1. saq arTv el o s ganviT a r e b i s kvl e v i Ti
in s t i t u t i
kon k u r e n c i i s kan o n e b i da
in s t i t u t e b i
saerTa S o r i s o pr a q t i k i s mi m o x i l v a
1
2. T b i l i s i
201 2
Sinaarsi
abreviatura
Sesavali ------------------------------------------------------------------------------------------------ 4
nawili I. antimonopoliuri regulirebis samarTlebrivi safuZvlebi
Tavi I konkurenciis kanonebis miznebi, gavrcelebis sfero ----------- 8
da ZiriTadi koncefciebi
Tavi II konkurenciis kanonebis ZiriTadi debulebebi ---------------------- 22
2.1 antikonkurenciuli SeTanxmebebi/xelSekrulebebi ----------------------- 22
2.2 dominirebuli mdgomareoba da misi borotad d gamoyenebasTan dakavSirebuli
akrZalvebi ------------------------------------------------------------------------29
2.3 koncentracia (Serwymebi da SeZenebi, gaerTianebebi) ------------------------42
nawili II. konkurenciuli politikis aRmasrulebeli organoebis
dizainisa da efeqtianobis Sesaxeb
Tavi III. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) dizaini ---52
Tavi IV. konkurenciis saagentoebis (komisiebis, ofisebis) efeqtianobis Sesaxeb
------------------------------------------------------------------------------------------------------- 59
2
3. daskvnebi da winadadebebi
-------------------------------------------------------------------------71
gamoyenebuli literatura ------------------------------------------------------------------------72
danarTebi
----------------------------------------------------------------------------------------------------77
danarTi 1. konkurenciis kanonebi da aRmasrulebeli institutebi
danarTi 2 konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis organoebi
danarTi 3 kanonmdeblobis miznebi gamokiTxuli qveynebis mixedviT
danarTi 4-5 mniSvnelovani sabazro Zalauflebis Sefasebis ZiriTadi kriteriumebi
(SerCeva moxda mxolod SeTavazebuli kriteriumebidan, Tumca sxva kriteriumebsac
iyeneben)
danarTi 6 konkurenciis saagentoebis msaxasiTeblebi SerCeuli qveynebis mixedviT
danarTi 7 dominirebis prezumpcia da usafrTxoebis zRvruli normebi
abre vi a t u r a
ADB - aziis ganviTarebis banki
CARICOM - karibis qveynebis gaerTianeba
COMESA – aRmosavleT da dasavleT afrikis saerTo bazari
DCFTA – SeTanxmeba Rrma da yovlismomcveli Tavisufali vaWrobis Sesaxeb
DOJ- AaSS iusticiis departamenti
ICN - konkurenciis saerTaSoriso qseli
3
4. EU - evrokavSiri
EC - evrokomisia
EBRD - evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki aziis
ECN - evropis konkurenciuli qseli
FTC – aSS vaWrobis federaluri komisia
FTA – SeTanxmeba Tavisufali vaWrobis Sesaxeb
MERCOSUR – 1991 wlis politikur-ekonomikuri SeTanxmeba argentinas brazilias,
urgvais da paragvais Soris
OFT - Tavisufali vaWrobis ofisi
OECD - ekonomikuri TanamSRomlobisa da ganviTarebis organizacia
PCA –SeTanxmeba partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb
UNCTAD - gaeros vaWrobisa da ganviTarebis komisia
WTO - msoflios savaWro organizacia
WB - msoflio banki
DF
Ses a v ali
4
5. antimonopoliuri regulirebis tradiciebis mqone qveynebSic ki gansxvavebulia
damokidebuleba konkurenciis kanonebis miznebisa da maTi miRwevis
saSualebebisadmi. miuxedavad amisa, yvela erTsulovania Semdegi principebis
mimarT:
- konkurenciis kanonebi unda iswrafodnen monopoliuri qcevisa da iseTi
SeTanxmebebis Tavidan acilebisken, romlebic zians ayenebs
momxmarebels.
- am kanonebma unda Seqmnan xelSemwyobi pirobebi axali kompaniebis
gamosasvlelad bazarze da arsebulTa Soris jansaRi konkurenciis dasacavad
- kanonis iZulebiTi aRsrulebis reJimi unda iyos cxadi, prognozirebadi da
transparentuli, raTa daarwmunos rogorc investorebi, rom isini daculi iqnebian
bazarze damkvidrebuli firmebis antikonkurentuli qcevebisagan da maTi
saqmianobac obieqturad iqneba Sefasebuli; aseve moqalaqeebi imaSi, rom
daculi iqnebian monopolisti sawarmoebis mxridan mdgomareobis borotad
gamoyenebisa da diqtatisagan.
konkurenciuli kanonmdebloba SesaZloa iyos zedmetad mkacri an loialuri.
Sesabamisad, gansxvavebuli iqneba misi praqtikuli efeqtic. orive SemTxvevaSi
wagebulia momxmarebeli Semdeg garemoebaTa gamo:
a) Tu kanoni zedmetad loialuria, momxmarebels uwevs dausabuTeblad
gazrdili fasebis gadaxda, radganac konkurenti firmebi dausjelad axorcieleben
Serwymas, farul SeTanxmebebs da sabazro Zalebis SemzRudav sxva qmedebebs.
5
6. dominirebuli kompaniebi ki aseve dausjelad ,,aSeneben” sxva kompaniebisaTvis
bazarze Sesasvlel barierebs.
b) Tu kanoni Zalze mkacria biurokratiis miswrafebam warmoebis
moculobebisa da fasebis kontrolisadmi SesaZlebelia gamoiwvios bazarze moqmedi
samewarmeo struqturebis iniciativis paralizeba. aseT SemTxvevaSi mosalodnelia,
rom warmatebuli firmebi daisajon sruliad damsaxurebulad miRebuli maRali mogebis
gamo, an sxva kompaniebisaTvis miyenebuli zianisaTvis. operaciebis vertikaluri
integracia maqsimaluri efeqtianobis donemde ekrZalebaT aradominirebul
kompaniebsac ki, romlebic ar floben mniSvnelovan sabazro SesaZleblobebs da
Sesabamisad, survilic rom hqondeT, naklebad SesaZlebelia, rom isini borotad
gamoiyeneben sakuTar sabazro Zaluflebas. es cnobili dilemaa da ekonomikuri
Teoria da praqtika gamoyofs antimonopoliuri kanonebidan im komponentebs (e.w.
,,indikatorebs”), romelTa gamoyenebiTac SesaZlebelia ganisazRvros Tu ramdenad
warmatebiT SeZles ama Tu im qveynis kanonmdeblebma misi
gadaWra.kerZod:amasTan, Sinaarsobrivad sworad gaazrebuli da wakiTxuli kanoni
mxolod pirveli nabijia imis gasagebad Tu rogor imoqmedebs igi saqmian wreebze,
momxmareblebze da sazogadoebaze. interesebze mniSvnelovnadaa damokidebuli
rogor iqneba sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebuli antimonopoliuri organoebis
mier da ganmartebuli mosamarTleebis mier.
konkurenciis saerTaSoriso wesebi da principebi da, rac mTavaria,
konkurenciis roli ekonomikis ganviTarebasa da sazogadoebis keTildReobis
amaRlebaSi, dRis wesrigSi ayenebs konkurenciuli politikis Seqmnisa da
gajansaRebis amocanas nebismier qveyanaSi. Sesabamisad qveynebis
6
7. umravlesobaSi konkurenciuli politika ganixileba rogorc ekonomikuri politikis
fganuyofeli nawili da reformebis erTerTi ZiriTadi mimarTuleba. aRniSnulze
miuTiTebs mraval qveyanaSi ganxorcielebuli da mimdinare reformebi konkurenciis
sferoSi da konkurenciis kanonisa da politikis srulyofis mizniT ganxorcielebuli
maregulirebeli qmedebebi. gansakuTrebiT gaaqtiurda konkurenciis politikis reformebi
90-ian wlebSi, rac ukavSirdeba postsocialistur qveynebSi mimdinare saxalxo
meurneobis demonopolizaciis, saxelmwifo qonebis privatizebisa da ekonomikis
liberalizebis procesebs.
saqarTveloSi am sakiTxebis aqtualoba gamowveulia rogorc konkurenciis
AaRiarebuli roliT ekonomikis zrdasa da ganviTarebaSi da momxmarebelTa
keTildReobis amaRlebaSi, aseve antikonkurenciuli praqtikis gaaqtiurebiT (m.S.
sasaqonlo bazrebis monopolizaciis gaZlierebuli tendenciebiTa da karteluri
SeTanxmebebis aSkara niSnebiT) da saqarTvelos evrotlantikuri ambiciebiT. yovelive
zemoarniSnuli qveynis xelisuflebas akisrebs Sesabamis valdebulebebs da maT Soris
zrunvas konkurenciuli politikis iseTi elementebis uzrunvelyofaze, rogoricaa: a)
konkurenciis saTanado, cxadi da prognozirebadi wesebis arseboba, b) maT dacvaze
efeqturi saxelmwifo zedamxedveloba, g) aRsrulebis sando da gamWvirvale praqtika.
saqarTveloSi konkurenciis politikis samarTlebrivi da organizaciuli bazis
mSenebloba araTanmimdevrulobiT, wyvetilobiTa da winaaRmdegobebiT
xasiaTdeboda. iseve rogorc sxva postsocialistur qveynebSi, saqarTveloSi
konkurenciuli politika, rogorc ekonomikuri politikis sruliad axali mimarTuleba,
garkveuli obieqturi problemebisa da subiqturi winaaRmdegobebis (maT Soris biznes
interesebis mqone gavleniani saxelisuflebo wreebis mxridan) fonze viTardeboda,
7
8. rasac kidev ufro arTulebda 90-ian wlebSi qveyanaSi Seqmnili umZimesi politikuri da
socialur-ekonomikuri viTareba. miuxedavad amisa, antimonopoliuri politikis
ganviTarebis sawyis etapze iyo garkveuli warmatebebic, rogorc sakanonmdeblo
bazis aseve instituciuri ganviTarebisa da kanondmeblobis aRsrulebis procesSi.
aRniSnulze miuTiTebs, rogorc antimonopoliuri samsaxuris saqmianobis amsaxveli
masalebi, aseve araerTi saerTaSoriso organizaciisa, Tu ucxoeli eqspertis Sefasebac
(vrclad es sakiTxebi ganxilulia analitikur mimoxilvaSi: saqarTvelos konkurenciuli
politikis retrospeqtiva -1992-2012 ww) da rCevebic Semdgomi ganviTarebisa da
politikis efeqtianobis amaRlebisaTvis. sagulisxmoa, rom 2000-iani wlebis dasawyisSi
nacvlad konkurenciuli politikis ganviTarebisa da saerTaSoriso normebTan
miaxloebisa (rasac saqarTvelos xelisuflebas 1996 wels evrokavSirTan da mis wevr
qveynebTan xelmowerili partniorobisa da TanamSromlobis xelSekrulebac
avaldebulebda) da antimonopoliuri samsaxuris statusis gaZlirebisa (rasac im dros
moqmedi antikorufciuli sabWoc xazgasmiT miuTiTebda), TandaTanobiT gamoikveTa
zogadi konkurenciuli kanonmdeblobis dargobrivi niSniT fragmentaciisa da im dros
moqmedi antimonopoliuri samsaxuris dasustebis mcdeloba. dasanania, rom
vardebis revoluciis Semdeg damokidebuleba konkurenciuli politikisadmi kidev ufro
gauaresda. Sesabamisad, dReisaTvis, rodesac araerT postocialistur qveyanaSi
konkurenciuli politikis ganvitarebis 20 wlis Sedegebs aanalizeben, saqarTveloSi,
konkurenciuli politikis reforma kvlav aqtualuria da SeiZleba iTqvas, rom yvelaferi
Tavidan iwyeba
aseT viTarebaSi, aucileblad mogvaCnia sakanonmdeblo cvlilebebis imgvarad
gaazreba, rom saTanado politikuri nebis pirobebSi SesaZlebeli iyos saqarTvelos
8
9. konstituciiT (30-e muxliT) garantirebuli konkurencis ganviTareba da momxmarebelTa
uflebebis uflebebis relizacia SedarebiT naklebi regulirebis tvirTiTa da danaxarjebiT.
