SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 3
Descargar para leer sin conexión
1
OS CICLOS DE KONDRATIEFF E AS CRISES ECONÔMICAS MUNDIAIS
Fernando Alcoforado*
O economista russo Nikolai Dimitrievitch Kondratieff apresentou no seu livro Les
grands cycles de La conjoncture (Economica, 1992) os chamados superciclos, grandes
ondas, ondas longas ou longos ciclos econômicos da economia mundial capitalista
moderna. A tese de Kondratieff é a de que os ciclos consistem em períodos alternados
de alto crescimento e períodos de crescimento relativamente lento variando de 40 a 60
anos. Kondratieff identificou 3 fases no ciclo: expansão, estagnação, recessão Na sua
pesquisa sobre o século XIX, Kondratieff constatou em 1920 a existência de dois ciclos
(1790 a 1849 com duração de 54 anos e outro de 1850 a 1896 com duração de 46 anos).
No ciclo de 1790 a 1849, a expansão da economia mundial ocorreu até seu colapso ou
estagnação em 1815 com a queda do Império Napoleônico, quando as estruturas
políticas e econômicas do Antigo Regime foram abaladas, seguida da recessão até 1849.
De setembro de 1814 a junho de 1815, as grandes potências do big four (Inglaterra,
Prússia, Rússia e Áustria) se reuniram no Congresso de Viena buscando reconstruir a
velha ordem europeia e redesenhar o mapa político europeu. No ciclo de 1850 a 1896, a
expansão da economia mundial aconteceu até seu colapso com a Depressão de 1873, 58
anos após a crise de 1815, seguida da recessão até 1896.
Ressalte-se que a depressão de 1873 contribuiu para acirrar a competição entre as
potências imperialistas europeias que desembocou na Primeira Guerra Mundial (1914-
1918). No ciclo de 1896 a 1945, a expansão da economia mundial aconteceu de 1896
até seu colapso com a Grande Depressão de 1929, 56 anos após a crise de 1873, seguida
da recessão até 1945. A depressão mundial de 1929 contribuiu decisivamente para a
eclosão da Segunda Guerra Mundial (1939-1945). No esforço de expandir o ciclo de
Kondratieff para o século XX, pode-se considerar o terceiro ciclo iniciando em 1896 e
terminando em 1945 (fim da Segunda Guerra Mundial) com uma duração de 49 anos; o
quarto ciclo começando em 1945 e terminando em 1989 (queda do Muro de Berlim),
com uma duração de 44 anos, e o quinto ciclo iniciando em 1989 e terminando
provavelmente em 2029 ou 2049 com duração de 40 ou 60 anos.
No ciclo de 1945 a 1989, a expansão da economia mundial aconteceu até a Crise do
Petróleo em 1973 que abalou a economia mundial, 44 anos após a Grande Depressão de
1929, quando houve queda acentuada da lucratividade do capital, as lutas econômicas e
políticas em todos os principais países do mundo, destacando-se a rebelião popular de
maio de 1968 na França e a escalada da guerra do Vietnã, seguida de recessão até 1989.
O fim deste ciclo coincide com a queda do muro de Berlim em 1989. O ciclo
subsequente começou em 1989 com sua expansão até a recente crise mundial de 2008,
35 anos após a crise de 1973, seguida de recessão que se prevê terminando em 2029,
após 40 anos, ou 2049 após 60 anos.
Em outras palavras, o fim da atual crise geral do sistema capitalista mundial só terá um
fim nos próximos 16 ou 36 anos. Eric Hobsbawn (grande historiador britânico falecido
em 2012) afirma que outra vez, estamos diante de uma crise fundamental do capitalismo
como ocorreu em 1873 e em 1929. Os economistas de ideologia neoliberal acreditavam
que o livre mercado teria um crescimento econômico máximo, como também
proporcionaria um bem-estar máximo para o conjunto da população e que sempre
2
resolveria racionalmente os problemas que cria. Parece inacreditável, hoje, mas é fato
que os economistas neoliberais acreditaram nisso durante mais de 30 anos
(HOBSBAWN, Eric. En la tercera crisis. Entrevista a Eric J. Hobsbawn. Revista “El
Viejo Topo” disponível no website <www.elviejotopo.com>, 2009).
Com a eclosão da crise em 2008, os governos dos países capitalistas centrais tiveram
que intervir como na década de 1930 do século XX, que na época não tiveram êxito
imediato, mas não sabem como salvar o sistema da débâcle econômica generalizada que
está em curso. Segundo Hobsbawn, para haver uma mudança no sentido de uma nova
economia mundial, será preciso muito tempo. Macabramente, na década de 1930 do
século XX, já havia um programa para a solução da crise: a preparação da guerra. A
crise econômica mundial que se instalou em 1929 só terminou com a eclosão da 2ª
