2. Τίτος Πατρίκιος
• Ποιητής βαθύτατα
πολιτικός, ερωτικός,
υπαρξιακός, ανθρώπινος.
• Μια ευαίσθητη φωνή και
συνείδηση, ένας
πραγματικός αγωνιστής
της ζωής και της τέχνης.
3. • Έχοντας διανύσει ένα
μεγάλο μέρος του 20ου
αιώνα (1928-), έχει βιώσει
όλα τα μεγάλα ιστορικά
γεγονότα ως προσωπική
διαδρομή:
τον Πόλεμο, την κατοχή, τον
Εμφύλιο, τις ιδεολογικές
μάχες, την απώλεια της
επανάστασης και των
οραμάτων, τις εξορίες, τον
επαναπατρισμό, τις
πολιτικές αντιπαραθέσεις
της μεταπολιτευτικής
Ελλάδας, τη γείωση στη νέα
εποχή.
4. • Η εβδομηντάχρονη
ποιητική διαδρομή του
συνεχώς
ανανοηματοδοτείται.
• Κάθε νέα του ποιητική
συλλογή χαρτογραφεί το
εξωτερικό και το
εσωτερικό γίγνεσθαι.
5. Μερικές «σταθερές» στην ποίηση του Τίτου
Πατρίκιου:
• Η νοσταλγία όσων έσβησαν
• Ο φόβος μη χαθούν όσα άξιζαν
• Ο λυσιμελής πόθος
• Η συνομιλία με τον θάνατο
• Η ποιητική της στιγμής
• Η κατοπτρική λειτουργία ποίησης
και πραγματικότητας
• Ο ανθρωπομορφισμός του χρόνου
• Ο αγώνας ενάντια στη λήθη και
• Η αγωνία της μνήμης
6. • Ποίηση φαινομενικά απλή στη
δομή της, σαφής και
ειλικρινής.
• Το βάθος της ποίησης του
βρίσκεται στα θέματά της,
στην ουσία της, στις
κρυστάλλινες αλήθειες που
κρύβει μέσα της, στη σοφία
των στίχων της, στον
γνωμολογικό της χαρακτήρα
7. • Μοιάζει με μια διαρκή συνομιλία μαζί μας, σε
πρώτο πρόσωπο. Μας κοιτάζει στα μάτια,
μοιράζεται τις σκέψεις του μαζί μας.
• Ήδη από τη δύσκολη εποχή του εμφυλίου νιώθει
την ερημιά της χώρας του, της μοίρας του, της
γενιάς του και ο λόγος του είναι προφητικός,
βαθιά φιλοσοφημένος
8. IV
Στην άκρη της μνήμης τελειώνει η θάλασσα
πέρα απ' το παράθυρο αρχίζει ο κόσμος.
Τα βιβλία φθείρονται μες στα χέρια μας
τα βιβλία που ώρες κι ώρες σκύβουμε πάνω τους
που τα συζητάμε στην κλειστή κάμαρα.
Τύψη της αδέξιας πράξης
πιο τυραννική κι απ' της άνομης πράξης.
Είναι μακριά οι σοφές πόλεις της Ευρώπης
με τις γερτές σκεπές, τις καμινάδες
που δε γνωρίζουνε την αγωνία
της παράνομης συνεδρίασης.
Χίλιοι δρόμοι οδηγούν στη λευτεριά.
Ποιήματα, Ι 24
9. Ποιος θ´ απαντήσει στην κραυγή μας;
Ποιος έμεινε να μοιραστούμε τον ίλιγγο;
Ποιήματα, Ι 25
Άραγε θα κρατήσουν οι ώμοι μας
Το βάρος αυτής της εμπειρίας;
Ποιήματα, Ι 26
11. Δεν είναι η θύμηση των σκοτωμένων φίλων
που μου σκίζει τώρα τα σωθικά.
Είναι ο θρήνος για τους χιλιάδες άγνωστους
που αφήσανε στα ράμφη των πουλιών
τα σβησμένα μάτια τους
[...]