amasTan, gasaTvaliswinebelia, rom sakanonmdeblo cvlilebebi da Sesabamisi
samarTlebrivi normebis dakanoneba mxolod pirveli nabijia konkurenciuli garemos
gajansaRebis gzaze da, Tu rogor imoqmedebs kanoni saqmiani wreebis,
momxmareblebisa da sazogadoebis interesebze damokidebulia sakanondbelo
debulebebis interpretaciaze, ganmartebaze da gamoyenebaze aRmasrulebeli
organoebisa da mosamarTleebis mier. Sesabamisad, dRis wesrigSia ara mxolod
konkurenciis cxadi wesebis dakanoneba, aramed kanonmdeblobis administrirebisa
da iZulebiTi aRsrulebis efeqtiani sistemis Seqmnis sakiTxic.
winamdebare analitikuri mimoxilva miznad isaxavs farTo sazogadoebis
informirebas konkurenciis saerTaSoriso principebis, wesebisa, agreTve sxvadsxva
qveynebis kanonebisa da maTi aRsrulebis aprobirebul meqanizmebze. migvaCnia,
rom es masala, sxva faqtorebTan erTad, mniSvnelovnad gaadvilebs konkurenciis
Sesaxeb kanonmdeblobis ZiriTadi debulebebis formirebas/gaazrebas da
Sesabamisi aRmasrulebeli institutis dizainis ZiriTadi elementebis gansazRvras.
na wili pi r v e l i . antim o n o p o l i u ri re g u li re b is
sam a rTl e b rivi safuZvl e bi
9
10. T a v i 1. k o n k u r e n c i i s kan o n e b i s mi z a n i , g a v r c e l e b i s
sf e r o d a Zi r i T a d i k o n c e f c i e b i
saerTaSoriso doneze aRiarebuli biznesis SemzRudavi praqtikis saxelmwifo
kontrolis (maT Soris msoflios savaWro organizaciisa da ekonomikuri ganviTarebisa
da TanamSromlobis organizaciisa da gaeros) wesebi da principebi saxelmwifoebs
mouwodebs miiRon, srulyon da efeqturad ganaxorcielon Sesabamisi sakanonmdeblo
aqtebi, daafuZnon kanonmdebloba biznesis Semzudavi praqtikis (mogvianebiT es
termini Seicvala antikonkurenciuli biznes praqtikiT) aRkveTisa da efeqturi regulirebis
principebze, uzrunvelyon aradiskriminaciuli midgoma yvela sawarmosadmi, srulyon
kanonis iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebi. analogiuri moTxovnebi da principebi
gaTvaliswinebulia evrokavSiris sadamfuZneblo xelSekrulebis (axali, lisabonis
redaqciiT - xelSekruleba evrokavSiris funqciobis Sesaxeb - TFEU, amoqmedda 2009
wlidan), konkurenciuli samarTlis ZiriTadi debulebebis saxiT da evrosabWos (1993)
gadawyvetilebaSi e.w. “kopenhagentis kriteriumebis” saxiT, romelsac unda
akmayoflebdes gawevrianebis msurveli nebismieri kandidati qveyana.
dReisaTvis, msoflios 120-ze met qveyanaSi miRebulia gansxvavebuli
dasaxelebis, dizainis, Tumca msgavsi struqturuli elementebis (e.w. ZiriTadi
funqcionaluri debulebebis) Semcveli kanonebi konkurenciis Sesaxeb (SemdgomSi -
kanoni) da aRsrulebis meqanizmebi (ix. danarTi 1)
yvela kanoni Seicavs met naklebad zust, zogad, an ufro konkretul, vrcel an
lakonur a) zogad debulebebs kanonis mizani/miznebis da amocanebis, gavrcelebis
sfero/moqmedebis masStabis Sesaxeb da ZiriTadi koncefciebi/definiciebis
gansazRvrebebs.;
1
11. b) e.w. ZiriTad debulebebs, romlebSic Camoyalibebulia “konkurenciuli TamaSis
wesebi”, maT Sorisaa: ZiriTadi akrZalvebi/akrZaluli qmedebebi da SeTanxmebebi,
gamonaklisebi; g) Sesabamisi institutis administraciuli mowyobisa da kanonis
administrirebasTan dakavSirebul debulebebs; d) darRvevaTa prevenciisa da
aRkveTis zomebs da RonisZiebebs, (sanqciebis CaTvliT); gasaCivrebis
procedurebs, zaralis anazRaurebis meqanizmebs da sxva sakiTxebs. zogierTi
kanoni exeba momxmarebelTa dacvisa da sxva maregulireblebTan urTierTobebis
gamijvnisa da koordinaciis sakiTxebsac.
kon k u r e n c ii s ka n o ni s miza ni (d a amo c a n e b i ): zogadad,
konkurenciis kanonis mizania sasaqonlo da momsaxurebis bazrebze konkurenciis
ganviTareba da dacva. konkurenciis, rogorc procesis (da ara misi romelime
konkretuli monawilis) dacva, rac TavisTavad gulisxmobs antikonkurenciuli efeqtis
mqone nebismieri praqtikis SeTanxmebis/qmedebis/qcevis prevencias, gamovlenasa
da aRkveTas. konkurenciis Sesaxeb kanonebis mizani da amocanebi
gamomdinareoben konkurenciis SemzRudavi praqtikidan da Sesabamisad,
dakavSirebulia iseTi qmedebebis gamovlenas, dauSveblobasa da aRkveTasTan,
rogoricaa: antikonkurenciuli SeTanxmebebi sawarmoTa Soris, Serwymebi da
SeZenebi Tu maT Sedegad mosdevs sabazro Zalauflebis koncentracia, dominirebuli
mdgomareoba da misi borotad gamoyeneba, rasac Sedegad mosdevs konkurenciis
Sesusteba da aRkveTa da uaryofiTad moqmedebs vaWrobis ganviTarebaze da
ekonomikur ganviTarebaze. sakamaTo ar aris, rom sakanonmdeblo debulebebi ise
unda iyos formulirebuli, rom emsaxurebodes kanonis mizans da amocanebs, ar
1
12. iZleodes maTi ormagi interpretaciis saSualebas, an qmnides gaugebrobas maTi
aRsrulebis procesSi. amasTan, nebismieri saxelmwifo mowodebulia miiRos da
gaaumjobesos da efeqturad aRasrulos Sesabamisi sakanonmdeblo aqtebi, agreTve
aucilebeli samarTlebrivi da administraciuli kontrolis procedurebi ( maT Soris
transnacionaluri korporaciebis SemzRudavi praqtikis winaaRmdeg).
miuxedavad msgavsi miznebisa, romlebic ukavSirdeba konkurenciis
mxardaWeras da dacvas, an masTan dakavSirebul sakiTxebs, sxvadsxva qveynis
kanonebi miznebis gansxvavebuli formulirebebiT xasiaTdebian. damaxasiaTebelia
sxvadasxva kombinaciaSi iseTi frazebis gamoyeneba, rogoricaa: konkurenciis
ganviTareba, waxaliseba da dacva; kapitalisa da ekonomikuri Zalauflebis
koncentraciis kontroli; inovaciebis waxaliseba; sazogadoebis keTildReobis
uzrunvelyofa da dacva; momxmarebelTa keTildReobis uzrunvelyofa da interesebis
dacva da sxva. UNCTAD mier Catarebuli kvlevis (kvlevaSi monawileobda 33
qveyana) SedegebiT, kanonis erTerTi ZiriTadi amocanaa efeqtiani konkurenciis
procesis (rogorc mizanis da saSualebis) uzrunvelyofa (32 qveyanaSi), momxmareblis
keTildReobis uzrunvelyofa (30 qveyanaSi), efeqtianobis amaRleba (20 qveyanaSi),
1ekonomikuri Tavisuflebis uzrunvelyofa (13 qveyana). Sesabamisi debulebebis
Sinaarsi qveynebis mixedviT warmodgenilia cxrilSi (ix. cxrili 1).
konkurenciis Sesaxeb kanonebi msgavsia gamoyenebuli koncefciebis da maTi
ganmartebebiს TvalsazrisiTac. amasTan, rogorc praqtika adasturebs, ganmartebebis
simravle damaxasiaTebelia im qveynebis kanonebisaTvis, sadac konkurenciuli
politika SedarebiT axalia da, Sesabamisad, konkurnciuli kulturac nakleb
ganviTarebulia. Uufro ganviTarebuli qveynebi ki ganmartebebze aqcents ZiriTadad
1
13. meorad kanonmdeblobasa da instruqciebSi amaxvileben. aSS-Si am sakiTxSi
gansakuTrebuli roli aqvT sasamarTlo gadawyvetilebebs. rac Seexeba konceptualur
msgavsebas, es ukanaskneli ganpirobebulia da aixsneba saerTaSoriso praqtikaSi
damkvidrebuli (UNCTAD, wesebisa da principebis kompleqsi, OECD da sxva
wyaroebi) harmonizaciisa da ganviTarebis ufro maRal stadiaze myofi qveynebis
gamocdilebis gaTvaliswinebis tendenciebiT. ama Tu im qveynis konkurenciuli
politikis formirebaze gansakuTrebul gavlenas axdens saerTaSoriso organizaciebis
rekomendaciebi da tipiuri normebi, agreTve ama Tu im ekonomikuri Tu politikuri
blokisa da gaerTianebis pirobebi wevri/ gawevrianebis msurveli qveynebisaTvis.
sailustraciod gamodgeba OECD-WB da UNCTAD-is tipiuri kanonebi konkurenciis
Sesaxeb, EU Acquis ( wesebi konkurenciis sferoSi) da UNCTAD antikonkurenciuli
praqtikis SemzRudavi wesebi da principebi, aseve evrokomisiis instruqciebi,
meToduri miTiTebebi da sxva masalebi.
ka n o ni s amo c a n e b i - konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi mizania
konkurenciis ganviTareba da dacva, xolo amocanebis speqtri sxvadasxva
kanonebSi met naklebad gansxvavebulia da qvemoT CamoTTvlilidan erTi an
ramdenime komponentisagan Sedgeba (ix.cxr. 1):
- mom x m a r e b l i s keTild R e o b a
- ekon o m i k u r i ef e q t i a n o b i s zr d a ( resursebis optimaluri
ganawileba da maqsimalurad sasargeblod gamoyeneba, warmoebis efeqtianoba.
iseTi garemos Seqmna romelic waxalisebs efetqianobis amaRlebas da sxva);
1
14. - kon k u r e n c i i s pro c e s i ( mraval kanonSi pirdapiraa miTiTebuli
konkurenciis procesis SenarCunebis auciloblobaze im qmedebebis SezRudvis gziT,
romelic aferxebs bazarze Sesvlasa da keTilsindisiri konkurenciis pirobebis
SenarCunebas. swored konkurenciis procesis dacva ganixileba kanonis miznis
miRwevis (maT Soris momxareblis dacvisa da keTildReobis amaRlebis) ZiriTad
xerxad;
- sxv a mo s a z r e b e b i ( mravali kanoni sxva mosazrebebsac Seicavs,
romlebic uSualod konkurenciis kanonis sferos ar ganekuTvneba: magaliTad zogierT
kanonSi deklarirebulia iseTi amocanebi, rogoricaa keTilsindisieri konkurencia,
erovnuli ekonomikis ganviTareba, regionaluri ganviTareba, aqcenti amaTu im
dargobrivi politikaze da sxva).
aSS uzenaesi sasamarTlos poziciaa, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis
ganxorcielebisas/dacvisas analizis procesSi naklebi yuradReba daeTmos
sakiTxebs, romelic pirdapir ar exeba konkurencias. da rom analizis sagani unda iyos
SezRudvis konkretuli faqti da misi mniSvneloba konkurenciisaTvis da ara is, Tu
ramdenad sasargebloa konkurencia zogadad sazogadoebis interesebis an garkveuli
dargisaTvis
gansxvavebuli midgomebi konkurenciis kanonis miznebTan dakavSirebiT
cxrili 1
1
21. saqarTvelos kanonis proeqti
”Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis მუხლი
2.
