1. Het spel van het leven…
Het geluk van een goed speler: een goed speler
moet geen goede kaarten hebben om te kunnen
spelen. Een goed speler kan met alle kaarten
spelen en vindt plezier in het spel zelf!
Zoekt steeds grotere uitdagingen!
Een echte winner moet niet
winnen om te winnen!
Minder gemakkelijk!
Geluk dat ons overkomt
Het leven heeft ons goede
kaarten gegeven!
Blij zijn om de goede kaarten!
Gemakkelijk!
Je kan niet de richting van de
wind bepalen, maar wel de
stand van je zeilen.
Marcus Aurelius
Ongeluk dat ons overkomt
Het leven heeft ons geen
goede kaarten gegeven…
Klagen over slechte kaarten
Gemakkelijk!

2. Waarom is geluk een probleem?
• Omdat de evolutie het ons niet gemakkelijk heeft
gemaakt:
• de mens is door de evolutie voorbestemd om te overleven:
de evolutie bekommert zich niet om ons individueel geluk
• gevolg: ons brein werkt snel en slordig:
• klitteband voor negatieve ervaringen
• teflon voor positieve ervaringen
• Omdat de samenleving het ons niet gemakkelijk
maakt:
• de samenleving bekommert zich om haar eigen overleving,
niet om ons individueel geluk
• in de laatmoderne samenleving is de mens ‘veroordeeld’
tot vrijheid en verantwoordelijkheid (Heidegger, Sartre)
• Omdat onze denkpatronen het ons vaak niet
gemakkelijk maken:
• ons bewustzijn kwelt ons met allerlei overtuigingen over
lijden en geluk en met allerlei vragen…

3. Waarom is geluk een probleem?
• Omdat ‘levenskunst’ en ‘geluk’ moeilijk te vatten
begrippen zijn
• geen wetenschappelijk concepten
• niet objectief aantoonbaar, voorspelbaar, meetbaar…
• moeilijk in een samenleving gedomineerd door de
wetenschap en door de (neoliberale) marktideologie!
• Meer te vergelijken met kunst: levenskunst
• M. Foucault: het enige echte kunstwerk is het leven
• daarom blijven ook opvattingen van vroegere denkers nog
altijd interessant, net zoals oude kunst nog altijd interessant
is en nooit definitief ‘achterhaald’ is zoals een
wetenschappelijke theorie achterhaald kan zijn

4. Levenskunst
• Socrates: de mens kan door het gebruik van de rede tot een
gelukkiger leven komen (‘Socratische methode’)
• Aristoteles: geluk is het ultieme doel achter alle andere doelen
• Epictetus: filosofie is de activiteit die door het gebruik van de
rede tot een gelukkiger leven leidt (verschil met religie)
• Marcus Aurelius: niet de gebeurtenissen op zich verstoren ons
maar onze gedachten erover
• Boeddha: alle lijden is een gevolg van onwetendheid
• Conclusie: ongelukkig-zijn en lijden zijn misverstanden
(gebrek aan levenskunst)!
• Vroeger (o.a. Freud…): probleemgerichte psychologie: geluk
wordt pas mogelijk als alle “problemen” (remmingen,
inhibities, fouten, trauma’s … ) opgelost zullen zijn.
• Recenter (o.a. Albert Ellis, Aaron Beck, M. Seligman) positieve,
oplossingsgerichte psychologie: geluk is een ingesteldheid
die men kan creëren (gebaseerd op ideeën van Epictetus,
Seneca, Marcus Aurelius!)

5. Belang van geluk
• Rechtstreeks belang voor individu:
• Rechtstreeks verband tussen geluk en gezondheid
• Geluk is het krachtigste medicijn voor geest en lichaam
• Ongelukkig zijn leidt tot psychosomatische ziekten,
druggebruik, depressie, burn-out, zelfmutilatie, suïcide …
• Rechtstreeks belang voor gezinnen en kinderen:
• Alleen gelukkige mensen kunnen gelukkige gezinnen
vormen
• Alleen gelukkige mensen kunnen een model van gelukkig
leven geven aan kinderen!

6. Belang van geluk
• Rechtstreeks belang voor de samenleving:
• Ongelukkige mensen zijn als boze kinderen die om zich
heen schoppen en ook anderen ongelukkig maken
• Hoge sociale kostprijs van verslavingen, absenteïsme,
productieverlies, vandalisme, gedragsproblemen,
criminaliteit
• Kosten van ordehandhaving
• Kosten voor opvang en behandeling
• Gelukkige mensen geven het beste van zichzelf
• Gelukkige mensen zaaien geluk om zich heen
• Geluk maakt het beste in ons wakker,
ongeluk maakt het slechtste in ons wakker!

