Dit is de vierde van vijf diapresentaties over de Vikingen naar aanleiding van een Amarant-cursus.

1. “Verlos ons, Heer van de furie van de Noormannen!”

2. • Studeerde archeologie aan de
K.U. Leuven
• Docent en opleidingshoofd in
de lerarenopleiding van
MAD-faculty, hogeschool
voor de kunsten, Limburg
• Leerkracht cultuurvakken in
het CVO Leuven
• Amarantdocent sinds 2002
• Auteur van jeugdthrillers
www.erwinclaes.com

3. Dat kan! U hoeft enkel te surfen naar:
slideshare.net
 gebruik zoektermen:
erwinclaes7, Vikingen, Amarant

4. Vikingen
1. Inleiding
2. Historische
Situering
3. Maatschappij
4. Religie
5. Materiële
Cultuur

5. 4.1 Voor-chrsitelijke
Natuurgodsdienst
4.1.1 Polytheïsme
4.1.2 Midgard en Asgard
4.1.3 De goden
4.1.4 Omgang met de
goden
4.1.5 Erfenis van de oude
goden
4.1.6 Begraving
4.2 Kerstening
4.2.1 Houding van de
heidense Vikingen t.o.v.
Het chrsitendom
4.2.2 Kerstening van de
Vikingen
4.2.3 Staafkerkjes

7.  amper schriftelijke bronnen
over de religieuze opvattingen
van de Vikingen
 belangrijkste getuigenis 
Snorri Sturluson die als
christelijke Ijslander ( 1e helft
13e eeuw) een beschrijving
maakte van het geloof van
zijn voorvaderen.
 De Ijslandse saga’s vertellen
weinig over de organisatie en
belangrijkste liturgische
feesten van de Vikingen.

8.  Volgens de Noordse
mythologie was de wereld
geschapen uit het dijbeen van
de reus Ymir
 De wereld bestond in het
midden uit een reusachtige,
steeds groenblijvende boom
 Yggdrasil
 De wortels van deze
levensboom reikten tot in hel
 de takken liepen helemaal tot
in de hemel.

9.  De boom verbond:
 de wereld van de
mensen (midgaard)
 met de woonplaats van
de reuzen (utgard)
daaronder
 de wereld van de goden
(asgard) daarboven.

10.  Bij de centrale as van de
wereld leefden 3
schikgoden urd, skuld en
verdandi die beschikten
over het lot, waar
iedereen (ook de goden!)
ondergeschikt aan was.

11.  Volgens de opvattingen
van de Vikingen bestond
midgaard uit een platte
schijf met daaromheen
een gevaarlijke zee
waarin de
midgaardslangen
leefden.

13.  De Asen waren de belangrijkste goden
 Zij gaven ook hun naam aan asgard, waar zich het
Walhalla bevond, de zetel en grote hal van Odin
 Walhalla was de plek waar de Walküren de geesten van de
gesneuvelde krijgers heen brachten
 De gesneuvelde krijgers konder er feesten en vechten tot ze
zouden worden opgeroepen voor de apocalyptische
eindstrijd  ragnarok.
 De 3 belangrijkste goden: Odin, Thor en Freyr

16.  Overzag vanop zijn troon
in walhalla de schepping
en de onderwereld
 8-benig paard: Sleipnir
 2 raven:
 Hugin (de gedachte)
 Munin (het geheugen)
 Speer: Gungnir
 Toverring: Draupnir

18.  Odin had slechts één oog
 het andere had hij
opgeofferd in zijn
zoektocht naar wijsheid
 Hij heeft zichzelf eens 9
nachten opgehangen om
de geheime runen te
leren.

19.  Odin kende weinig
medelijden met de mens
 Zijn aanbidders vreesden
hem erg
 Toch was hij de
beschermer van koningen,
hoofdmannen, tovenaars
en skalden (dichters)
 god van de aristocratische
bovenklasse maakte

21.  god van de donder die hij
veroorzaakte als hij met
zijn bokkenkar langs de
hemel reed
 belangrijkste attribuut:
onafscheidelijke hamer
met korte steel, Mjöllnir
 Mjöllnir keerde steeds
terug als hij hem wegwierp.