guerra Mundial. Na atualidade, a humanidade terá que enfrentar uma nova conflagração
mundial para salvar o sistema capitalista mundial? Esta conflagração poderá começar
no Oriente Médio com a intervenção militar das potências ocidentais na Síria ou no Irã?
Nouriel Roubini afirma que o crescimento mundial está em risco após 2013. Uma
“tempestade perfeita” de aflições orçamentárias nos Estados Unidos, abrandamento
econômico na China, reestruturação da dívida europeia e estagnação no Japão podem
combinar-se para afetar a economia mundial a partir de 2013. Quanto à China, Roubini
considera que o país pode enfrentar uma “aterrissagem difícil”, dentro de dois anos
porque o investimento chinês já representa quase 50 por cento do produto interno bruto
e sessenta anos de dados mostram que panoramas de sobreinvestimento têm conduzido
sempre a aterrissagens bruscas da economia, como sucedeu na ex-União Soviética nas
décadas de 1960 e 1970 e no leste asiático na década de 1990 (BLOG DO
PEDLOWSKI. Mundo poderá viver em 2013 “tempestade global” pior que 2008,
afirma Roubini postado no website <
http://pedlowski.blogspot.com.br/2012/07/nouriel-roubini-o-unico-que-previu.html>).
À exceção da China, o PIB dos demais países do mundo apresenta declínio ou
estagnação econômica. A economia mundial caminha celeremente para a depressão
porque os Estados Unidos, União Europeia, Japão e China apresentam na atualidade
desempenho econômico que põe em xeque a recuperação da economia mundial. Além
da crise profunda que atinge a União Europeia e o Japão, os Estados Unidos não
apresentam sinais de recuperação com a alta do desemprego que lá está ocorrendo e a
China mostra sinais evidentes de desaceleração.
A crise atual é pior do que a de 1929-1933, porque é absolutamente global. O sistema
financeiro internacional já não funciona mais. Um fato indiscutível é que o Consenso de
Washington que introduziu o modelo neoliberal no mundo morreu e haverá depressão
que durará por muitos anos. Não há volta atrás para o mercado absoluto que regeu a
economia mundial nos últimos 40 anos, desde a década de 1970, segundo Hobsbawn. A
crise global que começou em 2008 é, para a economia de mercado, equivalente ao que
foi a queda do Muro de Berlim em 1989. Além disso, esta depressão pode levar,
segundo Hobsbawn, a um novo sistema mundial. Há que se redesenhar tudo em direção
ao futuro.
Tudo leva a crer que a queda no consumo dos Estados Unidos e da União Europeia, a
depressão do Japão desde a década de 1990 e a impossibilidade de a China sustentar o
crescimento da economia mundial conduzirá o sistema capitalista mundial à depressão.
Foi tomando por base os ciclos de Kondratieff que Immanuel Wallerstein expôs em sua
3
obra Unthinking social science (Cambridge: Polity Press, 1995) que a crise sistêmica
que vivenciamos atualmente na economia mundial irá até 2050 ou 2075 quando
deveremos estar vivendo em alguma nova ordem ou novas ordens, novo sistema ou
novos sistemas históricos.
*Fernando Alcoforado, 73, engenheiro e doutor em Planejamento Territorial e Desenvolvimento Regional
pela Universidade de Barcelona, professor universitário e consultor nas áreas de planejamento estratégico,
planejamento empresarial, planejamento regional e planejamento de sistemas energéticos, é autor dos
livros Globalização (Editora Nobel, São Paulo, 1997), De Collor a FHC- O Brasil e a Nova (Des)ordem
Mundial (Editora Nobel, São Paulo, 1998), Um Projeto para o Brasil (Editora Nobel, São Paulo, 2000),
Os condicionantes do desenvolvimento do Estado da Bahia (Tese de doutorado. Universidade de
Barcelona, http://www.tesisenred.net/handle/10803/1944, 2003), Globalização e Desenvolvimento
(Editora Nobel, São Paulo, 2006), Bahia- Desenvolvimento do Século XVI ao Século XX e Objetivos
Estratégicos na Era Contemporânea (EGBA, Salvador, 2008), The Necessary Conditions of the
Economic and Social Development- The Case of the State of Bahia (VDM Verlag Dr. Müller
Aktiengesellschaft & Co. KG, Saarbrücken, Germany, 2010), Aquecimento Global e Catástrofe
Planetária (P&A Gráfica e Editora, Salvador, 2010), Amazônia Sustentável- Para o progresso do Brasil e
combate ao aquecimento global (Viena- Editora e Gráfica, Santa Cruz do Rio Pardo, São Paulo, 2011) e
Os Fatores Condicionantes do Desenvolvimento Econômico e Social (Editora CRV, Curitiba, 2012), entre
outros.S

