Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2

Ng©n hµng ThÕ giíi chØ ®¹o viÖc biªn so¹n tµi liÖu nµy, vµ Tim Conway (ODI) vµ Carrie Turk (Ng©n hµng
ThÕ giíi) ®· viÕt b¶n th¶o b¸o ço nµy.
Fiona Howell (ILO) vµ John Blomquist (Ng©n hµng ThÕ giíi) ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo c«ng t¸c chuÈn bÞ
b¸o ço. B¸o ço nµy còng nhËn ®îc nh÷ng nhËn xÐt b»ng v¨n b¶n cña TiÕn sÜ NguyÔn H¶i H÷u (Bé Lao
®éng, Th¬ng binh vµ X· héi), bµ Nisha Agrawal vµ bµ Dominique Van De Walle (Ng©n hµng ThÕ giíi), «ng
John Parry-Williams (Quü Nhi ®ång Anh), «ng Peter Balacs (DFID), «ng Malin Beckman vµ «ng Peter
Sturm (GTZ). Nhãm c«ng t¸c (gåm çc thµnh viªn cña Bé L§TBXH, Bé KH§T, Héi liªn hiÖp phô n÷, GTZ,
UNDP, ILO, FAO, UNICEF, Oxfam UK, Action Aid vµ Trung t©m ph¸t triÓn n«ng th«n CRP) ®· ®îc
thµnh lËp ®Ó híng dÉn chuÈn bÞ tµi liÖu nµy vµ ®¸nh gi¸ çc b¶n th¶o ban ®Çu. Çc cuéc tham vÊn hÕt søc
quý b¸u vµ ®Çy th«ng tin trong Bé L§TBXH ®· ®îc TiÕn sÜ Ng« Huy Liªm ®iÒu phèi vµ dÉn d¾t. Ngoµi ra
cßn cã çc tæ chøc sau tham gia çc cuéc tham vÊn t¹i Héi th¶o ë H¶i phßng th¸ng ChÝn n¨m 2001: Bé
L§TBXH, Bé KH§T, Bé Giao th«ng vËn t¶i, Bé T ph¸p, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Ng©n
hµng Hîp t¸c quèc tÕ cña NhËt b¶n, GTZ, Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸, Quü tiÒn tÖ quèc tÕ, UNICEF,
WHO, UNIDO, Oxfam GB vµ Trung t©m ph¸t triÓn n«ng th«n CRP.

Lêi nãi ®Çu cña nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo∗

TËp hîp b¸o ço vÒ çc Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam lµ nç lùc chung cña Nhãm hµnh ®éng
chèng ®ãi nghÌo nh»m ®a ra mét tËp hîp çc môc ®Ých vµ chØ tiªu trung gian ph¶n ¸nh c¶ môc tiªu ph¸t triÓn
chÝnh cña ViÖt Nam còng nh nç lùc cña ChÝnh phñ nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu quèc tÕ. C«ng t¸c ph©n tÝch
®îc tiÕn hµnh trong suèt n¨m 2001 vµ ®Çu n¨m 2002 khi ChÝnh Phñ ViÖt Nam so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn
diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ cè g¾ng t¹o khu«n khæ tr¸ch nhiÖm râ rµng vÒ gi¸m s¸t tiÕn
bé ®¹t ®îc trong t¬ng lai. Qu¸ tr×nh so¹n th¶o bao gåm viÖc xem xÐt nhiÒu môc tiªu vµ môc ®Ých nªu trong
çc v¨n b¶n chiÕn lîc (®Æc biÖt lµ ChiÕn lîc mêi n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ çc chiÕn lîc ngµnh)
®Ó lùa chän mét sè Ýt môc tiªu cã thÓ ph¶n ¸nh sù chó träng tÇm chiÕn lîc cña quèc gia vµo t¨ng trëng kinh
tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c«ng b»ng x· héi. MÆc dÇu çc chiÕn lîc quèc gia ®îc sö dông lµm ®iÓm khëi
®Çu, nhãm so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo còng nhËn thøc r»ng cam
kÕt quèc tÕ nh»m ®¹t çc kÕt qu¶ quan träng vÒ gi¶m nghÌo vµ x· héi trªn toµn cÇu lµ rÊt cao – nç lùc nµy
®îc ph¶n ¸nh trong Çc môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû (MTTNK). Çc môc tiªu thiªn niªn kû lµ tËp hîp
çc môc tiªu cã ghi trong Tuyªn bè thiªn niªn kû ®îc 180 níc trong ®ã cã ViÖt Nam th«ng qua. B¸o ço
vÒ tiÕn bé ®¹t ®îc ë ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn çc môc tiªu nµy ®îc ®· ®îc Nhãm lµm viÖc t¹i ViÖt
Nam cña Liªn hiÖp quèc thùc hiÖn vµo th¸ng B¶y n¨m 2001.

ChÝnh phñ ViÖt Nam muèn ®¶m b¶o r»ng ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ Gi¶m nghÌo vµ T¨ng trëng ph¶n
¸nh cam kÕt cña hä ®èi víi çc môc tiªu quèc tÕ. Tuy nhiªn, v× mét sè lý do, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lµm cho
çc MTTNK thÝch øng víi çc ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam chø kh«ng ph¶i lµ thùc hiÖn m¸y mãc çc môc tiªu
nµy. Thø nhÊt, ViÖt Nam ®· ®¹t, hoÆc gÇn ®¹t ®îc mét sè môc tiªu MTTNK. VÝ dô, tû lÖ nghÌo ®· gi¶m mét
n÷a trong nh÷ng n¨m tõ 1990 ®Õn 2000. Do vËy, viÖc ViÖt Nam x¸c ®Þnh mét môc tiªu míi vÒ gi¶m nghÌo ®Ó
thóc ®Èy qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch trong nh÷ng n¨m tíi lµ cã ý nghÜa h¬n nhiÒu. Thø hai, mÆc dï ViÖt
Nam thùc hiÖn tèt mét sè môc tiªu vÒ tiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n – ch¼ng h¹n nh gi¸o dôc – th× hiÖn vÉn cã
nh÷ng th¸ch thøc khÈn cÊp vÒ n©ng cao chÊt lîng nh÷ng dÞch vô nµy ®Ó ®¹t çc tiªu chuÈn quèc tÕ. VÝ dô
nh viÖc phÊn ®Êu ®Ó ®¹t phæ cËp tiÓu häc hiÓn nhiªn lµ rÊt cÇn thiÕt, nhng viÖc ®¶m b¶o ®Ó trÎ em ë trêng
®¹t ®îc nh÷ng tiªu chuÈn nh ë çc níc kh¸c còng hÕt søc quan träng. Thø ba, ViÖt Nam cã chu kú lËp kÕ
ho¹ch chiÕn lîc víi nh÷ng ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc kh¸c víi çc MTTNK. ViÖc ®iÒu chØnh çc chu kú 25
n¨m cña MTTNK víi çc chu kú lËp kÕ ho¹ch vµ chiÕn lîc n¨m n¨m vµ mêi n¨m cña ViÖt Nam lµ hÕt søc
h÷u Ých. Nh vËy, çc biÖn ph¸p vµ hµnh ®éng cã thÓ ®îc x©y dùng phï hîp víi çc môc tiªu kÕt qu¶ cho
çc n¨m 2005 vµ 2010 vµ sau ®ã lµ phï hîp víi çc môc tiªu cho n¨m 2015. Thø t, cÇn thiÕt lËp çc môc tiªu
ë cÊp díi quèc gia ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nh sù ph¸t triÓn cña d©n téc thiÓu sè hoÆc bÊt b×nh ®¼ng.
Cuèi cïng, cã nh÷ng lÜnh vùc ®Æc biÖt th¸ch thøc víi ViÖt Nam ë giai ®o¹n nµy nhng kh«ng ®îc ®Ò cËp
trong çc MTTNK. VÝ dô, mÆc dÇu ViÖt Nam ®· thùc hiÖn tèt viÖc cung cÊp çc dÞch vô x· héi c¬ b¶n nhng
vÉn cßn tôt hËu trong viÖc ®a ra nh÷ng c¶i çch cÇn thiÕt vÒ qu¶n trÞ quèc gia, nh÷ng c¶i çch sÏ hÕt søc cÇn
thiÕt ®Ó ®¹t ®îc mét sè môc tiªu ph¸t triÓn kh¸c ®îc ®Ò xuÊt trong çc chiÕn lîc quèc gia.

TËp hîp çc b¸o ço díi ®©y ®îc chuÈn bÞ ®Ó gãp phÇn cïng ChÝnh phñ suy nghÜ vÒ viÖc ®Æt môc
tiªu vµ gi¸m s¸t trong t¸m lÜnh vùc chñ ®Ò, cô thÓ nh sau:

§ Xo¸ nghÌo ®ãi;
§ Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi;
§ Cung cÊp gi¸o dôc c¬ së cã chÊt lîng cho tÊt c¶ mäi ngêi;
§ C¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ gi¶m bít bÊt b×nh ®¼ng vÒ y tÕ;
§ §¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ m«i trêng;
§ §Èy m¹nh c«ng t¸c ph¸t triÓn d©n téc thiÓu sè;

Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo cña ChÝnh phñ, çc nhµ tµi trî vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®· hîp t¸c lµm viÖc víi nhau ®Ó ph©n tÝch ®ãi
*

nghÌo (Ng©n hµng ThÕ giíi vµ çc t¸c gi¶ kh¸c, 1999) vµ kÕ ho¹ch ho¸ chiÕn lîc tõ n¨m 1999. Trong thêi gian ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng
trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ang ®îc so¹n th¶o, Nhãm C«ng t¸c bao gåm ®¹i diÖn cña 16 Bé cña ChÝnh phñ, 6 nhµ tµi trî, 4 tæ chøc phi
chÝnh phñ quèc tÕ vµ 4 tæ chøc phi chÝnh phñ trong níc.

lêi nãi ®Çu cña nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo

§ C¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu; vµ,
§ §¶m b¶o qu¶n trÞ quèc gia cã hiÖu qu¶ ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

Kh«ng cã mét b¸o ço riªng vÒ thóc ®Èy c«ng b»ng giíi v× hai lý do. Thø nhÊt, viÖc çc vÊn vÒ giíi
®îc ®Ò cËp trong tÊt c¶ t¸m lÜnh vùc nãi trªn ®îc xem lµ hÕt søc quan träng. Thø hai, çc lÜnh quan träng
kh¸c ngoµi t¸m lÜnh vùc nãi trªn ®· ®îc gi¶i quyÕt khi ChÝnh phñ x©y dùng ChiÕn lîc hµnh ®éng lÇn thø
hai v× sù tiÕn bé cña phô n÷.

Çc dù th¶o ®Çu tiªn cña çc b¸o ço nµy ®· ®îc th¶o luËn t¹i héi th¶o 3 ngµy tæ chøc håi th¸ng ChÝn
n¨m 2001 víi sù tham gia cña 100 nhµ ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Çc c¬ quan ChÝnh phñ, çc tæ
chøc phi chÝnh phñ vµ çc nhµ tµi trî ®Òu tham gia vµo çc nhãm c«ng t¸c ®Ó gi¸m s¸t viÖc so¹n th¶o çc b¸o
ço nµy. Çc cuéc lÊy ý kiÕn vÒ çc dù th¶o ®· ®îc tiÕn hµnh víi çc bé ngµnh ®Çu n¨m 2002, giai ®o¹n
träng t©m nhÊt cña qu¸ tr×nh so¹n th¶o ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. ChiÕn
lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®îc Thñ tíng phª duyÖt vµo th¸ng N¨m n¨m
2002 vµ ®Ò ra çc môc tiªu vµ chØ tiªu ph¶n ¸nh râ rµng c«ng t¸c ph©n tÝch vµ tranh luËn ®îc tiÕn hµnh trong
n¨m tríc. Mét b¶ng tæng hîp, v¾n t¾t h¬n mét chót çc Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam (nh ®· ®Ò cËp ®Õn
trong ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo) ®îc kÌm theo ë phÇn cuèi cña b¸o ço
nµy.