Sesaxeb” (2012 wlis 29 martis
“ამ
კანონის
mdgomareobiT)
მიზანია
საქართვ
ელოში
თავისუ
ფალი
ვაჭრობ
ისა და
კონკურ
ენციის
უზრუნ
ველყოფ
ა,
კერძოდ
:
ა)
თავისუ
ფალი
მეწარმე
ობისა
და
კონკურ
ენციის
განვითა
რების
ხელშეწ
ყობა;
ბ)
ბაზრის
ლიბერა
ლიზაცი
ის
ხელშეწ
ყობის
მიზნით
,
სახელმწ
იფო
ორგანო
ს ან/და
ადგილ
2
22. konkurenciis Sesaxeb kanonebis ZiriTadi struqturuli elementebia: zogadi
nawili (mizani, definiciebi, kanonis gavrcelebis sfero), ZiriTadi funqcionaluri
debulebebi (antikonkurenciuli SeTanxmebebis, monopoliuri mdgomareobis borotad
gamoyenebis dauSvebloba, Serwymebi da SeZenebi, maTTan dakavSirebuli
notifikaciis sistemebi da sagamoZiebo procedurebi. zogier kanonSi am CamonaTvals
emateba debulebebi seqtorul maregulireblebTan urTierTobebis reglamentirebasTan,
momxmarebelTa dacvasTan dakavSirebiT) da debulebebi kanonis
administrirebasTan dakavSirebiT. es ukanaskneli moicavs administraciuli organos
(miuxedavad dasaxelebisa: saagento, komisia, ofisi da sxva) Seqmnisa da funqciobis
ZiriTad mareglamentirebel normebs, romlebic exeba iseT sakiTxebs rogoricaa:
organos dizaini, mandati, Tanamdebobaze daniSnvis da gaTavisuflebis procedurebi
(zogierT SemTxvevaSi sakvalifikacio moTxovnebic), iZulebiTi aRsrulebis
meqanizmebs (sanqciebi da sxva) gadawyvetilebebis gasaCivrebis procedurebs da
sxva sakiTxebs.
bazris monawileTa da TviT konkurenciisaTvis mniSvnelovania rogorc kanonis
ZiriTadi debulebebis aseve miznebis, gamoyenebis sferoebisa da gamonaklisebis
swori gaazreba da cxadad Camoyalibeba, raTa administrirebis procesi ar iyos
moulodneli da araprognozirebadi sazogadoebisaTvis. gasaTvalisiwinebelia, rom rac
ufro axalia sistema (mag. indoeTi, barbadosi, nikaragua, iamaika, indoeTi da sxva)
miT ufro vrcel da detalur ganmartebebs gvTavazobs kanoni ama Tu im definiciasTan
dakavSirebiT. zogierT SemTxvevaSi erTidaigive termins sxvadasxva datvirTvac
2
23. gaaCnia. am mxriv sainteresoa samarTlebrivi ganmartebebi da konkurenciasTan
dakavSirebuli koncefciebi.
yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb gansazRvravs s u b i q t e b i s wr e s ,
romlebzec vrceldeba kanoniT dawesebuli normebi, kanonis moqmedebis
o bi e q t u r sfe ro s - akrZaluli qmedebebisa da gamonaklisebis saxiT da
kanonis gavrcelebis te ri t o riu l area l s masStabs moqmedebisa.
AamasTan, rekomendebulia, rom subieqtebis gansazRrisas CamoiTvalos ara
konkretuli adresatebi, aramed maxasiaTeblebi Tu visze da ra SemTxvevaSi SeiZleba
gavrceldes kanonis debulebebi. magaliTad: kanoTa umravlesoba subiqtebis wres
gansazRvravs, rogorc: nebismieri samarTlebrivi formisa da sakuTrebis tipis
sawarmo, romemlic eweva komerciul saqmianobas (zogierTi qveyana kanonis
miznebisaTvis am ganmartebaSi aqcevs saxelmwifo da adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organoebsac da fizikur pirebsac). e v r o p a S i gavrcelebulia
meurne subieqtis koncefcia, romelic ganimarteba, rogorc ekonomikuri saqminobis
monawle - iuridiuli statusisa da dafinansebis xerxebis/wyaroebis miuxedavad;
in d o n e z i a S i m/subieqti gulisxmobs yvela iuridiul da fizikur pirs, romelic qveynis
teritoriaze axorcielebs ekonomikur saqmianobas ( mniSvneloba ara aqvs
damoukideblad Tu xelSekrulebis safuZvelze); in d o e T i s kanonSi sawarmo
gansazRvrulia, rogorc piri an samTavrobo uwyeba romelic, amaTu im formiT
dakavSirebulia saqonelwarmoebisa da brunvis, momsaxurebis, investirebis,
dazRvevis da sxva mravali saxis saqmianobasTan (Zalian vrceli CamonaTvalia!)
garda saxelmwifos suverenuli funqciebis(maT Soris Tavdacva, atomuri energetika,
savaluti reJimi) ganxorcielebasTan dakavSirebuli saqmianobisa; u k r a i n a S i –
2
24. meurne subieqti gansazRvrulia, rogorc piri ( maT Soris saxelmwifo da adgilobrivi
mmarTvelobis organoebi), romelic saqmianobs warmoebis an realizaciisa da
SeZenis sferoSi an axorcielebs sxva saxis sameurneo saqmianobas; s o m x e T i s
kanoni vrceldeba meurne subieqtebisa da xelisuflebis organoebis mizanmimarTul
qmedebebze, romelTac SeuZliaT gamoiwvion konkurenciis Sesusteba, SezRudva
da aRmofxvra, agreTve arakeTilsindisieri konkurenciis faqtebze, garda kanoniT
gansazRvruli qmedebebisa da sferoebisa; kor ei s respublikaSi - kanoni
vrceldeba sawarmoebze, daqiravebul muSebzec da Tanadebobis pirebzec, romlebic
moqmedeben sawarmos saxeliT. gamonaklisebi gansazRvreba amave kanoniT.
kanonis gamoyenebisaTvis mniSvnelovania dominirebuli mdgomareobis,
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis, horizontaluri da vertikaluri
SeTanxmebebis, karteluri SeTanxmebebis, sabazro Zalauflebis da misi
koncentraciis, Sesabamisi bazris, sasaqonlo da geografiuli bazris da sxva
koncefciebi.
sakanonmdeblo debulebebis gamoyenebis safuZvelia Sesabamisi bazris
gansazRvra. Sesabamisi bazris gansazRvris meTodikaSi ki yvelaze mniSvnelovania
dakonkretdes saqoneli/momsaxureba, rac warmoadgens konkurenciis sagans da
ganisazRvros areali/sfero, sadac adgili aqvs metoqeobas. safuZveli sasaqonlo
bazris gansazRvrisa aris urTierTCanacvlebadi saqonlis koncefcia. sxvadasxva
qveynis kanonmdebloba Sesabamis bazars gansazRvravs, rogorc sasaqonlo an
teritoriuli bazars, rogorc areals, sadac meurne subieqtebi konkurireben garkveuli
periodis ganmavlobaSi da garkveuli saqonlis mowodebasa da momsaxurebisaSi.
2
25. ka n o ni s g amo y e n e b i s s f e r o / i giv e gav r c e l e b i s
a r e a l i / m a s S t a b i: UNCTADis tipiuri kanoni konkurenciis Sesaxeb da
sarekomendacio principebi gansazRvravs, rom kanoni gamoiyenebodes yvela
dargis, SeTanxmebebisa da subieqtebis mimarT, romelTac kavSiri aqvT saqonlisa
da momsaxurebis komerciul gacvlasTan,. Tumca, zogierT SemTxvevaSi garkveuli
politikuri samarTlebrivi da sxva miznebi/mizezebi gamoiyeneba arealis SesazRudad
(maT Soris ,ganskuTrebuli jgufebis interesebis lobireba). UNCTAD-is monacemebiT,
ukanaskneli 20 wlis ganmavlobaSi miRebuli kanonebis umravlesoba sakmaod
zogadi iyo da maTi dakonkreteba, rogorc wesi, droTa ganmavlobaSi xdeboda,
praqtikis gaTvaliswinebiT. cnobilia, rom 70-ian wlebSi kanadis kanonmdebloba ar
vrceldeboda bankebze dazRvevaze, aviakompaniebze. aSS-Si wlebis ganmavlobaSi
kanonis moqmedeba ar vrceldeboda ramdenime seqtorze (dazRveva, transporti,
profesiuli beisboli, energetika), nawilobriv aseve iyo dazRveva – evrokavSirSi. am
momentis gamoyenebas xSirad (Tumca sul sxva miznebiT/ motivebiT) cdiloben
dainteresebuli pirebi da/an maTi lobistebi, gansakuTrebiT gardamaval da
ganviTarebad qveynebSi (vTqvaT, jer biznesi ganviTardes da Semdeg
avamoqmedoT kanoni; rom amerikaSi kanonmdebloba monopoliebis
sawinaaRmdegod Seiqmna da sxva. am logikiT jer unda Seiqmnas monopolizebuli
bazrebi da mere daiwyos zrunva konkurenciuli garemos gajansaRebaze?!).
cxadia, saerTaSoriso praqtikis gaTvaliswinebiT, misaRebia dasabuTebuli
gamonaklisebis daweseba garkveuli seqtorebisaTvis da ara ama Tu im piris an pirTa
jgufisaTvis. Tumca, rogorc praqtika adasturebs, konkurenciisaTvis aranakleb saSiSia
misi wesebis ignorireba ekonomikis demonopolizebisa da liberalizebis sawyis etapze
2
26. (rodesac xdeba saxelmwifo monopoliebis Canacvleba kerZo monopoliebiT da
saxelisuflebo wreebi cdiloben ama Tu im formiT SeinarCunon gavlena maTi
zedamxedvelobis arelidan gasul saqmianobaze; qveyanaSi yalibdeba
nomenklaturuli biznesi; Cveulebrivi movlenaa diskriminaciuli da aragamWvirvale
saprivatizebo procesebi da tenderebi da sxv).
