Prezentita ĉe la Esperantologia Konferenco en Lillo, Francio, la 30an de Julio 2015, kadre de la 100a UK

1. Kien estas iranta Esperantologio?
Defioj kaj proponoj por la ˆusa estonteco
Federico Gobbo
Amsterdamo / Milano-Bicocca / Torino
F.Gobbo@uva.nl
30 Julio 2015 – Esperantologia Konferenco, Lille, FR
1 de 31

2. La nuna situacio
2 de 31

3. La defio de Esperanto en universitatoj
Kiam oni prenas la liston de la universitatoj redaktitan de Germain
Pirlot, la absoluta nombro de la universitatoj kie Esperanto estas
instruata malkreskis en la lastaj jaroj.
Tio malgra˘u pintoj kiel Doc. Ma Youngtae, kiu da˘ure instruas
Esperanton en Korea universitato Dankook dum 30 jaroj !
La˘u la vortoj de la kompilinto, okaze de la lasta aktualigo (2014):
Jen mia deksesa kompilado. . . En 1986 mi sukcesis arigi sciigojn
pri 125 kursoj en 28 landoj. Nun ili estas nur 40 en 19 landoj,
sen mencii 14 neoficialajn kadre de universitata asocio a˘u en
universitatoj de la tria aˆgo.
3 de 31

4. Esperanto-kursoj en universitatoj (1977–2014)
c 2014 Germain Pirlot
4 de 31

5. Esperanto ne necese implicas Esperantologion!
Rigardante la situacion pri Esperantologio, la pejzaˆgo estas ankora˘u
pli malbela. Estas nur unu trijara kurso pri Interlingvistiko – kiu ja
implicas Esperantologion – kun Esperanto kiel laborlingvo, en
Poznano (UAM), estrita de kolegino Prof. dr. hab. Ilona Koutny.
La Amsterdama Katedro, kiu estas prestiˆga kaj respektata en la
Universitato de Amsterdamo, estas beda˘urinde unikaˆo. Plejofte
Esperanto estas plimalpli tolerata temo ene de lingvosciencoj. Similan
sintenon mi spertas pri minoritataj lingvoj.
Ne ˆciuj Esperanto-kursoj estas oficialaj; ne ˆciuj donas kreditpoentojn
a˘u atestilojn, kaj krome multaj estas nur lingvokursoj, sen ajna teoria
aliro.
5 de 31

6. Kvar proponoj por
Esperantologio universitate
6 de 31

7. #1 Enkonduku Esperantologion en Esperanto-kursojn!
La˘u mia sperto, ne eblas vere klarigi Esperanton sen paroli iam ajn pri
Esperantologio. Anedokta ekzemplo: kiam lernanto de la germana
ekscias pri la ekzisto de kvar kazoj, preska˘u neniam ˆs/li demandas:
“kial la germana havas kvar kazojn?”; sufiˆcas studi ilin.
Esperanto estas planlingvo, do tute nature komencanto povas
demandi: “kial la lanˆcinto de Esperanto decidis enkonduki akuzativon
en la lingvo?” La respondo al ˆci demando portas nin de la
objekto-nivelo (t.e. la lingvo mem) al la metanivelo (t.e.
Esperantologio).
Propono unu: klarigu Esperanton per Esperantologio, almena˘u en
universitat-nivelaj kursoj!
7 de 31

8. #2 Ne timu Interlingvistikon!
En la unua duono de la dudeka jarcento Esperanto devis alfronti la
atakojn de konkurantaj planlingvoj, kiel ekzemple Ido kaj Occidental.
Sed Esperanto triumfis sur ili, kaj tiu “interlingvistika milito” estas
parto de nia historio.
Se ni klarigas – almena˘u parte – la historion de nia lingvo (tio ja estas
parto de Esperantologio) la lernantoj havos la instrumentojn por
kontra˘uataki kiam oni pridemandos kial ili studas Esperanton.
Esperanto havas interesan kaj buntan historion, kiu ja rilatas al
Interlingvistiko. Aldonendas, ke Interlingvistiko kaj Esperantologio ne
estas nur privilegio de fakuloj.
La Interlingvistika historio estas parto de nia heredaˆo: ni konu ˆgin.
8 de 31