Giê ®©y, khi nh÷ng b¸o ço nµy ®· ®îc hoµn tÊt, chóng t«i hy väng chóng sÏ lµ ®Çu vµo quý gi¸
trong viÖc thùc hiÖn ChiÕn lîc toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, kÓ c¶ viÖc chuÈn bÞ çc kÕ
ho¹ch hµnh ®éng hµng n¨m.

môc lôc

Tãm t¾t ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- vi

Më ®Çu ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 1

PhÇn I: B¶n chÊt t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ çc rñi ro ë ViÖt Nam ---------------------------------- 6

PhÇn II: §o t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng, ®Æt môc tiªu vµ thiÕt lËp
çc møc ban ®Çu cña t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng -------------------------------------------------- 12
Chän thíc ®o thÝch hîp t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ----------------------------------------------- 12
§Æt môc tiªu vµ ®¸nh gi¸ sè liÖu ban ®Çu -------------------------------------------------------------- 13
PhÇn III: C¬ chÕ hiÖn t¹i vÒ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ë ViÖt Nam --------------------------------- 18
C¬ chÕ qu¶n lý rñi ro cho ç nh©n, hé gia ®×nh vµ céng ®ång ë ViÖt Nam --------------------- 18
Çc chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh b¶o trî x· héi cña ChÝnh phñ ------------------------------------ 21
Ai lµ ngêi ®îc hëng lîi tõ ch¬ng tr×nh b¶o trî x· héi cña nhµ níc? --------------------- 27
Çc ch¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ ViÖt Nam cã hiÖu qu¶ trong viÖc gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
th¬ng vµ sù nghÌo khæ hay kh«ng? -------------------------------------------------------------------- 29
Tãm t¾t : c¬ chÕ qu¶n lý rñi ro vµ b¶o trî x· héi ----------------------------------------------------- 30
PhÇn IV: §¹t çc môc tiªu ---------------------------------------------------------------------------------------------- 33
Çc ®Ò xuÊt ®èi víi çc chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ViÖt Nam nh»m gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng
dÔ bÞ tæn th¬ng --------------------------------------------------------------------------------------------- 33
PhÇn V: Çc hµm ý vÒ ph©n bæ nguån lùc ------------------------------------------------------------------------- 40
Kh¸i qu¸t vÒ nguån tµi chÝnh hiÖn t¹i dµnh cho B¶o trî x· héi ----------------------------------- 40
¦íc tÝnh chi phÝ cÇn thiÕt cho çc chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh ®Ò xuÊt ------------------------- 40
PhÇn VI: Gi¸m s¸t --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 42
Çc chØ sè trung gian ®îc lùa chän -------------------------------------------------------------------- 42
Nguån d÷ liÖu hiªn t¹i vµ nh÷ng kho¶ng trèng vÒ sè liÖu ------------------------------------------ 43
Tµi liÖu tham kh¶o --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 44

Phô lôc 1: Tuyªn bè cña ChÝnh phñ ViÖt Nam vÒ b¶o trî x· héi vµ gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng,
2001-2010 ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 49
Phô lôc 2: C¬ chÕ qu¶n lý rñi ro vµ vai trß cña çc nh©n tè ------------------------------------------------------- 51
Phô lôc 3: Çc s¸ng kiÕn chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ViÖt Nam híng tíi gi¶m nghÌo ®ãi ---------------- 52
Phô lôc 4: Çc h¹n chÕ vÒ gi¸ trÞ cña çc biÕn ®éng ®a ®Õn nghÌo ®ãi ®îc coi lµ
çch tÝnh møc ®é dÔ bÞ tæn th¬ng ----------------------------------------------------------------------- 53
Phô lôc 5: Çc ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ngìng nghÌo ë ViÖt Nam-------------------------------------------- 55
Phô lôc 6: CÊu thµnh tiªu dïng dµnh cho hÖ thèng an sinh vµ an toµn x· héi -------------------------------- 56

Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi iii

môc lôc

Danh môc çc B¶ng
B¶ng 1: Tæng kÕt çc lo¹i rñi ro phæ biÕn nhÊt mµ çc hé gia ®×nh ViÖt Nam gÆp ph¶i --------------------- 9
B¶ng 2: Tiªu dïng trung b×nh liªn quan ®Õn ®êng nghÌo, n¨m 1993 vµ 1998 ----------------------------- 14
B¶ng 3: Ma trËn chuyÓn ®æi trong çc nhãm 20% cña bËc thang giµu nghÌo vÒ tiªu dïng, 1993-1998:
phÇn tr¨m hé gia ®×nh ------------------------------------------------------------------------------------------- 16
B¶ng 4: Tãm t¾t biÕn ®éng hé gia ®×nh theo híng thay ®æi, 1993-1998 -------------------------------------- 17
B¶ng 5: Møc trî cÊp tiªu dïng cña b¶o trî x· héi / çc ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,
tÝnh theo n¨m nhãm tiªu dïng--------------------------------------------------------------------------------- 28
B¶ng 6: Kh¸i qu¸t çc chiÕn lîc qu¶n lý rñi ro vµ rñi ro tiÒm n¨ng ë ViÖt Nam----------------------------- 31

Danh môc çc Khung
Khung 1: Ph©n lo¹i çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng ë ViÖt Nam cña Bé L§TB&XH ----------------------------- 3
Khung 2: Çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng ë ViÖt Nam ®îc x¸c ®Þnh trong cuéc tham vÊn do
Bé L§TBXH tæ chøc víi çc çn bé cña ChÝnh phñ ViÖt Nam -------------------------------------- 4
Khung 3: Çc c¬n sèc liªn quan tíi thiªn tai ------------------------------------------------------------------------ 8
Khung 4: §a d¹ng hãa vµ sù lan truyÒn rñi ro x¶y ra ë çc vïng hay bÞ lò lôt ------------------------------- 18
Khung 5: §ãng gãp cña céng ®ång ®èi víi b¶o trî x· héi -------------------------------------------------------- 20
Khung 6: Çc ch¬ng tr×nh thµnh phÇn cña Ch¬ng tr×nh X§GN quèc gia ---------------------------------- 23
Khung 7: B¶o hiÓm Y tÕ ViÖt Nam: diÖn hëng lîi vµ ®ãng gãp ------------------------------------------------- 26
Khung 8: Çc biÖn ph¸p khuyÕn n«ng kh«ng ®Õn ®îc víi ngêi nghÌo: nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu
cña b¸o ço ®¸nh gi¸ nghÌo ®ãi cã sù tham gia cña ngêi d©n ë tØnh Trµ Vinh ----------------- 27
Khung 9: Nguån tµi chÝnh cho b¶o hiÓm Y tÕ ë Trung Quèc ----------------------------------------------------- 35
Khung 10: Di d©n, hé khÈu vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng lao ®éng ë Trung Quèc ---------------------------- 36
Khung 11: B¶o hiÓm Y tÕ: Kinh nghiÖm cña Tæ chøc phi ChÝnh phñ vµ CBO -------------------------------- 37
Khung 12: Ch¬ng tr×nh B¶o ®¶m ViÖc lµm Maharashtra --------------------------------------------------------- 39
Khung 13: Danh s¸ch s¬ bé çc chØ tiªu trung gian vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ------------------------- 42

Danh môc çc H×nh
H×nh 1: Sù ph©n bæ cña phóc lîi hé gia ®×nh liªn quan tíi ®êng nghÌo ë ViÖt Nam ----------------------- 5

Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi
iv

C¸c ch÷ viÕt t¾t

w*1w w‚QK JL‚ QJK“R ~§L F§ V¼ WKDP JLD F´D QJ}®L GyQ
w7w07 wL˜X WUD K JLD ~QK ~D P·F WLzX
w706'& wL˜X WUD P»F V¬QJ GyQ F} F´D 9LœW 1DP
$'% 1JyQ KQJ SK‚W WUL™Q FKyX ¸‚
$XV$,' &| TXDQ SK‚W WUL™Q TX¬F W› F´D ¶F
% *'w7 % JL‚R G·F Y ~R WƒR
% .+w7 % .› KRƒFK Y ~ŽX W}
% /w7%;+ % ODR ~QJ WK}|QJ ELQK Y [Å KL
% 113717 % Q{QJ QJKLœS Y SK‚W WUL™Q Q{QJ WK{Q
% 7 % W›
% 70 % 7K}|QJ PƒL
%+7 %€R KL™P W› 9LœW 1DP | TXDQ %€R KL™P W› 9LœW 1DP
%377 %DQ 3K¤QJ FK¬QJ 7KLzQ WDL
+;+191 1}±F FQJ KR [Å KL FK´ QJK¡D 9LœW 1DP
,( 7UXQJ WyP NLQK W› TX¬F W› 6GQH

35*6 KL›Q O}²F WRQ GLœQ Y˜ WxQJ WU}¯QJ Y [R‚ ~§L JL€P QJK“R
+,9$,'6 9L U¶W OP VX JL€P Kœ PLšQ G£FK ¯ QJ}®L +L FK»QJ VX JL€P PLšQ G£FK
¯ QJ}®L
,'6 9LœQ QJKLzQ F»X SK‚W WUL™Q 6XVVH[

,/2 7ª FK»F ODR ~QJ TX¬F W›
/w/w 7ªQJ OLzQ ~RQ ODR ~QJ 9LœW 1DP
073747 ‚F P·F WLzX SK‚W WUL™Q TX¬F W›
073771. ‚F P·F WLzX SK‚W WUL™Q 7KLzQ QLzQ N¾
073791 ‚F P·F WLzX SK‚W WUL™Q F´D 9LœW 1DP
171w 1K§P OP YLœF Y˜ Y‘Q ~˜ 1JK“R
1+11 1JyQ KQJ QK Q}±F 9LœW 1DP
1+11JK“R 1JyQ KQJ QJ}®L QJK“R F´D 9LœW 1DP
1+113717 1JyQ KQJ Q{QJ QJKLœS Y SK‚W WUL™Q Q{QJ WK{Q 9LœW 1DP
1+7* 1JyQ KQJ WK› JL±L
2', 9LœQ SK‚W WUL™Q K€L QJRƒL /XyQ ~{Q

4X¿ ;79/ 4X¿ [¶F WL›Q YLœF OP TX¬F JLD
6) 4X¿ 1KL ~©QJ $QK
6LGD | TXDQ SK‚W WUL™Q TX¬F W› 7KXÁ ~L™Q
77. 7ªQJ F·F WK¬QJ Nz
8%'701 8¾ EDQ GyQ WF Y PL˜Q Q¶L
81'3 K}|QJ WUQK SK‚W WUL™Q F´D /LzQ KLœS TX¬F
81,() 4X¿ 1KL ~©QJ F´D /LzQ KLœS TX¬F
3563 9xQ E€Q FKL›Q O}²F JL€P QJK“R
,3563 9xQ E€Q FKL›Q O}²F JL€P QJK“R WƒP WK®L
91' w©QJ 9LœW 1DP
;w*1 K}|QJ WUQK [R‚ ~§L JL€P QJK“R

Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi v

Tãm t¾t

N¨m 2001, cã mét phÇn ba d©n sè ViÖt Nam sèng ë T×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng kh«ng thÓ ®o lêng
møc nghÌo khæ. PhÇn lín ngêi ViÖt Nam mµ kh«ng ®îc dÔ dµng vµ çc chiÕn lîc ph¸t triÓn quèc gia
ph¶i lµ nghÌo th× møc sèng còng rÊt gÇn víi ®êng cña chÝnh phñ kh«ng ®Ò cËp ®Õn çc môc tiªu kÕt
nghÌo. RÊt nhiÒu nghiªn cøu vµ sè liÖu cho thÊy çc qu¶ cã tÝnh ®Þnh lîng vÒ viÖc gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng dÔ
hé gia ®×nh nghÌo vµ gÇn nghÌo rÊt dÔ bÞ tæn th¬ng bÞ tæn th¬ng. §Ó phôc vô c«ng t¸c gi¸m s¸t trong
tríc çc rñi ro cã thÓ t¸c ®éng ®Õn ç nh©n, hé gia t¬ng lai, b¸o ço nµy ®Ò xuÊt viÖc gi¸m s¸t t×nh tr¹ng
®×nh vµ c¶ céng ®ång. §¹t ®îc môc tiªu cña ChÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng ë cÊp quèc gia qua ph©n tÝch:
phñ vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo còng cã nghÜa lµ ph¶i
• T×nh tr¹ng dÔ r¬i vµo vßng nghÌo khæ ®îc ®o
gi¶i quyÕt hai th¸ch thøc quan träng vµ liªn quan
b»ng kho¶ng çch tíi ®êng nghÌo; vµ
tíi nhau. §ã lµ ®a nh÷ng ngêi hiÖn ®ang sèng ë
• T×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®îc ®o b»ng sù
møc cïng khæ tho¸t khái ngìng nghÌo vµ b¶o vÖ
thÊt thêng trong tiªu dïng quan s¸t ®îc qua
mäi ngêi kh«ng bÞ gi¶m sót møc sèng ®Ó tr¸nh
çc sè liÖu panel1.
®¶o ngîc nh÷ng thµnh qu¶ lóc tríc.
Çc cuéc kh¶o s¸t chi tiªu hé gia ®×nh sÏ cung cÊp
Môc tiªu chÝnh cña b¸o ço nµy lµ ®Ò xuÊt khu«n sè liÖu hai n¨m mét lÇn ®Ó theo dâi tiÕn bé trong
khæ gi¶i quyÕt vµ qu¶n lý t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng theo çc thíc ®o
trong thËp kû tíi ®Ó gi¶m cïng khæ vµ c¶i thiÖn t×nh nµy. Çc cuéc kh¶o s¸t nµy cã mÉu ®ñ lín ®Ó cung
tr¹ng an sinh vÒ mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan. Çc cÊp íc tÝnh ph©n t¸ch theo çc nhãm d©n c. SÏ cã
t¸c ®éng cña ChÝnh phñ cÇn kh«ng chØ nh»m cñng nhu cÇu bæ sung çc sè liÖu ®Þnh lîng vÒ t×nh tr¹ng
cè nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña çc thµnh qu¶ t¨ng trëng dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi nghÌo vËt chÊt b»ng çc
kinh tÕ vµ gi¶m nghÌo mµ cßn ph¶i lo¹i bá sù nÆng ph©n tÝch ®Þnh tÝnh cã thÓ m« t¶ çc d¹ng dÔ bÞ tæn
nÒ trong cuéc sèng khi thêng xuyªn lo sî bÞ quay th¬ng vµ rñi ro kh¸c (vÝ dô nh çc rñi ro vÒ x· héi
l¹i c¶nh nghÌo khæ trong t¬ng lai, gi¶m møc ®é vµ søc kháe) vµ cã thÓ kiÓm tra çc vÊn ®Ò dÔ bÞ tæn
mäi ngêi tù c¶m thÊy thô ®éng, dÔ bÞ rñi ro vµ phô th¬ng trong néi bé hé gia ®×nh mét çch ®¸ng tin
thuéc vµo nh÷ng yÕu tè ngoµi sù kiÓm so¸t cña m×nh cËy h¬n.
b»ng çch t¨ng kh¶ n¨ng ®Ó hä c¶m thÊy m×nh cã
thÓ kiÓm so¸t ®îc cuéc sèng cña m×nh chø kh«ng Çc c¬ chÕ kiÓm so¸t rñi ro vµ ®èi phã víi çc c¬n
ph¶i phã mÆc cuéc sèng cña m×nh cho nh÷ng t¸c sèc phÇn nhiÒu cã tÝnh chÊt kh«ng chÝnh thøc ph¶n
nh©n bªn ngoµi. §iÒu ®ã më réng ®Þnh nghÜa hiÖn ¸nh ph¹m vi h¹n chÕ vµ ®Þnh híng môc tiªu yÕu
t¹i vµ kh¸ phæ biÕn vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ë kÐm cña çc biÖn ph¸p b¶o trî x· héi chÝnh thøc.
ViÖt Nam ra ngoµi khu«n khæ x¸c ®Þnh çc nhãm bÞ Mét sè çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch vµ can thiÖp c«ng
thiÖt thßi cÇn trî gióp x· héi ®Ó bao gåm c¶ nh÷ng céng còng ®îc ®Ò xuÊt ®Ó cñng cè çc biÖn ph¸p
ngêi dÔ gÆp rñi ro mÊt m¸t nãi chung trong hiÖn t¹i b¶o trî x· héi trong bèi c¶nh thóc ®Èy t¨ng trëng
vµ t¬ng lai vµ nh÷ng ngêi cÇn çc d¹ng gióp ®ì kinh tÕ cho tÊt c¶ mäi ngêi ®Ó t¹o dùng nguån lùc
kh¸c. cho çc hé dÔ bÞ tæn th¬ng.

