Οικονομική εκπαίδευση

1. 22/01/15 1
"Η Οικονομική εκπαίδευση στα εκπαιδευτικά
συστήματα: Σκοπός, χρησιμότητα περιεχόμενο και
σχέση με άλλα εκπαιδευτικά αντικείμενα"
Δρ. Τυροβούζης Παναγιώτης
Διευθυντής 1ου Γυμνασίου Μίκρας
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ" (ΕΕΟΕΕ)
tyrov@sch.gr
Www.smartbees.net
https://www.facebook.com/panayotis.tyrovouzis

2. 22/01/15 2
Σκοποί (ή ο λόγος ύπαρξής μας...στο εκπαιδευτικό σύστημα)
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι οι οποίοι ασχολούνται με την οικονομική
εκπαίδευση αναφέρουν ως σκοπούς της οικονομικής εκπαίδευσης:
Την επαφή των σπουδαστών με τις οικονομικές έννοιες και την
κατανόησή τους, ώστε να αποκτήσουν οικονομική μόρφωση.
Τη χρήση του οικονομικού τρόπου σκέψης για την λήψη αποφάσεων
σχετικών με την επίλυση προσωπικών και κοινωνικών
προβλημάτων.
Τη συμβολή της στην πολιτική αγωγή των πολιτών.

3. 22/01/15 3
Η επαφή των σπουδαστών με τις οικονομικές έννοιες και η κατανόησή τους,
ώστε να αποκτήσουν οικονομική μόρφωση.
1) ένα χρησιμοποιήσιμο επίπεδο οικονομικής μόρφωσης για τους
σπουδαστές που δεν θα προχωρήσουν σε περαιτέρω οικονομικές
σπουδές και
2) μία στέρεα βάση κατανόησης των οικονομικών γι’ αυτούς που θα
συνεχίσουν τις οικονομικές τους σπουδές»
+ «ζητούμενο είναι η δημιουργία ενός συνεχούς ενδιαφέροντος για τα
οικονομικά προβλήματα και θέματα» (McConnell, 1990:35).

4. 22/01/15 4
Η χρήση του οικονομικού τρόπου σκέψης για την λήψη αποφάσεων σχετικών με
την επίλυση προσωπικών και κοινωνικών προβλημάτων.
«εφόσον η οικονομική επιστήμη είναι η επιστήμη της λήψης αποφάσεων
σχετικά με την χρήση των παραγωγικών συντελεστών, το βασικό
όφελος της οικονομικής εκπαίδευσης θα έπρεπε να είναι η
ανάπτυξη της ικανότητας για αντικειμενικές και αιτιολογημένες
αναλύσεις των οικονομικών θεμάτων.
Αυτά τα οικονομικά θέματα και οι αποφάσεις είναι άλλοτε προσωπικά και
άλλοτε δημόσια, αφορούν καθημερινές προσωπικές ανησυχίες και
άλλοτε ζητήματα ευρείας οικονομικής πολιτικής» (Banaszak, 1987)

5. 22/01/15 5
Τη συμβολή της στην πολιτική αγωγή των πολιτών.
«η γνώση των οικονομικών και η ικανότητα να εφαρμοστούν σε
σημαντικά προβλήματα είναι σημαντικά στοιχεία μιας υπεύθυνης
συνύπαρξης σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Οι πολίτες πρέπει να κατανοούν και να χρησιμοποιούν τις οικονομικές
ιδέες, με σκοπό να φέρονται κατάλληλα είτε είναι παραγωγοί,
καταναλωτές, επενδυτές ή ψηφοφόροι στις κρατικές εκλογές.
Γενική βελτίωση στην ικανότητα των πολιτών να ανταποκριθούν σ’
αυτούς τους ρόλους θα έχει τεράστιες ωφέλειες για τους πολίτες
αλλά και για τα κράτη.
Αντίθετα το προσωπικό και κοινωνικό κόστος εξαιτίας της αδυναμίας
ανταπόκρισης σ’ αυτούς τους ρόλους είναι τόσο μεγάλο και
ζημιογόνο, που δεν μπορεί να αγνοηθεί» (Seiter 1988).

6. 22/01/15 6
Δεν συμφωνούν όλοι....αλλά να μείνει μεταξύ μας...
Ο Sumansky (1986:61) θεωρεί πως το επιχείρημα ότι η οικονομική
εκπαίδευση συμβάλλει στην πολιτική αγωγή επιμένει κυρίως λόγω της
θελκτικότητάς του, αφού όπως υποστηρίζει παραμένει ανεξήγητο το
πώς η οικονομική γνώση μεταφράζεται σε καλύτερη συμπεριφορά των
πολιτών.