Τους χιλιάδες άγνωστους φίλους
που έδωσαν τη ζωή τους
για μένα. (Ποιήματα, Ι 29)
12. • Η ποίηση του Πατρίκιου, ιδίως στις πρώτες
συλλογές του (1943-1953), έχει ευεργετηθεί από
τον Καρυωτάκη, τον Σεφέρη και κυρίως από τον
Ρίτσο, όπως άλλωστε και οι περισσότεροι ποιητές
της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς.
• Το κλίμα της στην αρχή είναι ευφρόσυνο.
Κυριαρχεί η επαναστατική πνοή, η αισιόδοξη
διάθεση. Την διαπνέει ο ανθρωπιστικός
ουμανισμός και η αφοσίωση στην αριστερά και τα
οράματά της.
13. «Ο κόσμος άλλαξε μεμιάς»
Σώθηκε ο καρπός στα λιόδεντρα
Στέρεψε το νερό
Στις άδειες στέρνες πετάμε
ξερολίθαρα.
Δεμένες οι βάρκες στο λιμάνι
Μια αχτίδα φεγγαριού
Τυλίχτηκε στα ξάρτια κι έσβησε. (Ι 41)
14. Έρωτας παντού χυμένος
σα ρόδι που έσπασε στο πέτρινο κατώφλι
το φως σκίζει τις λέξεις
πριν ακουστούν ολόκληρες
μάτια μαχαιρωμένα από το φως
μαβιά πουλιά της αντηλιάς
λυτά μαλλιά λουρίδες του ίσκιου
μια φούχτα ήλιος
μια βούλα καυτό μέταλλο
χρυσώνοντας την πύλη της ζωής. (Ι 33)
15. Ποιήματα σύντομα, πυκνά και λιτά. Πότε είναι απλά και
μοιάζουν με καθημερινή κουβέντα φίλων:
Ήρθε βαρύς ο φετινός χειμώνας
Με πολύ κρύο πολλή φτώχεια.
Καμιά φορά καλοσυνεύει λίγο.
Οι γριές τρέχουνε να ξηλώσουν μια σανίδα για
το τζάκι
Κι έπειτα χιονόνερο, ξανά χιονόνερο κι
αγέρας. (Ι 135)
16. …και πότε είναι λυρικά, με λέξεις ευκίνητες
και χυμώδεις:
Συρματοπλέγματα των άστρων, νησιά δεμένα
χειροπόδαρα,
λάσπη, εξορία, πέτρα απ’ τις ρωγμές των
νυχιών
που πλημμυράει ως την καρδιά, κρύο, εξορία,
πάλι βροχή από το σηκωμένο γιακά της σκηνής
(Ι 183)
17. Θεατρική εικονοποιία :
[...] τα καπέλα μένουν άδεια στις κρεμάστρες
οι πόρτες των σπιτιών μισάνοιχτες
ούτε ένας άνθρωπος δεν μπαίνει.
"Ησυχία, νοσοκομείον"
με χίλια παράθυρα κι ένα θάνατο.
(Ι 33)
18. Οι στίχοι του καταλήγουν συχνά σε αποφθέγματα
Όπου υπάρχουν άνθρωποι
Υπάρχουμε κι εμείς. (Ι 73)
Πάντα υπάρχει ένας μήνας της χαράς
Μα η κάθε μέρα
Είναι για να βαδίζουμε. (Ι 120)
19. • Σταδιακά, στα χρόνια
της εξορίας στη
Μακρόνησο (1951-52)
και στον Άη Στράτη
(1952-53), η γλώσσα
του σκληραίνει μαζί με
τη καθημερινή
αγριότητα.
