Bijles was ooit iets voor rijke ouders die extra aandacht regelden voor hun kinderen, omdat ze toch echt het vwo móesten halen. Tegenwoordig maakt ongeveer één op de drie middelbare scholieren en een op de vier basisschoolleerlingen in groep 8 gebruik van aanvullend onderwijs. Om de corona-achterstanden te bestrijden en het lerarentekort op te vangen, kunnen veel scholen niet meer om com- merciële instellingen heen. Ruim 30 miljoen coronasubsidie is al terechtgekomen bij commercieel onderwijs. De coronapandemie ver- sterkt de reeds ingezette trend om bijles- en huiswerkinstituten in de arm nemen om ook in de school structureel extra taken te verrichten.

1. 4 MR magazine, nummer 7, oktober 2021
Kunnen we nog zonder?
DE BIJLESINDUSTRIE
Bijles was ooit iets voor rijke ouders die extra aandacht regelden
voor hun kinderen, omdat ze toch echt het vwo móesten halen.
Tegenwoordig maakt ongeveer één op de drie middelbare scholieren
en een op de vier basisschoolleerlingen in groep 8 gebruik van aan-
vullend onderwijs. Om de corona-achterstanden te bestrijden en het
lerarentekort op te vangen, kunnen veel scholen niet meer om com-
merciële instellingen heen. Ruim 30 miljoen coronasubsidie is al te-
rechtgekomen bij commercieel onderwijs. De coronapandemie ver-
sterkt de reeds ingezette trend om bijles- en huiswerkinstituten in de
arm nemen om ook in de school structureel extra taken te verrichten.
Frederik Smit
D
e Onderwijsinspectie consta-
teert in haar jaarlijkse rapporta-
ge De Staat van het Onderwijs
dat aanvullend onderwijs, zoals bijles,
huiswerkbegeleiding, examen- of cito-
training, oprukt. Het onderwijs in Neder-
land krijgt daarmee steeds meer kenmer-
ken van een vrije markt, zonder goed
toezicht. De jaarlijkse uitgaven aan aan-
vullend onderwijs stegen de afgelopen 25
jaar van 26 naar 284 miljoen euro en blij-
ven naar verwachting stijgen. In tijden
van lerarentekorten en overvloedige co-
ronasubsidies gaan steeds meer scholen
met begeleidings- en trainingsbureaus in
zee waardoor ze een specifieke bijdrage
gaan leveren aan het onderwijs- en scho-
lingsaanbod. Het Nationaal Programma
Onderwijs (NPO) is er voor herstel en
ontwikkeling van het onderwijs na de co-
ronacrisis. De Onderwijsinspectie roept
op méér te doen dan alleen de achter-
standen inhalen. Een belangrijk deel van
de miljarden zou bijvoorbeeld kunnen
worden besteed aan bijscholing van lera-
ren en schoolleiders om de kwaliteit van
het onderwijs te optimaliseren onder het
motto: benut de crisis als unieke kans
voor renovatie om het onderwijs structu-
reel te verbeteren.
Aanvullend onderwijs
In het primair onderwijs zijn extra oefe-
nen buiten schooltijd, extra ondersteu-
ning bij specifieke leerbehoeften en bijles
de meest voorkomende vormen van aan-
vullend onderwijs. In het voortgezet on-
derwijs komen bijles, huiswerkbegelei-
ding en examentraining het meeste voor.
Het hoofddoel van bijles is het verbeteren
van onvoldoende onderwijsprestaties.
Huiswerkbegeleiding heeft daarnaast ook
als doel het verbeteren van studiepresta-
ties en het toezicht houden en ondersteu-
ning bieden bij het maken van huiswerk.
Examentraining dient ter voorbereiding
op belangrijke toetsen of examens.