7. 22/01/15 7
επιπλέον επιχειρηματολογία...
«θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ένα σημαντικό
αποτέλεσμα των αρχών οικονομικής θεωρίας είναι η βελτίωση της
δυνατότητας των σπουδαστών να κατανοήσουν καλύτερα και να
χειρίζονται αφηρημένες έννοιες.
Να θυμηθούμε ο Piaget : διαχωρίζει το χαμηλής πνευματικής
επίδοσης «επίπεδο του συγκεκριμένου» που αφορά γεγονότα και
εμπειρίες από το υψηλότερης επίδοσης «αφηρημένο/σχηματικό
επίπεδο» το οποίο απαιτεί την αναλυτική αιτιολόγηση γύρω από
υποθέσεις, τον πνευματικό χειρισμό των αφηρημένων εννοιών και
την κατανόηση καταστάσεων που με την πρώτη ματιά έρχονται σε
αντίθεση προς τα δεδομένα.

8. 22/01/15 8
επιπλέον επιχειρηματολογία...
Οι διδάσκοντες συχνά συνηθίζουν να απαντούν στα παράπονα
των σπουδαστών για την αφαίρεση των οικονομικών επισημαίνοντας
ότι τα οικονομικά είναι σχηματοποιημένη κοινή λογική. Αλλά αυτό
είναι μερικά μόνο αληθές.
Η έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος και της ικανότητας
πολλαπλής δανειοδότησης του τραπεζικού συστήματος, είναι
αντίθετες προς την κοινή λογική και διαισθητικά λανθασμένη στο
μυαλό των σπουδαστών» (McConnell, 1990:36).

9. 22/01/15 9
Τώρα που αιτιολογήσαμε την αναγκαιότητα των οικονομικών ποια ακριβώς
οικονομικά διδάσκουμε;..
Θα πρέπει να διδάσκονται λίγες έννοιες (μικρός κατάλογος) σε
βάθος
ή
θα πρέπει να διδάσκονται περισσότερες έννοιες (μεγάλος
κατάλογος) αφιερώνοντας λιγότερο χρόνο σε κάθε μια απ’ αυτές.

10. 22/01/15 10
Οι υπέρμαχοι του «μικρού καταλόγου» πιστεύουν ότι:
ο «μεγάλος κατάλογος» καταδικάζει το μάθημα σε αποτυχία.
Υποστηρίζουν ότι ο μεγάλος κατάλογος είναι μεγάλη σε όγκο ύλη για
τους σπουδαστές.
Το αποτέλεσμα της επιφανειακής έκθεσης των σπουδαστών σε μια
ποικιλία εννοιών, θεωριών, προβλημάτων και καθιερωμένων
σκέψεων, είναι αυτοί να τελειώνουν το μάθημα χωρίς πραγματική
κατανόηση της οικονομικής λογικής.
Έτσι οι σπουδαστές θα είναι ανέτοιμοι να αναλύσουν οικονομικά
προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν ως πολίτες ή στην εργασία
τους πέντε ή δέκα χρόνια μετά την αποφοίτηση τους.

11. 22/01/15 11
Οι υπέρμαχοι του «μεγάλου καταλόγου» πιστεύουν ότι:
Ο μικρός κατάλογος δεν παρέχει την βεβαιότητα ότι θα υπάρξει
μεγαλύτερη κατανόηση από τους σπουδαστές. «Ένα άλλο πιθανό
πρόβλημα του μικρού καταλόγου είναι ότι αποτελείται από εκείνες τις
έννοιες που σχετίζονται με το μάθημα και τίποτα άλλο.
Εάν ένας από τους σκοπούς του μαθήματος είναι να δημιουργήσουν
και να διατηρήσουν το ενδιαφέρον για το αντικείμενο, κάποιος
μπορεί να αναρωτηθεί, εάν μια αδιάλειπτη δίαιτα με οικονομική
θεωρία μπορεί να καλλιεργήσει αυτό τον στόχο. Ίσως είναι
απερίσκεπτο να οδηγηθούν οι σπουδαστές από την έρημο της
οικονομικής θεωρίας στην όαση των θεμάτων και εφαρμογών του
πραγματικού κόσμου και να μην τους επιτραπεί να πιουν»
(McConnel, 1990:32).