kanonma konkurenciis Sesaxeb unda uzrunvelyos antikonkurenciuli
qmedebebis prevencia da aRkveTa da am mizniT Seqmnas saTanado meqanizmebi
Dkonkurenciis wesebisa da principebis aradiskriminaciuli da Tanmimdevruli
gamoyenebisaTvis. Sesabamisad, yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs
ekonomikuri agentebis garkveuli saxis SeTanxmebebisa da qmedebebis amkrZalav
normebs da iTvaliswinebs maTi iZulebiTi aRsrulebis RonisZiebebsac. imavdroulad,
TiTqmis yvela qveynis konkurenciul kanonmdeblobaSi vxvdebiT gamonaklisebis
ganmsazRvrel debulebebs (TviT kanonSi an kanonqvemdebare aqtebSi). cnobilia
jgufuri da kerZo gamonaklisebi. jgufurAgamonaklisebs ganekuTvneba inteleqtualuri
sakuTreba da saavtoro uflebebi gamoyenebis sferoebi, Tumca am ukanaskneliT
sargebloba xSirad badebs konkurenciuli problemebs, da Sesabamisad midgomebi
nelnela icvleba (mag. aSS, espaneTi da gaerTianebuli samefo cdiloben gansazRvron
inteleqtualuri sakuTrebis adgili konkurenciasTan mimarTebaSi) da arc Tu iSviaTad
mrewvelobis garkveuli seqtorebi (mag. israelSi – gamonaklisSi eqceva
SeTanxmebebi, romelic exeba soflis meurneobis produqcias, saerTaSoriso sazRvao
da sahaero gadazidvebs, gadazidvebis bazris yvela monawile am qveynis rezidenti,
an saerTaSoriso asociaciis wevrebi arian). .zogierTi qveyanaSi konkurenciis kanonis
moTxovnebi ar vrceldeba saeqspoto kartelze samamulo ekonomikis dacvis
2
27. motiviT; gamonaklisTa Soris xSirad gvxvdeba soflis meorneobis mTeli dargebi an/da
garkveuli produqcia, Sromis bazari, transporti da regulirebadi dargebi, ufro kvalificiuri
formulirebiTebiT ki am dargebis infrastruqturuli segmentebi, romlebic naturaluri
monopoliis niSnebiT xasiaTdebian (zogierT qveyanaSi aseTi dargebi mTlianad
gamosulia konkurenciuli regulirebis sferodan) da, romlebzec vrceldeba eqs ante
regulaciis principebi sxva kanonebis Sesabamisad. amasTan, regulirebis sakiTxebSi
saerTaSoriso doneze aRiarebuli araerTi eqspertebi xazgasmiT miuTiTebs zogadi
konkurenciis wesebis yvela dargSi SeuzRudavad gamoyenebis sargeblianobaze da
aucileblobaze (Jacobs, 2000).
sazogadod konkurenciis kanonebis gavrcelebis areali ganisazRvreba ramdenime
niSniT: kanonis gamoyenebis sferos mniSvnelovani aspeqtebia: subiqturi sfero, anu
visze vrceldeba kanoni; sagnobrivi sfero, anu ra saxis saqmianobis regulirdeba
kanoniT; teritoriuli sfero, ra teritoriaze moqmedebs kanoni. zogierTi qveynis kanoni
vrceldeba mxolod konkretuli qveynis teritoriaze, zogierTi nebismier antikonkurenciuli
qmedebaze, miuxedavad imisa sad imyofeba subieqti, mTavaria ra gavlena aqvs
mas qveynis teritoriaze konkurenciis procesebze. mesame SemTxvevaa kanonis
eqstrateritoriuli gamoyeneba (sagnobrivi gamoyeneba – faqti sxvagan xdeba,
magram axdens gavlenas qveyanaSi – aSS, evropa, germania da singapuri,
romelmac es principi daakanona qveynis gareT ganxorcielebul qmedebebzec an
qveynis gareT myofi mxarebis mier ganxorcielebul qmedebebze. amasTan,
gasaTvalisiwinebelia, rom rodesac saubaria konkurenciis dacvis regionalur
2
28. reJimebze, ibadeba kiTxva sad mTavrdeba nacionaluri da sad iwyeba regionuli
reJimi?
Tavi 2. ko n k u r e n c i i s kan o n e b i s Zi r i T a d i d e b u l e b e b i
konkurenciis Sesaxeb sakanonmdeblo aqtebis ZiriTadi debulebebi
koncentrirebulia firmaTaSoris SeTanxmebebze, dominirebuli kompaniebis
saqmianobaze, Serwymebze da sxva organizaciul struqturul cvlilebebze. ( Tu
gaviTvaliswinebT centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis ekonomikis
struqturas, savsebiT bunebrivia, rom am qveynebis kanonmdebloba ufro metad
( vidre amerikuli), koncentrirebulia dominirebuli firmebis qcevis kontrolze, rac
garkveulwilad aixsneba am qveynebis ekonomikis zemonopolizebuli warsuliT).
Ggarda amisa, zogierTi qveynis kanonSi mniSvnelovani adgili eTmoba
arakeTilsimdisieri konkurenciis calkeuli formebis amkrZalav debulebebs (analogiuri
midgoma iyo saqarTvelos 1996 wlis kanonSi, muxli 9).
2.1 anti k o n k u r e n c i u l i S e T a n x m e b e b i / x e l S e k r u l e b e b i
aRiarebulia, rom horizontaluri da vertikaluri SeTanxmebebi sruliad
gansxvavebuli movlenebia da kanoni, romelic mkveTrad ar mijnavs maT srulyofas
saWiroebs. aucilebelia, rom kanonSi mkveTrad gamijnos upirobod antikonkurentuli
SeTanxmebebi, romelTa ukanonod aRiarebisaTvis saWiroa mxolod faqtis
dafiqsireba da SeTanxmebebi, romelTa kanonierebis dadgena specialistebis
damatebiT Zalisxmevas saWiroebs, raTa adgili ar hqondes antikonkurentuli qcevebis
2
29. gamarTlebisaTvis argumentebis dausabuTebel da dausrulebel Ziebas mewarmeTa
mxridan an/da aRmasrulebelTa zedmet aqtivobas da resursebis umiznod xarjvas iq
sadac dominirebuli firmebis aSkaad normalur qcevasTan gvaqvs saqme. Ees sakiTxi
gansakuTrebul mniSvnelobas iZens axlad formirebadi sabazro ekonomikisaTvis
Sesabamisad mizanSewonilia rom calsaxad gansazRvruliyo da dakanonebuliyo
mkacri wesebi konkurenciis SemzRudavi SeTanxmebebis mimarT; xelSemkvreli
pirobebi Tu masSi monawileoben mcire firmebi saziano araa sazogadoebisaTvis.
Sesabamisad, SeTanxmebebi romelSic ar monawileoben dominirebuli firmebi ar
unda warmoadgendes antimonopoliuri kontrolis sagans.
ekonomikiri agentebis SeTanxmebebze msjelobisas aucilebelia gaimijnos
horizontaluri (SeTanxmeba warmoebisa da ganawilebis erT doneze moqmed, anu
konkurent firmebs Soris) da vertikaluri SeTanxmebebis (SeTanxmeba warmoebisa
da ganawilebis sxvadasxva doneze moqmed firmebs Soris) kategoriebi. kanonTa erT
nawilSi antikonkurenciul SeTanxmebebში მოიაზრება orive saxis SeTanxmebebi,
ზogierT qveynebSi ki kosta rika, samxreT afrika, indonezia da sxva calcalke
formuლirebebi aqvT horizontalur da vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiT,
aseve დომინირებული მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებთან დაკავშირებით
debulebebis gamoyeneba SeiZleba vertikalur SeTanxmebebTan dakavSirebiთ
rodesac eRTi mxare dominirebul mdgomareobaSia. zogierTi qveyana ubralod
krZalavs antikonkurenciul SეTanxmebebs da gadawyvetilebis miRebas
aRmasrulebels utovebs. aseTi midgoma erTis mxriv gamarთlebulia -moqnilobis
kuთxiT, თumca garkveul SemTxvevebSi, gansakuთrebiT axal sistemaSi, qmnis
gaurkvevlobis moments da umjobesia garkveulad iyos Camoyalibebuli romeli saxis
2
31. SeTanxmebis mravali saxe saWiroebs dawvrilebiT iuridiul ganxilvas imis
dasadgenad aRemateba Tu ara konkurenciis SezRudviT sazogadoebis
keTildReobisaTvis miyenebuli zarali im upiratesobebs rac SeiZleba mohyves am
SezRudvebs. amasTan, arseboben konkurentebs Soris SeTanxmebebis iseTi
formebi, romlebic iTvleba upirobod sazianod da dauSvebelia nebismieri gadaxra
maT iuridiul SefasebaSi. magaliTad: SeTanxmeba fasebze, bazris dayofa,
momxmareblis mimagreba gansazRvrul momwodeblebze winaswari
xelSekrulebebiT. SeTanxmebebis es saxeobebi iTvleba upirobod ukanonod.
erTaderTi rac saWiroa maT ukanonod cnobisaTvis aris maTi arsebobis faqtis
dadastureba. aSS-Si miRebuli gansxvaveba SeTanxmebebs Soris, romlebic
miCneulia upirobod ukanonod ufro gasagebi gaxdeba Sermanis kanonTan
dakavSirebuli sasamarTlo gadawyvetilebebis gacnobiT. am gansxvavebis
mniSvneloba azriT swored imaSi mdgomareobs, rom mewarmeebs mieTiTebaT
maTi zogierTi mosalodneli qmedebebis kanonsawinaaRmdego xasiaTze, agreTve
imazec, rom amiT iqmneba administraciuli da sasamarTlos xarjebis ekonomiis
SesaZlebloba, imdenad ramdenadac bevr SemTxvevaSi gamoricxulia ekonomikuri
efeqtis winaswari Sefasebis aucilebloba (pitmani, 1992).
rac Seexeba vertikalur STanxmebebs, mravali specialisti Tvlis rom maTi
umravlesoba eqvemdebareba mizanSewonilobis wesiT ganxilvas, miuxedavad imisa,
rom zogierTi maTgani (maT Soris sacalo fasis dadgena mimwodeblisagan,
eqskluziuri garigebebi (rodesac firma ver irCevs myidvels an gamyidvels), eqskluziuri
SeTanxmebebi sadistribucio teritoriebTan dakavSirebiT, xelSemkvreli
3
32. SeTanxmebebi (rodesac sqonlis SeZena SesaZlebelia mxolod damatebiT
pirobiT/saqonlis SeZeniT) garkveul problemebs uqmnis konkurenciul process.
g amo n a k l i s e b i / a v t o r i z a c i a
mravali iurisdiqcia awesebs individualur da jgufur gamonaklisebs kanoniT dadgenili
akrZalvebidan (mag. Ggamonaklisia xelSekruleba, romlis mizania kvleva da
ganviTareba). individualur gamonaklisebis avtorizaciisaTvis aucilebelia specialuri
mimarTva Sesabamisi faqtebiTa da argumentebiT xelSekrulebasTan dakavSirebiT.
