Presentación empregada na palestra "Outras historias do cinema. Cinema e educación", impartida no local da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda o 7 de abril de 2022.
2. Hai moitas maneiras posíbeis de falar
de cinema e educación, aínda que só
sexa pola frecuente presenza das
institucións educativas e formativas (a
escola, a universidade) nas películas.
O valor transformador da educación
é, por exemplo, esencial á “triloxía de
Apu” do mestre indio Satyajit Ray.
Mais nesta sesión o que imos revisar é
especificamente o traballo educativo,
divulgativo ou didáctico feito por
grandes cineastas.
Aparajito (Satyajit Ray, 1956)
5. Max Fleischer tivo unha formación
artística e traballou nun xornal como
fotógrafo e debuxante até que,
arredor de 1910, se converte no
director de arte dunha revista de
divulgación, Popular Science.
Fascinado polos filmes de animación
que empezan a producirse, Max
Fleischer inventa o rotoscopio,
aparello que permite debuxar sobre
unha imaxe proxectada e facilita así
un debuxo máis natural e realista. En
1921 funda co seu irmán Dave a
produtora Out of the Inkwell e a
frescura das súas pezas animadas
ponos no camiño do éxito.
Debuxo orixinal da patente do
rotoscopio. Dominio público.
6. A comprobación experimental durante
a eclipse total de 1919 dun dos
postulados da teoría de relatividade
xeral, a curvatura da traxectoria da luz
polo efecto da gravidade, empezou a
facer de Einstein unha celebridade
mundial. Fascinado polo asunto, Max
produciu unha curta documental para
divulgar a teoría a públicos xerais,
Einstein’s Theory of Relativity (1923), que
contou coa colaboración do astrónomo
e daquela popular divulgador científico
(e escritor de ciencia ficción) Garrett
Putnam Serviss.
Einstein’s Theory of Relativity (1923)
7. O éxito da curta anímaos a repetir o
formato divulgativo coa mediometraxe
Evolution, que recicla imaxes dun filme
anterior de Charles Urban para explicar
a evolución de Darwin. A película dos
Fleischer ten ademais unha inequívoca
vontade de intervención social, pois se
estrea nun momento de intenso
debate público a causa da prohibición,
vixente nalgúns estados, de que se
explique nas escolas unha orixe do ser
humano que non sexa a da Biblia.
Evolution (1925)
13. Durante a Segunda Guerra Mundial, John
Ford presta servizo como documentalista
para o exército americano. Dese traballo
xorden documentais canónicos como The
Battle of Midway (1942), mais tamén obras
de uso interno como Sex Hygiene (1941),
filme de formación para os soldados sobre
as enfermidades venéreas.
Sex Hygiene (1941)
19. Nos anos 50, Frank Capra produciu,
escribiu e dirixiu catro especiais de
televisión para a compañía de
comunicacións AT&T Corporation, os
primeiros da serie The Bell System
Science Series. Da man de Capra
naceron Our Mr Sun (1956), Hemo the
Magnificent (1957), The Strange Case of
the Cosmic Rays (1957) e The Unchained
Goddess (1958), este último dirixido por
Richard Carlson.
O profesor (de literatura) e divulgador Frank Baxter e
o actor Eddie Albert en Our Mr Sun (1956).
24. Figura capital do cinema experimental,
Stan Brakhage foi amigo de Igor
Gamow, fillo do lendario científico
George Gamow. Como divulgador
George creou a serie do personaxe Mr
Tompkins, un empregado de banca
apaixonado pola ciencia que asiste a
conferencias, queda durmido e nos
seus soños imaxina universos
imaxinarios nos que, por exemplo, os
efectos relativistas se fan máis
explícitos. Un deses libros, Mr Tompkins
Learns the Facts of Life (1953), foi posto
en imaxes por Brakhage en 1960 co
título Mr Tompkins Inside Himself.
25. Neste caso, no seu soño o señor
Tompkins percorre o interior do seu
corpo guiado por un doutor. A maior
parte da metraxe transcorre, pois, cos
dous personaxes masculinos navegando
polos vasos sanguíneos sobre
microfotografías reais de células e
capilares feitas nalgúns casos por
equipos médicos da Universidade de
Colorado mais tamén polo mesmo Stan
Brakhage en colaboración con Igor
Gamow, acreditado coma consultor
técnico. Imaxes deste tipo volverá a
utilizalas no seu celebrado Dog Star Man
(1961-1964) e, por suposto, na “versión
despregada”, The Art of Vision (1965).
27. Deseñaron mobles, crearon exposicións
e tamén fixeron películas, incluídos
audaces proxectos multipantalla como
Glimpses of the USA (1959), filme de 13
minutos que lles encargaron para o
primeiro intercambio cultural EEUU-
URSS. Deseñado para sete pantallas de
6x9 m, instaladas nunha cúpula de 76
metros de diámetro deseñada por
Buckminster Fuller no Parque Sokolniki
de Moscú, a curta trataba de amosar un
día na vida dos Estados Unidos.
Imaxe: Eames Office
28. Boa parte da obra cinematográfica dos
Eames ten clara vocación didáctica (e
nalgúns casos foi producida como
complemento das exposicións que
deseñaron). O máis coñecido dos seus
filmes é Powers of Ten (1977), inspirado
polo libro de Kees Boeke Cosmic view:
the Universe in Forty Jump (1957) e do
que fixeron unha primeira versión en
1968, A Rough Sketch for a Proposed
Film Dealing with the Powers of Ten
and the Relative Size of Things in the
Universe.
Imaxe: Eames Office
33. Kiarostami estudou Belas Artes na
Universidade de Teherán e despois
traballou en publicidade como pintor,
ilustrador e deseñador gráfico. Para a
televisión iraniana fixo máis de 150
anuncios.
Ao abeiro da chegada dunha nova
vaga de cineastas no seu país, Abbas
Kiarostami axudou á formación dun
equipo de cinema no Kanoon, Centro
para o Desenvolvemento Intelectual
da Infancia e a Mocidade, en Teherán.
Logo da Kanoon
34. No período da Kanoon crea curtas memorábeis como Dúas solucións para un
problema (1975) mais tamén obras máis longas que asentan os seus métodos de
traballo -coa participación case sempre de intérpretes non profesionais- e anticipan
trazos de estilo.