Ndryshimet klimaterike: mit apo realitet?

2. Ndryshimet klimatike
• Ndryshimet klimatike. Çfarë është ajo?
• Burimet e gazrave serë
• Efekti serë
• Ngrohja globale
• Klima dhe moti
• Çfarë është sistemi klimatik?
• Klima ka bërë rrugë të gjatë!
• Efekti serë: a mund ta ndryshojmë klimën?
• Kur lëshoni gazra serë në ajër?
• Pra, pse ka rëndësi e tëra kjo?
• Ne mund të bëjmë ndryshime!

3. Ndryshimet klimatike, çfarë janë
ato?
Toka është ngrohur për rreth 1ºC gjatë 100 viteve të fundit. Por
përse? Dhe si?
Aktiviteti njerëzor që ndikon në atmosferë është “me shumë
gjasë” një faktor i rëndësishëm shtytës.
Zhvillimi i industrisë, transportit, mënyra moderne e jetës, rritja e
mëtejshme ekonomike që pritet, si dhe standardi i jetesës në
rritje e sipër kërkojnë rritjen e konsumit të energjisë. Kjo rritje
e konsumit të energjisë mund të ndikojë seriozisht në mjedis.
Lirimi i gazrave serë vjen kryesisht nga djegia e lëndëve
djegëse fosile të cilat shfrytëzohen për energji.
Në ditët e sotme janë intensifikuar aktivitetet që kanë për qëllim
mbrojtjen e mjedisit dhe kontrollimin e ndryshimeve klimatike.

4. Burimet e gazrave serë
• Burimet natyrore – baraspesha dinamike
• Avulli i ujit
• Aktivitetet biologjike të oqeaneve
• Vullkanet dhe degradimi i biomasës
• Aktivitetet e njeriut – rritja e nivelit të
përqendrimit të gazrave serë

5. • DIREKTE
 karbon-dyoksidi (CO2)
 metani (CH4)
 oksidi i azotit (N2O)
 karbonatet e fluorit (HFC), etj.
• INDIREKTE
 oksidet e azotit (N02)
 sulfur-dyoksidi (SO2)
 monoksidi i karbonit (CO)
 oksidi I azotit (N2O), etj

7. Efekti serë
• Një pjesë e energjisë nga dielli është e bllokuar brenda
atmosferës tonë, pasi që reflektohet mbrapa nga toka në
drejtim të hapësirës. Ky proces i natyrshëm quhet efekti serë,
pasi që atmosfera vepron si mure xhami e një sere, e cila
lejon rrezet e diellit që të hyjnë, por e mban nxehtësinë
brenda.Gazet të cilat e bëjnë këtë të ndodhë ("gazrat serë")
janë kryesisht avujt e ujit dhe dyoksidi i karbonit. Për shkak se
njerëzit lëshojnë më shumë dyoksid karboni dhe gazra të tjerë
serë në atmosferë, efekti serë bëhet më i fortë. Kjo bën që
klima e tokës të ndryshojë në mënyrë të panatyrshme.“Efekti
serë" shpesh duket se tingëllon si fajtor për këtë për shkak se
lidhet me ngrohjen globale, por e vërteta është se nuk mund
të jetojmë pa të.

9. Ngrohja globale
• Çfarë është ngrohja globale?
Ngrohja globale nënkupton një rritje mesatare të
temperaturës së Tokës, gjë që shkakton ndryshime në
klimë. Një Tokë më e
ngrohtë mund të çojë në ndryshime në sistemin e
reshjeve,
rritjen e nivelit të detit, dhe një gamë të gjerë ndikimesh
te bimët,
kafshët e egra, dhe njerëzit. Kur flasim për çështjen e
ndryshimeve klimatike, shqetësimi ka të bëjë me
ngrohjen
globale të shkaktuar nga aktivitetet e njerëzve.