1
Sè liÖu panel lµ çc sè liÖu ®o lêng t×nh tr¹ng hay ®Æc tÝnh cña cïng mét nhãm ngêi t¹i çc thêi ®iÓm kh¸c nhau trong cuéc sèng cña hä (nh÷ng
ngêi ®îc ®o lêng t¹i mét thêi ®iÓm còng ®ång thêi lµ nh÷ng ngêi ®îc ®o lêng l¹i vµo mét hay nhiÒu thêi ®iÓm kh¸c sau ®ã). Chó thÝch
cña ngêi dÞch.

vi

Më ®Çu

• Nh÷ng chØ tiªu s½n cã nµo cã thÓ ph¶n ¸nh tèt
Bèi c¶nh vµ ph¹m vi cña b¸o ço
nhÊt tiÕn bé trong gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
Çc nghiªn cøu gÇn ®©y ë ViÖt Nam còng nh trªn th¬ng vµ lµm thÕ nµo ®Ó ®o vµ theo dâi çc chØ
thÕ giíi ®Òu nhÊn m¹nh nhu cÇu gi¶i quyÕt t×nh tiªu nµy?
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ rñi ro ®Ó ®¶m b¶o gi¶m
• Lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng ngêi vµ nh÷ng hé gia
nghÌo bÒn v÷ng cho tÊt c¶ mäi ngêi. Nhu cÇu ®ã
®×nh dÔ bÞ tæn th¬ng cã thÓ qu¶n lý rñi ro? Çc
còng ®îc ph¶n ¸nh trong çc v¨n b¶n cña ChÝnh
c«ng cô vµ chÝnh s¸ch nµo cã ®Ó gióp hä qu¶n
phñ ViÖt Nam: b¶ng tæng hîp çc chÝnh s¸ch trong
lý rñi ro x· héi? Nh÷ng biÖn ph¸p nµy cã ®ñ ®Ó
V¨n b¶n chiÕn lîc gi¶m nghÌo t¹m thêi (IPRSP)
ViÖt Nam ®¹t ®îc çc môc tiªu cña m×nh
cã mét phÇn ®a ra çc biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt t×nh
kh«ng?
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ B¶n th¶o ChiÕn lîc xo¸
®ãi gi¶m nghÌo giai ®o¹n 2001-2010 (HEPR) còng • Çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch vµ c¶i çch nµo cã thÓ
m« t¶ çc t¸c ®éng môc tiªu ®Ó hç trî ngêi nghÌo gãp phÇn lµm gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng
vµ çc nhãm yÕu thÕ tho¸t khái nghÌo2. GÇn ®©y, nãi chung vµ c¶i thiÖn vÊn ®Ò qu¶n lý rñi ro?
ChiÕn lîc toµn diÖn cho t¨ng trëng vµ xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo3 (CPRGS) ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ C¬ së kh¸i niÖm
phª duyÖt håi th¸ng N¨m n¨m 2002 ®· th«ng b¸o
vÒ mét lo¹t çc hµnh ®éng c«ng cña ChÝnh phñ ®Ó §Þnh nghÜa t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ b¶o trî
gi¶m rñi ro vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng. x· héi

Kh¸i niÖm t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng m« t¶ kh¶
Môc tiªu cña b¸o ço nµy lµ ®Ò xuÊt mét khu«n
n¨ng mét ç nh©n hoÆc hé gia ®×nh sÏ r¬i vµo ®iÒu
khæ gi¶i quyÕt vµ gi¸m s¸t t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
kiÖn (xÊu) nµo ®ã t¹i mét thêi ®iÓm trong t¬ng lai.
th¬ng trong thËp kû tíi. B¶n chÊt cña tÝnh dÔ bÞ
§èi víi çc môc ®Ých lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, mèi
tæn th¬ng ë ViÖt Nam ®ßi hái sù ph©n tÝch vît ra
quan t©m chñ yÕu lµ tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi
ngoµi khu«n khæ çc biÖn ph¸p an sinh x· héi chÝnh
nghÌo. MÆc dï nghÌo lµ hiÖn tîng ®a diÖn, nhng
thøc cña nhµ níc. Còng gièng nh ®Ò c¬ng ®îc
b¸o ço nµy tËp trung chñ yÕu vµo nghÌo ®îc ®Þnh
®Ò xuÊt cho t¸m b¸o ço kh¸c, b¸o ço nµy còng
nghÜa theo tiªu dïng (chi tiªu b×nh qu©n ®Çu ngêi
lÊy çc chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ lµm
hµng n¨m tÝnh b»ng VND). §iÒu nµy chñ yÕu lµ do
xuÊt ph¸t ®iÓm vµ khai th¸c mèi liªn hÖ gi÷a çc
tiªu dïng lµ khÝa c¹nh ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ nhÊt vÒ
môc ®Ých nµy vµ çc môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn
nghÌo v× çc khÝa c¹nh kh¸c phÇn lín lµ t¬ng quan
kû (MDG) mµ ViÖt Nam cam kÕt. C«ng viÖc nµy
víi nhau vµ còng mét phÇn v× çc sè liÖu panel cã
gãp phÇn hç trî ChÝnh phñ x©y dùng mét TËp hîp
s½n ®Ó theo dâi çc thíc ®o nµy. Kh«ng cã lý do
c¨n b¶n çc Môc tiªu ph¸t triÓn ViÖt Nam ®Ó lµm
thùc chÊt nµo vÒ viÖc v× sao t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
khu«n khæ tr¸ch nhiÖm cho ChiÕn lîc CPRGS. Bèi
th¬ng ®èi víi çc khÝa c¹nh kh¸c cña phóc lîi
c¶nh cña lo¹t nghiªn cøu theo chñ ®Ò nµy ®ßi hái
hay sù thiÕu phóc lîi (vÒ søc khoÎ, t©m lý, dinh
r»ng çc vÊn ®Ò cÇn ®îc xem xÐt theo çch th¨m
dìng ...) l¹i kh«ng thÓ ®îc ®Þnh lîng vµ sö
dß vµ s¬ bé: cÇn nghiªn cøu thªm ®Ó kiÓm chøng
dông lµm çc môc tiªu ph¸t triÓn quèc gia 4. Mét
çc ph©n tÝch vµ hoµn thiÖn çc khuyÕn nghÞ. Víi
sè b¸o ço kh¸c trong t¸m b¸o ço chuyªn ®Ò nµy
nh÷ng h¹n chÕ nµy, b¸o ço tËp trung vµo bèn vÊn
còng xem xÐt çc khÝa c¹nh cña t×nh tr¹ng dÔ bÞ
®Ò sau:
tæn th¬ng.
• T×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng cã thÓ ®îc m« t¶
B»ng viÖc tËp trung vµo t×nh tr¹ng trong t¬ng lai,
vµ tÝnh to¸n nh thÕ nµo ë ViÖt Nam? Nh÷ng
vÊn ®Ò vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng tËp trung chó
rñi ro nµo lµ phæ biÕn nhÊt vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng
ý vµo c¶ i) ®éng th¸i cña t×nh tr¹ng phóc lîi vµ tiÒm
thay ®æi chóng trong t¬ng lai gÇn kh«ng?

2
CHXHCNVN 2001 tr. 91-92; Bé L§TBXD 2001 tr. 19.
3
CHXHCNVN 2002 tr. 40-41 vµ 136
4
PhÇn c¬ së kh¸i niÖm nµy dùa chñ yÕu trªn Coudouel et all 2001; Ng©n hµng ThÕ giíi 2000; vµ Dercon 2001

Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo: Gi¶m nguy c¬ bÞ tæn th¬ng vµ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o trî x· héi 1