23.  beschermgod van de
reuzen
 Beschermgod van de
akkerbouw
 net als Herakles
beschermde hij mensen
en goden tegen
bedreigingen als geesten,
koude en honger.

24.  Thor was gewelddadig
 maar had een goed hart
 daarom herkenden zijn
gelovigen zich in hem
 meest geliefde god onder
de mensen

25.  Freyr betekent Heer
 is dus eigenlijk geen
naam, maar een titel
 Mogelijk ging het om een
taboenaam voor een god
waarvan de eigenlijke
naam ons niet bekend is

26.  Freyr is de god van de
mannelijke seksualiteit
 wordt vooral door de
dynastie van de
Ynglingen vereerd (met
als thuisbasis het
Zweedse Uppsala)

27.  tweelingzus van Freyr
 godin van de schoonheid
en de bekoring.

28.  Voor Vikinggoden is
moed net zo belangrijk
als welbespraaktheid en
intelligentie  cfr.
mensen
 meeste verhalen over de
goden gaan over
avontuur en dapperheid
 voorbeeld voor
mensen

29.  Wie moedig leefde en stierf in de strijd werd daarvoor beloond
met het eeuwige feesten in walhalla
 sneuvelen in de strijd ver van huis  geen angstaanjagend
vooruitzicht
 sowieso beter om te sneuvelen dan zich over te geven en verder te
leven als zwakkeling
 Verklaring voor de wreedheid van de plundertochten? Je moest je
immers dapper en krachtig tonen
 Toch namen Vikingen geen onnodige risico’s namen
 Zeker de meer georganiseerde legers streden heel weloverwogen
 maken evenzeer gebruik van efficiënte
onderhandelingstechnieken om doel te bereiken.

31.  Vikinggoden waren niet
almachtig
 hadden zowel goede als
slechte karaktertrekken
 Mensen hadden plichten
ten overstaan van de goden
 Mensen hadden ook
rechten  als een god je
onvoldoende hulp gaf,
mocht je je van hem
afkeren.

32.  De goden konden hulp
bieden in het dagelijks
leven
 daarom droegen veel
Vikingen allerlei
amuletten in de vorm
van de hamer van Thor
of een miniatuurwapen.

33.  De goden werden aangesproken in
collectieve rituelen
 rituelen steeds in openlucht
 Vikingen zagen de goden vooral in
bomen, waterbronnen, grote
stenen, bergen, open waters, …
 Hier werden offers gebracht van
vruchten en/of dieren
 soms ook mensenoffers 
hoogste offer
 offers moesten de mensen
verbinden met de goden.

35.  vaste rituelen die
seizoensgebonden waren
 Bvb: joelfeest, ook wel
midwinterritueel
genoemd (cfr. Kerstmis)

36.  om de 9 jaar  Blöt
 groots feest met offers
van mensen en dieren
gehouden
 deze bloedoffers werden
Blöt genoemd
 meestal gevolgd door
feestmaal waar het offer
ritueel werd gegeten.

39.  De namen van de goden
vinden we nog steeds terug in
de dagen van de week:
 Dinsdag verwijst naar Thyr
(oude hemelgod)
 Woensdag verwijst naar
Wodan/Odin
 Donderdag verwijst naar
Donar/Thor
 Vrijdag verwijst naar Freya
 Enorme rijke verhalenschat
uit de Viking-mythologie

42.  meest spectaculaire
grafvorm van de Vikingen
 bootkamergraf van
Oseberg opgegraven in
1904
 schip werd tussen 850 en
900 uit het water werd
getrokken en in een kuil
werd gelegd
 overdekt met enorme
grafheuvel van stenen, klei
en plaggen turf

