Xeografía e Historia 1º ESO

1. 1
A TERRA E A SÚA REPRESENTACIÓN
UNIDADE 1

2. 2

3. 3
➢O Universo é o espazo no que se atopan
todos os corpos celestes. Comprende
miles de millóns de galaxias.
➢As galaxias son agrupacións de millóns de
estrelas, planetas e satélites, ademais de
po interestelar. Poden ter forma circular,
elíptica, espiral ou irregular.
➢A Vía Láctea é unha desas galaxias e nela
existen millóns de sistemas planetarios, un
deles é o Sistema Solar.
➢A Terra localízase no Sistema Solar.
1.1. A TERRA NO UNIVERSO

4. 4
➢A Terra formouse hai uns 4.650 millóns de anos.
➢Ten forma de xeoide, é dicir, unha esfera un pouco aplanada nos
polos.
➢A súa superficie é duns 510 millóns de km2
1.2. CARACTERÍSTICAS DO PLANETA TERRA

5. 5
A Terra está formada por tres
partes:
➢Xeosfera, formada pola codia, o
manto e o núcleo.
➢Hidrosfera, composta pola auga
que se atopa na superficie da
Terra.
➢Atmosfera, capa de aire que
envolve a Terra, formada por
distintos gases.
5

6. 6
➢A xeosfera ou litosfera está formada por minerais e rochas e
divídese en tres capas concéntricas:
Codia terrestre, parte máis superficial e delgada. Divídese
en codia continental, a que dá forma aos continentes, e codia
oceánica, que conforma os fondos mariños e oceánicos.
O manto, capa intermedia da xeosfera. Divídese en manto
superior e e manto inferior.
O núcleo, capa máis interna, representa un 15 % do volume
total do planeta. Divídese en núcleo externo e núcleo interno.
6

7. 7
7

8. 8
8

9. 9
9

10. 10
➢A hidrosfera é a capa líquida da Terra. Está formada por auga e
cobre tres cuartas partes da superficie terrestre.
10

11. 11
➢A atmosfera é a capa gasosa que envolve a xeosfera e a hidrosfera. Nela
distinguimos cinco capas:
 A troposfera é a capa que está en contacto coa superficie terrestre.
Nela concéntranse o osíxeno e o dióxido de carbono e prodúcense os
fenómenos atmosféricos.
 A estratosfera é a capa na que se concentra a maior parte do gas
ozono, que nos protexe dos raios ultravioleta do Sol.
 A mesosfera esténdese aproximadamente ata os 80 km de altitude. Coa
altura, a súa temperatura vai descendendo ata alcanzar os -100 ºC.
 A termosfera chega ata os 500 km. A súa temperatura pode alcanzar os
1.000 ºC pola absorción das radiacións solares. Contén partículas
cargadas electricamente (ións) que facilitan as transmisións de radio e
televisión, por iso os satélites de comunicacións orbitan nesta zona.
 A exosfera é a parte superior da atmosfera.
11

12. 12

13. 13
➢A Terra é o único planeta coñecido no que existe vida.
➢As condicións que fan posible a vida son:
Temperatura moderada
A atmosfera, que regula a temperatura da superficie terrestre e
contén os gases necesarios para os seres vivos, como o osíxeno,
o nitróxeno e o dióxido de carbono.
A presenza de auga líquida.
13

14. 14
➢Biosfera, capa na que se
desenvolve a vida.
• Está formada por todos os
seres vivos que se
desenvolven na Terra.
• Localízase entre os 10000
metros de altitude sobre o
nivel do mar e os 5000 metros
de profundidade das augas
oceánicas.
14

15. 15
➢A Lúa é o único satélite natural da Terra.
➢Ten un diámetro de 3.476 km e atópase a 384.400 km da Terra.
➢Non ten atmosfera, polo que absorbe a maior parte da luz do Sol,
da cal reflicte unha parte.
➢O desprazamento da Lúa ao redor da Terra coincide co seu
movemento de rotación.
➢A posición cambiante da Lúa respecto da Terra e do Sol permite
establecer catro fases lunares distintas que se suceden ao
longo dun ciclo lunar duns vinte e oito días.
➢A forza gravitacional da Lúa inflúe nas mareas.
15
1.3. O SATÉLITE DA TERRA