Më ®Çu

n¨ng t×nh tr¹ng phóc lîi thay ®æi theo chiÒu híng díi d¹ng çc ®Çu ra cña ch¬ng tr×nh (nghÜa lµ
xÊu (kh¶ n¨ng dÔ bÞ r¬i tõ t×nh tr¹ng kh«ng nghÌo diÖn bao trïm hay møc ®é hëng lîi) hay díi d¹ng
thµnh nghÌo) còng nh ii) tiÒm n¨ng kh«ng cã sù çc môc tiªu kÕt qu¶ gi¶m bít t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn
thay ®æi nµo trong mét t×nh tr¹ng tåi tÖ (khëi ®Çu vµ th¬ng hay qu¶n lý rñi ro6. Do vËy, phÇn nµy sÏ ®a
vÉn ë trong t×nh tr¹ng nghÌo trong giai ®o¹n nãi ra çc liªn hÖ cã tÝnh l«-gic gi÷a viÖc gi¶m bít t×nh
®Õn)5. PhÇn lín çc ®Þnh nghÜa vÒ b¶o trî x· héi tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng víi viÖc ®¹t mét sè môc tiªu
ph¶n ¸nh hai thíc ®o vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ph¸t triÓn c¬ b¶n.
nµy. MÆc dÇu kh¸c nhau, nhng phÇn lín çc ®Þnh
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®¹t vµ vît qua môc tiªu
nghÜa vÒ b¶o trî x· héi liªn quan tíi hai lo¹i hµnh
ph¸t triÓn quèc tÕ vÒ gi¶m mét nöa tû lÖ nghÌo tríc
®éng chÝnh. Nhãm hµnh ®éng thø nhÊt lµ nh»m hé
n¨m 2015. HiÖn nay, ChÝnh phñ cam kÕt xo¸ ®ãi vµ
trî nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo nhÊt, nh÷ng ngêi mµ
“nghÌo cïng khæ” tríc n¨m 2010. §Ó ®¹t ®îc
nÕu kh«ng cã hç trî cã thÓ sÏ ph¶i ®èi mÆt víi t×nh
nh÷ng môc tiªu nµy vµ ®Ó ®¶m b¶o çc thµnh tùu
tr¹ng c¬ cùc; nhãm hµnh ®éng thø hai lµ nh»m gi¶m
gi¶m nghÌo bÒn v÷ng vµ kh«ng bÞ ®¶o ngîc sau
kh¶ n¨ng bÞ tæn th¬ng. MÆc dï rÊt h÷u Ých nhng
nµy, ViÖt Nam cÇn ph¶i gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng dÔ bÞ
sù ph©n biÖt vÒ kh¸i niÖm gi÷a i) viÖc gióp mäi ngêi
tæn th¬ng ®èi víi nghÌo cña çc hé gia ®×nh b»ng
tho¸t khái cïng cùc hoÆc nghÌo khæ (thóc ®Èy) vµ
c¶ hai çch: võa gióp çc hé hiÖn ®ang nghÌo tho¸t
ii) viÖc b¶o vÖ mäi ngêi kh«ng bÞ suy gi¶m møc
khái nghÌo vµ võa b¶o vÖ çc hé gia ®×nh khái çc
sèng do sù sãi mßn dÇn dÇn hay ®ét ngét cuéc sèng
xu híng vµ rñi ro cã thÓ ®Èy hä xuèng díi ®êng
cña hä (b¶o trî) thêng lµ kh«ng râ rµng trong thùc
nghÌo (hoÆc ®ang ë díi ®êng nghÌo cµng trë nªn
tÕ.
nghÌo h¬n). Sù ph¸t triÓn kinh tÕ trªn diÖn réng n©ng
thu nhËp vµ tiªu dïng cña c¶ ngêi nghÌo vµ gÇn
G¾n b¶o trî x· héi víi çc thµnh tùu ®¹t ®îc cña
nghÌo vµ t¨ng ®êng biªn an toµn ë trªn ®êng
çc môc ®Ých ph¸t triÓn ë ViÖt Nam
nghÌo vÒ l©u dµi lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó gi¶m tÝnh dÔ bÞ
Trong khi çc môc tiªu thiªn niªn kû kh«ng ®Ò cËp tæn th¬ng, cho hä cã thªm dù phßng (nh tiÕt kiÖm
mét çch cô thÓ ®Õn tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng hay viÖc vµ tµi s¶n) ®Ó ®èi phã víi nh÷ng lóc khã kh¨n. Tuy
cung cÊp b¶o trî x· héi, çc v¨n b¶n kÕ ho¹ch chiÕn nhiªn, chØ tËp trung vµo t¨ng trëng th«i th× kh«ng
lîc quèc gia cña ViÖt Nam cã nh¾c ®Õn vÊn ®Ò ph¶i lµ biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó ®¹t ®îc thµnh tùu
nµy nhng kh¸ v¾n t¾t. ChiÕn lîc Gi¶m nghÌo 2001- gi¶m nghÌo bÒn v÷ng vÒ l©u dµi.
2010 coi chÝnh s¸ch vÒ an sinh x· héi lµ mét trong
Thø nhÊt, chØ tËp trung vµo t¨ng trëng cã xu híng
mêi mét “biÖn ph¸p trùc tiÕp ®Ó hç trî ngêi nghÌo,
lµm lîi cho ngêi giµu nhanh h¬n ngêi nghÌo: do
çc hé gia ®×nh nghÌo vµ çc x· nghÌo” vµ nhÊn
vËy, cÇn ®¶m b¶o sù t¨ng trëng ®ã g©y dùng tµi
m¹nh “nhu cÇu tËp trung gióp ®ì ngêi nghÌo, h¹n
s¶n cho ngêi nghÌo. Vµ nÕu kh«ng nç lùc gia cè
chÕ rñi ro vµ kh¶ n¨ng quay trë l¹i nghÌo; [vµ] x©y
nh÷ng thµnh tùu gi¶m nghÌo th× viÖc ngµy cµng
dùng çc ph¬ng ph¸p hç trî x· héi hiÖu qu¶ cho
xuÊt hiÖn nhiÒu çc rñi ro ë cÊp hé gia ®×nh hoÆc lò
ngêi nghÌo”; V¨n b¶n ChiÕn lîc gi¶m nghÌo t¹m
lôt quy m« lín hoÆc khñng ho¶ng kinh tÕ cã thÓ
thêi bao gåm mét danh môc kh¸ dµi çc can thiÖp
nhanh chãng ®Èy nhiÒu ngêi trë l¹i nghÌo. Do ViÖt
chÝnh s¸ch liªn quan tíi m¹ng líi an sinh cho ngêi
Nam tiÕp tôc hiÖn ®¹i ho¸, nÒn kinh tÕ ngµy cµng
nghÌo vµ çc n¹n nh©n thiªn tai (xem phô lôc 1 vÒ
héi nhËp h¬n víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi,
çc trÝch dÉn chñ yÕu trong çc tµi liÖu nµy). Nhng
nªn cã thÓ mong ®îi ®iÒu ®ã sÏ ®em l¹i nh÷ng lîi
hai v¨n b¶n nµy ®Òu kh«ng ®a ra mét môc tiªu cô
Ých ®¸ng kÓ (cho t¨ng trëng kinh tÕ theo híng
thÓ cã tÝnh ®Þnh lîng nµo trong lÜnh vùc nµy, hoÆc

5
NhiÒu b¸o ço trong thËp kû qua cho thÊy møc sèng cña hé gia ®×nh ë çc níc nghÌo thay ®æi rÊt nhanh: nhiÒu hé gia ®×nh nhËn thÊy møc sèng
cña hä thay ®èi ®¸ng kÓ tõ n¨m nµy sang n¨m kh¸c. ChØ mét sè Ýt hé gia ®×nh lµ n¨m nµo còng nghÌo (nghÌo kinh niªn), trong khi phÇn lín
çc hé gia ®×nh chØ nghÌo trong mét hoÆc hai n¨m (nghÌo t¹m thêi).
6
B¸o ço nµy – cïng víi çc b¸o ço kh¸c trong cïng bé - ®îc viÕt chñ yÕu ®Ó cung cÊp c¬ së ph©n tÝch cho nhãm chuyªn gia cña ChÝnh phñ
ViÖt Nam chÞu tr¸ch nhiÖm so¹n th¶o chiÕn lîc CPRGS. B¶n chiÕn lîc CPRGS cuèi cïng cã ®a vµo mét sè ®Ò xuÊt trong b¸o ço nµy vµ
hiÖn trë thµnh chiÕn lîc ®Çu tiªn cña ChÝnh phñ ViÖt Nam mµ çc t¸c gi¶ nhËn thøc lµ ph¶i bao gåm nh÷ng môc tiªu cô thÓ ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng
dÔ bÞ tæn th¬ng. Do ChiÕn lîc CPRGS ®îc ban hµnh tríc khi b¸o ço nµy hoµn thµnh nªn kh«ng thÓ ph¶n ¸nh chi tiÕt ph©n tÝch vÒ çc mèi
liªn hÖ gi÷a nghÌo vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng trong ChiÕn lîc.

2

Më ®Çu

xuÊt khÈu vµ gi¶m nghÌo). Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã còng chung còng nh b¶n chÊt ph©n phèi (theo híng
sÏ khiÕn ViÖt Nam dÔ bÞ ¶nh hëng h¬n tríc çc gi¶m nghÌo) cña sù t¨ng trëng nµy.
c¬n sèc kinh tÕ vÜ m« cña thÕ giíi7. NÕu ViÖt Nam
muèn ®îc hëng nh÷ng lîi Ých cña toµn cÇu ho¸ §Þnh nghÜa t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ë ViÖt Nam:
th× ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp ®Ó gi¶m t¸c ®éng th¸i cña çc nhãm vµ hé gia ®×nh dÔ bÞ tæn
®éng cña çc khñng ho¶ng toµn cÇu. th¬ng

Thø hai, viÖc gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng Kh«ng cã mét ®Þnh nghÜa râ rµng chÝnh thøc nµo
cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vµo t¨ng trëng kinh tÕ. vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng trong çc v¨n b¶n
Khi kh¶ n¨ng gÆp rñi ro cao vµ hËu qu¶ cña çc rñi chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam. Mét ®Þnh nghÜa lµm viÖc
ro nµy lµ hÕt søc nghiªm träng, ngêi ta cã xu híng ®îc sö dông trong ®iÒu tra n¨m 1998 cña Bé
theo ®uæi nh÷ng chiÕn lîc lÊy an toµn lµm u tiªn L§TBXH ®· x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng lµ
hµng ®Çu, chiÕn lîc cho phÐp ®¶m b¶o thu nhËp “sù mÊt kh¶ n¨ng cña mét ç nh©n tËn dông çc c¬
tèi thiÓu cho çc nhu cÇu tån t¹i chø kh«ng t¹o dùng héi do x· héi ®em l¹i ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cña b¶n
nguån lùc mét çch dÔ dµng vµ lµ chiÕn lîc lµm th©n”. Cuéc ®iÒu tra nµy ®· x¸c ®Þnh çc nhãm cã
gi¶m çc c¬ héi tho¸t khái nghÌo. NÕu tån t¹i m¹ng ho¹t ®éng kinh tÕ vµ nhãm kh«ng ho¹t ®éng kinh
líi an sinh ®¸ng tin cËy th× ngêi ta cã thÓ s½n tÕ hay çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng cËn biªn (xem
sµng tham gia vµo çc ho¹t ®éng rñi ro h¬n, ®em l¹i Khung 1).
lîi Ých cao h¬n, dÉn ®Õn sù t¨ng trëng kinh tÕ
nhanh h¬n, trªn diÖn réng h¬n vµ bÒn v÷ng h¬n8. Khung 1: Ph©n lo¹i çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng
Do vËy, ®Çu t c«ng lµm h¹n chÕ x¸c suÊt vµ gi¶m ë ViÖt Nam cña Bé L§TBXH
nhÑ hËu qu¶ cña çc rñi ro th«ng thêng lµ sù bæ
Nhãm 1: nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng
sung cÇn thiÕt vµo çc chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch
vµ cã kh¶ n¨ng lao ®éng
tæng hîp.
• Nh÷ng ngêi tµn tËt cã kh¶ n¨ng lao
®éng
Cuèi cïng lµ nh÷ng chÝnh s¸ch c«ng c¶i thiÖn m¹nh
• Lao ®éng n÷ cha häc hÕt tiÓu häc
mÏ phóc lîi cho nh÷ng ngêi hiÖn ë díi ®êng
• Lao ®éng trÎ (tõ 15 ®Õn 24 tuæi) cha
nghÌo sÏ gióp phÇn h¹n chÕ sù bÊt b×nh ®¼ng. Trong
häc hÕt trung häc c¬ së
x· héi mét sè nhãm kh«ng thÓ hëng lîi trùc tiÕp
tõ t¨ng trëng kinh tÕ nªn cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch Nhãm 2: Nh÷ng ngêi díi hoÆc trªn tuæi lao
®Æc biÖt ®Ó gióp hä tho¸t khái cïng khæ. ®éng hoÆc thuéc tuæi lao ®éng nhng kh«ng
cã kh¶ n¨ng lao ®éng
§Ó gãp phÇn gi¶m nghÌo qua çc kªnh nµy th× çc
• Nh÷ng ngêi tµn tËt kh«ng cã kh¶ n¨ng
chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi ph¶i dùa trªn c¬ së hiÓu
lao ®éng
biÕt s©u s¾c çc rñi ro, trë ng¹i vµ c¬ héi mµ ngêi
• “Ngêi giµ c« ®¬n” tøc lµ nh÷ng ngêi
nghÌo ph¶i ®¬ng ®Çu vµ t¸c ®éng trë l¹i cña çc
giµ kh«ng cã hä hµng th©n thÝch
lo¹i ho¹t ®éng c«ng. NhiÒu thµnh tè cña mét ®Þnh
• TrÎ må c«i vµ trÎ kh«ng n¬i n¬ng tùa
nghÜa toµn diÖn vÒ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®· cã
(Nguån: Bé L§TBXH/ADUKY 1998 tr. 5)
trong khu«n khæ chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam, nhng
chóng cha ®îc tËp hîp mét çch thèng nhÊt vÒ
kh¸i niÖm. Çc thµnh tè nµy còng kh«ng thõa nhËn Çc v¨n b¶n kh¸c cña ChÝnh phñ ViÖt Nam cã nh÷ng
mét çch râ rµng r»ng b¶o trî x· héi lµm t¨ng n¨ng ®Þnh nghÜa râ rµng hoÆc hµm ý vÒ çc nhãm dÔ bÞ
lùc cña ngêi nghÌo tham gia vµo thÞ trêng lao tæn th¬ng. Mét danh s¸ch më réng çc nhãm dÔ
®éng còng sÏ gãp phÇn c¶ vµo tû suÊt t¨ng trëng bÞ tæn th¬ng cã thÓ gåm çc nhãm sau9.

7
Xem Vò 1999 vÒ t¸c ®éng kinh tÕ-x· héi cña Khñng ho¶ng ®èi víi ViÖt Nam.
8
Ng©n hµng ThÕ giíi 2000.
9
Çc çn bé cña Dù ¸n Gi¶m nghÌo theo híng tù lùc ®· dÉn d¾t cuéc häp cña çc çn bé ë Hµ Néi cña Bé L§TBXH, Bé KH§T, Héi Liªn hiÖp
phô n÷, Bé Y tÕ, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Héi N«ng d©n ViÖt Nam vµ Ng©n hµng N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n/Ng©n
hµng Ngêi NghÌo th¶o luËn çc vÊn ®Ò cña t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ b¶o trî x· héi. Bé L§TBXH 2001 tr. 19; CHXHCNVN 2001 tr.
77.


