1. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
Στο παρακάτω απόσπασμα από την τραγωδία του Γεωργίου
Χορτάτση Ερωφίλη συνομιλούν οι δύο πρωταγωνιστές και δίνουν υπόσχεση
παντοτινής αγάπης. Μια σύντομη αναδρομή στην ερωτική τους ιστορία θα σας
βοηθήσει να κατανοήσετε τη συναισθηματική τους ένταση: O Πανάρετος και η
βασιλοπούλα Ερωφίλη ήταν φίλοι από παιδιά. Καθώς μεγάλωναν, το αίσθημά
τους εξελίχθηκε σε έρωτα, χωρίς να γνωρίζει και να εγκρίνει ο βασιλιάς τη
σχέση τους. Ύστερα από νικηφόρο πόλεμο εναντίον των Περσών εισβολέων,
στον οποίο διακρίθηκε ο Πανάρετος, ο δεσμός των δύο νέων ολοκληρώθηκε
«με όρκους και δαχτυλίδι», όπως εξομολογείται μυστικά ο Πανάρετος στο φίλο
του Καρπόφορο, στην πρώτη πράξη του έργου. Στο μεταξύ ο βασιλιάς δέχεται
προξενιές από τους βασιλιάδες της Μικράς Ασίας και της Περσίας και
αποφασίζει να παντρέψει την κόρη του με τον ισχυρότερο. Η Ερωφίλη αρνείται
το γάμο, με την πρόφαση ότι δε θέλει να φύγει μακριά του. Η αγωνία της για το
μέλλον κυριαρχεί στη δεύτερη πράξη, γι' αυτό εμπιστεύεται τον πόνο της στην
παραμάνα της. Στην τρίτη πράξη, στο απόσπασμα που επιλέγουμε, ο ίδιος ο
Πανάρετος, σταλμένος από το βασιλιά, μεταφέρει στην Ερωφίλη το μήνυμα
του βασιλιά για τις προξενιές, ενώ παράλληλα της μιλά με θέρμη για τον έρωτά
του αλλά και για το φόβο του μήπως τη χάσει.
150
155
160
ΕΡΩ.
Τόσες δενείναι οι ομορφιές, τόσα δενείν' τα κάλλη,
μα τούτο εκ την αγάπη σου γεννάται* τη μεγάλη.
Μα γή όμορφή 'μαι γή άσκημη, Πανάρετε ψυχή μου,
για σένανεγεννήθηκε στονκόσμο το κορμί μου.
ΠΑΝ.
Νερό δεν έσβησε φωτιά ποτέ, βασίλισσά μου,
καθώς τα λόγια τα γροικώ* σβήνουσι την πρικιά* μου.
Μ' όλονετούτο, αφέντρα μου, μα τηναγάπη εκείνη,
που μας ανάθρεψε μικρά, και πλια παρ' άλλη εγίνη
πιστή και δυνατότατη σ' εμένα κι εις εσένα,
και τα κορμιά μας σ' άμετρο* πόθοκρατεί δεμένα,
περίσσα* σε παρακαλώ ποτέ να μηναφήσεις
να σε νικήσει ο βασιλιάς, να μ' απολησμονήσεις.
ΕΡΩ.
Oϊμένα*, νά 'βρω δε μπορώ ποιαναφορμή ποτέ μου
σου 'δωκα στην αγάπη μου φόβο, Πανάρετέ μου,
να πιάνεις τόσα δυνατό, σα να μηδέ γνωρίζεις
2. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
165
170
175
180
το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά μου ορίζεις.
Έρωτα, απείς* τ' αφέντη μου τ' αμμάτια* δε μπορούσι
πόσα πιστά και σπλαχνικά τοναγαπώ να δούσι*,
μιαν απού τσι σαΐτες σου φαρμάκεψε και ρίξε
μέσα στα φυλλοκάρδια μου και φανερά του δείξε
με τονπρικύ μου θάνατο πως ταίρι του απομένω,
και μόνο πως για λόγου του στονΆδη κατεβαίνω.
ΠΑΝ.
Τούτο ας γενεί σ' εμένα ομπρός, φόβο κιανένα ανέχω
στον πόθο σου, νεράιδα μου, γή ανέν' και δεν κατέχω
πως μήδ' ο θάνατος μπορεί να κάμει να σηκώσεις
τονπόθο σου απόλόγου μου κι αλλού να τόνε δώσεις.
Μα δενκατέχω ποια αφορμή με κάνει και τρομάσσω,
το πράμα, που στο χέρι μου κρατώ σφικτά, μη χάσω,
κι εκείνο, απού παρηγοριά πρέπει να μου χαρίζει,
τσ' ελπίδες μου τσ' αμέτρητες σε φόβο μού γυρίζει.
ΕΡΩ.