Sesabamisad, mravali qveynis kanonmdebloba iTvalisiwinebs e.w. notifikaciis
procedurebs (Setyobinebis formebs, maTi wardgenisa da ganxilvis vadebs da sxva
sakiTxebs). rogorc praqtika gviCvenebs, umravlesoba aplikaciebisa dadebiTi
gadawyvetilebiT mTavrdeba. am faqtoris da aplikaciebis /Setyobinebebis ganxilvis
procesis Sromatevadobis gaTvaliswinebiT evrokavSirma gaauqma savaldebulo
notifikaciis rejimi da moaxdina seriozuli reforma Serwymebis regulirebis sferoSi
(evrosabWos direqtiva 139/2004, mario monti, axali regiulaciebis Sesaxeb).
aSS kanonmdebloba ar cnobs gamonaklisebs da Sesabamisad arc notifikaciis
reJims exeba. Tumca sasamarTlos araerTxel miuRia gadawyvetileba
gamonaklisebTan dakavSirebiT.
rac Seexeba individualur gamonaklisebs maTi gansazRvris ZiriTadi kriteriumia
sargeblianoba sazogadoebisaTvis. am TvalsazrisiT sainteresoa evrokavSiris
midgoma. (TFEU 101/3 muxli). garda amisa, aRiarebulia, rom garigebebi mcire
sabazro wilis mqone firmebs Soris konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli ar aris da
Sesabamisad mraval qveyanaSi (m.S. evrokavSirsa da mis wevr qveynebSi)
3
33. dawesebulia e.w. De minimis wesebi, romlis Tanaxmadac umniSvnelo garigebebis
kategoriaSi eqceva SeTanxmebebi/xelSekrulebebi mxareTa Soris Tu maTi erToblivi
sabazro wili 10-15 procents ar aRemateba (gaaCnia SeTanxmebis saxes da
qveyanas).
gasaTvaliswinebelia, rom arc evrokavSirSi da arc OECD qveynebSi,
gamonaklisebi kanoniT dawesebuli akrZalvebidan ar vrceleba kartelur
SeTanxmebebze. aRniSnulTan dakavSirebiT, yuradRebas iqcevs “Tavisufali
vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb” saqarTvelos kanonis proeqti, romelic 29
Tebervals meore mosmeniT miiRo saqarTvelos parlamentma. proeqtiT
gaTvaliswinebulia mravali jgufuri da kerZo gamonaklisi. amasTan, mravali qveynis
msgavsad, saqarTvelos kanonproeqtic iTvaliswinebs konkurenciis umniSvnelod
SemzRudav garigebebs, Tumca proeqtiT gaTvaliswinebuli zRvruli normebi Zalian
maRalia da ar Seesabameba saerTaSoriso praqtikas (vrclad es sakiTxi, ixileT:
q.lafaCi ”arsebiTi SeniSvnebi “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb”
saqarTvelos kanonproeqtze”). garda imisa, rom proeqti gansakuTrebiT ”guluxvia”
gamonaklisebTan dakavSirebiT, ar iTvaliswinebs zemoxsenebul daTqmas, romlis
Tanaxmadac gamonaklisebi ar vrceldeba karteluri SeTanxmebebis kategoriaze. rac
am proeqtis seriozuli naklia.
rogorc aRvniSneT, zogierTi kanoni gamonaklisebs avrcelebs mcire da
saSualo firmebis SeTanxmebebze, Tu isini arsebiT gavlenas ar axdenen
konkurenciaze da xels uwyoben maT efeqtian TanamSromlobas (Tumca aseT
midgomas ar iziarebs zogierTi mkvlevari. mag. ixilavs ra aRmosavleT da centraluri
evropis postsocialisturi qveynebis kanonebis Sesabamis debulebebs, pitmani Tvlis
3
34. rom zogierTi kanonis formulirebiT yvelaze aSkara fasebze garigebac ki SesaZloa
Sedges, im imediT, rom mxareebi SeZleben antimonopoliuri organoebis
darwmunebas, rom es faqti ar iwvevs konkurenciis SezRudvas). cnobilia e.w ‘krizis
kartelebis’ da sxvaTa avtorizaciis (gamonaklisad aRiarebis) SemTxvevebic, Tumca
garkveul garemoebebSi. mag.: iaponiisa da germaniis antikarteluri kanonmdeblobiT
daSvebuli iyo e.w. racionaluri da antikrizis kartelebi mxareTa moTxovnis
Sesabamisad. mogvianebiT orive qveyanam gaauqma es gamonaklisebi
(Sesabamisad 1999 da 2005 wlebSi). aRsaniSnavia, rom im qveynebSic ki, sadac
aseTi gamonaklisebi dRemde daSvebulia isini, TiTqmis, ar gamoiyeneba (unctad,
2010).
Se t y o bin e bi s r e J imi – rogorc SeTanxmebebis, aseve Serwymebis
administrirebisaTvis mravali qveyana awesebs Setyobinebis rejims da specialur
moTxovnebs mxareTa mimarT, maT Soris SeTanxmebis mxareTa saregistracio
monacemebis, damfuZneblebisa da SeTanxmebis saxeobisa da sxva detalebis
Sesaxeb informaciis wardgenis Taobaze. konkurenciis organo ixilavs da garkveuli
garemoebebis gaTvaliswinebiT dasaSvebad an ukanonod miiCnevs garigebas da
Sesabamis daskvnas ugzavnis ganmcxadeblebs (administraciuli werilis,
rekomendaciis an sxva formiT). am sisitemas gaaCnia, rogorc dadebiTi aseve
uaryofiTi momentebi. kargi magaliTia evrokavSirSi 1962 wlidan moqmedi sistema
(romelic Seicvla), aTasobiT Setyobineba da Sesabamisi xarjebi. eqspertebis azriT,
instiucionaluri ganviTarebis /Camoyalibebis pirvel etapze es sistema SesaZloa
sasargebloc ki iyos monacemTa bazis Sesaqmnelad. garda amisa, rig SemTxvevaSi,
am sistemis gamoyenebiT cnobili xdeba iseTi antikonkurenciuli qmedebebis
3
35. Sesaxeb, romelzedac samsaxurs warmodgenac ar eqneboda. axal, jer kidev
Camouyalibebel sistemebSi, sadac kanonmdeblobis ZiriTadi koncefciebi
sazogadoebisaTvis naklebad cnobilia, notifikaciis (Setyobinebis) sistemas SeuZlia
dadebiTi rolis Sesruleba konkurenciis kulturis formirebaSic. rac Seexeba
naklovanebebs: aseTi reJimi SesaZloa aRmoCndes kontrproduqtiuli konkurenciis
saagentosaTvis resursebis gamoyenebis TvalsazrisiT da Seasustos Zalebi sxva
aranakleb mniSvnelovan mimarTulebebze. miT umetes, rom xSirad Setyobinebebis
simravlis miuxedavad maTi detalurad ganxilva mainc SeuZlebelia.
miuxedavad gansxvavebuli midgomebisa, rogorc savaldebulo aseve
nebayoflobiTi Setyobinebis SemTxvevaSi, kanoni aucileblad unda iTvaliswinebdes
Setyobinebis ganxilvis vadebs. amasTan, gasaTvalsiwinebelia, rom nebarTva
SesaZloa eqvemdebarebodes gamoTxovas axali garemoebebis gamovlenis an sxva
dasabuTebul SemTxvevebSi.
firmaTaSoris SeTanxmebebis regulirebasTan dakavSirebiT, sainteresoa
ukanasknel wlebSi evrokavSiris qveynebSi damkvidrebuli e.w.
Serbilebis/Semwynareblobis programa. programa iTvaliswinebs antikonkurenciul
SeTanxmebebsa da garigebebSi monawile pirisaTvis sasjelis Semsubuqebas, an
piris srulad gaTavisuflebas sasjelisgan, im SemTxvevaSi Tu es ukanaskneli amxels
SeTanxmebis monawileebs da iTanamSromlebs faqtis gamoZiebis procesSi. (mag.
poloneTis konkurenciisa da momxmarebelTa dacvis ofisis wliuri angariSis
Tanaxmad, 2010 wels am programiT sargeblobis 8 SemTxveva dafiqsirda. maT
Soris erTerTi sayofacxovrebo saRebavebis distributorebis monawileobiT. firma,
romelmac amxila karteli, am da sxva garemoebebis gaTvaliswinebiT saerTod
3
36. gaTavisuflda sasjelisagan, maSin rodesac danarcen or kompanias daekisra jarima,
Sesabamisad 39 mln da 9 milioni polonuri zlotis odenobiT).
22 dominir e b u l i md g o m a r e o b a da mi s i bor o t a d
gam oy e n e b i s dau S v e b l o b a
kontrolis ganxorcieleba dominirebuli mdgomareobis mqone firmebis
saqmianobaze maT mier mdgomareobis SesaZlo borotad gamoyenebis Tavidan
acilebisa da aRkveTis mizniT antimonopoliuri regulirebis erTerTi ZiriTadi
mimarTulebaa. A yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb, Seicavs rogorc dominirebis
ganmsazRvrel kriteriumebs, aseve CamonaTvals im qmedebebisa, romlebic
kvalificirdeba, rogorc mdgomareobis borotad gamoyeneba. zogierT qveyanaSi am
sakiTxebs calke kanoniT aregulireben.
zogadad, ekonomikur Teoriasa da praqtikaSi gavrcelebuli mosazrebebiT (da
ara romelime konkretuli kanonis Tanaxmad), ekonomikuri agenti iTvleba
dominirebuli mdgomareobis mqoned Tu mas SeuZlia bazarze zemoqmedeba
konkurentebisagan damoukideblad. cnobilia koleqtiuri dominirebis cnebac. mag
evrokavSirSi (keisebi nestle, perie). konkurenciuli kanonmdeblobiT ikrZaleba ara
dominirebuli mdgomareoba (xSirad monopoliuri mdgomareoba da dominirebuli
mdgomareoba erTi da nigive mniSvnelobiT gamoiyeneba), aramed misi borotad
gamoyeneba. Sesabamisad, meti sicxadisaTvis nebismieri dainteresebuli pirisTvis
mniSvnelovania dazusteba Tu ra iTvleba borotad gamoyenebad. mravali kanoni maT
Soris UNCTAD modeluri/tipiuri EUkanoni (muxlis 4/2) gvTavazobs akrZalul
qmedebebaTa CamonaTvals (Tumca ara amomwuravs).
3
38. 2. TviT dominirebuli mdgomareobis SenarCuneba da ganmtkiceba, rac
gamoixateba bazarze axali monawileTaTvis bazarze Sesasvleli barierebis SeqmnaSi
da ganmtkicebaSi, konurenciis ganviTarebisaTvis xelSemSleli pirobebis SeqmnaSi.
aSS-s antimonopoliuri regulirebis praqtikis analizi gviCvenebs, rom Sermanis
aqtis Sesabamisad antimonopoliuri kanonmdebloba ufro aqtiurad gamoiyeneba
darRevaTa meore kategoriis anuU im qmedebebis mimarT, romelic aferxebs bazarze
konkurenciis ganviTarebas, rac kidev erTxel mianiSnebs, rom sazogadoebisaTvis
saSiSad iTvleba ara mdgomareoba, aramed mdgomareobiT borotad sargebloba. (ix.
rasel pitmani, ,,antimonopoliuri politika da kanonmdebloba amerikis SeerTebuli
StatebSi”).
amasTan, dominirebuli firmebis qcevis kontrolTan dakavSirebiT aSS-Tvis
damaxasiaTebelia midgoma, rom antimonopoliuri kanonmdeblobis gamoyenebis
safuZveli unda iyos principi, rom firmis qcevas bazarze ganapirobebs pirvel rigSi
dargis struqtura, Tumc dRemde sadiskusioa - ra unda iyos antimonopoliuri
gamoZiebis sagani qceva Tu bazris struqtura. gavrcelebuli mosazrebebiT,
monopolisturi bazris mqone dargSi bunebrivia firmebis qcevac iqneba monopolisturi.
gansxvavebuli mosazrebaa, rom TviT monopolizebuli dargic ki SesaZloa iyos
teqnologiurad progresuli da awarmoebdes maRali xarisxis produqcias
momxmareblisaTvis misaRebi fasiT. amitom, azri ara aqvs antimonopoliuri
kanonmdeblobis gamoyenebas warmatebiT funqcionirebadi, Tundac monopoliuri
mdgomareobis mqone firmebis mimarT, Tu isini xelovnurad ar aferxeben
konkurenciis ganviTarebas.