Më ®Çu

®Çu ngêi vµ ®îc ghi chÐp th«ng qua çc cuéc
®iÒu tra mÉu quèc gia 10.
Khung 2: Çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng ë ViÖt
Nam ®îc x¸c ®Þnh trong cuéc tham
Tuy nhiªn, trong khi b¸o ço nµy rót ra kÕt luËn
vÊn do Bé L§TBXH tæ chøc víi çc
r»ng çc biÖn ph¸p ®o biÕn ®éng trong tiªu dïng
çn bé cña ChÝnh phñ ViÖt Nam
b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh ®Ó
gi¸m s¸t çc xu híng vÒ nghÌo vµ dÔ bÞ tæn th¬ng,
• Phô n÷ th× b¸o ço còng thõa nhËn r»ng chóng còng cã
• TrÎ em nh÷ng h¹n chÕ. Tríc hÕt, çc biÖn ph¸p nµy gi¶
• Ngêi giµ c« ®¬n ®Þnh çc nguån lùc ®îc ph©n bæ trong hé gia ®×nh
• Ngêi d©n téc thiÓu sè theo nhu cÇu. Do vËy, sù bÊt b×nh ®¼ng trong néi bé
• Ngêi cã häc vÊn thÊp hoÆc mï chø hé gia ®×nh (thêng lµ theo giíi tÝnh vµ tuæi t¸c) cã
• Ngêi nghÌo vµ ®ãi; nh÷ng ngêi ë thÓ bÞ lµm mê ®i. Thø hai, mét sè khÝa c¹nh cña ®êi
ngay trªn ®êng nghÌo sèng (ch¼ng h¹n nh b¹o lùc hoÆc l¹m dông trong
• Ngêi tµn tËt; ngêi èm hoÆc bÞ tai n¹n gia ®×nh) kh«ng ®îc nghiªn cøu trong çc kh¶o
• Ngêi thiÕu viÖc lµm s¸t tiªu dïng hé gia ®×nh. Do vËy, cÇn ph¶i bæ sung
• Gia ®×nh ®«ng con, ®Æc biÖt khi kh«ng ®ñ viÖc theo dâi t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng chñ yÕu
lao ®éng (b»ng çch sö dông ph©n tÝch çc sè liÖu tiªu dïng)
• Ngêi chÞu ¶nh hëng thiªn tai cïng víi çc nghiªn cøu ®Þnh tÝnh ®Ò cËp ®Õn mét
• Ngêi ë vïng s©u vïng xa sè khÝa c¹nh rñi ro trong néi bé hé gia ®×nh vµ trong
khÝa c¹nh phi tiªu dïng. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®·
cam kÕt ®a çc biÖn ph¸p gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng dÔ
bÞ tæn th¬ng phi vËt chÊt vµo khu«n khæ gi¸m s¸t
Trong khi viÖc x¸c ®Þnh çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng
cña CPRGS (ch¼ng h¹n çc biÖn ph¸p ®Ó gi¶m t×nh
hiÓn nhiªn lµ rÊt h÷u Ých, th× u tiªn hµng ®Çu cña
tr¹ng b¹o lùc trong gia ®×nh). §Ó ho¹t ®éng nµy cã
khu«n khæ chÝnh s¸ch quèc gia nh»m gi¶m t×nh
hiÖu qu¶ cÇn ph¶i so¹n th¶o tØ mØ h¬n n÷a. Çc biÖn
tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ph¶i lµ x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt
ph¸p gi¸m s¸t hiÖn cã cña ChÝnh phñ ViÖt Nam cha
çc d¹ng rñi ro phæ biÕn vµ nghiªm träng nhÊt, vµ
®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ xem çc hµnh ®éng c«ng cã hiÖu
çc d¹ng rñi ro cã t¬ng quan hay g©y ra hoÆc ®¹i
qu¶ hay kh«ng trong viÖc gi¶m çc khÝa c¹nh dÔ bÞ
diÖn cho çc d¹ng rñi ro kh¸c, h¬n lµ b¾t ®Çu b»ng
tæn th¬ng phi vËt chÊt.
danh s¸ch liÖt kª çc nhãm dÔ bÞ tæn th¬ng cô thÓ.
Do vËy, mÆc dï Bé L§TBXH ®· x¸c ®Þnh ®îc
Rñi ro vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi nghÌo
çc nhãm cã ®Æc tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng nhng vÉn
ë ViÖt Nam
thiÕu çc chÝnh s¸ch ®îc thiÕt kÕ ®Ó gi¶i quyÕt
t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng nãi chung cña phÇn lín ë ViÖt Nam, sù ph©n bæ phóc lîi – khi ®îc ®o
d©n chóng ®èi víi viÖc suy gi¶m thu nhËp vµ tiªu b»ng møc tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ngêi (p.c.) –
thô (vµ më réng ra lµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ph¶n ¸nh vai trß quan träng cña b¶o trî x· héi. Tû
cña hä ®èi víi çc d¹ng rñi ro kh¸c—gi¶m tiªu dïng lÖ çc hé gia ®×nh n»m xung quanh ®êng nghÌo lµ
l¬ng thùc, kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ çc chi phÝ rÊt lín (xem H×nh 1) nªn viÖc gi¶m mét phÇn nhá
ch¨m sãc søc kháe, cho con g¸i nghØ häc vµ v.v. – tiªu dïng theo ®Çu ngêi cã thÓ ®Èy nh÷ng ngêi
çc rñi ro ®ã g¾n víi viÖc r¬i vµo c¶nh nghÌo). Do hiÖn nay míi s¸t trªn ®êng nghÌo trë l¹i nghÌo.
vËy, träng t©m cña b¸o ço nµy lµ vÒ gi¶m t×nh tr¹ng ViÖc gióp çc hé gia ®×nh qu¶n lý rñi ro vµ tr¸nh
dÔ bÞ tæn th¬ng ë cÊp hé gia ®×nh ®èi víi nghÌo, r¬i trë l¹i nghÌo (çc chiÕn lîc b¶o trî) do vËy lµ
®îc ®o chñ yÕu b»ng çc møc tiªu dïng tÝnh theo mét phÇn quan träng trong chiÕn lîc gi¶m nghÌo

10
MÆc dï ngêi nghÌo lµ nhãm ®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng nhÊt khi bÞ suy gi¶m møc sèng, nhng b¶n chÊt kh¸ c« ®äng cña viÖc ph©n bæ phÇn tr¨m
tiªu dïng kÕt hîp víi sù biÕn ®éng tiªu dïng ghi nhËn ®îc gi÷a n¨m 1993 vµ 1998 cho thÊy ngay c¶ nh÷ng ngêi kh¸ giµu cã còng kh«ng
tr¸nh khái bÞ ®¶o lén m¹nh trong møc sèng.

4

Më ®Çu

H×nh 1: Sù ph©n bæ cña phóc lîi hé gia ®×nh liªn quan tíi ®êng nghÌo ë ViÖt Nam

w }®tÃtu“‚Ãy}|tÃ‡u¼pÃ

w }®tÃtu“‚Ã
†
Ã

y
q
Ã

Ž
u
ƒ
Ã
Ã
¾
U
Ã

8 uvÃ‡vzˆÃÃ‡ur‚Ã~ŽˆÃt}®vÃ‡u¼pÃ‡›ÃW I 9 ÃÃUu‚tÃB vztÃx€ Ã (''

tæng thÓ, bæ sung thªm çc biÖn ph¸p gióp ®ì nh÷ng cÊp t nh©n, vµ çc thÓ chÕ nhµ níc (cÊp ®Þa
ngêi ®· ë díi ®êng nghÌo (çc chiÕn lîc thóc ph¬ng, vïng vµ quèc gia)12. Ba nhãm ph¬ng ph¸p
®Èy). NÕu “ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng” ®îc ®Þnh nghÜa qu¶n lý rñi ro chÝnh cã thÓ ®îc ph©n biÖt nh sau:
lµ nh÷ng ngêi hiÖn nay ®ang nghÌo vµ nh÷ng ngêi
• Gi¶m rñi ro (hay ®Ò phßng rñi ro) gåm çc hµnh
gÇn nghÌo trong ph¹m vi 10% ë trªn ®êng nghÌo)
®éng ®îc thùc hiÖn tríc mét ®ét biÕn ®Ó gi¶m
th× cã tíi 45% d©n sè ph¶i ®îc coi lµ dÔ bÞ tæn
c¬ héi cho nã x¶y ra.
th¬ng 11.

• Çc ho¹t ®éng gi¶m nhÑ rñi ro bao gåm çc
Çc h×nh thøc rñi ro
hµnh ®éng ®îc thùc hiÖn tríc mét ®ét biÕn
H×nh thøc rñi ro mµ ngêi d©n gÆp ph¶i cã thÓ ®îc nh»m gi¶m møc ®é t¸c ®éng cña c¬n sèc nµy.
ph©n lo¹i theo ph¹m vi chóng ¶nh hëng ®Õn cuéc
•
sèng (ch¼ng h¹n nh søc khoÎ) vµ møc ®é t¸c ®éng Çc chiÕn lîc gi¶i quyÕt rñi ro lµ nh÷ng quyÕt
cña chóng. Rñi ro ®¬n lÎ (idiosyncratic risk) t¸c ®éng ®Þnh vµ hµnh ®éng do çc ç nh©n, hé gia ®×nh,
®Õn çc ç nh©n vµ hé gia ®×nh víi t çch lµ ç nh©n céng ®ång vµ nhµ níc thùc hiÖn khi ®ét biÕn
vµ hé gia ®×nh: x¸c suÊt cña mét hé gia ®×nh bÞ ¶nh ®· x¶y ra ®Ó gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña ®ét biÕn ®ã
hëng kh¸ ®éc lËp víi viÖc liÖu çc ç nh©n vµ hé gia lªn ®êi sèng.
®×nh kh¸c cã bÞ ¶nh hëng hay kh«ng (ch¼ng h¹n
B¶n chÊt cña mét chiÕn lîc tèt vÒ b¶o trî x· héi
nh ch¸y nhµ hoÆc tai n¹n lao ®éng, cho con g¸i nghØ
mét phÇn lµ ®Ó thiÕt lËp c©n b»ng phï hîp vµ bæ
häc). Rñi ro chung (covariant risk) lµ rñi ro t¸c ®éng
sung gi÷a hç trî x· héi cho ngêi cïng khæ vµ qu¶n
tíi nhiÒu ngêi cïng mét lóc (nh thiªn tai).
lý rñi ro x· héi cho ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng. Mét
Çc thµnh tè trong qu¶n lý rñi ro phÇn n÷a lµ ®Ó ®¹t ®îc mét “danh môc” c«ng cô
qu¶n lý rñi ro ®óng ®¾n khi x©y dùng vai trß hç trî
Rñi ro cã thÓ ®îc nhiÒu chñ thÓ kh¸c nhau qu¶n lÉn nhau cho ç nh©n, hé gia ®×nh, çc chñ thÓ cña
lý: çc ç nh©n vµ hé gia ®×nh, çc céng ®ång vµ thÞ trêng vµ nhµ níc trong viÖc gi¶m nhÑ, lµm dÞu
çc nhãm kh¸c trong x· héi d©n sù, çc nhµ cung bít, vµ ®èi phã víi çc rñi ro (xem Phô lôc 2).

11
Nhãm c«ng t¸c vÒ vÊn ®Ò NghÌo 1999 tr. 17.
12
Xem Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ 2001 çc trang 4-5 vÒ ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i rñi ro vµ çch ®èi phã cña çc tæ chøc qu¶n lý rñi ro.