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Nova ordem mundial
Nova ordem mundialNova ordem mundial
Nova ordem mundialkarolpoa
 
O futuro precário do estado nação - 3
O  futuro precário do estado nação - 3O  futuro precário do estado nação - 3
O futuro precário do estado nação - 3GRAZIA TANTA
 
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO Fernando Alcoforado
 
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21Fernando Alcoforado
 
Revisão bimestral de prova de geografia 2º ano
Revisão bimestral de prova de geografia 2º anoRevisão bimestral de prova de geografia 2º ano
Revisão bimestral de prova de geografia 2º anoeunamahcado
 
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XX
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XXResenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XX
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XXMarcelo F. Mazzero
 
Capitalismo e socialismo
Capitalismo e socialismoCapitalismo e socialismo
Capitalismo e socialismoDébora Sales
 
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundial
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundialGuerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundial
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundialJoaquim C S Barbosa
 
O mundo pos guerra fria
O mundo pos guerra friaO mundo pos guerra fria
O mundo pos guerra friaIsabel Aguiar
 
Cenario do movimento revolucionário de 1964
Cenario do movimento revolucionário de 1964Cenario do movimento revolucionário de 1964
Cenario do movimento revolucionário de 1964CIRINEU COSTA
 

La actualidad más candente (20)

HistóRia Heleno 10
HistóRia Heleno 10HistóRia Heleno 10
HistóRia Heleno 10
 
Nova ordem mundial
Nova ordem mundialNova ordem mundial
Nova ordem mundial
 
O futuro precário do estado nação - 3
O  futuro precário do estado nação - 3O  futuro precário do estado nação - 3
O futuro precário do estado nação - 3
 
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO
AS CAUSAS DO FRACASSO NA CONSTRUÇÃO DO SOCIALISMO E SEU FUTURO
 
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
 
Revisão bimestral de prova de geografia 2º ano
Revisão bimestral de prova de geografia 2º anoRevisão bimestral de prova de geografia 2º ano
Revisão bimestral de prova de geografia 2º ano
 
Trabalho 1ª GM
Trabalho 1ª GMTrabalho 1ª GM
Trabalho 1ª GM
 
Plano de estudos de geografia
Plano de estudos de geografiaPlano de estudos de geografia
Plano de estudos de geografia
 
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XX
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XXResenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XX
Resenha de CAPITALISMO GLOBAL: HISTÓRIA ECONÔMICA E POLÍTICA DO SÉCULO XX
 
A guerra fria
A guerra friaA guerra fria
A guerra fria
 
Capitalismo e socialismo
Capitalismo e socialismoCapitalismo e socialismo
Capitalismo e socialismo
 
Texto Ordens Mundiais e Globalização
Texto Ordens Mundiais e GlobalizaçãoTexto Ordens Mundiais e Globalização
Texto Ordens Mundiais e Globalização
 
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundial
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundialGuerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundial
Guerra fria foi o nome dado a um conflito após a segunda guerra mundial
 
Era prosperidade (guardado automaticamente)
Era prosperidade (guardado automaticamente)Era prosperidade (guardado automaticamente)
Era prosperidade (guardado automaticamente)
 
2ª Revolução Industrial
2ª Revolução Industrial2ª Revolução Industrial
2ª Revolução Industrial
 
O mundo pos guerra fria
O mundo pos guerra friaO mundo pos guerra fria
O mundo pos guerra fria
 
Schumacher
SchumacherSchumacher
Schumacher
 
Atualidades
AtualidadesAtualidades
Atualidades
 
Capitalismo e fascismo global
Capitalismo e fascismo globalCapitalismo e fascismo global
Capitalismo e fascismo global
 
Cenario do movimento revolucionário de 1964
Cenario do movimento revolucionário de 1964Cenario do movimento revolucionário de 1964
Cenario do movimento revolucionário de 1964
 

Destacado

O quarto ciclo de kondratiev
O quarto ciclo de kondratievO quarto ciclo de kondratiev
O quarto ciclo de kondratievGabrieldibernardi
 