10. Shkaqet e ngrohjes globale
Efektet pozitive të efektit serë
mekanizmi natyror
temperaturat e përshtatshme për
jetë në tokë
Efektet negative të serës
aktivitetet e njeriut
ngrohja e
atmosferës

11. Klima
Shpesh flitet për klimën dhe motin në të njëjtën
kohë, por klima është diçka krejt e ndryshme nga
moti. Klima nënkupton kushtet e zakonshme
mesatare të motit në një vend të caktuar përgjatë
një periudhe të gjatë kohore (për shembull, më
shumë se 30 vjet). Ne mësojmë për klima të
ndryshme nëpër botë. Në shkretëtira ekziston
klimë e nxehtë dhe e thatë, kurse Antarktiku ka
një klimë shumë të ftohtë dhe të thatë. Klima
mund të përfshijë katër stinët e vitit – pranverën,
verën, vjeshtën dhe dimrin – ose një stinë të
lagësht dhe një të thatë. Klima jonë varet nga
pozita jonë në tokë dhe largësia jonë nga dielli

13. Moti
Çka quajmë ‘mot’?
Moti përshkruan çfarëdo që ndodh jashtë në një vend të caktuar, në një
kohë të
caktuar. Moti është ajo që ndodh nga minuta në minutë. Ai mund të
ndryshojë shumë brenda një kohe shumë të shkurtër. Për shembull,
mund të bjerë shi për një orë e pastaj të bëhet mot me diell dhe pa
re.
Moti është e tëra përreth nesh, gjatë tërë kohës. Ai është pjesë e
rëndësishme e jetës sonë dhe diçka që nuk mund ta kontrollojmë. Në
vend që të kontrollojmë motin, ne zakonisht mund ta kontrollojmë
atë se si dhe ku jetojmë, çfarë bëjmë, çfarë veshim dhe çka hamë.
Si funksionon moti? Ai funksionon ashtu që dielli e ngroh ajrin, dhe
nxehtësia e ajrit ngritët, duke sjellë kështu lagështi nga deti. Me
rritjen e lagështisë së ajrit, ajo zgjerohet. Kjo e bën atë edhe më të
freskët dhe kështu çfarëdo lagështie e ajrit kondensohet dhe krijon
re.

14. Gazrat të cilat e bllokojnë qarkullim e nxehtësisë zakonisht quhen gazra serë.
Disa prej gazrave të tillë serë, si dyoksidi i karbonit, krijohen natyrshëm dhe lirohen në
atmosferë nëpërmjet proceseve natyrore dhe aktiviteteve njerëzore. Gazra të tjerë serë
(p.sh. gazrat e fluorit) krijohen dhe emetohen vetëm përmes aktiviteteve të njeriut. Gazrat
serë kryesorë që hyjnë në atmosferë për shkak të veprimtarive të njeriut janë:
Dyoksidi i karbonit (CO2): dyoksidi i karbonit hyn në atmosferë përmes djegies së
lëndëve djegëse fosile (naftës, gazit natyror dhe thëngjillit), mbeturinave të ngurta,
pemëve dhe produkteve të drurit, dhe gjithashtu si rezultat i reaksioneve të tjera kimike
(p.sh. Prodhimit të çimentos). Dyoksidi i karbonit largohet nga atmosfera (ose
“sekuestrohet”) kur thithet nga bimët si pjesë e ciklit biologjik të karbonit.
Metani (CH4): metani lirohet gjatë prodhimit dhe aktivitetet në miniera nëntokësore,gazit
natyror dhe naftës.
Dyoksidi i azotit (N2O): dyoksidi i azotit lirohet gjatë aktiviteteve bujqësore dhe
industriale, si edhe gjatë djegies së lëndëve djegëse fosile dhe mbeturinave të ngurta.
Gazrat e fluorit: hidro-fluoro-karbonatet, nga karbonatet e fluorit, dhe heksafluoridi i
sulfurit, janë gazra serë të fuqishëm që lirohen nga një shumëllojshmëri procesesh
industriale. Gazrat e fluorit nganjëherë përdoren si zëvendësues të substancave për
zbrazjen e ozonit (d.m.th. CFC-të, HCFC-të dhe halonet). Këto gazra lirohen në mënyrë
tipike në sasi të vogla, por për shkak se janë të gazra serë të fuqishëm, nganjëherë
përmenden si gazra me Potencial të Lartë të Ngrohjes Globale (“Gazrat me PNG të
lartë”).

16. Toka mbulon 27% të sipërfaqes së Tokës, dhe topografia e
tokës ndikon në
ndryshimet në mot. Për shembull, moti në zonat malore
mund të jetë krejtësisht i ndryshëm nga moti në zonat ku
toka është kryesisht e sheshtë.
Sipërfaqja e tokës dhe ndryshimet në shfrytëzimin e tokës
Përveç ndryshimeve në përbërjen e atmosferës,
ndryshimet në sipërfaqen e tokës mund të shkaktojnë
efekte të rëndësishme në klimë. Procese të tilla si
shpyllëzimi, ripyllëzimi, formimi i shkretëtirave dhe
urbanizimi zakonisht kontribuojnë në ndryshimet në klimë
(duke përfshirë temperaturën,
erën dhe fundërrinat e reshjeve) në vendet ku ndodhin.