PhÇn I: B¶n chÊt t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng
vµ çc rñi ro ë ViÖt Nam C¬ së

C¬ së Rñi ro ®¬n lÎ (ë cÊp ç nh©n vµ hé gia ®×nh) ë ViÖt
Nam
PhÇn nµy chñ yÕu dùa vµo ch¬ng vÒ t×nh tr¹ng dÔ
èm ®au. èm ®au hoÆc tai n¹n nÆng hoÆc l©u dµi,
bÞ tæn th¬ng trong B¸o ço ph¸t triÓn ViÖt Nam
®Æc biÖt lµ khi x¶y ra ®èi víi mét thµnh viªn ho¹t
2000: ViÖt Nam tÊn c«ng nghÌo ®ãi (dùa trªn çc
®éng kinh tÕ cña gia ®×nh, lµ mét trong nh÷ng d¹ng
sè liÖu ®Þnh tÝnh thu ®îc qua çc cuéc §TMSDC
®ét biÕn phæ biÕn vµ nguy h¹i nhÊt mµ hé gia ®×nh
n¨m 1993 vµ 1998; vµ nh÷ng hiÓu biÕt cã tÝnh ®Þnh
cã thÓ gÆp ph¶i. B¸o ço §GN§ cña Hµ TÜnh cho
tÝnh vµ ®Æc thï vÒ khung c¶nh h¬n cña bèn ®¸nh
thÊy 57% hé gia ®×nh cã møc sèng gi¶m v× nguyªn
gi¸ nghÌo ®ãi cã sù tham gia (§GN§) ®îc tiÕn
nh©n èm ®au. Çc hé gia ®×nh míi h×nh thµnh ®Æc
hµnh n¨m 1999). Ngoµi ra cßn cã mét sè nguån tµi
biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng, do cã Ýt thµnh viªn lµm ra thu
liÖu kh¸c trong ®ã cã çc kÕt qu¶ tham vÊn cÊp céng
nhËp ®Ó bï ®¾p nh÷nng thiÕu hôt vÒ thu nhËp vµ
®ång vÒ Dù th¶o CPRGS ®Ó lÊy ý kiÕn cña ngêi
trang tr¶i chi phÝ ch÷a bÖnh. Chi phÝ y tÕ rÊt cao ®Æc
d©n vÒ çc biÖn ph¸p chÝnh s¸ch do ChÝnh phñ ®Ò
biÖt khi ph¶i ch÷a trÞ ë bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn hoÆc
xuÊt nh»m gi¶m t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng vµ rñi
cÊp cao h¬n. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh thuéc nhãm
ro 13 .
20% nghÌo nhÊt trong bËc thang giµu nghÌo, chi tr¶
Bèn PAA vµ çc kÕt qu¶ tham vÊn cÊp céng ®ång mét lÇn ch÷a bÖnh ë bÖnh viÖn t¬ng ®¬ng víi
vÒ dù th¶o CPRGS minh häa cÊp ®é dÔ mµ nhiÒu hé 22% tiªu dïng phi l¬ng thùc hµng n¨m cña hä;
gia ®×nh vÉn cßn bÞ tæn th¬ng theo mét lo¹t çc rñi cßn ®èi víi nh÷ng hé thuéc nhãm 20% giµu nhÊt
ro ng¨n c¶n, lµm chËm l¹i hoÆc ®¶o ngîc tiÕn tr×nh trong bËc thang giµu nghÌo th× møc chi ®ã chØ b»ng
tho¸t nghÌo vµ híng tíi an ninh l¬ng thùc vµ t×nh 5% tiªu dïng phi l¬ng thùc hµng n¨m cña hä.
tr¹ng møc sèng cña hä. Mét vµi yÕu tè næi lªn hÕt Hµng n¨m, nh÷ng ngêi ë nhãm d©n c nghÌo nhÊt
søc gay g¾t khi lý gi¶i thÝch t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn ph¶i chi trung b×nh 33% tiªu dïng phi l¬ng thùc
th¬ng, ®¸ng chó ý nhÊt lµ sù phô thuéc vµo diÖn vµo ch¨m sãc søc khoÎ. Nh÷ng ngêi trong nhãm
h¹n hÑp cña çc ho¹t ®éng vµ çc nguån thu nhËp. 20% nghÌo nhÊt bÞ thiÖt h¹i nhiÒu h¬n díi d¹ng
Çc hé gia ®×nh ë n«ng th«n phô thuéc rÊt nhiÒu tæn thÊt vÒ thu nhËp vµ s¶n xuÊt cña hé do èm ®au
vµo çc ho¹t ®éng n«ng nghiÖp h¹n hÑp ®îc xem so víi çc hé gia ®×nh trong nhãm giµu nhÊt (trung
lµ dÔ bÞ tæn th¬ng; çc gia ®×nh kh«ng cã ®Êt th× b×nh lµ 25% so víi 6.5% tiªu dïng ®Çu ngêi mét
®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng v× t×nh tr¹ng møc sèng n¨m).
cña hä phô thuéc vµo nhu cÇu lao ®éng theo ngµy
Çc sù kiÖn cña chu tr×nh sèng. Çc sù kiÖn cña
mµ nhu cÇu nµy l¹i rÊt thÊp vµ theo thêi vô. T¬ng
chu tr×nh sèng cã thÓ cã t¸c ®éng lín ®Õn phóc lîi
tù, çc nghiªn cøu vÒ ¶nh hëng lò lôt x¶y ra vµo
vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng hiÖn t¹i cña hé gia
th¸ng 11 n¨m 1999 ë Qu¶ng TrÞ vµ Thõa Thiªn HuÕ
®×nh v× çc sù kiÖn nµy ®Òu tèn kÐm cã thÓ buéc hé
còng cho thÊy nh÷ng ngêi n«ng d©n trång lóa ë
gia ®×nh ph¶i b¸n tµi s¶n vµ/hoÆc vay mîn lµm cho
®ång b»ng tuy kh¸ gi¶ h¬n ngêi n«ng d©n ë miÒn
hä trë thµnh dÔ bÞ tæn th¬ng trong nhiÒu th¸ng
nói trong nh÷ng n¨m kh«ng cã thiªn tai l¹i dÔ bÞ
thËm chÝ nhiÒu n¨m sau ®ã. Chi phÝ gia t¨ng nµy l¹i
tæn th¬ng h¬n v× nh÷ng nç lùc cña hä ®îc tËp
cµng nghiªm träng h¬n trong çc trêng hîp hé gia
trung vµo vô lóa vµ hÇu nh kh«ng cã nguån thu
®×nh bÞ mÊt lao ®éng (®Æc biÖt lµ khi mét thµnh viªn
hoÆc l¬ng thùc kh¸c khi mïa vô cña hä bÞ tµn ph¸14.
lµm ra nhiÒu thu nhËp trong gia ®×nh bÞ chÕt hay
Sù t¸ch biÖt víi x· héi còng cã thÓ g©y ra tÝnh dÔ bÞ
ngay c¶ khi cíi xin vµ viÖc t¸ch thµnh mét hé gia
tæn th¬ng, mét phÇn v× khã kh¨n tiÕp cËn thÞ trêng
®×nh míi lµm cho hé gia ®×nh cña bè mÑ bÞ gi¶m
lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®a d¹ng hãa thu nhËp. ë ®«
lao ®éng). Kh¶ n¨ng ®èi phã víi çc ®ét biÕn cña
thÞ, nh÷ng hé gia ®×nh sèng dùa chñ yÕu vµo çc
çc gia ®×nh míi t¸ch vµ cña çc gia ®×nh phô n÷
c«ng viÖc kh«ng thêng xuyªn nh khu«n v¸c hay
lµm chñ hé thÊp h¬n nhiÒu vµ chñ yÕu phô thuéc
®¹p xÝch l« th× dÔ bÞ tæn th¬ng h¬n nh÷ng ngêi
vµo nguån vèn x· héi cña hä (hä hµng, b¹n bÌ vµ
cã nguån thu nhËp thêng xuyªn vµ ®éc lËp. Çc
hµng xãm sèng gÇn kÒ cã thÓ gióp cho vay tiÒn
trang tiÕp sau ®©y sÏ m« t¶ çc lo¹i h×nh rñi ro phæ
hoÆc gióp lao ®éng). Nh÷ng hé gia ®×nh di c kh«ng
biÕn mµ hé gia ®×nh ë ViÖt Nam gÆp ph¶i.

13
Shanks vµ Turk 2002
14
Beckman and Le 2000a.

6

B¶n chÊt t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng

cã çc mèi quan hÖ ®Þa ph¬ng v÷ng ch¾c cã thÓ gia sóc do bÖnh tËt thêng x¶y ra do dÞch bÖnh ë
®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng. cÊp ®Þa ph¬ng (xem díi ®©y). Ngoµi ra cßn cã
çc rñi ro kh¸c vÒ tµi s¶n - ®Æc biÖt lµ nhµ ë mµ ®èi
NghiÖn rîu, nghiÖn hót vµ cê b¹c. NghiÖn rîu víi phÇn lín çc hé gia ®×nh lµ tµi s¶n vËt chÊt gi¸
(phæ biÕn ë nhiÒu vïng trªn c¶ níc) hoÆc nghiÖn trÞ nhÊt mµ hä cã – kÓ c¶ ch¸y nhµ x¶y ra ë c¶
hót (chñ yÕu ë thµnh thÞ) trë thµnh chñ ®Ò quan thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Cuèi cïng, mét sè hé gia
träng trong c¶ bèn cuéc PAA. Khi mét thµnh viªn ®×nh mÊt ®Êt n«ng nghiÖp do b¸n ®Êt ®i hoÆc kh«ng
gia ®×nh uèng rîu nhiÒu hoÆc sö dông ma tuý th× tr¶ ®îc çc kho¶n nî mµ ph¶i dïng ®Êt ®Ó cÇm cè.
chi phÝ vµo çc d¹ng tiªu dïng nµy lµm gi¶m nguån Nhê sù ph©n phèi ®Êt ®ai díi chÕ ®é x· héi chñ
tiÒn chi vµo çc hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thiÕt cho nghÜa, nªn ViÖt Nam hiÖn nay kh¸ b×nh ®¼ng vÒ
hé gia ®×nh vµ cßn ngèn c¶ vµo tiÕt kiÖm. Còng nh ph¬ng diÖn së h÷u ®Êt ®ai: sù ph©n biÖt m¹nh mÏ
vËy, ®¸nh b¹c còng lµm t¨ng chi phÝ vµ nî nÇn. Sö gi÷a ngêi nghÌo kh«ng cã ®Êt vµ ngêi giµu cã
dông nhiÒu rîu vµ ma tuý cßn lµm gi¶m søc lao ®Êt kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm cña ViÖt Nam nh
®éng, cã thÓ lµm t¨ng chi phÝ y tÕ, vµ ®Æc biÖt lµ khi thêng thÊy ë Nam ¸ vµ Nam Mü (hay nh t×nh
sö dông ma tuý ®i kÌm víi téi ph¹m, ph¹t tiÒn vµ tï h×nh cña ViÖt Nam trong qu¸ khø). Tuy nhiªn, viÖc
téi. L¹m dông rîu cßn dÉn ®Õn gia t¨ng b¹o lùc t¹o ra çc quyÒn ç nh©n ®èi víi ®Êt ®ai, ®Æc biÖt lµ
gia ®×nh vµ kh¶ n¨ng tan r· gia ®×nh. Nh÷ng vÊn ®Ò ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i çch kinh tÕ, sÏ dÉn ®Õn t×nh
nµy cã vÎ ngµy cµng t¨ng mÆc dï phÇn lín biÓu tr¹ng khÈn cÊp cña ngêi nghÌo kh«ng cã ®Êt trong
hiÖn gia t¨ng nµy lµ do sù c«ng bè ngµy cµng réng t¬ng lai. Qu¸ tr×nh nµy ®ang b¾t ®Çu ë møc ®é
r·i h¬n vÒ çc vÊn ®Ò nµy15. thÊp, cã thÓ rÊt chËm, vµ cã thÓ chØ ®¸ng kÓ ë mét
vµi vïng (ch¼ng h¹n nh ®ång b»ng s«ng Cöu Long),
B¹o lùc trong gia ®×nh. Trong x· héi ViÖt Nam còng nhng nã sÏ cÇn ®îc gi¸m s¸t.
nh nhiÒu x· héi kh¸c, ngêi phô n÷ trong gia ®×nh
thêng hay ë trong t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng khi ThÊt b¹i cña doanh nghiÖp hé gia ®×nh. ThÊt b¹i
bÞ chång l¹m dông (vÒ lêi ¨n tiÕng nãi, t×nh c¶m vµ trong ®Çu t kinh doanh ¶nh hëng trùc tiÕp tíi phóc
thÓ x¸c). Do ®ã, gi¶m b¹o lùc trong gia ®×nh lµ u lîi qua sù mÊt thu nhËp thêng buéc çc gia ®×nh
tiªn quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi. Gi¶m nghÌo ph¶i vay mîn ®Ó ®¸p øng çc nhu cÇu tiªu dïng.
vµ t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi nghÌo cã thÓ VÊn ®Ò cã thÓ nghiªm träng nÕu viÖc kinh doanh
gióp gi¶m b¹o lùc trong gia ®×nh bëi lÏ sù l¹m dông thÊt b¹i ®ã cã sö dông kho¶n vay ph¶i tr¶. Trong
trong gia ®×nh ®îc thÊy phæ biÕn h¬n khi gia ®×nh trêng hîp ®ã, hé gia ®×nh cã thÓ bÞ buéc ph¶i b¸n
chÞu ¸p lùc vÒ tiÒn; gi¶m sö dông rîu hoÆc ma tuý tµi s¶n (do ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng t¹o thu nhËp) hoÆc
vµ ®¸nh b¹c cã thÓ ®ãng vai trß tÝch cùc. Tuy nhiªn, r¬i vµo vßng xo¾n nî nÇn kh«ng thÓ chèng ®ì næi.
x· héi cÇn cã t¸c ®éng nh»m gi¶m t×nh tr¹ng bÞ l¹m NhiÒu lùa chän kinh doanh s½n cã ®èi víi çc hé
dông trong gia ®×nh. VÊn ®Ò nµy bao gåm viÖc gi¶m gia ®×nh nghÌo ë n«ng th«n (ch¨n nu«i, trång vô
rñi ro bÞ l¹m dông th«ng qua viÖc lµm thay ®æi th¸i míi, ®µo ao nu«i ç) cã vÎ nh mang nguy c¬ thÊt
®é, th«ng qua gi¸o dôc vµ thóc ®Èy quyÒn lîi hîp b¹i cao. B¸o ço §GN§ cña Hµ TÜnh cho thÊy thÊt
ph¸p cña phô n÷ vµ gi¶m nhÑ çc hËu qu¶ b»ng b¹i trong kinh doanh dÉn ®Õn 14% sè hé gia ®×nh
viÖc ®µo t¹o tèt h¬n cho çc c«ng chøc toµ ¸n vµ çc cã møc sèng bÞ gi¶m xuèng. Mét hiÖn tîng gÇn
®Þnh chÕ kh¸c (nh Héi liªn hiÖp phô n÷, tæ d©n ®©y lµ rÊt nhiÒu n«ng d©n bÞ thÊt b¹i khi ®Çu t vµo
phè vµ ban hoµ gi¶i) vµ cung cÊp nh÷ng n¬i tró Èn trång çc lo¹i c©y cã gi¸ trÞ cao ®Ó xuÊt khÈu trong
t¹m thêi16. nh÷ng n¨m 1990 ®Ó råi nhËn thÊy gi¸ çc lo¹i c©y
trång nµy gi¶m m¹nh trªn thÞ trêng thÕ giíi trong
MÊt tµi s¶n vËt chÊt. Ngêi nghÌo hiÓn nhiªn lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
kh«ng ®îc chuÈn bÞ tèt ®Ó bï ®¾p cho viÖc mÊt
m¸t çc tµi s¶n mµ hä ®· cè g¾ng cã ®îc. Trém §©y lµ n¬i thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a b¶o trî x· héi
c¾p thêng lµ vÊn ®Ò phæ biÕn h¬n ®èi víi çc gia vµ t¨ng trëng kinh tÕ râ nhÊt. ViÖc ph¶i tr¶ gi¸ cao
®×nh ë thµnh thÞ. Cã thÓ rñi ro lín nhÊt ®èi víi tµi cho çc thÊt b¹i kinh doanh c¶n trë nhiÒu hé gia
s¶n vËt chÊt cña çc hé gia ®×nh ë n«ng th«n lµ mÊt ®×nh cè g¾ng b¾t ®Çu nghÒ kinh doanh míi, lµm