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...Fundação Dom Cabral - FDC
 
Planejamento Estratégico Industrial 2010
Planejamento Estratégico Industrial 2010Planejamento Estratégico Industrial 2010
Planejamento Estratégico Industrial 2010LabCEO UFF
 
Crescimento E Crises EconôMicas
Crescimento E Crises EconôMicasCrescimento E Crises EconôMicas
Crescimento E Crises EconôMicasMateus Cozer
 
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...Fernando Alcoforado
 
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira Santos
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira SantosCrises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira Santos
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira SantosA. Rui Teixeira Santos
 
A 2ªGuerra Mundial
A 2ªGuerra MundialA 2ªGuerra Mundial
A 2ªGuerra Mundialguestcb09a4
 
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundial
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundialParticipação dos estados unidos na segunda guerra mundial
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundialRobert Plant
 
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticas
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticasA crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticas
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticasFernando Alcoforado
 
Entrada dos eua
Entrada dos euaEntrada dos eua
Entrada dos euaberenvaz
 
As razões da 2ª Guerra Mundial
As razões da 2ª Guerra MundialAs razões da 2ª Guerra Mundial
As razões da 2ª Guerra MundialMaria Gomes
 
Consequências da 2ª guerra mundial
Consequências da 2ª guerra mundialConsequências da 2ª guerra mundial
Consequências da 2ª guerra mundialCarla Teixeira
 
Os ciclos económicos
Os ciclos económicosOs ciclos económicos
Os ciclos económicoslena21cruz
 
Consequências da 2ª Guerra Mundial
Consequências da 2ª Guerra MundialConsequências da 2ª Guerra Mundial
Consequências da 2ª Guerra MundialCarlos Vieira
 

Destacado (20)

Cenários 2014-2030 -Professor Paulo Vicente
Cenários 2014-2030 -Professor Paulo VicenteCenários 2014-2030 -Professor Paulo Vicente
Cenários 2014-2030 -Professor Paulo Vicente
 
O quarto ciclo de kondratiev
O quarto ciclo de kondratievO quarto ciclo de kondratiev
O quarto ciclo de kondratiev
 
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...
Do industrial ao digital: O planejamento estratégico da sua instituição em xe...
 
Planejamento Estratégico Industrial 2010
Planejamento Estratégico Industrial 2010Planejamento Estratégico Industrial 2010
Planejamento Estratégico Industrial 2010
 
Crescimento E Crises EconôMicas
Crescimento E Crises EconôMicasCrescimento E Crises EconôMicas
Crescimento E Crises EconôMicas
 
Segunda guerra mundial
Segunda guerra mundialSegunda guerra mundial
Segunda guerra mundial
 
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...
Reflexões sobre a crise mundial de 2008 e seus possíveis cenários econômicos,...
 
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira Santos
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira SantosCrises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira Santos
Crises e ciclos financeiros portugueses, Prof. Doutor Rui Teixeira Santos
 
A 2ªGuerra Mundial
A 2ªGuerra MundialA 2ªGuerra Mundial
A 2ªGuerra Mundial
 
Unidade 1
Unidade 1Unidade 1
Unidade 1
 
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundial
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundialParticipação dos estados unidos na segunda guerra mundial
Participação dos estados unidos na segunda guerra mundial
 
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticas
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticasA crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticas
A crise mundial de 2008 e suas consequências econômicas, sociais e geopolíticas
 
Entrada dos eua
Entrada dos euaEntrada dos eua
Entrada dos eua
 
Causas da 2ª Guerra
Causas da 2ª GuerraCausas da 2ª Guerra
Causas da 2ª Guerra
 
As razões da 2ª Guerra Mundial
As razões da 2ª Guerra MundialAs razões da 2ª Guerra Mundial
As razões da 2ª Guerra Mundial
 
Consequências da 2ª guerra mundial
Consequências da 2ª guerra mundialConsequências da 2ª guerra mundial
Consequências da 2ª guerra mundial
 
Os ciclos económicos
Os ciclos económicosOs ciclos económicos
Os ciclos económicos
 
Consequências da 2ª Guerra Mundial
Consequências da 2ª Guerra MundialConsequências da 2ª Guerra Mundial
Consequências da 2ª Guerra Mundial
 
Planejamento estrategico
Planejamento estrategicoPlanejamento estrategico
Planejamento estrategico
 
Educação pelo Prazer: as tecnologias emergentes e a construção de um recreio ...
Educação pelo Prazer: as tecnologias emergentes e a construção de um recreio ...Educação pelo Prazer: as tecnologias emergentes e a construção de um recreio ...
Educação pelo Prazer: as tecnologias emergentes e a construção de um recreio ...
 