18. Akulli
Akull është burimi më i madh në botë i
furnizimit me ujëra të ëmbla. Ai mbulon
pjesën e mbetur prej 3% të sipërfaqes së
Tokës, duke përfshirë pjesën më të
madhe të Antarktidës dhe Grenlandës. Pasi
që akulli jep shumë reflekse dhe
për shkak të karakteristikave të tij izoluese,
akulli luan një rol të rëndësishëm
në rregullimin e klimës

19. Biosfera është pjesë e atmosferës së Tokës,
sipërfaqes së saj dhe e oqeaneve
në të cilën mbështetet çfarëdo bimë, kafshë ose
organizëm i gjallë. Ajo është
vendi ku bimët dhe kafshët, përfshirë njerëzit,
jetojnë. Sasi të mëdha të
dyoksidit të karbonit shkëmbehen në mes të
biosferës së bazuar në tokë dhe
atmosferë, pasi që bimët marrin dyoksid karboni dhe
lirojnë oksigjen, dhe
kafshët thithin oksigjenin dhe lirojnë dyoksidin e
karbonit.

20. Klima është zhvilluar për
një kohë të gjatë
Klima e Tokës ka ndryshuar vazhdimisht gjatë historisë
së saj prej 5 miliardë vjetësh. Ndonjëherë klima është
ngrohur në atë masë sa që oqeanet janë zmadhuar
dhe mbulojnë pjesën më të madhe të Tokës. Çfarëdo
nga ndryshimet mund të duken ekstreme, por ato
zakonisht kanë ndodhur ngadalë, përgjatë mijëra
viteve. Periudhat e ngrohjes nga dielli mund të kenë
ndihmuar që Toka të nxehet. Por shumë nga
klimatologët kryesorë në botë mendojnë se gazrat
serë që prodhojnë njerëzit po e bëjnë Tokën më të
ngrohtë.

22. Efekti serë: A mund ta ndryshojmë
klimën?
Mund të duket e vështirë të besohet se
njerëzit në fakt mund të ndryshojnë
klimën e Tokës. Por shkencëtarët
mendojnë se gjërat që i bëjnë njerëzit
e të cilat lirojnë gazra serë në ajër po
e bëjnë planetin tonë më të nxehtë.

23. Kurdo që ju
• Shikoni televizorin
• Shfrytëzoni kondicionerin
• Ndizni dritat
• Përdorni tharësin e flokëve
• Vozisni makina
• Luani video-lojra
• Dëgjoni radio
• Lani ose thani rroba
• Shfrytëzoni enëlarës elektrikë
• Ngrohni ushqime në mikrovalorë
• ... ndihmoni në lirimin e gazrave serë në ajër.

25. Pra, pse ka rëndësi e tëra
kjo?
Nganjëherë gjërat e vogla mund të kthehen në gjëra
të mëdha.
Mendoni për larjen e dhëmbëve. Nëse nuk i lani një
ditë, shanset janë se nuk do të ndodhë asgjë e
keqe. Por nëse nuk i lani dhëmbët për një muaj,
mund të ju sëmureni nga kavitetet. E njëjta gjë
ndodh me temperaturat globale. Nëse
temperaturat rriten mbi nivelet normale për disa
ditë nuk është punë e madhe. Toka do të mbetet
pak a shumë e njëjtë. Por nëse temperaturat
vazhdojnë të rriten gjatë një periudhe më të gjatë
kohore, atëherë e Toka mund të përballet me disa
probleme

26. Shumë gazra serë vijnë nga gjërat që bëjmë çdo ditë. Siç kemi
mësuar, këto
gazra serë e bllokojnë energjinë në atmosferë dhe e bëjnë Tokën
më të
ngrohtë.
Lexoni
Kurseni energjinë elektrike
Përdorni biçikletat, autobusët dhe ecni
Flisni me anëtarët e familjes tuaj dhe miqëtë tuaj
Mbillni pemë
Ricikloni
Kur bleni, bleni gjëra më të thjeshta
Disa gjëra për të cilat duhet menduar
Energjia diellore
Makinat