• Εφιαλτικό το σκηνικό
και νατουραλιστικές οι
εμπειρίες που
αντικατοπτρίζονται στα
ποιήματά του:
20. Πηχτά σκουλήκια των στρατιωτικών
αποχωρητηρίων
από τους βόθρους γιγάντια ποντίκια
όλη τη νύχτα σκάβουν την κουραμάνα
τους γυλιούς
γλιστρούν πάνω στα πρόσωπα […] (Ι 195)
21. Κυριαρχεί το αίσθημα της αηδίας, της στέρησης, της
ψυχικής και σωματικής κόπωσης
3 μετά τα μεσάνυχτα
Η νύχτα κολλάει απάνω μου υγρή και μαλακιά
μου φράζει το στόμα φράζει τα ρουθούνια
σαν ένα πελώριο μπαμπάκι χειρουργείου
μουσκεμένο στο αίμα.
4 μετά τα μεσάνυχτα
Χωματένιος ο αγέρας, χωματένια τα ρούχα
χώμα και βροχή στο βουλιαγμένο πρόσωπό μου.
Οι φωνές των τρελών αναβαίνουν σα φυσαλίδες
μέσα απ’ του στήθους μου τη σιωπή. (Ι 191)
22. Ποιήματα ανεπανάληπτης ερωτικής πνοής
Ξεκίνησα να γράψω κάτι
μα το ξέχασα.
Δεν υπήρχε τίποτ’ άλλο
Από σένα. (Ι 212)
Κάθε που θέλω να τιμωρήσω τον εαυτό μου
λιγοστεύω τις φορές που σε κοιτάω. (Ι 213)
23. Πόσο θ’ αντέξουμε στις κατηγορίες τους
ότι το φταίξιμο όλο είναι δικό μας
ότι κι εμείς γίναμε δήμιοι και
βασανιστές; (Ι 28)
24. Θύμωνα με τους δρόμους που προδίνανε τα
μυστικά μου
μα εκείνοι γνώριζαν τις ανάγκες μου
καλύτερα. (ΙΙ 87)
25. Πικρή ειρωνεία για την προδομένη ιδεολογία
Παλιοί επαναστάτες γίνονται κρατικοί χημικοί
σύμβουλοι τραπεζών, εργολάβοι δημοσίων έργων
γλιτώνουν από την εκμετάλλευση, ευημερούν
κάνουν οικογένεια, εκμεταλλεύονται άλλους
θυσιάζονται για τα παιδιά που αύριο θα εξεγερθούν
εκείνοι θα τους λένε «τα περάσαμε κι εμείς αυτά»
στα εκτός σχεδίου κοιμούνται ψόφιοι οι
μεροκαματιάρηδες
έχοντας ξεπληρώσει πια τις δόσεις του οικοπέδου.
(ΙΙ 126)
26. • Με την επάνοδό του στη μεταπολιτευτική
Ελλάδα ο ποιητής απαγκιστρώνεται από το
ιδεολογικό πλαίσιο και αποθησαυρίζει
κυρίως το μνημονικό υλικό του παρελθόντος.
Η ποίησή του γίνεται πυκνότερη και
σκοτεινότερη.
27. Το τέχνασμα
Λέω να γράψω πάλι λίγο μπερδεμένα
όχι από θύμηση ή επιθυμία σουρρεαλισμού
αλλά για να μην καταλαβαίνουνε οι άλλοι
ότι δεν έχω φτάσει να τους καταλαβαίνω.
Αντικριστοί καθρέφτες, 53
28. • Δουλεύει και ξαναδουλεύει τα
ποιήματά του, τα
μεταμορφώνει, τα παραδίδει
και πάλι στους αναγνώστες
του ανανεωμένα. Βρίσκεται σε
συνεχή πολιτική και ποιητική
εγρήγορση. Στρέφεται στο
παρελθόν και
αυτοβιογραφείται, αξιολογεί
στιγμιότυπα ή στάσεις του
παρελθόντος
29. […] Καθώς ξανασκέφτομαι κι αυτά που λέω
Κι αυτά που παραλείπω, αναρωτιέμαι:
Είναι δυνατόν να πίστευα
ή και τώρα ακόμα να πιστεύω
πως είχα πάντα δίκιο;
Συγκατοίκηση με το παρόν, 18
30. • Η ποίηση του Τίτου Πατρίκιου άλλοτε μοιάζει με έναν
υπαρξιακό μονόλογο, άλλοτε με δραματικό διάλογο και
άλλοτε με έναν αντίλογο απέναντι σε όσα βίωσε ή σε όσα
συμβαίνουν.