16. 16
16

17. 17
• A Terra realiza dous movementos á vez: o de rotación e o de
translación.
17
1.4. OS MOVEMENTOS DA TERRA E AS SÚAS CONSECUENCIAS

18. 18
O MOVEMENTO DE ROTACIÓN
• Este movemento prodúcese de oeste a leste (en sentido contrario ás
agullas do reloxo) e ao redor dun eixe imaxinario lixeiramente inclinado
que atravesa o planeta de norte a sur.
• Unha volta completa da Terra sobre si mesma (360º) ten unha duración
dun día e provoca que mentres unha parte permanece iluminada polo Sol
(día), a outra permaneza ás escuras (noite).
• Provoca que exista unha diferenza horaria entre as distintas zonas do
planeta:
– Se dividimos os 360º da circunferencia terrestre nas 24 horas que
tarda en xirar sobre si mesma, decatarémonos de que cada 15º en
sentido leste-oeste haberá unha hora solar de diferenza.
– Cada un deses 15º cunha hora de diferenza denomínase fuso
horario.
– En 1884 estableceuse o meridiano de Greenwich como
referencia e os 24 fusos horarios, de maneira que todos os puntos
situados dentro de cada fuso teñen a mesma hora.
18

19. 19
*Algúns países adoitan establecer a mesma hora en todo o seu territorio (hora oficial),
aínda que parte supere o límite dun fuso horario.
19

20. 20
O MOVEMENTO DE TRANSLACIÓN
• Faino en dirección oeste-este seguindo unha órbita elíptica, que tarda
365 días e 6 horas en completar (ano solar).
• Como cada ano ten 365 días, as 6 horas sobrantes acumúlanse e,
cada 4 años, hay un año bisesto ao que se engade un día ao mes de
febreiro.
• Debido á a este movemento e á inclinación do eixe da Terra, os raios
do Sol inciden de maneira distinta sobre a superficie da Terra. Este
feito provoca a existencia das estacións.
– As estacións están invertidas nos dous hemisferios.
– As datas de paso dunha estación a outra coñécense como
solsticios e equinoccios.
20

21. 21
21

22. 22

23. 23
1.5. A LOCALIZACIÓN XEOGRÁFICA
• O sistema de coordenadas xeográficas serve para localizar un
punto calquera nun mapa.
• Cada punto dun mapa é o resultado da intersección de dúas liñas
imaxinarias: unha horizontal (paralelo) e outra vertical
(meridiano).
23

24. 24
1.5.1 OS PARALELOS
●
Os paralelos son círculos imaxinarios que rodean a Terra
seguindo unha dirección oeste-leste.
●
Estas liñas son paralelas entre si, destacando como referencia
o paralelo 0º, denominado ecuador.
●
Os paralelos importantes son:
– O ecuador
– O trópico de Cáncer
– O trópico de Capricornio
– O círculo polar ártico
– O círculo polar antártico
24

25. 25
• Os paralelos miden a latitude, que é a distancia entre calquera
punto da Terra e a liña do ecuador. Pode ser norte (N) ou sur (S).
• A latitude mídese en graos (º), minutos (‘) e segundos (‘’) que van
dos 0º do ecuador ata os 90º dos polos.
25

26. 26
1.5.2 OS MERIDIANOS
• Os meridianos son semicírculos imaxinarios que teñen unha
dirección norte-sur e que se unen nos polos.
• Destaca como meridiano de referencia (0º), o meridiano de
Greenwich.
• Os meridianos miden a lonxitude, que é a distancia existente
entre calquera punto da Terra e de Greenwich. Pode ser leste (L)
ou oeste (O ou W) e mídese en graos (º), minutos (‘) e segundos
(‘’).
• Os meridianos numéranse en graos,
que van dos 0º ata os 180º, cara ao
leste e cara ao oeste.
26