Τούτό 'ναι απού το ξαφνικό μαντάτο που μας δώσα,
μα μην πρικαινομέστανε*, Πανάρετέ μου, τόσα,
γιατί ουρανός, απού 'καμε κι εσμίξαμεν αντάμι*,
να στέκομε παντοτινά ταίρια μάς θέλει κάμει.
Τονουρανό, τη θάλασσα, τη γη και τοναέρα,
τ' άστρα, τονήλιο το λαμπρό, τη νύκτα, την ημέρα,
παρακαλώ ν' αρματωθού, να 'ρθουν αντίδικά* μου,
την ώρα οπ' άλλος θέλει μπει πόθος εις τηνκαρδιά
μου.
Γ. Χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγμή
3. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
παράλληλα κείμενα
Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Ρωμαίος κι Ιουλιέτα, Πράξη Β΄, σκηνή 2
ΡΩΜ. Κυρά μου, μά το ευλογημένο αυτό φεγγάρι
που ασημοβάφει τις κορφές των δέντρων —
ΙΟΥΛ. Όχι, μην παίρνεις όρκο στο φεγγάρι, το άστατο,
που με τον μήνα αλλάζει κάνοντας το γύρο του,
μήπως κι η αγάπη σου αλλάξει σαν κι αυτό.
ΡΩΜ. Σε τί να σου ορκιστώ;
ΙΟΥΛ. Μην ορκιστείς καθόλου· ή, αν θέλεις,
ορκίσου στον χαριτωμένον εαυτό σου,
που ’ν’ της λατρείας μου ο θεός, να σε πιστέψω.
ΡΩΜ. Αν η καρδιά μου, αγάπη μου —
ΙΟΥΛ. Άσε, μην ορκιστείς. Μ’ όλη μου τη χαρά για σένα,
δε χαίρομαι τη συμφωνία μας τούτη απόψε:
πολύ ’ρθε ορμητικά, πολύ αναπάντεχα, πολύ άξαφνα·
πολύ σαν αστραπή, που χάνεται προτού
να ειπείς αστράφτει. Καληνύχτα, αγάπη μου!
Μπορεί τούτ’ το μπουμπούκι της αγάπης μας
να ’ναι όμορφος ανθός όταν ξανανταμώσουμε.
Καλή σου νύχτα, καληνύχτα! Κι η γλυκιά γαλήνη
που νιώθω στην καρδιά μου και δικιά σου ας γίνει!
ΡΩΜ. Ω! θέλεις να μ’ αφήσεις έτσι απαρηγόρητον;
ΙΟΥΛ. Σαν τί παρηγοριά θέλεις ετούτ’ τη νύχτα;
4. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
ΡΩΜ. Σού ’δωσα την πίστη μου αγάπη, δώσ’ μου τη δικιά σου.
ΙΟΥΛ. Εγώ σ’ την έδωσα προτού μου την ζητήσεις·
και πάλι θα ’θελα να ’ταν δικό μου χτήμα.
ΡΩΜ. Να μου την πάρεις θέλεις; Και γιατί καλή μου;
ΙΟΥΛ. Για να φανώ απλοχέρα να σ’ την ξαναδώσω.
Μα κάνω ευκή για κάτι που έχω δα: η απλοχεριά μου
έχει της θάλασσας την άπλα, και η αγάπη μου
το βάθος της· όσο περσότερη σου δίνω,
τόσο περσότερη έχω, τι άπειρα είναι και τα δυό.
(Φωνή της παραμάνας από μέσα.)
Κάποιον ακούω μέσα· χαίρε, αγάπη μου ακριβή!
— Αμέσως παραμάνα μου! — Γλυκέ Μοντέγο,
να ’σαι πιστός. Περίμενε λιγάκι, θα ξανάρθω. (Βγαίνει.)
ΡΩΜ. Ευλογημένη, ευλογημένη νύχτα! Πώς φοβάμαι,
μην, όντας νύχτα, όλ’ αυτά είναι μόνον όνειρο
πάρα πολύ γλυκό για να ’ναι αλήθεια.
[πηγή: Ουίλιαμ Σαίξπηρ, Έργα 2, μτφρ.-εισ. Βασίλης Ρώτας, Ίκαρος, Αθήνα
1962, σ. 45-46]
5. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
Μαρία Λαϊνά, Δ' Θριαμβικό
Αν κάποτε πεθάνω,
μην ακούσεις ποτέ πως τάχα «κείμαι ενθάδε»:
εσύ θα με βρεις στην αναπνοή του αγέρα
στο φευγαλέο, παιδικό χαμόγελο.
Αν κάποτε πεθάνω,
μη διαβάσεις ποτέ τ' όνομά μου σε πέτρα:
εσύ θα ξέρεις να μ' ακούσεις στον αχό της άνοιξης
και στην επιμονή του ήχου της βροχής.