15
UNICEF 2000 tr. 32.
16
Vò M¹nh Lîi vµ nhiÒu ngêi kh¸c 1999.



cho hé gia ®×nh ®ã bÞ m¾c kÑt vµo çc ho¹t ®éng Ýt gi¶m lao ®éng vµ lîng lao ®éng di c tõ n«ng th«n
rñi ro h¬n nhng lîi nhuËn thÊp h¬n, buéc hä ph¶i vµo thµnh thÞ ngµy cµng t¨ng.
chÊp nhËn sù c©n ®èi gi÷a ®îc vµ mÊt trong ®ã hä
Thiªn tai. Thiªn tai dêng nh g©y ra nhiÒu c¬n
vÉn cßn nghÌo nhng Ýt gÆp rñi ro dÉn ®Õn nghÌo
sèc cho ®êi sèng hé gia ®×nh (xem Khung 3). Çc
h¬n n÷a. NÕu rñi ro ®îc gi¶m nhÑ nhê sù hç trî
thiªn tai liªn quan tíi thêi tiÕt ®Æc biÖt phæ biÕn vµ
thÝch ®¸ng cña nhµ níc th× cã thÓ khuyÕn khÝch
kh¾c nghiÖt ë mét sè vïng nhÊt ®Þnh cña ViÖt Nam.
nhiÒu sù khëi ®Çu míi vµ gãp phÇn vµo t¨ng trëng
Vïng biÓn miÒn trung chÞu ¶nh hëng ®Æc biÖt cña
kinh tÕ. Mét phÇn cña vÊn ®Ò lµ cã çc biÖn ph¸p
thiªn tai ë d¹ng b·o vµ lôt v× khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ë
gi¶m bít rñi ro (vÝ dô nh tiªm v¾c xin cho gia sóc)
vïng nµy kÕt hîp t¹o ra nh÷ng trËn lò lôt x¶y ra rÊt
nhng n»m ngoµi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña çc hé gia
nhanh. Lîng ma lín (thêng do çc c¬n b·o) ®æ
®×nh nghÌo.
xuèng nói chØ çch bê biÓn cã 70 km vµ lµm cho
ThÊt nghiÖp. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam phÇn lín lµ níc s«ng d©ng cao v× dßng níc ma ch¶y qua
kh«ng chÝnh thøc, víi hÇu hÕt ngêi d©n tù t¹o c«ng çc sên dèc ®øng ®æ ra biÓn. Lò lôt còng ¶nh
¨n viÖc lµm trong n«ng nghiÖp hoÆc s¶n xuÊt hé gia
®×nh hoÆc çc xÝ nghiÖp dÞch vô quy m« nhá. Trong Khung 3: Çc c¬n sèc liªn quan tíi thiªn tai
t×nh h×nh ®ã, thÊt nghiÖp më (®èi lËp víi t×nh tr¹ng
kh«ng ®ñ c«ng ¨n viÖc lµm hoÆc thiÕu nhu cÇu ®èi
• Thiªn tai cã xu híng g©y ra nhiÒu ®ét
víi çc s¶n phÈm cña hé gia ®×nh) lµ mét rñi ro mµ
biÕn ®èi víi phóc lîi hé gia ®×nh:
mét tû lÖ kh¸ nhá hé gia ®×nh (hiÖn ®ang tham gia
• Lµm bÞ th¬ng vµ thiÖt m¹ng, kÓ c¶ nh÷ng
vµo nÒn kinh tÕ chÝnh thøc) cã xu híng cã thu
ngêi lín khi tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ;
nhËp vµ tiªu dïng trªn møc trung b×nh cña c¶ níc.
• èm ®au sau lò, do çc bÖnh l©y truyÒn qua
Do ViÖt Nam tiÕp tôc ®« thÞ ho¸ vµ c«ng nghiÖp
ho¸, rñi ro thÊt nghiÖp sÏ trë thµnh nghiªm träng viÖc dïng níc nhiÔm trïng, gi¶mcung cÊp
h¬n vµ ChÝnh phñ sÏ cÇn cã çc chÝnh s¸ch vÒ thÞ l¬ng thùc thùc phÈm, thiÕu sù tiÕp cËn víi
trêng lao ®éng vµ çc chÝnh s¸ch kh¸c phï hîp ®Ó ch¨m sãc søc khoÎ;
• MÊt tµi s¶n vµ cña c¶i, kÓ c¶ nhµ ë(thêng lµ
t¹o ®ñ viÖc lµm vµ gióp çc hé gia ®×nh ®èi phã víi
çc thêi kú thÊt nghiÖp. §Æc biÖt ®¸ng lo lµ çc lao thø gi¸ trÞ nhÊt) vµ dù tr÷ l¬ng thùc. huyÒn
®éng cña çc doanh nghiÖp nhµ níc trong qu¸ tr×nh vµ líi còng bÞ háng nÆng ë çc vïng ven
cæ phÇn ho¸ 17. biÓn;
• MÊt mïa, ¶nh hëng tíi c¶ an ninh l¬ng
Çc rñi ro chung thùc tiªu dïng n«ng nghiÖp vµ triÓn väng
thu nhËp;
Çc ®ét biÕn kinh tÕ vÜ m« hoÆc çc d¹ng dÔ bÞ tæn
• MÊt gia sóc, c¶ trong lò lôt lÉn bÖnh tËt lan
th¬ng liªn quan tíi th¬ng m¹i. Khi nÒn kinh tÕ
truyÒn sau khi lò rót.
ViÖt Nam ngµy cµng trë nªn héi nhËp h¬n víi thÞ
trêng quèc tÕ, c¶ ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®Òu
Ngoµi çc t¸c ®éng trùc tiÕp lªn ç nh©n hé gia
cã nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng d¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng
®×nh cßn cã nh÷ng ®ét biÕn x¶y ra ë cÊp tËp
míi. Cho ®Õn thêi ®iÓm nµy th× ®iÒu ®ã cha ph¶i lµ
thÓ:
nh©n tè chÝnh: cÇn ph¶i lu ý lµ trong ba cuéc PAA
ë n«ng th«n ®îc hoµn thµnh n¨m 1999, çc hé
• Ph¸ huû ®êng giao th«ng liªn l¹c vµ h¹
nghÌo rÊt Ýt hoÆc hÇu nh kh«ng nh¾c ®Õn çc hËu
tÇng ph©n phèi ®iÖn;
qu¶ tiªu cùc cña Cuéc khñng ho¶ng ch©u ¸. Tuy
• G©y thiÖt h¹i çc c¬ së h¹ tÇng kiÓm so¸t
nhiªn, trong çc PAA ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh,
níc (c«ng tr×nh thuû lîi vµ c«ng tr×nh kiÓm
nh÷ng hé nghÌo h¬n ®· nãi r»ng hä ph¶i chÞu sù
so¸t lò);
c¹nh tranh t¨ng lªn ®èi víi çc c«ng viÖc kh«ng
• G©y thiÖt h¹i çc c¬ së gi¸o dôc vµ y tÕ.
cÇn kü n¨ng v× çc doanh nghiÖp ®Þa ph¬ng c¾t

17
xem Rama vµ nh÷ng ngêi kh¸c 1998 vÒ çc nç lùc cung cÊp m¹ng líi an sinh cho çc lao ®éng d«i d lao ®éng trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸
çc doanh nghiÖp nhµ níc

8


hëng tíi ®ång b»ng s«ng Cöu long mÆc dï ë ®©y hé gia ®×nh bÊt cø lóc nµo nhng còng cã thÓ vµ
thêng ®îc c¶nh b¸o nhiÒu h¬n v× níc s«ng sÏ thêng x¶y ra dÞch bÖnh gia sóc trong vïng. Tû lÖ
d©ng cao ë Lµo vµ Cam pu chia tríc khi vµo ViÖt gia sóc tiªm phßng thêng rÊt thÊp do dÞch vô thó y
Nam. Çc dèc dùng ®øng vµ ma lín g©y sôt ®Êt kÐm ph¸t triÓn vµ ngêi d©n kh«ng cã ®ñ tiÒn chi
lµm thiÖt m¹ng ngêi vµ tiªu hñy nhµ cöa, mïa mµng tr¶ v¾c xin phßng bÖnh cho gia sóc do ®ã mét con
vµ c¬ së h¹ tÇng. ë tÊt c¶ çc vïng, x¸c suÊt x¶y ra gia sóc chÕt trong lµng cã thÓ lµm c¶ lµng bÞ nguy
lò lôt lín ®· t¨ng m¹nh do thay ®æi m«i trêng chÞu hiÓm. Nguy c¬ l©y nhiÔm vµ lan truyÒn bÖnh cµng
t¸c ®éng cña con ngêi ®Æc biÖt lµ do ph¸ rõng ë nghiªm träng h¬n do çc kü thuËt ch¨n nu«i gia
sên ®åi. H¹n h¸n còng x¶y ra trªn kh¾p c¶ níc sóc l¹c hËu (còng ph¶n ¸nh çc dÞch vô thó y chÊt
vµ bÊt cø n¨m nµo còng cã kh¶ n¨ng mét nhãm lîng thÊp). Çc nhãm d©n téc thiÓu sè nãi tiÕng
céng ®ång ph¶i chÞu c¶ h¹n h¸n lÉn lò lôt nghiªm ViÖt kÐm ®Æc biÖt thiÕu çc nguån th«ng tin cã thÓ
träng. c¶i thiÖn tû lÖ sèng sãt cña gia sóc.