Het groeiende aanbod en het gebruik van
diverse vormen van aanvullende onder-
wijsactiviteiten betekenen een belangrijke
verandering in het onderwijslandschap in
Nederland: leren en ontwikkelen vindt in
toenemende mate ook naast het reguliere
onderwijs plaats. Het gaat doorgaans om
aanbod buiten de reguliere lestijd. In
principe kan elke partij het aanbod reali-
seren, zonder of met winstoogmerk, en
het kan met of zonder kosten voor de ou-
ders zijn. Een combinatie van meerdere
partijen kunnen de deelnamekosten voor
het aanbod dragen: ouders, school, over-
heid en ideële of commerciële organisa-
ties. Uit een recente verkenning van de
verschillende verschijningsvormen van
aanvullend onderwijs blijkt dat er opval-
Huiswerk-
begeleiding
Huiswerkbegeleiding is met name
geschikt voor jongeren die:
• discussie hebben met hun ouders
over het maken van huiswerk;
• ouders hebben die niet over de tijd
of de vaardigheden beschikken om
hun kinderen te begeleiden;
• snel afgeleid zijn;
• een verkeerde aanpak hebben;
• behoefte hebben aan structuur;
• niet goed kunnen of willen plan-
nen;
• niet gemotiveerd zijn;
• onderpresteren.

2. 5
MR magazine, nummer 7, oktober 2021
>
lend grote verschillen in de schaalgrootte
van het aanbod zijn: variërend van zeer
klein en lokaal tot en met zeer groot en
landelijk van een paar duizend vestigin-
gen. De (professionele) achtergrond van
de staf is divers en omvat stagiaires uit
het hbo maar ook ervaren experts.
Steuntje in de rug
Ewald vanVliet, voorzitter van het colle-
ge van bestuur van Stichting Lucas On-
derwijs, voor bijzonder en openbaar pri-
mair en voortgezet onderwijs (38000
leerlingen), regio Haaglanden in de pro-
vincie Zuid-Holland: ‘Een deel van onze
scholen in het voortgezet onderwijs werkt
samen met externe partijen bij de organi-
satie van huiswerkbegeleiding en exa-
mentraining. Maar we zien in het basis-
onderwijs dat er ook steeds meer
behoefte is aan vormen van bijles. Er is
vraag naar omdat leerlingen vaak best
een steuntje in de rug kunnen gebruiken.
En er is steeds meer keuze uit een breed,
kwalitatief goed aanbod. Maar ik vind dat
aanvullende onderwijsactiviteiten wel
proportioneel moeten zijn. Ze moeten
niet leiden tot druk op leerlingen, waar-
door ze overbelast raken en op hun tenen
gaan lopen om met kunst- en vliegwerk
bepaalde doelen te bereiken. Het uit-
gangspunt voor ons is dat het aangebo-
den reguliere onderwijs op orde is.’
Sommige kinderen met specifieke leerbe-
hoeften hebben soms extra ondersteuning
nodig bovenop het reguliere aanbod van
school. Dat is bijvoorbeeld het geval bij
faalangst en concentratiestoornissen.Van
Vliet:‘Ik ben het daar mee eens. Maar vaak
kan de school deze extra ondersteuning
bieden binnen het reguliere aanbod in het
kader van passend onderwijs. Het is van
belang dat de school, ouders en leerlingen
daarover met elkaar in gesprek gaan of
aanvullend onderwijs van belang is voor
hun ontwikkeling.’ Je ziet op sociale media
dat jongeren ook steeds vaker hun weg vin-
den naar aanvullende onderwijsprogram-
ma’s via hun school, via een website of via
andere kanalen.VanVliet vervolgt:‘Ja, er is
een trend dat leerlingen ook zelf gebruik-
maken van aanvullend onderwijs via film-
pjes opYouTube. Ik heb een keer gezien
dat 7000 leerlingen ingelogd waren bij een
leraar die examenstof behandelde. Dat is
een positieve ontwikkeling, maar we moe-
ten waakzaam zijn voor het behoud van de
kwaliteit van het reguliere onderwijs met
kwalitatief goede leraren.’