Αν κάποτε πεθάνω,
μην πιστέψεις ποτέ πως η αγάπη μου τελείωσε:
σκέψου πως θα σε περιμένει,
σ' άλλες αισθήσεις περιγράφοντας την ομορφιά σου.
6. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Α) Γενικές πληροφορίες
1. Ποιες πληροφορίες μας δίνει το κείμενο για τα πρόσωπα, το
πρόβλημα που τα απασχολεί, τοντόπο, τον χρόνο; Να τεκμηριώσετε
την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.
2. Ποιο είναι το βασικό θέμα του αποσπάσματος και ποιο το θέμα του
όλου έργου (αξιοποιήστε το εισαγωγικό σημείωμα).
3. Ποιες προσφωνήσεις χρησιμοποιούν οι δύο ερωτευμένοι;
4. Ποια είναι τα συναισθήματα των δύο νέων; Να εντοπίσετε κοινά
στοιχεία στα δύο πρόσωπα. Ποιο είναι το κίνητρο που τους ωθεί σε
αυτόν τον διάλογο;
5. Τι ζητά ο Πανάρετος από την Ερωφίλη και πώς ανταποκρίνεται
εκείνη στην επιθυμία του; (ποιον επικαλείται η Ερωφίλη ως
εγγυήτρια δύναμη και ποιες φυσικές δυνάμεις ζητά να παρέμβουν σε
περίπτωση αθέτησης της υπόσχεσής της;)
Β) Αφήγηση, σχήματα λόγου, γλώσσα
6. Ποια αφηγηματική τεχνική χρησιμοποιεί ο ποιητής (αφήγηση,
διάλογος, περιγραφή, σχόλια, ελεύθερος πλάγιος λόγος, εσωτερικός
μονόλογος);
7. Να εντοπίσετε τα σχήματα λόγου στους παρακάτω στίχους :
«καθώς τα λόγια τα γροικώ σβήνουσι την πρικιά μου»
«τα στοιχεία της φύσης…ν’ αρματωθούν»
«Μα γή όμορφη ’μαι γή άσκημη»
«και τα κορμιά μας σ’ άμετρο πόθο κρατεί δεμένα»
«Έρωτα, …μιαν απού τσι σαΐτες σου φαρμάκεψε και ρίξε»
«Τον ουρανό, τη θάλασσα, τη γη, τ’ άστρα, τον ήλιο το λαμπρό, τη
νύχτα, την ημέρα»
8. Ο ποιητής γράφει σε κρητική διάλεκτο. Να δώσετε 5 παραδείγματα.
7. Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη
Γ) Παραγωγή λόγου
α) Θέματα γνωστικής ανταπόκρισης
9. Να σχολιάσετε τους στίχους 160 – 169, λαμβάνοντας υπόψη σας το
τέλος του έργου.
10. Να συγκρίνετε τη συμπεριφορά των δύο νέων εκείνης της εποχής με
τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ποια είναι τα εξωτερικά εμπόδια και
ποιες οι συνέπειές τους σε μια ερωτική σχέση όπως αυτή του
Πανάρετου και της Ερωφίλης;
β) Θέματα δημιουργικής γραφής
11. Να υποθέσετε ότι είστε ο Πανάρετος ή η Ερωφίλη.
α) να μεταφέρετε το περιεχόμενο του κειμένου σε ένα έμπιστο
φιλικό πρόσωπο (ο Πανάρετος στον φίλο του Καρπόφορο, η
Ερωφίλη στη νένα Χρυσόνομη).
β) Να γράψετε την απάντηση του Καρπόφορου ή της Χρυσόνομης
στα λεγόμενά σας.
12. Ο πατέρας της Ερωφίλης, ο βασιλιάς Φιλόγονος, δε γνωρίζει την
κρυφή σχέση τους από την αρχή. Όταν την ανακαλύπτει, δεν θέλει
έναν τέτοιο γάμο για την κόρη του, γιατί δεν γνωρίζει ότι ο
Πανάρετος είναι βασιλικής καταγωγής. Μάλιστα ετοιμάζει γάμο για
την Ερωφίλη με προξενιό. Λαμβάνοντας υπόψη σας τα παραπάνω, να
γράψετε έναν διάλογο ανάμεσα στον βασιλιά Φιλόγονο και τον
Πανάρετο που του ζητάει την Ερωφίλη σε γάμο.
13. Να υποθέσετε ότι είστε ο Πανάρετος ή η Ερωφίλη. Να γράψετε μια
επιστολή στην/ στον αγαπημένη/ο σας με θέμα την άρνηση του
βασιλιά Φιλόγονου να παντρευτείτε (συναισθήματα, σχέδια για το
μέλλον σας).