«Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023

1. Στο αρχείο αυτό παρουσιάζουμε επιλεγμένα αποσπάσματα από το κείμενο του βιβλίου.
56ο Γυμνάσιο Αθήνας
Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
Σχολικό έτος: 2022-2023

2. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [2]
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή περίπου 1.2 εκατομμύρια πρόσφυγες, στη συντριπτική
τους πλειοψηφία σε συνθήκες ένδειας, διακινήθηκαν στη χώρα που μόλις συνερχόταν από
τη δεκαετή στρατιωτική κινητοποίηση.
(40) Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι η αποκατάσταση του προσφυγικού πληθυσμού
αποτέλεσε το σημαντικότερο επίτευγμα της ελληνικής κοινωνίας στη διαδρομή του 20ου
αιώνα.

3. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [3]
(40) Ο προσφυγικός πληθυσμός, σε εθνολογικό επίπεδο, αποτέλεσε σε εθνικά ευαίσθητες
περιοχές της χώρας μας μια ασπίδα του ελληνισμού σε περιοχές που κατά καιρούς γίνονταν
αντικείμενο διεκδικήσεων από τους γείτονες της Ελλάδος.
(41) Ο προσφυγικός πληθυσμός, σε οικονομικό επίπεδο, οι ανάγκες του και οι επενδύσεις
που έγιναν για την αποκατάστασή τους, συνιστούσαν μηχανισμούς οικονομικής
κινητικότητας και ανάπτυξης.
(41) Ο προσφυγικός πληθυσμός, σε πολιτισμικό επίπεδο, εμπλούτισε τη νεοελληνική
πνευματική ζωή και δημιουργικότητα.
Παρά την οδύνη του ξεριζωμού και την τραγωδία της καταστροφής πολλά θετικά
προέκυψαν από την ανταλλαγή των πληθυσμών και την εγκατάσταση του προσφυγικού
πληθυσμού στην Ελλάδα.
(42) Υπάρχει μια εξιδανίκευση των "χαμένων πατρίδων" που επαναλαμβάνεται πάντα στις
αφηγήσεις των προσφύγων για τις συνθήκες ζωής στις εστίες που εγκατέλειψαν πέρα από
το Αιγαίο. Αυτή η εικόνα του χαμένου παράδεισου συνιστά μια μετάπλαση, ερμηνεία, όχι
μόνο του καημού του ξεριζωμού, της ανίατης νοσταλγίας της επιστροφής, του ασίγαστου
πάθους για τη γενέθλια γη αλλά και μια έμμεση αλλά σαφής εκδήλωση της απογοήτευσης
από τις συνθήκες υποδοχής τους στην ελληνική κοινωνία. Η πτυχή του ψυχικού κόσμου των
προσφύγων που εκφράζεται με την ιδεολογία του χαμένου παραδείσου αποτελεί
ανταπόκριση, όχι μόνο στην αθλιότητα της προσφυγικής εμπειρίας και στις αθλιότητες,
μικρές και μεγάλες που σηματοδότησαν την υποδοχή τους από μεγάλη μερίδα των
γηγενών, αλλά και από τη μεταχείρισή τους από τη διοικητική μηχανή του ίδιου εκείνου
κράτους που ταύτιζαν στη συνείδησή τους με την ιδέα της μεγάλης πατρίδας και που τώρα
αποδυόταν στη γιγαντιαία προσπάθεια να τους περιθάλψει και να τους αποκαταστήσει. Η
εχθρότητα με την οποία έγιναν δεκτοί οι επήλυδες, οι πρώην "αλύτρωτοι αδελφοί", υπήρξε
μια από τις πολλαπλές αντινομίες της εμπειρίας της προσφυγιάς, οι οποίες λειτούργησαν
ως ερεθίσματα για την ιδεολογία του νόστου που αποζητούσε το χαμένο παράδεισο.

4. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [4]
(48) Το κράτος είχε απαλλάξει την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων από την
υποχρέωση να υποβάλλει στα γραφεία της Πολεοδομίας Αθηνών τα αρχιτεκτονικά και
κατασκευαστικά σχέδια των μελετών της, διαδικασία που ήταν υποχρεωτική για κάθε
ιδιώτη κατασκευαστή και για κάθε δημόσιο οργανισμό, με αποτέλεσμα η αυθαίρετη
δόμηση να επεκταθεί και πέρα από τους προσφυγικούς συνοικισμούς και να πάρει, με τον
χρόνο, ανησυχητικές διαστάσεις.
(49) Ένα σημαντικό μέρος του προσφυγικού πληθυσμού κατοικούσε έξω από το
εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως σε νέους οικισμούς που σχηματίστηκαν χωρίς άδεια και σχέδιο.
Πολλοί από αυτούς είχαν περιληφθεί εκ των υστέρων, όπως ήταν ή με ελάχιστες
τροποποιήσεις, στο σχέδιο πόλεως και αποτελούσαν ήδη τμήμα του.
(54) Το μικρής σχετικά κλίμακας μέγεθος των προσφυγικών συνοικισμών της Αττικής δεν
επέτρεψε τη δημιουργία μεγάλων οικισμών αλλά βοήθησε στη δημιουργία γειτονιάς και
σύσφιξης των δεσμών των κατοίκων.

5. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [5]
(68) Αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ενώ τα τραγικά γεγονότα ήταν ακόμα
νωπά η ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα ήταν ζωηρή ανάμεσα στους πρόσφυγες. Με τον
καιρό έγινε κατανοητό ότι η απώλεια των "χαμένων πατρίδων" ήταν οριστική.
Αυτή η άποψη φαίνεται να υπογραμμίζει εμφατικά το τέλος των θρύλων και των
παραδόσεων που είχαν συνυφανθεί με τη Μεγάλη ιδέα, του θρύλου του Μαρμαρωμένου
Βασιλιά και της παράδοσης της Κόκκινης Μηλιάς, που έθρεψαν επί αιώνες τα όνειρα και τις
προσδοκίες του ελληνικού λαού.
(103) Με την έλευση των προσφύγων του 1922 και την ίδρυση των προσφυγικών
συνοικισμών, οικίστηκαν οι ως τότε ακατοίκητες ή αραιοκατοικημένες περιοχές, με

6. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [6]
αποτέλεσμα η Αθήνα και ο Πειραιάς να ενωθούν σε ένα ενιαίο αστικό συγκρότημα. Από το
1920 έως το 1928 ο πληθυσμός στην Αττική αυξήθηκε κατά 68%, του Δήμου Αθηναίων κατά
72% και του Δήμου Πειραιά κατά 88%.
Στη αρχή η περίθαλψη των προσφύγων αφέθηκε στην ιδιωτική πρωτοβουλία στη συνέχεια,
όμως, με την ίδρυση τον Ιούλιο του 1917 του Υπουργείου Περιθάλψεως, την ανέλαβε το
Κράτος, με αποτέλεσμα περίπου 450000 πρόσφυγες να λάβουν οργανωμένη περίθαλψη.
(109) Η κατάσταση των προσφύγων ήταν τραγική. Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των
Εθνών, το 20% των προσφύγων πέθαναν μέσα σε ένα χρόνο από την άφιξή τους στην
Ελλάδα.

7. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [7]
Οι πρώτες πιεστικές ανάγκες (τροφή, στέγαση, ιατρική περίθαλψη) αντιμετωπίστηκαν
στοιχειωδώς από το κράτος, ιδιώτες καθώς και ελληνικές και ξένες φιλανθρωπικές
οργανώσεις. Το πιο επείγον πρόβλημα ήταν αυτό της στέγασης.
Μέριμνα υπήρξε και για την αντιμετώπιση των επιδημικών και μολυσματικών ασθενειών,
όπως η ευλογιά, η ελονοσία, η φυματίωση κτλ. Στις μεγάλες πόλεις ιδρύθηκαν ιατρεία και
νοσοκομεία αποκλειστικά για τους πρόσφυγες. Το πρώτο νοσοκομείο προσφύγων
λειτούργησε στους Αμπελόκηπους το 1923 -μετέπειτα Ιπποκράτειο.
(121) Στις 20 Ιανουαρίου 1923 υπογράφηκε η ελληνοτουρικική σύμβαση που ρύθμιζε την
ανταλλαγή των πληθυσμών. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή μεταξύ των
Ελληνορθόδοξων κατοίκων της Τουρκίας και των μουσουλμάνων κατοίκων της Ελλάδος και
είχε αναδρομική ισχύ από το 1912. Εξαιρέθηκαν οι έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της
Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Τον Ιούνιο του 1930
υπογράφηκε σύμφωνο φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας κάτι που προκάλεσε θύελλα
αντιδράσεων και είχε ως αποτέλεσμα τη διαρροή προσφυγικών ψήφων από το Κόμμα των
Φιλελευθέρων (του Βενιζέλου).

8. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [8]
(129) Οι πρώτες ανάγκες των προσφύγων αντιμετωπίστηκαν στοιχειωδώς από το Κράτος,
κυρίως από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, από ιδιώτες και ξένες
φιλανθρωπικές οργανώσεις που δραστηριοποιήθηκαν στην Ελλάδα. Αυτές ήταν ο
Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός, η American Near East Relief, η American Women's
Hospitals, ο Σουηδικός Ερυθρός Σταυρός, η All British Appeal, το Imperial War Relief Fund, ο
Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός, η Young Men's Christian Association, το Save the Children
Fund, η Union de Secours aux Enfants, η Secours Francaises aux victimes du Proche Orient
etc. Από τις ελληνικές οργανώσεις ξεχώρισαν, εκτός από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, το
Πατριωτικό Ίδρυμα, η Επιτροπή Κυριών Αθηνών, το Ασιατικό Ταμείο για τους Πρόσφυγες, η
Χριστιανική Ένωση Ελληνίδων, το Λύκειο Ελληνίδων και ο Πατριωτικός Σύνδεσμος.
Το 1923, ύστερα από υπόδειξη της Κοινωνίας των Εθνών, ιδρύθηκε η Επιτροπή
Αποκατάστασης Προσφύγων προκειμένου, με τη βοήθεια του ελληνικού Κράτους, να
αναλάβει το έργο της εγκατάστασης των προσφύγων, εξασφαλίζοντάς τους παραγωγική
απασχόληση και μόνιμη στέγαση.
Στις 31/12/1930 η Επιτροπή διαλύθηκε και το έργο της αποκατάστασης συνεχίστηκε από το
Υπουργείο Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως.
(141) Η αποκατάσταση διακρίθηκε σε αγροτική και αστική. Στη αγροτική διανεμήθηκε
στους πρόσφυγες γεωργικός κλήρος. Στην αστική αποκατάσταση δόθηκαν δωμάτια/

9. «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22» / 56ο Γυμνάσιο Αθήνας / Συντακτική και Φωτογραφική
Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής / Σχολικό έτος: 2022-2023 σελ. [9]
σπιτάκια ή οικόπεδα. Επίσης χορηγηθήκαν άτοκα στεγαστικά δάνεια. Όσες οικογένειες δεν
κατάφεραν να αποκατασταθούν θα ζήσουν για πολλά χρόνια σε χαμόσπιτα δημιουργώντας
παραγκουπόλεις, κυρίως γύρω από προσφυγικούς συνοικισμούς.
Η πληθώρα των φορέων που ενεργοποιήθηκαν για την εξασφάλιση στέγης στους
πρόσφυγες, η μεταξύ τους συνεργασία και κυρίως το μέγεθος του εγχειρήματος συνιστούν
μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία της πολεοδομικής και οικιστικής ανάπτυξης του
ελληνικού κράτους.
(161) Παρά το γεγονός ότι η αστική αποκατάσταση αφορούσε μόνο τη παροχή στέγης, σε
αντίθεση με την αγροτική που εξασφάλιζε και παραγωγική απασχόληση, υπήρξαν μέτρα,
έστω και περιορισμένα για την ίδρυση βιομηχανιών σε προσφυγικούς συνοικισμούς,
κυρίως μονάδων ταπητουργίας και υφαντουργίας, προκειμένου ένα μέρος των αστών
προσφύγων να καταστούν οικονομικά ανεξάρτητοι. Γι΄ αυτόν τον σκοπό δόθηκαν δάνεια
για την αγορά εργαλείων ή για τη δημιουργία μονάδων οικοτεχνίας και βιοτεχνίας.
Παράλληλα, την περίοδο αυτή αυξάνεται τόσο η γυναικεία όσο και η παιδική εργασία. Οι
πρόσφυγες ως φτηνό εργατικό δυναμικό, αλλά και ως καταναλωτικό κοινό, συνέβαλλαν
στην αναζωογόνηση της οικονομικής δραστηριότητας.
Η διαφορά νοοτροπίας και ιδιοσυγκρασίας ήταν φανερή σε διάφορες εκδηλώσεις και
κυρίως το αξιοσημείωτο κέφι των προσφύγων και η τάση τους για διασκέδαση προκαλούσε
τα υποτιμητικά σχόλια των ντόπιων. Από την μεριά τους οι πρόσφυγες πρόβαλλαν το
υψηλό μορφωτικό και πολιτιστικό τους επίπεδο καθώς και τη σωματειακή και αθλητική
οργάνωση που είχαν στον τόπο τους.