Similar a Os ciclos de kondratieff e as crises econômicas mundiais

Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundial
Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundialCiclos longos de kondratieff e crise econômica mundial
Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundialFernando Alcoforado
 
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdf
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdfAS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdf
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdfFaga1939
 
O fracasso do neoliberalismo no mundo
O fracasso do neoliberalismo no mundoO fracasso do neoliberalismo no mundo
O fracasso do neoliberalismo no mundoFernando Alcoforado
 
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdfFranciscaBispo2
 
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21Fernando Alcoforado
 
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...Faga1939
 
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a paz
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a pazDesenvolvimento sustentável como instrumento para a paz
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a pazFernando Alcoforado
 
Crise capitalista e regimes capitalistas
Crise capitalista e regimes capitalistasCrise capitalista e regimes capitalistas
Crise capitalista e regimes capitalistasVanuza Freitas
 
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieDesenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieFernando Alcoforado
 
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismo
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismoAs consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismo
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismoFernando Alcoforado
 
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundo
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundoO insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundo
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundoFernando Alcoforado
 
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptx
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptxAULA_2o_ANO_15.06.2021.pptx
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptxssuser6b433b
 
é Possível o desenvolvimento nacional autônomo
é Possível o desenvolvimento nacional autônomoé Possível o desenvolvimento nacional autônomo
é Possível o desenvolvimento nacional autônomoFernando Alcoforado
 
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberal
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberalNacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberal
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberalFernando Alcoforado
 
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieDesenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieFernando Alcoforado
 
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...Fernando Alcoforado
 
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 3010 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30Vítor Santos
 
Economia mundial rumo à depressão em 2015
Economia mundial rumo à depressão em 2015Economia mundial rumo à depressão em 2015
Economia mundial rumo à depressão em 2015Fernando Alcoforado
 

Similar a Os ciclos de kondratieff e as crises econômicas mundiais (20)

Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundial
Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundialCiclos longos de kondratieff e crise econômica mundial
Ciclos longos de kondratieff e crise econômica mundial
 
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdf
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdfAS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdf
AS CAUSAS DO CAOS NA ECONOMIA MUNDIAL E COMO ELIMINÁ-LAS.pdf
 
O fracasso do neoliberalismo no mundo
O fracasso do neoliberalismo no mundoO fracasso do neoliberalismo no mundo
O fracasso do neoliberalismo no mundo
 
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf
8ano-GEOGRAFIA-ativ.-04-Capitalismo-e-socialismo.pdf
 
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
A invenção do futuro pós capitalista em meados do século 21
 
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...
COMO TORNAR REALIDADE A UTOPIA DO FIM DO CAOS ECONÔMICO E SOCIAL NOS PLANOS N...
 
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a paz
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a pazDesenvolvimento sustentável como instrumento para a paz
Desenvolvimento sustentável como instrumento para a paz
 
Crise capitalista e regimes capitalistas
Crise capitalista e regimes capitalistasCrise capitalista e regimes capitalistas
Crise capitalista e regimes capitalistas
 
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieDesenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
 
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismo
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismoAs consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismo
As consequências políticas da pós modernidade e do neoliberalismo
 
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundo
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundoO insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundo
O insucesso na conquista da liberdade igualdade e fraternidade no mundo
 
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptx
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptxAULA_2o_ANO_15.06.2021.pptx
AULA_2o_ANO_15.06.2021.pptx
 
é Possível o desenvolvimento nacional autônomo
é Possível o desenvolvimento nacional autônomoé Possível o desenvolvimento nacional autônomo
é Possível o desenvolvimento nacional autônomo
 
Hist doc 9.5
Hist doc 9.5Hist doc 9.5
Hist doc 9.5
 
O BREVE SÉCULO XX
O BREVE SÉCULO XXO BREVE SÉCULO XX
O BREVE SÉCULO XX
 
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberal
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberalNacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberal
Nacionalismo e fascismo como resposta ao fracasso da globalização neoliberal
 
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárieDesenvolvimento sustentável ou barbárie
Desenvolvimento sustentável ou barbárie
 
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...
COMO SALVAR A HUMANIDADE DA DEVASTAÇÃO SOCIAL, ECONÔMICA, AMBIENTAL E DAS GUE...
 