• Γραφή «εύληπτη», απουσία ρητορικής, αμεσότητα,
εκφραστική λιτότητα και πολλαπλά στρώματα ειρωνείας
και αυτοσαρκασμού είναι μερικά από τα σημαντικότερα
γνωρίσματα της ποιητικής του.
• Έχουμε να κάνουμε με ποίηση για την ποίηση και για τη
ζωή, ποίηση ιδεών, σκέψεων και προβληματισμών.
31. Συνδυάζει αρμονικά διαμετρικά αντίθετα χαρακτηριστικά:
την αγωνιστική ορμή με τον λυρικό τόνο
την απλή πεζολογική γραφή με τον ποιητικό
στοχασμό
τη συλλογικότητα με την ατομικότητα, την
εξωστρέφεια με την εσωστρέφεια
τη νηφαλιότητα με την κραυγή
τη σιωπή με τον πληθωρισμό
τον νατουραλισμό με τον ρομαντισμό
την κυριολεξία με τη μεταφορά
το πολύστιχο με το ολιγόστιχο ποίημα
32. • Έρωτας της ζωής, της φύσης, της γυναίκας,
του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος,
του θανάτου
33. Τα ποιήματα ποιητικής
Η σχέση της ποίησης με την ιστορική αλήθεια:
Κι αν σου βρωμάνε πτωματίλα οι ποιητές
τούτα τα χρόνια
είναι γιατί τις νύχτες γυρνάν στα κοιμητήρια
σαν τυμβωρύχοι
ψάχνοντας τους νεκρούς να βρουν έστω ένα
ψήγμα αλήθειας. (ΙΙ 172)
34. Η σχέση της ποίησης με την επανάσταση
[…] κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα
κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες.
Μερικά χρόνια αργότερα (1982), ωστόσο,
παραδέχεται πως:
Οι στίχοι δεν ανατρέπουν καθεστώτα
Μα σίγουρα ζούνε πιο πολύ
απ’ όλες τις καθεστωτικές αφίσες. (Α.Κ. 35)
35. Αυτοαναφορικά ποιήματα
Γι’ αυτό κι εγώ δε γράφω πια
για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια
όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια.
μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω
να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας
ζωή.
Όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω. (ΙΙ 178)
36. Ο ποιητής
ένα είδος μαστροπού
ρίχνοντας στην πιάτσα
τις πιο μύχιες
τις πιο κοινές
τις πιο πεποιημένες
λέξεις (Α.Κ. 55)
Οι ιδέες έρχονται όλο πιο αραιά
σαν τα πουλιά που λιγόστεψαν
κι ούτε που μένουν, χάνονται
το ίδιο απρόσμενα όπως ήρθαν.
Μου έρχεται δύσκολο να
καραδοκώ
με δίχτυα, ξόβεργες, απόχες
μες στη συμφόρηση των
δρόμων
μήπως για μια στιγμή
περάσουν.
(Α.Κ 67)
37. Ο μέγιστος στόχος
Ήταν πολύ φιλόδοξος
δεν νοιαζότανε να φτάσει
ψηλότερα από τους ομοίους του
αλλά να είναι διαφορετικός
απ’ όλους εκείνους που τον ξεπερνούσαν.
(Α.Κ 73)
38. Σε βρίσκει η ποίηση
• Σε κάθε έκφανση της ζωής
του: στην καθημερινότητα,
στις δυσκολίες, στις
μικροχαρές, στον έρωτα,
στα πάθη, στην προδοσία,
στην αναζήτηση της
αλήθειας, εκεί που
αναστοχάζεται για τη ζωή
και τον θάνατο, εκεί που
αναλογίζεται τι αξίζει στη
ζωή και τι όχι, σε στιγμές
αυτογνωσίας και
αυτοκριτικής.