9. #3 Esperantismo estas mult-faceta, ne unubloka
Socilingvistikaj esploroj pri la aliroj al esperantismo ankora˘u
malmultas. En Italio, ekzemple, ofte disertaˆoj priparolas Esperanton
el teoria vidpunkto: kio ˆgi povas esti, kion ˆgi (ne) sukcesis atingi.
Ofte la impreso el neesperantista vidpunkto estas, ke esperantistoj
konsistas el malgranda, kompakta, disciplinita grupo kies membroj
kundividas la samajn ideojn.
Realmondaj enketoj montras male, ke esperantismo – krom komuna
kerno reprezentita de la interna ideo – estas bunta, plurkolora,
multfaceta ideologio. Multaspekte ni estas malsamideanoj.
Esperantologio devas sin okupi pri la vivanta lingvo kaj do pri ˆgiaj
parolantoj.
9 de 31

10. #4 Esperantologio, fako ne nur por lingvistoj
En Universitatoj estas multaj fakoj. La nura maniero fortigi la
pozicion de malforta fako kiel la nia estas per aliancoj. Jen tri areoj
pri kiuj kolegoj kutime interesiˆgas al ni:
el la vidpunkto de lingvistiko, Esperanto ofertas studkazon ofte
teorie interesan kompare al etnaj lingvoj, aparte se rilata al
lingvo-politikaj kaj planadaj (LPP) temoj;
el la vidpunkto de filozofio, la historio de interlingvistiko, ˆcefe la
‘filozofaj lingvoj’ de ekz. Leibniz kaj Wilkins ofertas pensigajn
punktojn por la naturo de la kono, kaj la rilato inter lingvo kaj
mondo (epistemologio);
el la vidpunkto de informadiko, la reguleco de Esperanto simpligas
enkodigon de la lingvo en la komputiloj por esti poste pritraktitaj
por diversaj celoj, aparte por la Per-A˘utomata Tradukado (PAT).
10 de 31

11. Esplorindaj temoj en
Esperantologio
11 de 31

12. Interna kaj ekstera Esperantologio
Oni povas ordigi la temojn la˘u la sekva kriterio:
1. interne, oni devas ekspluati la Esperantan minejon lingve, je la
tradiciaj niveloj: fonetiko kaj fonologio; morfologio kaj sintakso;
semantiko kaj pragmatiko;
2. ekstere, la socilingvistikaj trajtoj de Esperanto ankora˘u bezonas
esploradon: kiel la lingvo estas uzata de ˆgiaj uzantoj, kiuj estas
almena˘u dulingvaj? Kiun pozicion ˆgi havas en la lingva repertuaro?
Kiam ˆgi povas influi moveblecon? ˆCu estas malfermaj temoj pri
inkluziveco kaj identeco? Krome, estas spertoj de Esperanto por
PAT: kiel statas la afero?
12 de 31

13. Internaj Esperantologiaj temoj
13 de 31

14. Fonetiko kaj fonologio
Gravas la pionira studo de John Wells (1989), kaj krome estas kelkaj
fakartikoloj de Marc van Oostendorp, ˆcefe en la jaroj 1990aj. ˆCiukaze,
mankas serioza, detala studo a˘u priskribo de la lingvo ˆci-nivele.
Ekzemple, estas fenomenoj pri reduktado a˘u simpligo de la neformala
prononcado:
spontanea → spontana (akceptita en nPIV)
biero prononcata [’bjero] anstata˘u [bi’ero]
Krome, mankas entute socilingvistikaj studoj pri tiu ˆci nivelo.
Ekzemple, ˆcu ni povas paroli pri ‘fremdaj akˆcentoj’ en la kazo de
Esperanto? Kaj kiel prijuˆgi “bonan” prononcon?
14 de 31