3
39. dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis akrZalvebs iTvaliswinebs
evrogaerTianebis sadamfuZneblo xelSekrulebis 82-e muxli (axali, lisabonis redaqciiT
evrokavSiris funqciobis Sesaxeb xelSekrulebis 102-e muxli), romlis Tanaxmadac
ikrZaleba evrogaerTianebis saerTo bazarze dominirebuli mdgomareobis borotad
gamoyeneba, Tu amgvarma qmedebam SesaZloa mniSvnelovnad SezRudos
vaWroba wevr saxelmwifoebs Soris. amave muxlis Tanaxmad dominirebis borotad
gamoyenebad iTvleba iseTi qmedebebis Cadena, rogoricaa: arasamarTlani fasebis
(monopoliurad maRali, romelic arsebiTad gansxvavdeba sawarmos mier gaweuli
danaxarjebisagan, an mtaceblurad dabali fasis daweseba, romlis mizania bazridan
konkurentebis gaZeveba), an vaWrobis arasamarTliani pirobebis daweseba;
warmoebis bazrebis, an teqnikuri ganviTarebis SezRudva; savaWro partniorebis
diskriminacia da sxva qmedebebi. xelSekrulebiT agreTve gaTvaliswinebulia, rom am
muxlis debulebebis gamoyeneba SesaZlebelia mxolod ori pirobis, sawarmos
dominirebisa da mis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis faqtis erTdroulad
arsebobis SemTxvevaSi. Ggarda amisa, am muxlis debulebebis gamoyenebisaTvis
aucilebelia, rom geografiuli bazari moicavdes minimum erTi qveynis mTlian teritorias.
ufro konkretulad: evrogaerTianebis xelSekrulebis Tanaxmad (TFEU muxli 102):
”1. akrZalulia erTi an meti ekonomikuri agentis mier dominirebuli mdgomareobis
borotad gamoyeneba saerTo bazarze an mis mniSvnelovan nawilze rogorc
Seusabamo saerTo bazarTan Tu mas SeuZlia imoqmedos saerTo bazarze.
2) monopoliuri mdgomareobis borotad gamoyenebad CaiTvleba:
a) pirdapir an arapirdapir arasamarTliani gasayidi an SesaZeni fasebis an vaWrobis
sxva romelime arasamarTliani pirobis daweseba;
3
40. b) momxmareblis sazianod warmoebis, bazrebis an teqnikuri ganviTarebis
SezRudva;
g) savaWro partniorebTan araTanabari pirobebis gamoyeneba erTgvarovani
garigebebis SemTxvevaSi, riTac maT ayenebs araTanabar pirobebSi konkurenciis
TvalsazrisiT
d) xelSekrulebis dadebas uqvemdebarebs sxva mxareebis mier damatebiTi
pirobebis aRebas, romelic Tavisi bunebiT an komerciuli daniSnulebiT ar ukavSirdeba
xelSekrulebis sagans;
e)xelyofs sxva ekonomikuri agentebis konkurenciul SesaZleblobebs ise rom
gavlenas axdens konkurenciaze
v) iTxovs gansxvavebul angariSsworebas da sxva saqmian pirobebs rac iarsebebda
konkurenciis SemTxvevaSi
z) uars ambobs dauSvas sxva ekonomikuri agentebi mis kuTvnil qselSi an sxva
insfrastruqturul saSualebebSi (qselis paraleluri gamoyeneba) Sesabamisi
anazRaurebis sanacvlod, garda im SemTxvevebisa , roca dominirebuli ekonomikuri
agenti daamtkicebs, rom funqciuri Tu sxva mizezebis gamo qselis (an infrastruqturis
saSalebebis) paraleluri gamoyeneba SeuZlebelia”.
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba erTerTi yvelaze
winaaRmdegobrivi sakiTxia konkurenciis kanonTan mimarTebaSi. sakamaToa,
rogorc is Tu ra iTvleba mdgomareobis borotad gamoyenebad, aseve misi
gansazRvris kriteriumebic. pasuxi damokidebulia konkurenciuli regulirebis miznebze
(keTildReoba, efeqtianoba, konkurenciis procesis dacva) da agreTve imazec Tu ra
4
41. Rirebulebebi iqneba gaTvaliswinebuli konkurenciis analizis procesSi (mag.
momxmarebelTa mdgomareoba, Tu ekonomikuri efeqtianoba).
zogadad – dominireba niSnavs mniSvnelovan gavlenas. ekonomikuri Sinaarsi
ki bazarze sawarmos dominirebuli mdgomareobisa gamoixateba mis unarSi
dam o u k i d e b l a d da a w e s o s kon k u r e n c i u l i fa s e b T a n
Sedar e biT ma R a l i fa s i da xa n g r Z l i v a d Seina r C u n o s igi .
Ddominirebuli mdgomareobis borotad gamoyeneba SesaZloa gamoixatebodes iseT
qmedebebSi, rogoricaa: warmoebis Semcireba da fasebis aweva konkurentebisa da
momxmarebelTa reaqciis gauTvaliswineblad, xarisxisa da asortimentis daqveiTeba/
Semcireba, uari inovaciebze da sxva. zogierTi kanoni ar gansazRvravs dominirebis
kriteriumebs da konkurenciis organos aniWebs uflebas analizis safuZvelze
daadginos igi. qveynebis umravlesobaSi dominirebis gansazRvris kriteriumebi, iseve
rogorc dominirebis prezumpciis ganmsazRvreli norma kanoniTve ganisazRvreba.
Tumca aRiarebulia, rom mniSvnelovani sabazro wili SesaZloa iyos mxolod erTerTi
da ara erTaderTi kriteriumi dominirebis gansazRvrisa. Sesabamisad, kanonTa
umravlesoba miuTiTebs, rom dominirebuli mdgomareobis dadgenis procesSi
gaTvaliswinebuli unda iqnes sxva faqtorebic, rogoricaa bazarze Sesasvleli barierebi,
faqtiuri da potenciuri konkurentebi, myidvelis gavlena, mniSvnelovani wilis
xangrZlivad floba, masStabis ekonomia, sanedleulo wyaroebTan da pirvelad
gadamuSavebasTan xelmisawvdomoba, vertikaluri integraciis xarisxi, bazris
ganviTarebis maCveneblebi, sawarmosa da misi konkurentebis finansuri resursebi
(potenciali) da sxva mravali. mraval sistemaSi gaTvaliswinebulia e.w. dominirebisa
da Zalauflebis borotad gamoyenebis prezumpciuli, zRvruli normebi. maT Soris e.w.
4
42. safe harbours saxiT, rac imas niSnavs, rom zRvrul normaze mcire sabazro wilis flobis
SemTxvevaSi kompaniis mier mdgomareobis borotad gamoyenebis sakiTxi arc
ixileba (ix. cxrili 2), ufro maRali wilis SemTxvevaSi ki mdgomareobis borotad
gamoyenebis faqtis arseboba dgindeba zemoTCamoTvlili faqtorebis
gaTvaliswinebiT. iseTi sistemebic arsebobs, sadac zRvruli wili sakmarisia
dominantad cnobisaTvis da sawinaaRmdegos mtkicebis tvirTi ekisreba sawarmos,
rac profesiul wreebSi kanonis naklad iTvleba. cxadia, zRvruli normebis arseboba
(sxva faqtorebTan erTad) aadvilebs Sesabamisi normebis gamoyenebas, Tumca im
pirobiT, rom ar moxdeba maTTvis zedmeti mniSvnelobis miniWeba, rac gamoiwvevs
an zedmetad mkacr aRsrulebas an piriqiT. dominirebasTan dakavSirebuli faqtebis
analizisaTvis aseve mniSvnelovani faqtorebia konkurencia, bazarze Sesasvlelad da
importis moculoba. cxadia, Tu ramdenime firma cdilobs bazarze SeRwevas, da es
procesi xelovnurad ar izRudeba, nebismier ukve damkvidrebul firmas gauWirdeba
mdgomareobis xangrZlivad SenarCumneba da, miT umetes, xangrZlivad
gamoyeneba. amasTan, rac ufro viwroa Sesabamisi bazris ganmarteba miT ufro
advilia poziciis mopoveba/gamyareba/SenarCuneba bazarze. gasaTvaliswinebelia
isic, rom akrZalul qmedebaTa CamonaTvali zogierT kanonSi Zalian vrcelia, Tumca
amomwuravi ar aris. garda amisa zogierTi eqsperti miiCnevs, rom rigi kanonebisa
Seicavs saSiS formulirebebsac, romelTa pirdapirma gamoyenebam SesaZloa
gamoiwvios bazarze sruliad kanonierad moqmedi dominanti firmebis ukanonod
Seviwroebac. mag. cnobilia keisi saqarTvelos antimonopoliuri samsaxuris
praqtikidan, rodesac erTerTi sadazRvevo kompania, mxolod imitom gamocxadda
dominantad da iyo mcdeloba misi monitoringis reJimSi moqcevisa, rom mas
4
44. resursebs, finansur mdomareobas da mogebas ar iTvaliswinebs israeli, iamaika,
irlandia, italia, aSS (garda israelisa es jgufi aseve ignorirebas ukeTebs fasebis
maRal donesac).
sayuradReboa, rom amerikuli midgomebiT sazogadod sawarmo, romelic
kanonierad inarCunebs dominirebul mdgomareobas uflebamosilia daawesos
nebismieri fasi sakuTar produqciaze da momsaxurebaze da miiRos nebismieri
mogeba, rac Tavis mxriv Taviseburi stimuli xdeba bazarze axali monawileebis
Sesasvlelad da xels uwyobs konkurenciis ganviTarebas da Sesabamisad
sazogadoebis keTildReobis amaRlebas. zemoaRniSnulis da sxva faqtorebis
gaTvaliswinebiT, Tavisufali bazris pirobebSi dausabuTeblad migvaCnia
sawarmoTaTvis (Tu isini ar warmoadgenen bunebrivi monopoliebis subieqtebs an ar
awarmoeben saqonels/momsaxurebas, romelTa tarifebic eqvemdebareba
saxelmwifo regulirebas, an romelTa SeZenac savaldebulo an sasicocxlod
aucilebelia) fasebis regulirebis ama Tu im formis, maT Soris rentabelobis zRvruli
normis daweseba.