DÞch bÖnh gia sóc. Gia sóc nhÊt lµ çc gia sóc lín Çc rñi ro vµ dÔ bÞ tæn th¬ng, giai ®o¹n 2001-
nh tr©u hoÆc lîn bÞ chÕt lµ thiÖt h¹i lín ®èi víi çc 2010
hé nghÌo vµ thËm chÝ ®èi víi c¶ çc hé cã thu nhËp
B¶ng 1 tæng hîp çc lo¹i rñi ro m« t¶ ë çc trang
trung b×nh ë n«ng th«n. Trong çc PAA, gia sóc
tríc. TÇm quan träng t¬ng ®èi cña mét lo¹i rñi ro
chÕt ®îc ghi nhËn lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n
nªu trong b¶ng trªn cã thÓ thay ®æi khi m«i trêng
chÝnh g©y nghÌo ë ba tØnh n«ng th«n. D©n lµng nãi
tù nhiªn vµ c¬ cÊu kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam thay
cã thÓ ph¶i mÊt n¨m n¨m ®Ó kinh tÕ mét hé gia
®æi. H¬n n÷a, mét sè lo¹i rñi ro míi cã thÓ trë thµnh
®×nh phôc håi l¹i sau khi con tr©u cña hä bÞ chÕt.
nghiªm träng h¬n (c¶ vÒ sè lÇn x¶y ra vµ møc ®é
Gia sóc chÕt cã thÓ lµ rñi ro ë cÊp hé gia ®×nh hoÆc
¶nh hëng) trong vßng mêi n¨m tíi.
cã tÝnh chÊt riªng ¶nh hëng ®Õn mét hoÆc mét vµi

B¶ng 1: Tæng kÕt çc lo¹i rñi ro phæ biÕn nhÊt mµ çc hé gia ®×nh ViÖt Nam gÆp ph¶i

/RuL UŸL UR 'uQJ Yq QJXlQ QKkQ +X TXr
5´L UR Y˜ FRQ ¬P ~DX KRF WDL QƒQ KL SK¢ FKºD EzQK WU¼F WL›S Y JL‚Q WL›S
QJ}®L FDR
0‘W WKX QK’S GR O¼F O}²QJ ODR ~QJ JL€P
0W QJ}®L ODR ~QJ E£ FK›W KL SK¢ PD FKD FDR
0‘W WKX QK’S GR O¼F O}²QJ ODR ~QJ JL€P
1JKLœQ U}²X PD WXÀ Y ~‚QK EƒF KL SK¢ FDR NK{QJ VLQK O®L
*L€P WKX QK’S GR P‘W ODR ~QJ
5´L UR Y˜ Y’W 0‘W WUP 0‘W WL V€Q
FK‘W *L€P WKX QK’S
7KLœW KƒL Y˜ QK GR Oµ O·W P}D EÅR KR€ KRƒQ

KL SK¢ ~W [X‘W FDR
5´L UR Y˜ NLQK 7K‘W EƒL ~ŽX W} *L€P WKX QK’S
W› SKL Q{QJ .K{QJ F§ NK€ QxQJ WU€ Q²
QJKLœS 7K‘W QJKLœS *L€P WKX QK’S
‚F V¼ NLœQ FXF ~®L F}±L [LQ PD FKD

7xQJ FKL SK¢
*L€P ODR ~QJ
*LD V¶F FK›W F‚ QKyQ KRF G£FK EœQK

*€LP WKX QK’S
*L€P WL V€Q Y Y’W E€R ~€P
0³D PQJ WK‘W KXW ~©QJ FKXW QK Y F‚F ORƒL VyX E¨ NK‚F *L€P WKX QK’S
E‚W /¯ ~‘W *L€P WKX QK’S
7K®L WL›W Oµ O·W KƒQ K‚Q P}D EÅR

*L€P WKX QK’S
Nguån: dùa trªn NCTN§ 2000 tr. 103.



NÕu kh«ng cã ho¹t ®éng kh¾c phôc th× c¶ sè ngêi trong çc ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng
chÞu thiªn tai vµ møc ®é nghiªm träng cña thiªn tai trë nªn quan träng, th× ngµy cµng cã nhiÒu hé gia
sÏ cïng t¨ng. Cã mét sè tranh c·i vÒ viÖc cã ph¶i ®×nh chÞu rñi ro thÊp nghiÖp. ViÖt Nam sÏ cÇn x©y
tÇn sè vµ ®é nghiªm träng cña lò lôt trong nh÷ng dùng çc chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó ®¶m b¶o ngêi
n¨m gÇn ®©y ph¶n ¸nh sù thay ®æi khÝ hËu dµi h¹n nghÌo cã thÓ hëng lîi tõ ph¸t triÓn çc thÞ trêng
hay kh«ng. Nhng nã ch¾c ch¾n ph¶n ¸nh mét ®iÒu lao ®éng (b»ng çch tËp trung nhiÒu vµo çc chÝnh
lµ møc gia t¨ng d©n sè vµ nh÷ng thay ®æi m«i trêng s¸ch thiÕt thùc cho thÞ trêng lao ®éng còng nh
lµ do çc hµnh vi cña con ngêi. Ph¸ rõng vµ x©y çc chÝnh s¸ch trî cÊp thÊt nghiÖp), ®ång thêi n©ng
dùng c¬ së h¹ tÇng ë vïng ®ång b»ng cöa s«ng do cao hiÖu qu¶ çc chÝnh s¸ch b¶o vÖ khu vùc kh«ng
níc lò t¹o thµnh ®· thay ®æi çch thøc t¹o thµnh lò chÝnh thøc, n¬i sÏ vÉn thu hót phÇn lín d©n sè nghÌo
lôt tõ mét lîng ma, trong khi mËt ®é d©n sè t¨ng Ýt nhÊt lµ trong thËp kû tíi vµ hiÖn ®ang nhËn ®îc
lªn ë nh÷ng vïng dÔ x¶y ra thiªn tai lµm t¨ng sè Ýt quan t©m ch¨m sãc tõ çc c«ng cô b¶o trî x· héi
ngêi bÞ thiÖt h¹i18. MÆc dÇu møc ®é thay ®æi cã cña ChÝnh phñ. ViÖc cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp
thÓ chËm nhng dßng nh con ngêi sÏ vÉn tiÕp nhµ níc lµ mét vÝ dô ®Æc biÖt ®ßi hái ph¶i cã çc
tôc lµm tæn h¹i ®Õn m«i trêng b»ng çch lµm t¨ng ch¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch ®Æc biÖt. Çc kÕt qu¶
cêng ®é vµ t¸c ®éng cña lò lôt vµ ®Êt lë. tham vÊn cÊp céng ®ång ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh
cho thÊy çc vÊn ®Ò liªn quan tíi tÝnh chÊt cña hîp
Çc d¹ng rñi ro míi vÒ søc khoÎ ngµy cµng trë nªn ®ång lao ®éng ®· trë thµnh vÊn ®Ò quan t©m cña
quan träng víi çc t¸c ®éng ®Õn chiÕn lîc ®èi phã mét sè nhãm ngêi nghÌo. ý kiÕn ®ãng gãp cña hä
cÊp hé gia ®×nh. Møc ®é vµ tû lÖ t¨ng HIV/AIDS lµ mét chiÕn lîc ph¸t triÓn cña quèc gia mong
dêng nh ë møc hoÆc cã thÓ k×m l¹i ®îc hoÆc cã muèn gi¶m nghÌo b»ng çch t¹o viÖc lµm hëng
thÓ trë thµnh ®¹i dÞch lín trong kho¶ng mét thËp kû l¬ng ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p cho phÐp ngêi lao
n÷a. ë çc níc mµ AIDS cã ¶nh hëng tíi phÇn ®éng b¶o vÖ ®îc quyÒn lîi cña hä trong c«ng viÖc.
lín d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng vµ sinh s¶n, çc §iÒu nµy bao gåm nh÷ng biÖn ph¸p ch¼ng h¹n nh
chiÕn lîc ®èi phã b¾t nguån tõ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c t¨ng cêng vai trß cña çc tæ chøc c«ng ®oµn.
cña gia ®×nh vµ céng ®ång cuèi cïng ®· tan vì ®a
®Õn kÕt qu¶ lµ çc hé gia ®×nh mµ chñ hé lµ trÎ em Theo thêi gian, t×nh tr¹ng dÔ bÞ tæn th¬ng liªn quan
hoÆc çc «ng bµ giµ. Nh÷ng hé gia ®×nh nh thÕ tíi cung vµ cÇu trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu sÏ ngµy
®Æc biÖt dÔ bÞ tæn th¬ng tríc nh÷ng ®ét biÕn kh¸c. cµng râ rÖt vµ truyÒn tõ thµnh thÞ tíi n«ng th«n.
ë cÊp ®é quèc gia, ®iÒu ®ã sÏ lµm chËm l¹i vµ ®¶o Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, çc khu vùc ®Çu t nhiÒu
ngîc thµnh qu¶ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ t¨ng vµo mét sè c©y trång phôc vô xuÊt khÈu ®ang chÞu
trëng kinh tÕ. §Ó ®¹t ®îc Môc tiªu thiªn niªn kû khñng ho¶ng do sù sôt gi¶m gi¸ hµng ho¸ trªn thÕ
vÒ ng¨n chÆn vµ ®Èy lïi sù l©y lan cña HIV/AIDS giíi. Gi¸ cµ phª trªn thÕ giíi cao ®· t¹o ra sù bïng
th× quan träng lµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ViÖt næ trong s¶n xuÊt cµ phª ë T©y Nguyªn: gi¸ cµ phª
Nam ghi nhËn ®îc ph¹m vi cña vÊn ®Ò vµ x¸c ®Þnh sôt nhanh trong nh÷ng n¨m 1999-2000 ®· ¶nh
çc chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh phï hîp 19. Ngµy hëng tíi c¶ çc hé giµu, nhiÒu hé trong sè hä ®·
cµng cã nhiÒu hé gia ®×nh trë nªn phô thuéc vµo r¬i trë l¹i t×nh tr¹ng nghÌo do tríc ®ã ®· vay nî ®Ó
viÖc lµm trong khu vùc chÝnh thøc, nªn mét khu«n ®Çu t vµo s¶n xuÊt cµ phª. VÊn ®Ò nµy còng ®îc
khæ b¾t buéc vµ ®iÒu chØnh thÝch hîp ®èi víi sù an ph¶n ¸nh ë tÊt c¶ çc ®Þa bµn n«ng th«n cã tiÕn
toµn vµ søc khoÎ nghÒ nghiÖp cµng trë nªn quan hµnh tham vÊn cÊp céng ®ång – mÆc dï lµ ý kiÕn
träng h¬n. vÒ çc vô mïa kh¸c nhau. Çc chÝnh s¸ch khuyÕn
khÝch ®Çu t vµo çc thÞ trêng cã vÎ ®ang t¨ng
Khi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ trëng cïng víi viÖc kh«ng c©n nh¾c tho¶ ®¸ng çc
bÞ chi phèi bëi khu vùc kh«ng chÝnh thøc, phÇn lín rñi ro khi hé gia ®×nh phô thuéc vµo gi¸ c¶ biÕn
kinh tÕ dùa trªn hé gia ®×nh n«ng th«n, sang nÒn ®éng trªn thÕ giíi cµng lµm trÇm träng thªm lo¹i rñi
kinh tÕ mµ trong ®ã viÖc lµm chÝnh thøc ë thµnh thÞ, ro nµy. ViÖt Nam vÉn ®ang häc çch xö lý víi çc

18
IFRCRCS 2001 tr. 104-107.
19
ADB vµ WHO (2001). Çc chÝnh s¸ch chØ trÝch tÖ n¹n m·i d©m vµ ma tuý lµ çc tÖ n¹n x· héi kh«ng ph¶i lµ çc biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó ng¨n chÆn
sù l©y lan cña HIV/AIDS. Tr. 20

10


thÞ trêng më vµ biÕn ®éng: çc chÝnh s¸ch cña gi¶m nhÑ t¸c ®éng nµy. Mét c¶i çch quan träng
ChÝnh phñ ViÖt Nam nªn b¶o ®¶m cung cÊp ®ñ çc cã thÓ t¨ng kh¶ n¨ng cña hé gia ®×nh qu¶n lý rñi ro
th«ng tin cÇn thiÕt vµ kÕt hîp nh÷ng nç lùc thóc ®Èy lµ níi láng trÇn tû lÖ l·i suÊt ®èi víi ngêi vay cã
®Èy ®Çu t vµo çc thÞ trêng víi çc nç lùc x©y dùng thÓ c¶i thiÖn çc ®iÒu kiÖn vay cho nh÷ng ngêi cã
çc chiÕn lîc qu¶n lý rñi ro cho çc ngµnh nµy. thÓ vay víi l·i xuÊt ®îc trî gi¸ nhng çc tæ chøc
tÝn dông vi m« kh«ng thÓ ®a ra tû lÖ l·i suÊt cao
Çc rñi ro kh¸c liªn quan tíi nh÷ng c¶i çch cña cho ngêi göi. MÆc dÇu ChÝnh phñ ViÖt Nam ®·
chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, doanh th«ng b¸o ý ®Þnh n©ng trÇn tû lÖ l·i suÊt nhng ®Õn
nghiÖp nhµ níc vµ lÜnh vùc ng©n hµng cã thÓ dÇn nay vÉn cha cã khung thêi gian râ rµng cho vÊn
dÇn ®îc coi lµ quan träng. §iÒu quan träng lµ tiÕn ®Ò nµy. §iÒu nµy còng rÊt ®¸ng tiÕc bëi lÏ çc kho¶n
hµnh ph©n tÝch tríc khi thùc hiÖn ®Ó x¸c ®Þnh ai vµ tiÕt kiÖm b»ng tiÒn mÆt cã l·i suÊt cã thÓ cung cÊp
bao nhiªu ngêi sÏ bÞ t¸c ®éng vµ møc ®é ¶nh hëng kho¶n thu nhËp ®Ó chi dïng ®¬n gi¶n trong lóc cã
ë cÊp hé gia ®×nh, vµ x¸c ®Þnh nh÷ng lùa chän ®Ó khñng ho¶ng hoÆc gi¸p h¹t.


Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2

Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (14)

Destacado

Destacado (18)

Similar a Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2

Similar a Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2 (20)

Más de foreman

Más de foreman (20)

Último

Último (20)

Giam nguy co va thuc hien cong tac bao tro xa hoi - phan 2