15. Morfologio kaj sintakso
Morfologio estas la plej originala parto de la gramatiko: en multaj
aspektoj ˆgi ne estis pruntita de la tri lingvofamilioj el kiu originas la
lingvo (latinida, ˆgermana, slava). Probable ˆgi estas la plej studata
parto de la lingvo.
Sintakso estas multe malpli studata ol morfologio. Wim Jansen
publikigis diversajn fakajn studojn pri Esperanto la˘u la perspektivo de
Funkcia Diskurs-Gramatiko (FDG). Tamen, kiel notis li mem, detala
priskribo de la sintakso de Esperanto en la terminoj de moderna
lingvistika skolo ankora˘u ne haveblas.
Baze je Struktura Sintakso de Lucien Tesni`ere (franca originalo en
1959), mi kaj Marco Benini (matematikisto ˆce Universitato de
Insubria, Varese-Como, Italio) ellaboris translingvan aliron al
gramatiko, nomata Konstruiva Adpozicia Gramatiko (KonAdGram).
15 de 31

16. La rolo de Esperanto en la sintakso de Tesni`ere
El la paragrafo 33.2 de Tesni`ere (traduko el la franca originalo, kun
kontrolo de la angla kaj la itala tradukoj):
33.2 Ni adoptas la sekvan konvencion:
O Nomo
A Adjektivo
I Verbo
E Adverbo
33.3 Oni notu, ke ˆci kvar literoj koresponas al la finaˆoj de la
vortotipoj en Esperanto: -o por la nomoj, -a por la adjektivoj, -i por
infinitivo, kaj -e por adverboj.
16 de 31

17. Konstruiva Adpozicia Gramatiko nuksoˆsele
El la Tesniera Struktura Sintakso, la jenaj elementoj estis prenitaj:
unue, la kvar gramatikaj karakteroj (kiel epistemologio, ne
ontologio!); due, la centra rolo de la verbo kaj ˆgia valento-valoro; tiel
ni scipovas priskribi la leksikan semantikon. Por obteni tiun rezulton,
ni verkis formalan gramatikon priskribitan per konstruiva matematiko
(toposo-teorio).
El Kogna Lingvistiko, ni prenis la koncepton de konstruaˆo, t.e.
morfosintaksa paradigmo identigebla per konkreta uzo. Konstruaˆojn
oni povas enmeti en kontinuo de gramatikiˆgo. Krome, ni prenis la
paron ‘trajektoriilo / limsigno’ de Langacker por pritrakti
informado-elstarecon (ekz. fokuso kontra˘u komento).
17 de 31

18. Ekzemplo de dependenco-stila adpozicia arbo
Mi (ne) ˆsatas futbalon
O1 E I2 O2
verbo
neanto
ˆsatanto
ˆsatato
Futbalo (ne) plaˆcas al mi
O1 E I2 U O2
verbo
neanto prepozicio
ˆsatato
ˆsatanto
18 de 31

19. Pilota eksperimento de apliko de KonAdGram’oj
Kiel pilota eksperimento, du klasoj de 8-10 aˆgaj bazlernejanoj en
Montesoria lernejo en Milano (Italio) komparas frazojn kaj do
gramatikojn, ˆcefe la italan kaj la anglan, uzante la Simbolan Analizon
por la etiketado, kiel en la ekzemplo:
I like football (la˘u la modelo de ‘mi ˆsatas futbalon’)
A me piace il calcio (la˘u la modelo de ‘futbalo plaˆcas al mi’).
Kompreneble la formalaj, matematikaj detaloj estas kaˆsitaj. Ili
desegnas la sagojn kvaza˘u lude, kaj per la inter-lingva komparo ili pli
bone komprenas kernajn metalingvistikajn konceptojn – ekz.
‘subjekto’, ’objekto’, a˘u ‘prepozicio’. Pluaj eksperimentoj estas
esperataj.
19 de 31