Leerwinst
Bowen Paulle is directeur van de stichting
The Bridge Learning Interventions. Deze
stichting zonder winstoogmerk voert sinds
2017 het evidence based High Dosage
Tutoring (HDT)-programma uit. Dit
gebeurt inmiddels op negentien scholen in
het primair en voortgezet onderwijs in
Haarlem, Zaandam en Amsterdam. De
methode is ontwikkeld door de Ameri-
kaanse organisatie Saga Education in
Boston, Massachusetts. Paulle: ‘Het doel
Ewald vanVliet
'Leerlingen maken ook gebruik
van aanvullend onderwijs via
filmpjes op YouTube'

3. 6 MR magazine, nummer 7, oktober 2021
van onze stichting is om de kansenonge-
lijkheid te verkleinen en de overheid en
filantropische organisaties financieren vrij-
wel volledig ons programma. Sommige
scholen of schoolbesturen dragen een deel
van de kosten. Ouders kost het niets.
Bridge HDT helpt leerlingen met een
leerachterstand die onder het landelijk ge-
middelde scoren op het gebied van reke-
nen beter uit de verf te komen op school.
Bij de interventie krijgen leerlingen twee
tot vijf dagen per week één lesuur extra
rekenles onder schooltijd. De leerlingen
hebben per duo één tutor. Deze tutor
helpt hen een jaar lang om beter te wor-
den in rekenen. Daarnaast heeft de tutor
(twee)wekelijks contact met de ouders van
de leerlingen en is er tijdens de interventie
veel aandacht voor de sociaal-emotionele
ontwikkeling. Door de band die de tuto-
ren met de leerlingen en hun ouders op-
bouwen, zien deze niet alleen sneller waar
de leerproblemen en juist ook talenten zit-
ten, maar kunnen zij ze ook helpen bij het
vinden van de juiste werkhouding. De Site
Director, de projectleider, heeft regelmatig
contact met het schoolpersoneel zodat het
project ingebed is in de school en geen
losstaand project vormt.’
De tutoren zijn onder andere mbo-4-,
hbo- en wo-afgestudeerden die zich aan
het oriënteren zijn op de arbeidsmarkt,
carrièreswitchers en pensionado’s die
maatschappelijk betrokken zijn en zich
een jaar lang parttime of fulltime voor de
leerlingen inzetten. Paulle: ‘In het project
is de Site Director degene die de kwaliteit
en de continuïteit van de tutoring bege-
leidt en tevens de tutoren van een conti-
nue training voorziet. Ook zijn er veel
teamactiviteiten en is er monitoring van-
uit het ‘central office’ om de kwaliteit
hoog te houden. Door de hoge mate van
training en monitoring hoeven tutoren
ook geen specifieke vooropleiding te heb-
ben. De kracht van het project is de hoge
kwaliteit en de samenwerking tussen de
tutoren en Site Director, ouders en het
schoolpersoneel. De Universiteit van
Amsterdam doet onderzoek naar de ef-
fecten van het project op de leerlingen.
Meerdere grote onderzoeken in het pri-
mair en voortgezet onderwijs laten signi-
ficante positieve effecten op de reken-
toetsen zien en deze kunnen leiden tot
een hoger schooladvies voor de middel-
bare school. Dit is uitzonderlijk in het
onderwijsveld waarbij weinig interventies
rigoureus onderzocht worden en gericht
op kansarme kinderen dergelijke effect-
groottes laten zien. Uit een inventarisatie
van onderzoeken door het Nationaal
Programma Onderwijs blijkt ook dat on-
derwijs in kleine groepen van twee tot vijf
kinderen tot grote leerwinst leidt.’
Interventiestrategie Bridge
HDT - Haarlem PO
Om leerachterstanden bij rekenen en
wiskunde van bovenbouwleerlingen
in Haarlem terug te dringen, zet het
Samenwerkingsverband Passend Onder-
wijs Zuid-Kennemerland sinds 2018 op
een aantal scholen de interventiestrategie
Bridge HDT - Haarlem PO in. Christe-
lijke basisschool ‘DeWadden - Molen-
wijk’ in Haarlem met 150 leerlingen is
een van de scholen. Directeur Annelies
Siezenga: ‘Leerlingen in groep 7 die ge-
selecteerd zijn op basis van hun Cito-
scores eind groep 6 krijgen een jaar lang
een lesuur extra op maat gericht reken-
onderwijs op 1F-niveau onder schooltijd
van een vaste tutor in groepjes van twee
leerlingen.’ De scores voor rekenen we-
gen zwaar mee bij het schooladvies.