praqtika adasturebs, rom dominirebis gansazRvrisas erTerTi yvelaze
mniSvnelovan kriteriumad aRiarebulia bazarze Sesasvleli barierebi
(blokireba/Seferxeba bazarze), romlebic kvalificirdeba rogorc: s t r u q t u r u l i
ba ri e r e b i (romelic dakavSirebulia dargis maxasiaTeblebaTan: teqnologia,
warmoebis xarjebi, moTxovnileba) da
st ra t e giu li b a r i e r e b i (romlebic sxvadsxva formiT iqmneba TviT moqmedi
firmebis mier. bazarze damkvidrebul firmebs SeuZliaT gaaZlieron struqturuli
barierebi, an daemuqrnon bazarze axal Semsvlelebs (mag. gaaZlieron sawarmoo
4
45. simZlavreebi saWiroebis SemTxvevaSi e.w. fasebis omis gamosacxadeblad, izrunon
infrastruqturuli obieqtebTan sxvebisTvis misadgomebis garTulebaze da sxva).
sakanonmdeblo barierebi (tarifebi, qvotebi, normatiuli aqtebi eqskluziur
uflebebTan dakavSirebiT, rac saboloo jamSi aZlierebs ama Tu im subieqtis
mdgomareobas sakanonmdeblo doneze) da sxva saxis adinistraciuli winaRobebi (rac
arc Tu iSviaTad lobisturi saqmianobis Sedegia). administraciuli barierebi sakmaod
gavrcelebulia postsocialisturi qveynebis praqtikaSi. swored am problemis
gamoZaxilad unda CaiTvalos is faqti, rom postkomunisturi kanonebis umravlesoba,
maT Soris yofili sabWoTa kavSiris TiTqmis yvela qveynis pirveli Taobis kanoni
Seicavs specialur debulebebs da awesebs pirdapir akrZalvebs saxelmwifo
xelisuflebis antikonkurenciul qmedebebze. analogiur debulebebs Seicavda
saqarTvelos saxelmwifo sabWos 1992 wlis dekreti “monopoliuri saqmianobis
SezRudvisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 7), saqarTvelos kanoni (1996)
“monopoliuri saqmianobisa da konkurenciis Sesaxeb” (muxli 10) da saqarTvelos
kanoni (2005) “Tavisufali vaWrobisa da konkurenciis Sesaxeb”. Tumca es
ukanaskneli naklebad SeiZleba ganxilul iqnes, rogorc kanoni konkurenciis Sesaxeb.
dominirebuli mdgomareobis borotad gamoyenebis tipiuri SemTxvevebia:
a) mt a c e b l u r i f a s e b i, anu fa s e bi s TviTRi r e b u l e b a z e
dab a l i fa si s d aw e s e b a ba z r i d a n kon k u r e n t i s gaZ e v e bi s
mizniT.
rac ufro diversificirebuli pozicia aqvs sawarmos da rac ufro Zlieria igi finansurad miT
ufro metad SeuZlia mas am midgomiT sargebloba. Tumca, hqonda Tu ara adgili am
qmedebas aucilebelia dadgindes analiziT. zogierT sistemaSi cdiloben dadgenas
ramdenad didia albaTobaa dakarguli Tanxebis ukan amoRebisa momavalSi,
4
46. konkurentis gandevnis Semdeg. SesaZloa, rom aseTi politika momxmareblisaTvis
droebiT sasargebloc ki aRmoCndes. sxva sistema ki saerTod ar iTvaliswinebs am
saSiSi albaTobis faqtors da Tvlis, rom aseTi qmedeba ukanonod unda CaiTvalos
Tu mxare ver asabuTebs fasis kavSirs TviTRirebulebasTan. garda mtacebluri fasisa,
cnobilia SemTxvebic, rodesac saqonlis an momsaxurebis SeZena xdeba mxolod
konkurentis SeCerebis/ Camocilebis mizniT. (paraleli SeiZleba gavavloT
saprivatizacio obieqtis, an konkurenti sawarmos aqtivebis SeZenasTan ara misi
Semdgomi gamoyenebis, aramed misi gaCerebisa da Sesabamisi bazris segmentis
dakavebis mizniT. swored amitom rogorc konkurenciis aseve adgilobrivi warmoebis
dacvisa da ganviTarebis mizniT, saprivatizebo da sainvesticio proeqtebis
antimonopoliuri eqspertizis procesSi aucilebelia yuradRebis gamaxvileba im faqtze,
rom gaTvaliswinebuli iyos sxva pirobebTgan erTad profilis SenarCuneba. sxva
ESemTxvevaa ar mihyido konkurents aucilebeli masalebi saqmianobisaTvis.
dabali fasebi sasargebloa momxmareblisaTvis. Sesabamisad rigi
gansakuTrebiT ganviTarebuli qveynis (maT Soris aSS) uwyebebi sakmaod frTxilad
udgebian am sakiTxs da faqtis kvalificirebisas pirvel rigSi bazris struqturas
iTvaliswineben. rig SemTxvevebSi arc maRali fasis daweseba ganixileba
mdgomareobis Sefasebisa da qmedebis kvalifikaciis ZiriTad kriteriumad.
gan s x v a v e b u l i midg ome bi: evrokomisia miiCnevs ukanonod mxolod
ganzraxul mtaceblur fasebs konkurentebis Seviwroebisa da bazarze mdgomareobis
ganmtkicebis mizniT, rac zians ayenebs momxmareblebs da keisebis ganxilvas
iwyebs mxolod Sesabamisi mtkicebulebebis arsebobisas. CineTis kanoni,
TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas krZalavs. imavdroulad iTvaliswinebs
4
47. SemTxvevebs, rodesac aseTi praqtika ar CaiTvleba ukanaonod, mag sawarmos
daxurva, sezonuri fasdaklebebi da sxva. monRoleTis kanoni ukrZalavs
monopolistebs produqciis gayidvas TviTRirebulebaze dabal fasad konkurentebis
gandevnis mizniT; brazilia krZalavs dasabuTebis gareSeE saqonlis
TviTRirebulebaze dabal fasad gayidvas. kolumbia mtaceblur fasebs ixilavs, rogorc
mdgomareobis borotad gamoyenebas.
sainterseoa amerikuli midgoma. aSS-s umaRlesma sasamarTlom daaskvna,
rom aseTi faqtis dasadgenad aucilebelia ori piroba, TviT dabali fasis arseboba da
meore, rom arsebobs saSiSi albaToba e.w fasebSi investiciis ukan dabrunebisa.
Sesabamisad, aucilebelia ganasxvavo konkurenciisaTvis xelSemwyobi dabali fasi
antikonkurenciuli mtacebluri fasisagan, radganac fasebis Semcireba xSirad sruliad
samarTliani miznebisaTvis, mag. saqmiani operaciebis gafarToebisaTvis
gamoyeneba, rac TviT konkurenciis arsia” (ix. )
b) di s k r imin a c i u l i fa si s an vaW r o bi s gan s x v a v e b u l i
pi r o b e b i s g amo y e n e b a – aseTi faqtebi ar gamoirCeva antikonkurenciuli
efeqtiT, Tumca ekonomikuri dasabuTebais gareSe mraval qveyanaSi kvalificirdeba,
rogorc diskriminacia. mag. SeRavaTi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa iyos
miCneuli dausabuTeblad da imavdroulad, SeRavaTi didi moculobis garigebaze
CaiTvalos kanonierad (masStabis ekonomikis gamo); an SesaZloa aixsnas imiT,
rom sxvadasxva garigeba daido sxvadasxva sabazro pirobebSi, an klienti ufro
kargad vaWrobda da sxva. aseve SeRavaTebi mudmivi klientebisaTvis SesaZloa
ganxilul iqnes rogorc momxmareblis sakeTildReo qmedeba, Tumca
4
48. konkurencisaTvis sazianoc aRmoCndes Tu gamoiyenebuli iqneba mxolod msxvili
klientebis sasargeblod. safaso diskriminaciis erTerTi gamovlinebaa saqonlis EerTnair
fasad gayidva, rodesac miwodebis xarjebis gansxvavebulia. aseTive akrZalvebi
diskriminaciaze vrceldeba momsaxurebisa da gayidvis pirobebzec.
g) ga d a s a y i di (x e l a x l a ga s a y i di) fa s e bi s dad g e n a
gansxvavebuli midgomebi: brazilia ukrZalavs dominant kompaniebs fasis an sxva
gansxvavebuli pirobebis dadgenas distributorebisa da sacalo movaWreebisaTvis
mesame pirebTan mimarTebaSi. evropaSi es sakiTxi ganixileba, rogorc vertikaluri
SeTanxmebebis antikonkurenciuli elementi. SvedeTSi maqsimalur fasze SezRudva
ar wesdeba, minimalurTan dakavSirebiT ki kanoni iTvaliswinebs garkveul
qmedebebs Tu igi mniSvnelovan gavlenas axdens konkurenciaze. kanada
iTvalisiwinebda sisxlis samarTlis sasjels gadasayidi fasebis SenarCunebaze. 2009
wlidan Seicvala midgoma da gaTvalisiwinebulia mxolod administraciuli sanqciebi,
isic im SemTxvevaSi, Tu sasamarTlo daadgens, rom es faqti uaryofiT gavlenas
axdens konkurenciaze (ara mxolod dominantebis aramed sxva kompaniebis
mimarTac). aSS-Si Sermanis kanoniT minimaluri fasis dadgena iTvleba upirobod
ukanono qmedebad (Tu werilobiTi Tanxmobaa distributorTan), rac Seexeba
maqsimaluri fasis dadgenas es sakiTxi ixileba gonivrulobis principiT.
d) ga rig e b a z e dau s a b u T e b e l i ua ri – ukanonod iTvleba
gansakuTrebiT, maSin rodesac dominanti flobs iseT saSualebebs, romelTa
gamoyenebac sasicocxlod mniSvnelovania konkurentisaTvis. analogiuri sakiTxi
xSirad ixileba rogorc vertikaluri antikonkurenciuli SeTanxmebeba. kanonTa
4
49. umravlesobaSi analogiuri midgomaa eqskluziur da SerCeviT ganawilebasTan
dakavSirebuli sakiTxebisadmi.
cnobilia, rom sabazro zalauflebis borotad gamoyenebis problema
gansakuTrebiT aqtualuria liberalizebul seqtorebSi, sainteresoa am mxriv
telekomunikaciebis sfero. sakamaTo ar aris, rom telekompaniis bazrebis
liberalizaciam ( dargSi kerZo investiciebis Sesvlam) gaafarTova axali produqtebis da
momsaxurebis arCevani, Seamcira fasebi da gaaumjobesa momsaxurebis xarisxi.
rac Seexeba saqarTvelos, miuxedavad gaumjobesebuli maregulirebeli modelisa da
rigi dargobrivi parametrebisa, bazris monawileTa azriT, am sferoSi kvlav aqtualuria
sabazo Zalauflebis borotad gamoyenebis problema bazarze damkvidrebuli (an axali
da jerjerobiT ualternativo ) kompaniebis mier, rac gamoixateba iseT qmedebebSi
rogoricaa a) bazarze dominirebuli kompaniis mflobelobaSi arsebul qselebTan
daSvebis garTuleba, b) gadajvaredinebuli subsidireba da momxmareblis erTi
kategoriis xarjebis meore kategoriis momxmareblisaTvis dakisreba c) mewarme
subieqtebis aratanabar pirobebSi Cayeneba d) momxmarebleli arCevanis xelovnuli
Sezrudva, e) fasiT diskriminacia da sxva, rac, rogorc Cans aramarto qarTuli
realobaa, aramed damaxasiaTebelia am sferos (iseve rogorc sxva liberalizebuli
seqtorebisaTis) ganviTarebisaTvis gansakuTrebiT gardamaval qveynebSi, rac
dastureba konkretuli keisebiT sxvadasxva qveynebis praqtikidan.