7. Evolutie van de geluksbeleving
Aristocratisch geluk
Transpersoonlijk bwz
Transcendent bwz
De ‘ziel’
Socratische methode
Porcratisch geluk
Persoonlijk bwz
Het ‘ik’
Vóórpersoonlijk bewustzijn
Het ‘kind’ in ons
Archaïsch
bewustzijn
Magisch
bewustzijn
Mythisch
bewustzijn
Redelijk
bewustzijn
Volwassenheid…
‘Hoger’
(transcendent)
bewustzijn

8. Acteurs in het bewustzijn
Zingeving
Egobehoeften
Bij een volwassene overweegt de wil tot vrijheid,
verantwoordelijkheid, zingeving en transcendentie
(G. Jung, A. Maslov, Carl Rogers, Viktor Frankl…).
Affiliatiebehoeften
Veiligheidsbehoeften
Later komt de wil (behoefte) tot plezier (Freud),
aanvaarding en affectie of macht (Adler).
Fysiologische behoeften
Bij een kind overweegt de wil (behoefte) om te
overleven.
Hoe geringer het bewustzijn van zingeving, vrijheid en verantwoordelijkheid,
hoe meer de (therapeutische) aandacht naar het verleden gaat en naar de
(onpersoonlijke, zinloze) ‘factoren’ die aan het werk zijn geweest.
Hoe groter het bewustzijn van zingeving, vrijheid en verantwoordelijkheid,
hoe meer de (therapeutische) aandacht naar de toekomst gaat en naar wat in
een logica van zinvolheid kan en moet gebeuren.

9. Acteurs in het bewustzijn
Zingeving
Egobehoeften
Affiliatiebehoeften
Veiligheidsbehoeften
Behoeften zijn de
bronnen van
onze emoties en
beïnvloeden onze
waarnemingen
‘Hoger’ zelf,
‘ziel’
‘Hoger’
(transcendent)
bewustzijn
Fysiologische behoeften
Bevrediging
Honger
Emoties worden
niet bepaald door
omstandigheden
maar door onze
behoeften en ons
bewustzijn.
Bewustzijn
‘ik’ (‘ego’)
Emoties
Emoties zijn interne
gebeurtenissen die
tot externe activiteit
leiden
Archaïsch
bewustzijn
Magisch
bewustzijn
Actie
Zelfkennis
Ethische ruimte: uitproberen
van mogelijkheden
Oordelen en projecties op het
scherm van de wereld
Identiteit: wie wil ik zijn?
Intenties - Verlangens
Waarden – Normen
Interne voorstellingen
mythen - overtuigingen
zienswijzen
Abstracte begrippen en
betekenissen: verlies,
wonden, kwetsuren, littekens,
Redelijk kwetsbaarheid, kracht,
bewustzijn
zwakte…
Mythisch
bewustzijn
Waarneming

10. Emotionele patronen
Levenslust, geluk
Zinvolheid
Passie, verliefdheid
Enthousiasme
Bewondering
Dankbaarheid
Waardering
Aanvaarding
Van feit naar ervaring: proces
van formatering, verwerking,
transformatie, symbolisatie,
betekenisgeving
Mededogen
Verwondering
Verrassing
Antropologische houding
Angst
Onveiligheid
Irritatie, verstoordheid
Onze gedragspatronen worden niet
bepaald door omstandigheden
maar door onze betekenisgeving!
Wij kunnen ons hart veranderen
door een ander verhaal te vertellen.
Martha Nussbaum
Afkeuring, verwijten
Woede, afwijzing, verzet
Frustratie, stress
Verdriet, klagen, slachtoffer-zijn
Zinloosheid, machteloosheid
Depressie, wanhoop, uitzichtloos
Leven als last => suïcide

11. Plezier, geluk, pijn, lijden…
•
•
Plezier
• een aangename (gewenste) gebeurtenis
• die ons vanuit de buitenwereld te beurt valt
• éénmalig en altijd in het nu!
Geluk
• een geestestoestand (voorstelling, evaluatie, visie)
• die realiteitswaarde krijgt (toestand, gevoel, ervaring)
• door toevoeging van bevestigende aandacht (‘energie’)
• die van onszelf uitgaat
• en voor onbeperkte tijd in stand kan worden gehouden.
•
•
Pijn
• een onaangename (ongewenste, verstorende) gebeurtenis
• die ons vanuit de buitenwereld overkomt
• éénmalig en altijd in het nu!
Lijden
• een geestestoestand (voorstelling, evaluatie, visie)
• die realiteitswaarde krijgt (toestand, gevoel, ervaring)
• door toevoeging van afwijzende aandacht (‘energie’)
• die van onszelf uitgaat
• en voor onbeperkte tijd in stand kan worden gehouden.