12. 22/01/15 12
Ποιος είναι ο πυρήνας βασικών οικονομικών εννοιών οι οποίες θα πρέπει να
διδάσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Ο κατάλογος εννοιών, όπως παρουσιάζεται στο Πλαίσιο του 1977
(Hansen et.al., 1977) είναι ο παρακάτω:
Το βασικό οικονομικό πρόβλημα
1. Οικονομικές ανάγκες
2. Παραγωγικοί συντελεστές
3. Σπανιότητα και επιλογές
4. Κόστος ευκαιρίας και Trade-offs
5. Οριακή Θεωρία και ισορροπία

13. 22/01/15 13
Ποιος είναι ο πυρήνας βασικών οικονομικών εννοιών οι οποίες θα πρέπει να
διδάσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Οικονομικά συστήματα
6. Η φύση και τα είδη των οικονομικών συστημάτων
7. Οικονομικά κίνητρα
8. Εξειδίκευση, Συγκριτικό Πλεονέκτημα και Καταμερισμός της
Εργασίας
9. Ελεύθερες Ανταλλαγές
10. Αλληλεξάρτηση (inderdependence)
11. Κυβερνητική παρέμβαση και Ρυθμίσεις (regulation)

14. 22/01/15 14
Ποιος είναι ο πυρήνας βασικών οικονομικών εννοιών οι οποίες θα πρέπει να
διδάσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Μικροικονομία: κατανομή των συντελεστών και διανομή του
εισοδήματος
12. Αγορές, προσφορά και ζήτηση
13. Ο μηχανισμός των τιμών
14. Ανταγωνισμός και δομή της αγοράς
15. «Αποτυχίες» : Κόστος πληροφόρησης, ακινησία
συντελεστών, εξωτερικές επιβαρύνσεις (αντιοικονομίες), κ.λ.π.
16. Διανομή εισοδήματος και κυβερνητική αναδιανομή

15. 22/01/15 15
Ποιος είναι ο πυρήνας βασικών οικονομικών εννοιών οι οποίες θα πρέπει να
διδάσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση;
Μακροοικονομία: οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη
17. Συνολική προσφορά και παραγωγική δυναμικότητα
18. Συνολική ζήτηση: ανεργία και πληθωρισμός
19. Αλλαγές του επιπέδου τιμών
20. Χρήμα και χρηματοοικονομική πολιτική
21. Δημοσιονομική πολιτική: φόροι, δαπάνες και μεταβιβάσεις
22. Οικονομική ανάπτυξη
23. Αποταμίευση, επένδυση και παραγωγικότητα.
Η παγκόσμια οικονομία
24. Διεθνή οικονομικά

16. 22/01/15 16
Κριτική στο πλαίσιο...
Ο μεν Sumansky αναφέρει ότι οικονομολόγοι όπως ο Boyer το
κατηγόρησαν ότι αντανακλά την κυρίαρχη ιδεολογία της
επιχειρηματικής κοινότητας, της κυβέρνησης και της πλειοψηφίας των
πανεπιστημιακών οικονομολόγων (Sumansky, 1986),
η δε Helburn ότι «δεν τονίζει την οικοδόμηση των μοντέλων σαν μια
διαδικασία αφαίρεσης την οποία οι σπουδαστές θα πρέπει να μάθουν
να χρησιμοποιούν παρά ενισχύει την άποψη ότι τα μοντέλα είναι
μαθηματικά και έχουν δημιουργηθεί από ειδικούς» (Helburn, 1985:21).

17. 22/01/15 17
Στόχοι κατά επίπεδο (standarts)...

18. 22/01/15 18
Στόχοι στο Δημοτικό (standarts)...

19. 22/01/15 19
Στόχοι στο Γυμνάσιο (standarts)...

20. 22/01/15 20
Στόχοι στο Γυμνάσιο (standarts)...

21. 22/01/15 21
Στόχοι στο Λύκειο (standarts)...

22. 22/01/15 22
Στόχοι στο Λύκειο (standarts)...

23. 22/01/15 23
Στόχοι στο Λύκειο (standarts)...

24. 22/01/15 24
Σχέση με άλλα μαθήματα...

25. 22/01/15 25
Σχέση με άλλα μαθήματα...
Μαθηματικά
Τα μαθηματικά αποτελούν αναμφίβολα ένα από τα πλέον πολύτιμα
εργαλεία στην έρευνα και ανάπτυξη της οικονομικής επιστήμης. Τα
οικονομικά είναι η κοινωνική επιστήμη που κάνει την ευρύτερη χρήση
μαθηματικών εννοιών και μοντέλων.
Αυτό που για την έρευνα και την ανάπτυξη της οικονομικής
επιστήμης θεωρείται αυτονόητο δεν είναι το ίδιο αυτονόητο όταν
πρόκειται για την διδασκαλία των οικονομικών.