44.  In het schip werd een grafkamer gebouwd waarin twee
vrouwen werden gevonden:
 jongere vrouw van 20 à 30 jaar
 oudere vrouw van ongeveer 60 jaar
 lagen beide op houten bedden in een tentvormige kamer
 Zowel in de kamer als daarbuiten werden allerlei voorwerpen
gevonden die stuk voor stuk opvallen door hun rijke
houtsnijwerk
 Houtsnijwerk  vooral dierfiguren en verhalende scènes uit
de mythologie voorstellen
 moeten zeer belangrijk en welstellende vrouwen zijn geweest

46.  In het graf is geen goud
of zilver meer gevonden.
 vermoedelijk gestolen
door grafrovers die zich
met een tunnel toegang
hadden verschaft tot de
centrale grafkamer

47.  Eentje bestond uit maar liefst 1061 fragmenten en werd
weer helemaal in elkaar gepuzzeld
 Het bestond uit een bakvormig bovenstel en kon
voortgetrokken worden door paarden
 Het was rijkelijk gedecoreerd met schitterend
houtsnijwerk
 Opvallend is de extra glijder die was aangebracht
onder de met houtsnijwerk gedecoreerde glijder

52.  Dit soort wagens komt wel vaker voor in de graven van
hooggeplaatste vrouwen
 Opvallend is dat de constructie erg gelijkt op die van
schepen, zodat het misschien door een scheepsbouwer
is gebouwd geweest
 De rijke versiering van de wagen duidt mogelijk op een
eerder ceremoniële functie. Er zal niet echt mee
gereisd zijn.

57.  gaat om grote stukken bewerkt hout
 de houtblokken monden uit in opengesperde
dierenkoppen
 onderaan bevindt er zich een handvat
 het is uitgewerkt met het allermooiste houtsnijwerk dat
ooit is teruggevonden in Scandinavië
 Over de functie van deze dierposten blijft het gissen:
mogelijk werden ze in processie meegevoerd of ging het om
tekenen van waardigheid.

61.  deze dienden als
opbergmeubel
 ze waren voorzien van
ijzerbeslag en een slot

66.  waaronder een speciaal
ondersteunend paar voor
de oudere dame die aan
reuma leed

71.  Houtenschalen om uit te
eten
 2 geslachte ossen
 Brooddeeg in een trog
 Schalen met appels
 …

76.  Vermoedelijk gaat het hier om leden van de Noorse
koninklijke Yngling-dynastie
 Vele koningen zijn hiervan bekend
 slechts één koningin en dat was koningin Asa
 Mogelijk ligt zij hier begraven  Ose-berg zou
afgeleid zijn van haar naam: Asa-berg

77.  Opgegraven in 1908
 3 volwassen mannen
 3 kostbare lange zwaarden
 4 schilden
 pijlkoker met pijlen en een
boog
 glazen bekers
 houten emmer met
ijzerbeslag
 kostbaar paardentuig
 skeletten van 3 paarden

78.  Bovenop de grafkamer was een zeewaardig
oorlogsschip van 18 m lang begraven.
 Het idee achter deze vorm van begraving zou de
mogelijkheid zijn om per schip over te steken naar het
Walhalla om dan per paard de laatste rit naar de
feestzaal van Odin af te leggen.
 Opvallend aan dit graf is vooral dat de koning in
kwestie begraven werd met twee hoge functionarissen
die hem vrijwillig (of niet) in de dood gevolgd zijn.

79.  in totaal 682 graven
 200 in de vorm van een
schip
 begraafplaats voor krijgers
en dames uit de hogere
kringen
 kregen een graf in de vorm
van een boot, wat bewijst
hoe het schip ook een hoog
ingeschat symbool was.

84.  vroegmiddeleeuwse kronieken 
bijna fysieke afkeer voor gebrek aan
respect voor kloosters en kerken.
 Excessen Vikingen vaak toe-geschreven
aan hun niet-christelijke
geloof
 meeste schrijvers waren religieuzen
 voor de Vikingen waren de
christelijke liturgische voorwerpen
niet meer dan buit
 Cfr. omgang met reliekhouders 
gooiden de beenderen er uit en
namen de rijkelijk gedecoreerde
houders mee.