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 3010 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30
10 1 crise_ditaduras e democracias na década de 30
 
Economia mundial rumo à depressão em 2015
Economia mundial rumo à depressão em 2015Economia mundial rumo à depressão em 2015
Economia mundial rumo à depressão em 2015
 

Más de Fernando Alcoforado

O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO
O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO   O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO
O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO Fernando Alcoforado
 
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIEN
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIENL'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIEN
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIENFernando Alcoforado
 
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?Fernando Alcoforado
 
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...Fernando Alcoforado
 
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTH
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTHGLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTH
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTHFernando Alcoforado
 
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...Fernando Alcoforado
 
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIALINONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIALFernando Alcoforado
 
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGE
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGECITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGE
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGEFernando Alcoforado
 
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBALINUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBALFernando Alcoforado
 
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022 CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022 Fernando Alcoforado
 
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...Fernando Alcoforado
 
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...Fernando Alcoforado
 
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...Fernando Alcoforado
 
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...Fernando Alcoforado
 
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLD
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLDTHE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLD
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLDFernando Alcoforado
 
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE Fernando Alcoforado
 
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDO
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDOA GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDO
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDOFernando Alcoforado
 
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...Fernando Alcoforado
 
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUEL
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUELLES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUEL
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUELFernando Alcoforado
 
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZIL
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZILSOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZIL
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZILFernando Alcoforado
 

Más de Fernando Alcoforado (20)

O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO
O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO   O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO
O INFERNO DAS CATÁSTROFES SOFRIDAS PELO POVO BRASILEIRO
 
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIEN
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIENL'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIEN
L'ENFER DES CATASTROPHES SUBIS PAR LE PEUPLE BRÉSILIEN
 
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?
LE MONDE VERS UNE CATASTROPHE CLIMATIQUE?
 
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...
AQUECIMENTO GLOBAL, MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL E SEUS IMPACTOS SOBRE A SAÚDE HU...
 
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTH
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTHGLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTH
GLOBAL WARMING, GLOBAL CLIMATE CHANGE AND ITS IMPACTS ON HUMAN HEALTH
 
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...
LE RÉCHAUFFEMENT CLIMATIQUE, LE CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL ET SES IMPACTS ...
 
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIALINONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL
INONDATIONS DES VILLES ET CHANGEMENT CLIMATIQUE MONDIAL
 
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGE
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGECITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGE
CITY FLOODS AND GLOBAL CLIMATE CHANGE
 
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBALINUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL
INUNDAÇÕES DAS CIDADES E MUDANÇA CLIMÁTICA GLOBAL
 
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022 CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022
CIVILIZAÇÃO OU BARBÁRIE SÃO AS ESCOLHAS DO POVO BRASILEIRO NAS ELEIÇÕES DE 2022
 
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...
CIVILISATION OU BARBARIE SONT LES CHOIX DU PEUPLE BRÉSILIEN AUX ÉLECTIONS DE ...
 
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...
CIVILIZATION OR BARBARISM ARE THE CHOICES OF THE BRAZILIAN PEOPLE IN THE 2022...
 
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...
COMO EVITAR A PREVISÃO DE STEPHEN HAWKING DE QUE A HUMANIDADE SÓ TEM MAIS 100...
 
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...
COMMENT ÉVITER LA PRÉVISION DE STEPHEN HAWKING QUE L'HUMANITÉ N'A QUE 100 ANS...
 
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLD
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLDTHE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLD
THE GREAT FRENCH REVOLUTION THAT CHANGED THE WORLD
 
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE
LA GRANDE RÉVOLUTION FRANÇAISE QUI A CHANGÉ LE MONDE
 
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDO
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDOA GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDO
A GRANDE REVOLUÇÃO FRANCESA QUE MUDOU O MUNDO
 
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...
O TARIFAÇO DE ENERGIA É SINAL DE INCOMPETÊNCIA DO GOVERNO FEDERAL NO PLANEJAM...
 