Siezenga: ‘Het project geeft deze leerlin-
gen een enorme boost van aandacht om
een ‘rekenmuurtje’ te leren metselen.
Het cement is het getalbegrip dat de
basis vormt om rekenvaardigheden te
leren. De bouwstenen zijn de basisbe-
werkingen met getallen: optellen, aftrek-
ken, vermenigvuldigen en delen. Om
procentsommen op te kunnen lossen, is
bijvoorbeeld het uit het hoofd kennen
van de tafels tot 10 een voorwaarde.
Iedere dag komt een team van vijf gedre-
ven tutoren en de Site Director door
weer en wind op de fiets naar onze
school om in de aula om 14.00 uur een
groep van tien leerlingen les te geven.
Alles moet op school wijken voor dat ene
uurtje dat voor hen is gereserveerd. De
tutoren zien iedere dag hoe ze zich als
leerlingen ontwikkelen, bellen wekelijks
met het thuisfront van de leerlingen en
daardoor bouwen ze samen een schil van
aandacht om hen heen. Daar gaan leer-
lingen van groeien, dat zie je ook bij de
andere vakken.We framen naar de ou-
ders en leerlingen het project als een ca-
deautje, als een extra kans die ze krijgen
om beter te leren.’
Bowen Paulle
'Onderwijs in kleine groepen
leidt tot grote leerwinst'

4. 7
MR magazine, nummer 7, oktober 2021
Mr. Chadd
Mr. Chadd biedt leerlingen online huiswerkbegeleiding voor op hun telefoon, laptop
en tablet. Het platform geeft heldere uitleg over alle lastige huiswerkvragen en is altijd
bereikbaar van ’s ochtends tot ‘s avonds voor alle vakken, iedere methode en elk leer-
niveau.Als leerlingen vastlopen bij een huiswerkvraag kunnen ze de app openen, het
vak kiezen waar ze mee bezig zijn en hun vragen stellen. Ze kunnen een foto van hun
werkboek en hun uitwerkingen meesturen. Een gespecialiseerde huiswerkcoach helpt
ze verder met uitleggen en met antwoorden. Mr. Chadd is een bewezen effectieve in-
terventie die aansluit bij de menukaart van het Nationaal Programma Onderwijs
(NPO) en is te bekostigen vanuit de NPO-gelden. Scholen kunnen zich aanmelden
bij Mr. Chadd en gebruikmaken van lagere tarieven dan voor consumenten.
Zelfvertrouwen
Ezra Meijer is directeur van het Scala
College, een openbare school voor voort-
gezet onderwijs voor gymnasium, athe-
neum, havo en vmbo in Alphen aan den
Rijn (2200 leerlingen). De school heeft
sportklassen en biedt tweetalig onderwijs.
Daarnaast is het eenTopsportTalent-
school waar topsporters de mogelijkheid
krijgen om het schooldiploma op het
voor hun hoogst haalbare niveau te ha-
len, naast alle trainingsuren die ze ver-
richten. ‘We hebben na de coronalock-
down waarin leerlingen zo veel mogelijk
thuis moesten blijven om de verspreiding
van het coronavirus tegen te gaan, geïn-
ventariseerd wat de feitelijke achterstan-
den bij leerlingen zijn, wat ze denken dat
ze missen, wat volgens hen is overgesla-
gen of niet goed is behandeld en wat ze
naar eigen zeggen extra kunnen gebrui-
ken.We hebben vervolgens gekeken welk
aanbod we zelf kunnen bieden en of we
personeel moeten inhuren.’
Volgens Meijer zijn de meeste leerlingen
goed door de coronacrisis heen gekomen.