20. Semantiko kaj pragmatiko
La˘u mia sperto, ofte la ordinara, progresanta Esperanto-parolanto ne
certas pri la maniero enkonduki novajn konceptojn en la lingvo:
ekzemple, en la 1990aj, oni atakis la uzon de la radiko ‘blog-’ per
kunmetoj kiel ekzemple “retˆurnalo”, ankora˘u nun oni hezitas diri
‘blogon’! Mankas leksikografia laboro.
En la kazo de etnaj lingvoj, ˆciun jaron vortaroj enmetas la novajn
vortojn per konstanta aktualigo baze de korpus-analizoj de la uzo de
la lingvo. Aparte gravas la frazemoj1. La studoj de Sabine Fiedler
pri frazeologio povas esti bona modelo por la farendaj leksikografiaj
esploroj.
1
Plurelementa lingva unuo kun stabila strukturo, havanta kiel tuto signifon, kiu
ne interpreteblas el la unuopaj partoj (Beletra Almanako 21: 71)20 de 31

21. La temo de la oficialeco de la vortaro
Multaj konsideras nPIV normiga, eˆc se la nura oficiala vortaro estas la
Akademia. Beda˘urinde, la Akademia Vortaro estas tro malgranda por
esti uzata konkrete, pro la grandeco:
Akademia Vortaro: 4953 elementoj post la 9 aldonoj, el kiuj 2768
Fundamentaj kaj 2185 Oficialaj
Nova PIV: ˆcirka˘u 16780 kapvortoj kaj 46890 leksikaj unuoj de
nPIV (Wennergren 2002).
Tute neoficiala – sed pli kaj pli uzata – estas la Esperanta Vikipedio,
kiu ofte enhavas vortojn kiuj estas listigitaj nek en la AV nek en la
nPIV.
21 de 31

22. ‘A˘ustereco’ por Esperanto estas anka˘u lingva problemo
ˆCi-jare amaskomunikiloj ofte parolas pri ‘austerity’ – almena˘u tra
E˘uropo – sed la semantika kampo de la radiko ‘a˘uster-’ en nPIV estas
tro strikta (nPIV: “severmoda, morrigida; (f) senornama”) por
permesi certan, rektan tradukadon el la angla al la travidebla
Esperanta vorto a˘ustereco por multaj homoj.
Eˆc en Vikipedio, oni trovas la vorton en tiu senco nur unufoje, en la
paˆgo ‘Cenzuro en Hispanio’ (mia emfazo):
La 26an de oktobro 2012, dum la rekta telesendo de la Premioj
Princo de Asturio, TVE cenzuris kaj la protestojn kaj la
prifajfadon al la reˆgino Sofia kaj al la princo Felipe de
koncentriˆgo organizita en la proksimaˆo kontra˘u la politiko de
a˘ustereco kaj la ekonomiaj reduktoj de la registaro.
Notu, ke ne temas pri enkonduki neologismon (kiel ekz. estus la kazo
de Greliro por ‘Grexit’) sed nur pri plilarˆgiˆgo de la semantiko.22 de 31

23. Eksteraj Esperantologiaj temoj
23 de 31

24. Sociolingvistiko de Esperanto
Esploroj pri Esperanto kaj la Movado estis faritaj, ˆgis la lastaj
tempoj, rilate al la sekvaj tri aspektoj, preska˘u sen escepto:
historio, lingvistiko, literaturo [. . . ] Por multaj sociaj sciencistoj,
eˆc pripensi studon pri la Esperanto-Movado estas riskega
strategio, tre diversa ol ekstudi aliajn sociajn movadojn a˘u
grupajn fenomenojn. Verki pri la Movado signifas inviti aliˆgon.
John Edwards (1986) tradukita en Gobbo (2015)
24 de 31