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUEL
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUELLES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUEL
LES RÉVOLUTIONS SOCIALES, LEURS FACTEURS DÉCLENCHEURS ET LE BRÉSIL ACTUEL
 
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZIL
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZILSOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZIL
SOCIAL REVOLUTIONS, THEIR TRIGGERS FACTORS AND CURRENT BRAZIL
 

Os ciclos de kondratieff e as crises econômicas mundiais

  • 1. 1 OS CICLOS DE KONDRATIEFF E AS CRISES ECONÔMICAS MUNDIAIS Fernando Alcoforado* O economista russo Nikolai Dimitrievitch Kondratieff apresentou no seu livro Les grands cycles de La conjoncture (Economica, 1992) os chamados superciclos, grandes ondas, ondas longas ou longos ciclos econômicos da economia mundial capitalista moderna. A tese de Kondratieff é a de que os ciclos consistem em períodos alternados de alto crescimento e períodos de crescimento relativamente lento variando de 40 a 60 anos. Kondratieff identificou 3 fases no ciclo: expansão, estagnação, recessão Na sua pesquisa sobre o século XIX, Kondratieff constatou em 1920 a existência de dois ciclos (1790 a 1849 com duração de 54 anos e outro de 1850 a 1896 com duração de 46 anos). No ciclo de 1790 a 1849, a expansão da economia mundial ocorreu até seu colapso ou estagnação em 1815 com a queda do Império Napoleônico, quando as estruturas políticas e econômicas do Antigo Regime foram abaladas, seguida da recessão até 1849. De setembro de 1814 a junho de 1815, as grandes potências do big four (Inglaterra, Prússia, Rússia e Áustria) se reuniram no Congresso de Viena buscando reconstruir a velha ordem europeia e redesenhar o mapa político europeu. No ciclo de 1850 a 1896, a expansão da economia mundial aconteceu até seu colapso com a Depressão de 1873, 58 anos após a crise de 1815, seguida da recessão até 1896. Ressalte-se que a depressão de 1873 contribuiu para acirrar a competição entre as potências imperialistas europeias que desembocou na Primeira Guerra Mundial (1914- 1918). No ciclo de 1896 a 1945, a expansão da economia mundial aconteceu de 1896 até seu colapso com a Grande Depressão de 1929, 56 anos após a crise de 1873, seguida da recessão até 1945. A depressão mundial de 1929 contribuiu decisivamente para a eclosão da Segunda Guerra Mundial (1939-1945). No esforço de expandir o ciclo de Kondratieff para o século XX, pode-se considerar o terceiro ciclo iniciando em 1896 e terminando em 1945 (fim da Segunda Guerra Mundial) com uma duração de 49 anos; o quarto ciclo começando em 1945 e terminando em 1989 (queda do Muro de Berlim), com uma duração de 44 anos, e o quinto ciclo iniciando em 1989 e terminando provavelmente em 2029 ou 2049 com duração de 40 ou 60 anos. No ciclo de 1945 a 1989, a expansão da economia mundial aconteceu até a Crise do Petróleo em 1973 que abalou a economia mundial, 44 anos após a Grande Depressão de 1929, quando houve queda acentuada da lucratividade do capital, as lutas econômicas e políticas em todos os principais países do mundo, destacando-se a rebelião popular de maio de 1968 na França e a escalada da guerra do Vietnã, seguida de recessão até 1989. O fim deste ciclo coincide com a queda do muro de Berlim em 1989. O ciclo subsequente começou em 1989 com sua expansão até a recente crise mundial de 2008, 35 anos após a crise de 1973, seguida de recessão que se prevê terminando em 2029, após 40 anos, ou 2049 após 60 anos. Em outras palavras, o fim da atual crise geral do sistema capitalista mundial só terá um fim nos próximos 16 ou 36 anos. Eric Hobsbawn (grande historiador britânico falecido em 2012) afirma que outra vez, estamos diante de uma crise fundamental do capitalismo como ocorreu em 1873 e em 1929. Os economistas de ideologia neoliberal acreditavam que o livre mercado teria um crescimento econômico máximo, como também proporcionaria um bem-estar máximo para o conjunto da população e que sempre