‘Maar we constateren dat leerlingen toch
onzekerder zijn over hun studievoort-
gang en over hun contacten met klas-
genoten.We zijn dit jaar driehoekge-
sprekken begonnen met ouders, leraren
en leerlingen met als kernvraag: wat heb-
ben jullie nodig, wat verwachten jullie
van ons?We hebben op basis van de ge-
sprekken voor alle klassen gekozen voor
een introductieweek met veel sportieve
en feestelijke activiteiten om een groeps-
gevoel te kweken, zelfvertrouwen te tan-
ken en hun nieuwe schoolleven een kick-
start te geven. Het NPO-geld besteden
we aan sociale en culturele activiteiten,
het optimaliseren van lessen en het ver-
minderen van de werkdruk van leerlingen
en leraren.’ Het eerste jaar na de corona-
pandemie is op het Scala College gericht
op het inhalen van achterstanden en het
vergroten van het zelfvertrouwen. ‘Ons
eigen onderwijs is voor de grootste groep
leerlingen meer dan voldoende om weer
op niveau te komen en te werken aan het
zelfvertrouwen.Voor een kleine groep
leerlingen is er echt iets extra nodig.We
willen maatwerk leveren en hebben een
aanbod variërend van een-op-een-bege-
leiding, in groepen huiswerkbegeleiding
en daarnaast helpen leerlingen van hoge-
re leerjaren leerlingen van lageren groe-
pen.We huren een bureau in voor het
verzorgen van bijles, huiswerkbegelei-
ding, toets- of examentraining, extra
ondersteuning bij specifieke leerbehoef-
ten, studievaardighedentraining en extra
oefenen buiten schooltijd. In het tweede
jaar richten we ons, op basis van functio-
neringsgesprekken, op professionalise-
ringsactiviteiten van docenten om de
kwaliteit van het onderwijs duurzaam te
optimaliseren, zoals het coachen van
leerlingen.We huren het bureau ook in
voor het surveilleren bij toetsen, in de
pauzes en bij lessen die uitvallen om lera-
ren om werk uit handen te nemen. Een
deel van de leerlingen kan heel goed zelf-
standig werken en heeft aangegeven ge-
bruik te willen maken van de online les-
sen van Mr. Chadd (zie kader), een
digitaal leerplatform waarop middelbare
scholieren on demand vragen kunnen
stellen voor alle vakken, een online huis-
werkhulp voor op je mobiel.’
Samenwerking beëindigd
Rector Merijn Sprenger van het Almeerse
Trinitas Gymnasium (645 leerlingen)
heeft de jarenlange samenwerking met een
groot bureau voor huiswerkbegeleiding
beëindigd: ‘Je wordt er afhankelijk van, het
maakt je lui als organisatie en het werkt be-
lemmerend in je eigen leren. Door een
Ezra Meijer
'Ons onderwijs is voor de meeste
leerlingen meer dan voldoende'

5. 8 MR magazine, nummer 7, oktober 2021
stuk van het onderwijs aan private partijen
uit te besteden, loop je als school het risico
je eigen slagkracht te verminderen om je
onderwijs te verbeteren.’ De reden om met
het bureau te werken was dat een grote
groep leerlingen extra aandacht nodig
heeft. ‘Ouderbetrokkenheid is belangrijk
voor het schoolsucces van leerlingen. Als
ouders belangstelling tonen, gesprekken
voeren over school en kunnen helpen bij
het huiswerk heeft dit een positief effect op
hun schoolcarrière.Veel leerlingen staan er
bij ons alleen voor om de eindstreep te ha-
len, omdat hun ouders weinig of geen ken-
nis van het Nederlandse onderwijssysteem
hebben en niet goed weten hoe hun kinde-
ren te helpen bij het huiswerk.Vaak heb-
ben ze het geld niet om bijles te betalen.