25. Esperanto kaj multlingveco socilingvistike
Kiel sciate, estas malfacile eˆc diri serioze la kvanton da
Esperanto-parolantoj en la mondo, pro la speciala socilingvistika
situacio de la lingvo. ˆCu vere ne estas lingvo-teritorio de Esperanto?
Konsidereblas tiel la kongresoj, festivaloj, kunvenoj, je internacia,
nacia kaj loka niveloj. Oni povas esplori socilingvistike la lingvon en
tiuj okazoj.
Irene Caligaris ˆus defendis disertaˆon en la Universitato de Torino
pri la aliroj al multlingveco de la Esperanto-parolantoj, per kvalitaj kaj
kvantaj metodoj.
Por pli da detaloj, vidu la afiˆson ˆci-postagmeze.
25 de 31

26. Esperanto kaj minoritataj lingvoj
Esperanto estas neniel oficiala lingvo, kaj ˆgi vivas danke al la volo de
la parolantoj, ofte sen ajna buˆgeta subteno. Tio estas similaˆo kun
minoritataj lingvoj. Ekzistas kelkaj analogioj kaj diferencoj inter la
socilingvistika priskribo de Esperanto kaj minoritataj lingvoj.
Tiu temo estas debatata en la lastatempa faka literaturo (ekzemple
de Goro Kimura kaj Suzanne Romaine). En 2016 aperos
fakartikolo en la itala pri komparo inter la Piedmonta kaj Esperanto,
de mi kaj Emanuele Miola (Universitato de Milano-Bicocca).
26 de 31

27. Esperanto kiel familia lingvo
La fenomeno ‘denaskismo’ estas tre interesa la˘u teoria vidpunkto, ˆcar
la socilingvistika situacio de la familioj uzantaj (anka˘u) Esperanton
estas malfacile komparebla kun aliaj lingvoj.
El psikolingvistika vidpunkto, estas interese noti fenomenojn de
hiperreguligo en la lingvo parolata de infanoj. Krom la belaj laboroj
de Renato Corsetti (Universitato “La Sapienza” de Romo) kaj
Jouko Lindstedt (Universitato de Helsinki), estas Sabine Fiedler
kaj Cyril (Kirilo) Brosch (Universitato de Leipzig) kiuj laboras pri
tiuj temoj.
Sed estas spaco por aliaj esploristoj! La temo estas eksterordinare
interesa.
27 de 31

28. Egalecen: repripensi genrecon en Esperanto
Unu el la plej interesaj blogoj en Esperanto estas Egalecen2 kiu
lastatempe (18 Julio) publikigis Manifeston pri pluraneco (angle:
intersectionality) kies blogaˆojn foje republikigis Beletra Almanako.
Lingvistike, la kolektivo proponas:
riismo: (‘reguligo kaj senseksismigo de Esperanto’):
revigligo de la prepozicio ‘cis’ (malo de ‘trans’) ˆcefe kiel prefikso
(cisgenra k transgenra);
revigligo de sufikso ‘-iˆc-’ kiel malo de ‘-in-’;
enkonduko de la akronimo GLAT (Geja, Lesba, Amba˘useksema,
Transgenra).
2
http://egalecen.wordpress.com28 de 31

29. Fina konsidero
29 de 31

30. La laboro abundas, homoj ofte mankas
Mi invitas precipe junajn Esperanto-parolantojn kiuj havas
universitatajn interesojn pripensi la ˆsancon esplori Esperantologiajn
temojn, ne nur ekskluzive, sed anka˘u lige al aliaj fakoj.
Mi invitas homojn kiuj instruas Esperanton en Universitatoj a˘u – kiuj
volas tion iniciati ie – ne forgesi pri Esperantologio kaj Interlingvistiko.
30 de 31

31. Dankon por via atento!
Se ne nun, sendu ilin poste al:
F.Gobbo@uva.nl
Deˆsutu kaj disvastigu ˆci prezenton de ˆci-tie:
http:/federicogobbo.name/eo/2015.php
CC BY: $
C
Federico Gobbo 2015
31 de 31