12. • Gelukkig zijn is een aangename droom hebben.
Ongelukkig zijn is een onaangename droom
hebben.
Verlichting is wakker worden.
• Het is altijd mogelijk zo naar het verleden te
kijken dat het een geluk is dat het je overkomen
is.
• In ieder van ons zit een kern waar we niet
gekwetst zijn, waar we gezond, ontvankelijk en
krachtig zijn. Die kern terugvinden is misschien
wel de mooiste zoektocht van ons leven.
Pierro Ferucci

13. Een mens heeft altijd keuze…
Bij elke existentiële gebeurtenis zijn er altijd
minstens drie mogelijke keuzes:
De neurotische keuze:
zich terugtrekken in
slachtofferdenken en lijden
is gemakkelijk en vereist niet
veel wijsheid of creativiteit.
Het wordt bovendien
“normaal” gevonden…
De creatieve keuze:
de keuze om te
aanvaarden, te leren en
te groeien vereist meer
wijsheid en creativiteit!
De depressieve keuze: opgeven en
gaan liggen bij een idee en gevoel
van onmacht. Niets lijkt immers nog
zin te hebben en bijgevolg is er niets
dat aantrekt of motiveert …

14. Structuur van lijden en welzijn
Zingeving
Egobehoeften
‘Hoger’ zelf,
de ‘ziel’
Affiliatiebehoeften
Veiligheidsbehoeften
Fysiologische behoeften
Emoties
van
toenadering
(dankbaarheid,
bewondering,
vreugde,
blijdschap)
Emoties
van
verwijdering
(angst,
woede,
haat)
Neen-denken
(afwijzing,
verzet, wrok,
oorlog)
Ja-denken
(aanvaarding,
mededogen,
vergeving,
vrede)
Keuze!!
Archaïsch
bewustzijn
Welzijn
Magisch
bewustzijn
Onwelzijn
stress
ziekte
lijden
Mythisch
bewustzijn
Externe
realiteit
Redelijk
bewustzijn
‘Hoger’
(transcendent)
bewustzijn

15. Structuur van het lijden
Feitelijkheid:
Aanleiding
Gebeurtenis
Realiteitsprincipe
Negatief zelfbeeld
Pessimisme, cynisme:
=> negatieve ervaring
De mens is een
evolutionaire zwartkijker!
Sombere stemming
Automatische gedachten
Onze hersenen zijn
verantwoordelijk voor 2%
van ons lichaamsgewicht,
maar voor 20% van ons
metabolisme!
Stress- Lijden
Burnout - Emotionele uitputting
Verslaving
Depressie
Suïcide

17. Structuur van welzijn
• De kracht van intentie: dat waar je aandacht aan
geeft, wordt sterker
• Placebo-effect: denken aan en over gelukkige
ervaringen in verleden of toekomst heeft
hetzelfde aantoonbare effect als een
antidepressivum
• Nocebo-effect: denken aan en over ongelukkige
ervaringen in verleden of toekomst heeft een
depressief effect
• Optimism is a moral duty!

18. De Strategie van het Geluk
Ja
Aanvaarding
Optimisme
Mededogen
Liefde
Vergeving
Empowerment
Autonomie
Feit
Gebeurtenis
= aanleiding
Keuze = cognitieve stijl
Pessimisme, cynisme
Niet-aanvaarding
Verzet, oorlog
Verlies
Slachtofferdenken
Klaagcultuur
Disempowerment
Onmacht
Neen
Welzijn
Rust
Vrede
Geweldloosheid
Mededogen
Sereniteit
Zingeving (logotherapie)
Cognitieve therapie
Responsabilisering
Toeëigening
Bewustwording
Creatief denkproces
Mindfulness
Dankbaarheid
Lijden
Stap 2:
Constructie van
‘feit’ tot
‘mogelijkheden’
Stap 1:
Deconstructie van
‘probleem’ tot
‘feit’
Angst
Stress
Woede
Haat, wrok
Burn-out
Depressie