шӱмыштӧ тугак кӱртньӧ кӧгӧн.
Кайышын, йомшын
кумылжын комжым
садыгак кече пелтен калитла.
Кошкышо йылме —
южышто ломыж,
садышке возын, саскам амырта...

127
Ок кӱл ош кинде
Шонен коштам ош киндым кӱэшташ.
Ложаш ок сите, шӧр йоген, велалт.
Ыш мунчо чыве муным — тӱс пурташ,
шинчал гын — тич... Нал, опто веле калт.
Эр... Эр эше мылам унам пукшаш.
Чыла эше шым сеҥе умылен.
Вет улыт еҥ — кӧлан келша пушташ...
Мый нунымат шым мошто умдылен.
Таум ача-авамлан пеш шагал
да пеш шуэн йышт вожыл ойленам.
Йолташ кунам вучен, кӱштен: «Шогал!»,
мый тудын дечын трук ойырленам.
Ок кӱл ош кинде — мӱшкыр огеш тем.
Йолташ ок пӧртыл. Сай ачам ок шорт.
Мый йылме тӱрыш пижыктем шоктем,
тек ойыра: йӧра ма але тор.
18 идым 2008

* * *
Ӱшанлан — кылдыш, чонлан — омса,
койыш-шоктышлан — леве мардеж.
Кушто поро, тушто осал,
вер шылашлан — вошт койшо кыдеж.
Шорт, сукалте, мондо лӱмет —
мут лу семын логарыш шинчеш.
Лунчырген ынде ӱмылет,
тудын йӱк ден дыр кап ӱгынчеш?
Уш рудалтын, чон петырнен,
койышнат эре огыл ару.
Шонанпылын тӱсыш варнен,
шем корак кычкыра: «Кар-ра-ул!».
Шыжа 2009

Поэзия Раисии Сунгуровой

Поэзия Раисии Сунгуровой

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Эльвира Куклина

Más de Эльвира Куклина (20)

Поэзия Раисии Сунгуровой