e) g a y i d v e b i d ama t e b i T i pi r o b e b i s S e T a v a z e b i T - ixileba saqonlis
gayidvis gansxvavebuli sqemebi: 1) (a + b) erTad, calke „a“ da calke „b“, da Tu
erTerTs meoresTan erTad iyidi SeRavaTiT isargebleb; 2) „a“-s ver iSeiZen, Tu ar
4
50. iyide „b“-c. aseTi midgoma xSirad gamoiyeneba im saqonlis saralizaciod, romelsac
hyavs ufro aqtiuri konkurenti da mis mier, radgan visac dominirebuli mdgomareoba
ukavia moTxovnadi saqonlis bazarze mas advilad SuZlia Tavs moaxvios
momxmarebels damatebiTi sagnis Sesyidva. cxadia, aseTi praqtika sazianoa
momxmareblisaTvis da agreTve vnebs konkurencias. iurisdiqciebis umravlsebaSi
konkurenciis organo ixilavs Sesabamis qmedebebs da paketuri SeTavazebis
SemTxvevaSi iRebs garkveul zomebs Tu dominanti firma ar daasabuTebs Tavisi
qmedebis marTlzomierebas. amerikaSi Tavsmoxveuli pirobebi ganixileba, rogorc
qmedeba, rodesac erTi mxare yidis amaTu im saqonels mxolod im pirobiT Tu meore
mxare damatebiT SeiZens sxva saqonels an momsaxurebas. an ukidures
SemTxvevaSi dasTanxmdeba, rom ar iyidis am saqonels sxva pirisagan.
( ganawilebiTi ekonomikis pirobebSi deficituri saqonlis Tavis fasad SeZenis erTerTi
piroba xSirad iyo sxva saqonlis gasaRebac, rasac momxmarebeli xSirad
siamovnebiT Tanxmdeboda, Tumca igives ver vityviT sabazro urTierTobebze (mag.
konkretuli sadazRvevo kompaniis sadazRvevo polisis SeZena samanqano kreditis
aucileblei piroba iyo wlebis ganmavlobaSi, anlaogiuri SemTxvevebi iyo sxva
qveynebSic, Tumca saqarTvelosagan gansxvavebiT, Tundac ukrainasa da
belorusSi, isini ar darCenilan Sesabamisi stuqturebis reagirebis gareSe;
SeTanxmeba xelSemkvreli pirobebis Sesaxeb CaiTvleba ukanonod mxolod
maSin, rodesac gamyidveli sargeblobs erTi saqonlis sabazro kontroliT da aiZulebs
gamyidvelebs romlebic ar eTanxmebian SeiZinon sxva saqonelic. pasuxismgebloba
iZulebiTi asortimentisaTvis Sermanis kanonis pirveli nawilis Tanaxmad dgeba maSin,
Tu: sakiTxi exeba or gansxvavebul sagans da mopasuxe ar utovebs klients sxva
5
51. gzas, garda imisa, rom iZulebiT iyidos Tavsmoxveuli sqoneli raTa SeiZinos misTvis
sasurveli saqoneli.
xaverdovani revoluciebis Semdeg centraluri da aRmosavleT evropis
qveynebis reformatorebi da swavlulebi dadgnen sakamaTo amocanis winaSe,E
sxva kanonebs Soris miRebul iqna konkurenciis Sesaxeb kanonebic (ungreTi,
poloneTi, CexeTi, litva) da gaaqtiurda teqnikuri daxmareba US, EU da EC mxridan.
imavdroulad, gansakuTrebiT pirvel etapze, aSS- Si gamoikveTa gansxvavebuli
poziciebic konkurenciis kanonebis mniSvnelobas, mizanSewonilobasa da
danergvasTan dakavSirebiT (Codec,1992). zogierTi kritikosi miiCnevda, rom sabazro
ekonomika unda iyos orientirebuli nebadarTul da ara amkrZalav qmedebebze,
mogebis maqsimizaciaze da sawarmoTa Tavisuflebaze samTavrobo
Carevebisagan. Tumca, rogorc praqtika adasturebs sabazro Zalebis Tavisuflebis
garanti swored konkurenciis damcavi normebia (PPittman,2004) . gamoiTqva
SeSfoTeba (Codec,1992, 1998), rom aseTi kanonebi da, miT umetes maTi Zalian
mkacrad aRsruleba, Seicavs safrTxes konkurenciuli qcevis waxalisebisa da
bazrebis gafarToebisaTvis.
kritikosebi kamaTobdenen, rom dominirebuli mdgomareobis borotad
gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebi (monopolizacia - Sermanis kanoni
mixedviT) centraluri da aRmosavleT evropis qveynebSi Seasruleben e.w. „troas
cxenis“ rols warmatebul sawarmoebSi. Cikagos skolis zemoxsenebuli
warmomadgeneli ganviTarebadi qveynebis antitrastTan dakavSirebiT aRniSnavda,
rom “ antitrastuli saagentoebi SezRudulad unda moiqcnen iZulebiT aRsrulebaSi
specifikuri perse illegal debulebebisa da fasebis fiqsaciasa da sxva debulebebTan
5
52. dakvSirebiT“. rasakvirvelia aSS aRmasruleblebica da teqnikuri daxmarebis
gamwevnic SeSfoTebulni arian am debulebebis zrvargadasuli aRsrulebiT werda
pitmani.
rac Seexeba realobas: „axla rodesac CEE yvela qveyanas aqvs konkurenciis
kanonebi da amTi aRsrulebis 10 welze meti praqtika, mizanSewonilia am praqtikis
gaanalizeba da Sefaseba, xom ar moqmedeben antitrastuli organoebi fasebis
makontroleblisa da ara konkurenciis ganviTarebisaTvis xelSmwyobisa da damcvelis
rolSi, xom ar iyo maTi qmedebebi warmosaxviTi da mimarTuli mxolod didi sabazro
wilis mqone kompaniebis mimarT. werda pitmani statiaSi ,,Abuse of Dominance
Provisions in Central and East European Competition Laws: Have Fears of Over
Enforcement Been Born Out?“. amave statiaSi avtori aanalizebs 1996 da 2001 wlebSi
dominirebuli mdgomareobis porotad gamoynebis 110 SemTxvevas (romelTa
udidesi nawili - 62 poloneTze modis) da daaskvnis, rom aRsrulebis sferoSi aqtivoba
(cxadia, rodesac misi safuZvelia saTanadod dasabuTebuli kanodarRveva da ara
mxolod firmis sabazro Zalaufleba), sruliadac ar aisaxeba negatiurad mTliani Sida
produqtis zrdis tempebze da ar aferxebs ekonomikur zrdas qveynis ekonomikis
masStabiT. sailustraciod mohyavs poloneTi, romelic Tu ganxilul saqmeTa
raodenobis mixedviT vimsjelebT, yvelaze meti antimonopoliuri aqtivobiT
gamoirCeoda, Tumca, amas qveynis ganviTarebis tempebi ar Seuferxebia. rogorc
praqtika gviCvenebs, saziano SeiZleba iyos ara zogadad kargad gaazrebuli
sakanonmdbelo debulebebi, aramed maTi araswori interpretacia, an zedmetad
mkacri aRsruleba, rac dRis wesrigSi ayenebs aRsrulebis meqanizmebis srulyofisa da
am procesSi biznesisadmi keTilganwyobis aucileblobas (OECD,2007).
5
53. rogorc avtori aRniSnavs: monopoliuri mdgomareobis borotad
gamoyenebasTan dakavSirebuli debulebebis aRsrulebis praqtikis analizi (romelic
ganxorcielda 11 qveyanis magaliTze) cxadhyofs, rom moCvenebiTi(an damaluli)
eSmakebis materializeba ar moxda. (PPittman,2004)
konkurenciis kanonebis “tolerantoba” ki swored imaSi mdgomareobs rom isini
ar iTvaliswineben Carevas sawarmos saqminobaSi, vidre TviT es ukanasknelni ar
gadawyveten sakuTari qmedebebiT xeli SeuSalon bazarze sxva sawarmoebis
Sesvlas, damkvidrebasa da Tavisufal saqmianobas.
2. 3 kon c e n t r a c i a (Ser w y m e bi da Se Z e n e b i ,
ga e rTi a n e b e b i )
Serwymebis kontroli miznad isaxavs Tavidan aicilos SeZenis an sxva
struqturuli kombinaciebiis gziT iseTi sawarmoebis warmoqmna romelTac eqnebaT
stimulebic da SesaZleblobac sabazro Zalauflebis borotad gamoyenebisa.
rogorc praqtika adasturebs, Serwymebis didi umravlesoba prokonkurenciulia.
Tumca, maT Soris arian konkurenciisaTvis safrTxis Semcveli da SemzRudavi
xasiaTis da miznebis SemTxvevebic. yvela kanoni konkurenciis Sesaxeb Seicavs
SerwymebTan dakavSirebul debulebebs, Tumca maTi Sinarsi da gamoyenebis
/aRsrulebis formebi mraval SemTxvevaSi gansxvavebulia. Sesabamisad,
5
54. gansxvavebulia damokidebulebac horizontaluri, vertikaluri da konglomeratuli
Serwymebis mimarT.
Serwymebis analizis mniSvnelovani elementebia: struqturuli da qceviTi
faqtorebi, mxareTa sabazro wili, zRvruli normebi, im kriteriumebis arseboba,
romliTac ganisazRvreba unda aikrZalos garigeba Tu CaiTvalos gamonaklisad,
proceduruli sakiTxebi, maT Soris notifikaciis sistemebi (savaldebulo da
nebayoflobiTi), post faqtum intervenciebi, sanqciebi da sxva. amasTan, rogorc
saerTaSoriso pratqikis analizi gviCvenebs Tanamedrove Serwymebis kontrolis
sistemebSi msgavseba ufro metia vidre gansxvaveba. rac mniSvnelovanwilad
Sedegia imisa, rom ukanasknel wlebSi mravalma qveyanam garkveuli damatebebi
Seitana Serwymebis kontrolTan dakavSirebul debulebebSi da am procesebSi
aSkarad SeiniSneba saerTo orientirebisadmi swrafva.
termini “koncentracia” – xSirad Serwymis/gaerTianebis sinonimad
gamoiyeneba da ganimarteba rogorc sxva sawarmoze kontrolis mopoveba
Serwymis, SeZenis an sxva gziT. koncentraciis done /xarisxi ki gamoiyeneba
sasaqonlo bazrebze konkurentuli garemos Sefasebis ZiriTad raodenobriv
kriteriumad. sabazro Zalauflebis koncentrciis raodenobrivi SefasebisaTvis
gamoiyeneba ori maCvenebeli: koncentraciis koeficienti (CR), romelic ganisazRvreba
rogorc bazarze moqmedi kompaniebis sabazro wilis jami (mag. CR CR3, CR4, CR8,
CR10) da herfindal hirSmanis indeqsi (HHI), romliTac iangariSeba, bazarze
moqmedi kompaniebis sabazro wilebis kvadratebis jami. Aam koeficientebis
mniSvnelobebis mixedviT Sesabamisi bazari kvalificirdeba, rogorc:
- maRali koncentraciis – CR3 >70%, xolo HHI > 2000
5