  • 2. 2 resolveria racionalmente os problemas que cria. Parece inacreditável, hoje, mas é fato que os economistas neoliberais acreditaram nisso durante mais de 30 anos (HOBSBAWN, Eric. En la tercera crisis. Entrevista a Eric J. Hobsbawn. Revista “El Viejo Topo” disponível no website <www.elviejotopo.com>, 2009). Com a eclosão da crise em 2008, os governos dos países capitalistas centrais tiveram que intervir como na década de 1930 do século XX, que na época não tiveram êxito imediato, mas não sabem como salvar o sistema da débâcle econômica generalizada que está em curso. Segundo Hobsbawn, para haver uma mudança no sentido de uma nova economia mundial, será preciso muito tempo. Macabramente, na década de 1930 do século XX, já havia um programa para a solução da crise: a preparação da guerra. A crise econômica mundial que se instalou em 1929 só terminou com a eclosão da 2ª guerra Mundial. Na atualidade, a humanidade terá que enfrentar uma nova conflagração mundial para salvar o sistema capitalista mundial? Esta conflagração poderá começar no Oriente Médio com a intervenção militar das potências ocidentais na Síria ou no Irã? Nouriel Roubini afirma que o crescimento mundial está em risco após 2013. Uma “tempestade perfeita” de aflições orçamentárias nos Estados Unidos, abrandamento econômico na China, reestruturação da dívida europeia e estagnação no Japão podem combinar-se para afetar a economia mundial a partir de 2013. Quanto à China, Roubini considera que o país pode enfrentar uma “aterrissagem difícil”, dentro de dois anos porque o investimento chinês já representa quase 50 por cento do produto interno bruto e sessenta anos de dados mostram que panoramas de sobreinvestimento têm conduzido sempre a aterrissagens bruscas da economia, como sucedeu na ex-União Soviética nas décadas de 1960 e 1970 e no leste asiático na década de 1990 (BLOG DO PEDLOWSKI. Mundo poderá viver em 2013 “tempestade global” pior que 2008, afirma Roubini postado no website < http://pedlowski.blogspot.com.br/2012/07/nouriel-roubini-o-unico-que-previu.html>). À exceção da China, o PIB dos demais países do mundo apresenta declínio ou estagnação econômica. A economia mundial caminha celeremente para a depressão porque os Estados Unidos, União Europeia, Japão e China apresentam na atualidade desempenho econômico que põe em xeque a recuperação da economia mundial. Além da crise profunda que atinge a União Europeia e o Japão, os Estados Unidos não apresentam sinais de recuperação com a alta do desemprego que lá está ocorrendo e a China mostra sinais evidentes de desaceleração. A crise atual é pior do que a de 1929-1933, porque é absolutamente global. O sistema financeiro internacional já não funciona mais. Um fato indiscutível é que o Consenso de Washington que introduziu o modelo neoliberal no mundo morreu e haverá depressão que durará por muitos anos. Não há volta atrás para o mercado absoluto que regeu a economia mundial nos últimos 40 anos, desde a década de 1970, segundo Hobsbawn. A crise global que começou em 2008 é, para a economia de mercado, equivalente ao que foi a queda do Muro de Berlim em 1989. Além disso, esta depressão pode levar, segundo Hobsbawn, a um novo sistema mundial. Há que se redesenhar tudo em direção ao futuro. Tudo leva a crer que a queda no consumo dos Estados Unidos e da União Europeia, a depressão do Japão desde a década de 1990 e a impossibilidade de a China sustentar o crescimento da economia mundial conduzirá o sistema capitalista mundial à depressão. Foi tomando por base os ciclos de Kondratieff que Immanuel Wallerstein expôs em sua
  • 3. 3 obra Unthinking social science (Cambridge: Polity Press, 1995) que a crise sistêmica que vivenciamos atualmente na economia mundial irá até 2050 ou 2075 quando deveremos estar vivendo em alguma nova ordem ou novas ordens, novo sistema ou novos sistemas históricos. *Fernando Alcoforado, 73, engenheiro e doutor em Planejamento Territorial e Desenvolvimento Regional pela Universidade de Barcelona, professor universitário e consultor nas áreas de planejamento estratégico, planejamento empresarial, planejamento regional e planejamento de sistemas energéticos, é autor dos livros Globalização (Editora Nobel, São Paulo, 1997), De Collor a FHC- O Brasil e a Nova (Des)ordem Mundial (Editora Nobel, São Paulo, 1998), Um Projeto para o Brasil (Editora Nobel, São Paulo, 2000), Os condicionantes do desenvolvimento do Estado da Bahia (Tese de doutorado. Universidade de Barcelona, http://www.tesisenred.net/handle/10803/1944, 2003), Globalização e Desenvolvimento (Editora Nobel, São Paulo, 2006), Bahia- Desenvolvimento do Século XVI ao Século XX e Objetivos Estratégicos na Era Contemporânea (EGBA, Salvador, 2008), The Necessary Conditions of the Economic and Social Development- The Case of the State of Bahia (VDM Verlag Dr. Müller Aktiengesellschaft & Co. KG, Saarbrücken, Germany, 2010), Aquecimento Global e Catástrofe Planetária (P&A Gráfica e Editora, Salvador, 2010), Amazônia Sustentável- Para o progresso do Brasil e combate ao aquecimento global (Viena- Editora e Gráfica, Santa Cruz do Rio Pardo, São Paulo, 2011) e Os Fatores Condicionantes do Desenvolvimento Econômico e Social (Editora CRV, Curitiba, 2012), entre outros.S