Als we merkten dat leerlingen het in mei
niet gingen redden om over te gaan of
voor hun examen te slagen, schakelden we
doorgaans een huiswerkbureau in dat met
hen aan de slag ging. Dat was ieder jaar
hetzelfde liedje.We wilden dit ‘afschuif-
systeem’ in het begeleiden van leerlingen
doorbreken.’ Hoe ziet de nieuwe aanpak
eruit? Sprenger: ‘Met het NPO-geld zijn
we met iets kleinere groepen gaan werken
en zijn we ons onderwijs structureel aan
het verbeteren door te investeren in men-
toraatlessen, studeercoaches en huiswerk-
begeleiding.We kijken gerichter wat de
onderliggende oorzaken zijn waarom leer-
lingen vertraging oplopen en hoe we een
flexibele schil van ondersteuning kunnen
organiseren. Daarnaast gaan we, op basis
van voortgangsgesprekken, docenten trai-
nen hoe ze leerlingen nog effectiever vlot
en tijdig feedback kunnen geven over hun
leerproces om de intrinsieke motivatie en
het leren te bevorderen.’ Welke rol spelen
ouders in de nieuwe aanpak? Sprenger:
‘We doen al jaren driehoekgesprekken met
leerlingen en hun ouders.We gaan inten-
siever met ouders samenwerken en reiken
hen handvatten aan, zodat ze thuis een ac-
tievere rol kunnen spelen bij het huiswerk
van hun kinderen.’
Medezeggenschap
Bij het waarborgen van de kwaliteit van
het onderwijs, het wegwerken van achter-
standen en het organiseren van aanvul-
lend onderwijs kan de mr een belangrijke
rol van betekenis spelen. De mr kan aan-
vullend onderwijs op de agenda zetten en
hierover afspraken maken met de school-
leiding en met het schoolbestuur (artikel 6
lid 2Wms). De mr heeft adviesbevoegd-
heid bij de deelneming of beëindiging van
deelneming aan een onderwijskundig pro-
ject of experiment (artikel 11 lid 1, onder
eWms) en instemmingsbevoegdheid bij
de vaststelling of wijziging van het school-
plan en het leerplan (artikel 10 lid 1,
onder bWms). De mr ontvangt jaarlijks
de begroting en bijbehorende beleidsvoor-
nemens op financieel, organisatorisch en
onderwijskundig gebied (artikel 8 lid 2,
onder aWms). De school heeft een actie-
ve informatieplicht om de ouders te infor-
meren over de vorderingen van hun kind.
De oudergeleding van de mr heeft instem-
mingsbevoegdheid bij de vaststelling of
wijziging van het beleid ten aanzien van
de informatie tussen schoolleiding/be-
voegd gezag en ouders (artikel 13 lid 1,
onder kWms). Denk aan de schoolkrant,
nieuwsbrieven, ouderavonden, tienminu-
ten- en driehoekgesprekken. Op grond
van artikel 16Wms komt een bevoegdheid
toe aan de gmr wanneer sprake is van een
voorgenomen besluit dat van gemeen-
schappelijk belang is voor alle scholen of
voor de meerderheid van de scholen van
het bevoegd gezag. <
Dr. Frederik Smit is onderzoeker
en adviseur onderwijs, https://
frederiksmit.net.
• Thomas Muntz, Michelle Salo-
mons en Emiel Woutersen. Hoe
de miljoenen aan coronasteun
leiden tot een verkapte privati-
sering van het onderwijs. De
Groene Amsterdammer, 21 en
23 juni 2021.
• Onderwijsinspectie. Staat van
het Onderwijs 2021.
• Joppe de Ree e.a. (2021).
High dosage tutoring in pre-vo-
cational secondary education:
Experimental evidence from
Amsterdam. https://doi.
org/10.31235/osf.io/r56um
• Paul Bisschop e.a. (2019). Aan-
vullend en particulier onderwijs.
SEO Economisch Onderzoek.
• Louise Elffers e.a. (2019). Aan-
vullend onderwijs: leren en ont-
wikkelen naast de school. Natio-
nale Wetenschapsagenda.
• Frederik Smit (2017). De nieu-
we medezeggenschap in het on-
derwijs. Leren verlangen naar
de eindeloze zee. SWP.
Merijn Sprenger