26. 22/01/15 26
Σχέση με άλλα μαθήματα...
Μαθηματικά
Αν και δεν παραγνωρίζεται η σημασία τους στη διδασκαλία των
οικονομικών οικονομολόγοι όπως ο McCloskey (1983)
υποστηρίζουν ότι τα οικονομικά εξαρτώνται περισσότερο από τη
δεξιοτεχνία στο λόγο και τη γραφή παρά από τη δεξιοτεχνία στα
μαθηματικά και τη στατιστική

27. 22/01/15 27
Σχέση με άλλα μαθήματα...
Μαθηματικά
Η χρήση μαθηματικών εννοιών και ασκήσεων που οι λύσεις τους
στηρίζονται σε μαθηματικές μεθόδους θεωρείται από αρκετούς σαν
ένα στοιχείο που προσδίδει κύρος στο μάθημα στα πλαίσια της
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ενισχύει την παρουσία των
οικονομικών στο αναλυτικό πρόγραμμα του Λυκείου και των
οικονομολόγων στο Λύκειο.
Δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι τα μαθηματικά είναι
ένα εργαλείο για την έρευνα και τη διδασκαλία των οικονομικών και
όχι αυτοσκοπός, σε τέτοιο σημείο μάλιστα, ώστε το μάθημα των
οικονομικών να αποστεώνεται και να μετατρέπεται στην
πραγματικότητα σε ένα καλυμμένο μάθημα άλγεβρας με ασκήσεις
και προβλήματα που χρησιμοποιούν απλώς οικονομικές έννοιες.
Αυτή η αντιμετώπιση κρύβει επίσης τον σοβαρό κίνδυνο να
αντιμετωπίζονται οι οικονομικές καταστάσεις και τα οικονομικά
προβλήματα σαν μαθηματικά προβλήματα που επιδέχονται μία και
μοναδική λύση και μάλιστα με τρόπο που δεν επιδέχεται
αμφισβήτηση. Αυτή η εικόνα είναι στρεβλή απεικόνιση της

28. 22/01/15 28
Σχέση με άλλα μαθήματα...
Μαθηματικά
Η τάση η οποία ακολουθείται είναι λιγότερα ή καθόλου μαθηματικά
σε μικρότερες τάξεις και περισσότερα και πιο σύνθετα σε ανώτερα
επίπεδα σπουδών.

29. 22/01/15 29
Ποιες μαθηματικές έννοιες αντιστοιχούν σε κάθε επίπεδο εκπαιδευτικής
βαθμίδας όσον αφορά στη διδασκαλία των οικονομικών;
Ένα κριτήριο που προτείνει ο Becker (1990:182) τουλάχιστον για το
επίπεδο της πανεπιστημιακής προπτυχιακής εκπαίδευσης είναι η
χρήση εκείνων των μαθηματικών εννοιών που κρίνονται απολύτως
απαραίτητες για την κατανόηση των αρχών της οικονομικής θεωρίας.
Αυτές οι έννοιες μπορούν να βρεθούν στον ειδικό τύπο που
διαβάζουν συνήθως οι οικονομολόγοι.
Εάν αυτές οι έννοιες δεν εμφανίζονται σ’ αυτά τα περιοδικά ο
καθηγητής θα πρέπει να σκεφτεί διπλά, αν θα πρέπει να
χρησιμοποιήσει κάποια τέτοια μαθηματική έννοια στην διδασκαλία
του συνιστά ο Becker.

30. 22/01/15 30
Ποιες μαθηματικές έννοιες αντιστοιχούν σε κάθε επίπεδο εκπαιδευτικής
βαθμίδας όσον αφορά στη διδασκαλία των οικονομικών;
επεκτείνοντας την παραπάνω λογική και στη δευτεροβάθμια
εκπαίδευση, μπορεί να τεθεί σαν κριτήριο για την χρήση ή όχι μιας
μαθηματικής έννοιας η εμφάνισή της ή η απουσία της στον
οικονομικό τύπο ευρείας κυκλοφορίας.
Η λογική πίσω από ένα τέτοιο κριτήριο είναι ότι αν κάποιος πολίτης,
επιχειρηματίας ή επαγγελματίας για την καθημερινή του οικονομική
ενημέρωση, χρειάζεται να αντιλαμβάνεται τις μαθηματικές έννοιες οι
οποίες εμφανίζονται στον οικονομικό τύπο ευρείας κυκλοφορίας,
γιατί θα πρέπει ένας μαθητής να διδάσκεται στα οικονομικά
μαθήματα περισσότερες και πολυπλοκότερες έννοιες;