27. 27
1.2.3. A REPRESENTACIÓN DA TERRA
•A Terra é un xeoide e hai dúas formas de representala: o globo terráqueo e os
mapas.
•O globo terráqueo é a forma máis precisa de representala, porque permite que
non se deformen as distancias, as formas, o tamaño e a distribución dos
continentes. Pero prantexa os seguintes inconvenientes: non é posible visualizar
toda a superficie terrestre á vez e non se pode transportar con facilidade.
•Os mapas son representacións nun plano da superficie terrestre. Son a forma
máis habitual de representar a Terra, pero teñen o inconveniente de que
distorsionan as formas, as distancias e as superficies.
•Denominamos cartografía ao conxunto de técnicas que permiten realizar
mapas, maquetas, globos terráqueos e outras representacións da superficie
terrestre.
•Os cartógrafos son as persoas expertas na elaboración de mapas. Para que
estes fosen máis fieis á realidade ideáronse varios tipos de proxeccións
cartográficas, que son sistemas que transforman unha superficie esférica
nun plano. Distínguense tres tipos: cilíndrica, cónica e acimutal.
27

28. 28
• É o mellor sistema para representar a zona do ecuador e dos trópicos,
pero a distorsión aumenta a medida que nos achegamos aos polos.
• Os paralelos e os meridianos son rectos.
28

29. 29
• É moi útil para a representación das zonas temperadas, situadas entre os
trópicos e os círculos polares.
• Os meridianos xúntanse nun punto e os paralelos son curvos.
29

30. 30
• Proxecta a superficie terrestre sobre un plano tanxente a un punto da
superficie da Terra.
• Segundo o plano tanxente elixido, pode ser: polar, ecuatorial ou oblicua.
30

31. 31
• Unha das proxeccións cartográficas máis populares é a de Mercator.
• Esta proxección foi creada no século XVI polo cartógrafo belga Gerardus
Mercator, quen utilizou unha proxección cilíndrica para realizar un
planisferio no que representaba as formas dos continentes pero non os
seus tamaños, que resultaban moi superiores á realidade nas latitudes
altas.
• Por exemplo, Groenlandia aparecía moito maior do que é en realidade.
31

32. 32
• En 1973, o alemán Anro Peters elaborou unha proxección na que se
respectan as dimensións dos continentes, pero non as súas formas,
porque os paralelos están máis separados entre si canto máis se
aproximan ao ecuador.
• Ningunha das proxeccións cartográficas son exactas; cada unha delas
presenta as súas vantaxes e os seus inconvenientes. A discusión
ideolóxica entre Peters e Mercator é un exemplo de como a elaboración
dun mapa pode condicionar a visión que temos do mundo.
32

33. 33
• Na actualidade, a proxección coñecida que menos distorsión provoca é a
de Winkel-Tripel. Foi creada por Oswald Winkel en 1921 e adoptada
pola National Geographic dende 1998 para a publicación dos seus
mapas.
33

34. 34
OS TIPOS DE MAPAS
• De acordo coa información que conteñan os mapas, os xeógrafos
diferencias tres tipos de mapas: os mapas físicos, os mapas políticos e
os mapas temáticos.
• Os mapas físicos representan o relevo e as augas dun territorio.
34

35. 35
Se conteñen indicacións detalladas, como a altura do terreo en cada
punto, os nomes da localidades, dos ríos, dos camiños, etc., denomínanse
mapas topográficos.
35

36. 36
36

37. 37
• Os mapas políticos mostran as fronteiras entre uns territorios e outros,
así como as divisións administrativas dunha zona da terra. Sinalan
estados, provincias, municipios, localidades, etc.
37

38. 38
• Os mapas temáticos amosan aspectos concretos da realidade. Os
mapas temáticos de uso máis frecuente son: climáticos, políticos,
económicos e demográficos.
38

39. 39
• Para representar o territorio, os mapas e os planos utilizan os
seguintes recursos:
39

40. 40
A ESCALA DUN MAPA
• A escala dun mapa é a proporción entre a distancia medida no mapa e a
distancia real. Pode ser gráfica ou de forma numérica.
40

41. 41
41

42. 42
OS NOVOS SITEMAS CARTOGRÁFICOS
• Grazas ás imaxes podemos saber como son realmente os diferentes
elementos dunha paisaxe. A través dunha fotografía podemos coñecer
as formas do relevo, a vexetación, as explotacións económicas e os
elementos construídos polo home.
• Cos avances tecnolóxicos apareceron novas formas de cartografía
como a fotografía aérea, a teledetección (conxunto de técnicas que
inclúen o uso de fotografías aéreas, satélites artificiais, GPS, etc.) e
os sistemas de información xeográfica (SIX), os cales engloban
equipos e programas informáticos que achegan datos xeográficos
precisos.
42

43. 43
43