85.  829 tot 831: Duitse bisschop Ansgar trekt als een van de
eerste missionarissen naar Zweden
 in opdracht van Lodewijk de Vrome
 omdat informanten beweerden dat de lokale bevolking
klaar was om zich te laten kerstenen
 expeditie werd een mislukking
 Ansgar werd met regelmaat overvallen en kon enkel
ternauwernood aan de dood ontsnappen
 op die manier gingen alle geschenken voor de Zweedse
koning verloren.

86.  De tweede expeditie van Ansgar was meer succesvol
 ditmaal wel voet aan grond
 bij zijn dood in 865  kerstening van Zweden al flink
gevorderd
 bij een gebrek aan even daadkrachtige opvolgers van
Ansgar valt kerstening echter stil
 duurt nog minstens 3 eeuwen voor Zweden volledig
gekerstend was
 gedurende lange tijd bleef het oude heidense geloof
bestaan naast de christelijke religie

87.  nieuwe geloofsartikelen
aanvaarden:
 het bestaan van slechts
één god
 het geloof in een
onsterfelijke ziel, met
een leven na de dood
 het geloof in de heilige
drievuldigheid (vader,
zoon, heilige geest).

88.  Bovendien werd er van de nieuwe gelovigen heel wat geëist:
 Geen slaven meer houden
 Geen kinderen meer verstoten
 Geen vlees meer eten op vastendagen
 Geen paardenvlees meer eten
 Begraven op een christelijke manier (geen bootgraven en ook
geen bijgaven meer)
 Naar de eucharistievieringen gaan
 …

89.  Omdat bekeren erg
ingrijpend was, kozen velen
er voor om zich niet meteen
te laten dopen
 leggen een soort
intentieverklaring af
 Voordelen:
 naar goeddunken
deelnemen aan
eucharistievieringen
 omgaan met andere
christenen (bijvoorbeeld om
handel te drijven).

90.  9e en 10e eeuw: christenen en heidenen leven naast en door elkaar
 Leverde weinig problemen op
 In dezelfde woningen  zowel christelijke kruisbeelden als hamers
van Thor
 grootschalige bekeringen zouden pas volgen als ook de koningen
zich lieten dopen
 Deense koning Harald Blauwtand  dopen in 965
 Was onder de indruk van macht Frankische keizers
 Hoopte zo op een eigen sterk rijk met christendom als verbindende
staatsgodsdienst

91.  geheel uit hout
opgetrokken
kerkgebouw
 typische bouwstijl die
voornamelijk in
Scandinavië wordt
aangetroffen
 meeste Staafkerken
opgericht in 11e en 12e
eeuw.

92.  gebouwd op een stenen
fundering waarop een
frame of geraamte van
houten balken werd
geplaatst.
 eenvoudigste staafkerken
zijn kleine, rechthoekige
gebouwen: een schip en
een klein koor
 Het dak rust op de muren.

95.  Grotere staafkerken kunnen
een lange mast in het
midden hebben:
 draagt de torenspits draagt
 ontlast de muren
gedeeltelijk
 De meest complexe
staafkerken hebben een
hoge ruimte in het midden:
 wordt gedragen door
vrijstaande masten
 centrale ruimte is omgeven
door lagere zijbeuken die de
constructie verstevigen

99.  Een staafkerk heeft nooit
klokken
 Hiervoor zijn er
losstaande klokkentoren
gebouwd

100.  rijkelijk voorzien van
houtsnijwerk
 motieven en esthetiek gaan
terug op de tradities van de
Vikingtijd
 Vikingtradities komen ook
terug in de daken van de
staafkerken:
 dezelfde structuur als de
Vikingschepen
 mogelijk inbreng van
scheepsbouwers in de
constructie van de kerkjes