31. 22/01/15 31
Άλλα μαθήματα...
Σημαντική σύνδεση παρουσιάζεται μεταξύ των οικονομικών και των
μαθημάτων της Ιστορίας, της Γεωγραφίας (Peterson 2000), της
Λογοτεχνίας (Watts and Smith 1989) (Kish-Goodling 1998) (Watts 2002)
και άλλων μαθημάτων από τον χώρο των κοινωνικών επιστημών.
Ένας εκπαιδευτικός με γνώσεις οικονομικών μπορεί να αναγνωρίσει
σ’ αυτά τα μαθήματα την περιγραφή οικονομικών εννοιών και να τις
επεξηγήσει στους μαθητές του. Στην πραγματικότητα τα μαθήματα
αυτά στις ηλικίες πριν το Λύκειο, όπου δεν υπάρχουν αμιγή
οικονομικά μαθήματα αποτελούν τον προθάλαμο για την επαφή με
τις οικονομικές έννοιες στα πλαίσια του σχολείου.
Η μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται είναι η μέθοδος της
“ενστάλαξης”, δηλαδή της πρόσληψης οικονομικών εννοιών και
οικονομικής λογικής μέσα από την διδασκαλία άλλων μαθημάτων.

32. 22/01/15 32
Διαθεματικότητα...
Τα τελευταία χρόνια συζητείται η εφαρμογή της διαθεματικής
μεθόδου στην διδασκαλία των μαθημάτων. Η διαθεματική
προσέγγιση έρχεται σε αντίθεση με την διδασκαλία των μαθημάτων,
ως μεμονωμένων διδακτικών αντικειμένων αποκομμένων από τα
άλλα εκπαιδευτικά αντικείμενα και τα πραγματικά προβλήματα που
αντιμετωπίζει ο άνθρωπος στην καθημερινή ζωή του.
Η βασική μέθοδος της διαθεματικής προσέγγισης περιλαμβάνει την
επαφή με τις έννοιες και την θεωρία κάθε αντικειμένου μέσω της
ανάλυσης ενός πραγματικού προβλήματος και της επιδίωξης λύσης
αυτού του προβλήματος.

33. 22/01/15 33
Διαθεματικότητα...
Ο Λιανός και ο Χρήστου (1997) αναφέρουν ότι η οικονομική θεωρία
λαμβάνει υπ’ όψη της τα συμπεράσματα και τις εξελίξεις των άλλων
φυσικών και κοινωνικών επιστημών, όπως π.χ. της Γεωπονίας ,της
Χημείας, της κοινωνιολογίας, της Ανθρωπολογίας, των Πολιτικών
επιστημών κτλ.
Θα λέγαμε λοιπόν ότι η διδασκαλία της οικονομικής θεωρίας είναι εξ’
ορισμού διαθεματική και τα οικονομικά προβλήματα κατάλληλα για
μια διαθεματική προσέγγιση που θα καλύπτει και θα συνδέει σε ένα
λογικό σύνολο όλο το φάσμα των επιμέρους διδακτικών
αντικειμένων.

34. 22/01/15 34
Διαθεματικότητα...
Για παράδειγμα, στην ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν
την ζήτηση γίνεται χρήση στοιχείων από τα πεδία της Γεωγραφίας,
της Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας, της Άλγεβρας, της Γεωμετρίας.

35. 22/01/15 35
Διαθεματικότητα...

36. 22/01/15 36
Διαθεματικότητα...
Αυτή η διαθεματικότητα των οικονομικών προβλημάτων είναι
απαραίτητη για την ενοποίηση και αξιοποίηση των γνώσεων που
αποκτώνται μεν από άλλα αντικείμενα, αλλά δεν συνδέονται με
πραγματικά προβλήματα.

37. 22/01/15 37
Διαθεματικότητα...
Ίσως η διδασκαλία των οικονομικών θα μπορούσε να αποτελέσει
τον συνδετικό κρίκο των επιμέρους μαθημάτων του σχολικού
αναλυτικού προγράμματος.

38. 22/01/15 38
Διαθεματικότητα...
Ίσως η διδασκαλία των οικονομικών θα μπορούσε να αποτελέσει
τον συνδετικό κρίκο των επιμέρους μαθημάτων του σχολικού
αναλυτικού προγράμματος.

39. 22/01/15 39
"Η Οικονομική εκπαίδευση στα εκπαιδευτικά
συστήματα: Σκοπός, χρησιμότητα περιεχόμενο και
σχέση με άλλα εκπαιδευτικά αντικείμενα"
Δρ. Τυροβούζης Παναγιώτης
Διευθυντής 1ου Γυμνασίου Μίκρας
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ" (ΕΕΟΕΕ)
tyrov@sch.gr
Www.smartbees.net
https://www.facebook.com/panayotis.tyrovouzis