1. FaculteitCivieleTechniek
enGeowetenschappen
Prof. dr. Wim van Vierssen
Water@work!
Over een kennissysteem met kleine
spelers en grote ambities
Intreerede 18 januari 2012

2. 1
Water@work!
Over een kennissysteem met kleine
spelers en grote ambities
Oratie in verkorte vorm uitgesproken op
18 januari 2012
door Prof. dr. Wim van Vierssen
ter gelegenheid van de aanvaarding van het
ambt van hoogleraar in het vakgebied
Science System Assessment van het water-gerelateerde onderzoek
vanwege het Rathenau Instituut,
aan de Technische Universiteit Delft,
sectie Waterhuishouding, afdeling Watermanagement
van de Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen.

3. 2 3
Mijnheer de Rector Magnificus,
Leden van het College van Bestuur,
Leden van het Bestuur van het Rathenau Instituut,
Collegae hoogleraren en andere leden van de universitaire gemeenschap,
Zeer gewaardeerde toehoorders,
Dames en heren,
Toen ik laatst met mijn Wetenschappelijke Adviesraad bij KWR aan het discus-
siëren was over het onderwerp Science System Assessment bespeurde ik enige
bezorgdheid over de breedte van het onderwerp. “Waar gaat dit over?”, dacht ik
te lezen in de ogen van de leden van dit gezelschap. Soms vraag ik mij dat ook
af. Maar ik ga een en ander vandaag proberen uit te leggen.
Om te beginnen vraagt het begrip Science System Assessment (SciSA) nadere
uitleg. SciSA betreft het bestuderen van de werking van het kennissysteem,
waarbij de wisselwerking tussen dit systeem en de samenleving centraal staat.
Dat is geen gemakkelijke opgave en dus is het relevant een kort moment stil te
staan bij het feit waarom iemand in vredesnaam begint aan zo’n onderneming.
Erger nog, waarom men zo iemand z’n gang laat gaan! Los van een lichte
vorm van overmoed bij de kandidaat, ligt er een geweldige maatschappelijke
uitdaging aan het idee ten grondslag. Er is vanuit onze samenleving immers
een sterke behoefte gegroeid de wetenschap gerichter in te zetten voor het
welslagen ervan. SciSA is een erg jong vak. Het is geen mono-disciplinair vak en
vanuit een behoefte geïnspireerd. Het moet eigenlijk nog een beetje uitgevon-
den worden. Het kan zich dan ook alleen maar ontwikkelen in dialoog met de
wereld om ons heen. Dat alles vraagt om een gezond gevoel voor verhoudingen
als het gaat om de combinatie ervaring, intuïtie en wetenschappelijke nieuws-
gierigheid. Op mijn leeftijd denk je dan: “hier tellen de jaren positief!”
Ik wil u aan de hand van een aantal voorbeelden uit mijn wereld, de waterwe-
reld, meenemen op een verkenningstocht naar wat het vakgebied voor de water
sector zou kunnen betekenen. Wat het voor de wetenschap en de samenleving
als geheel zou kunnen betekenen. Want ook dat laatste is belangrijk. SciSA is
naar mijn mening een pragmatische en normatieve inter-discipline; wat willen
we met het wetenschapsysteem bereiken en hoe richt je het daartoe in. Maar
ook, wat zit ons in de weg, wat moet anders! Dit verhaal gaat over een sector
die aan het werk is: Water@work!
In die context roep ik aan het begin van mijn rede maar alvast op tot drie acties
die dan altijd nuttig zijn.
Foto voorzijde: Met zicht op het verleden, op vooruitgang gericht
“The Humble Trapper”
Oilpainting
Todd Bonita
Greenland, New Hampshire, USA
www.toddbonita.com

4. 4 5
Allereerst tot vrijheid in denken. We zijn er wel erg van overtuigd dat het hui-
dige kennissysteem met vooral universiteiten en onderzoeksinstituten gewoon
het beste is. Maar dat systeem is al geruime tijd aan verandering onderhevig.
Naast het doen van nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek heeft immers over
de jaren heen het praktisch geïnspireerde onderzoek zijn intrede gedaan. De
druk op de wetenschap om te helpen grote maatschappelijke problemen op te
lossen is toegenomen. Waterbeheer, klimaatverandering en klimaatadaptatie
zijn daar goede voorbeelden van. Bij de vraag wat we moeten onderzoeken
speelt het beoogde nut ervan steeds meer een rol. In de discussie over wat de
wetenschap te bieden heeft zwelt de vraag om meer transdisciplinair onderzoek
steeds verder aan. Eigenlijk gaat het de vragers vooral om de integraliteit van
de vraagstelling en de oplossing. Om het gecoördineerd inzetten van alle denk-
bare kennis die we hebben ten behoeve van complexe problemen. Meer precies;
volgens Ackoff (1973, geciteerd in Müller-Merbach, 2009) zijn disciplines slechts
categorieën. Ze dienen alleen maar om wetenschappelijke inhoud gerubriceerd
op te slaan. Niets meer of minder. Brengt multidisciplinair werken ons dan veel
verder? Volgens Max-Neef (2005) is multidisciplinariteit ook vaak niet veel meer
dan het achteraf samenvoegen van onafhankelijk van elkaar tot stand gekomen
disciplinair werk. Bij pluridisciplinair onderzoek werk je wel samen, maar er
vindt nog steeds geen coördinatie en dus geen regie op de vraagstelling en sa-
menwerking plaats. Bij interdisciplinair werken is dat wel zo; er vindt coördinatie
op een hoger organisatieniveau plaats. Een hoger organisatieniveau betekent in
dit geval dat er een disciplinaire pyramide gehanteerd wordt. Van bovenaf is de
ordening dan als volgt: bovenaan in de hiërarchie van de pyramide staan value
disciplines (wat zouden we moeten doen ; b.v. de filosofie), daaronder die van
het normatieve (wat willen we doen; b.v. de ruimtelijke ordening), daaronder
de pragmatische (wat kunnen we doen?; b.v. medische wetenschap) en onder-
aan die van het empirische (wat bestaat er zoal?). Daartoe behoort bijvoorbeeld
de fysica. In transdisciplinair onderzoek begint het denken helemaal bovenaan
in deze pyramide. Maar coördinatie tussen lagen is de sleutelfactor achter het
idee. Stokols (2006) spreekt overigens bij dit type onderzoek bij voorkeur over
transdiplinary action research. De stelling is dan ook dat dit type onderzoek
vooral loont daar waar er een praktisch probleem opgelost moet worden in
een complexe situatie. Opvallende aanwezige in de literatuur over transdiscipli-
nair onderzoek is het preventieve medische onderzoek (Shen, 2008; Hall et al.,
2008; Nash, 2008). Blijkbaar loont de transdisciplinaire benadering vooral daar
waar een pragmatische multidiscipline ingezet wordt om een complex en veel-
zijdig maatschappelijk onderwerp te helpen oplossen. In dat laatste voorbeeld
is dat een blijvend gezonde burger. In veel wetenschappelijke disciplines wil
het echter nog niet zo vlotten met die transdisciplinariteit. Deels zal dat zeker
zo zijn omdat er geen aanleiding toe bestaat; er is geen prangend maatschap-
pelijk probleem. Maar het is niet uit te sluiten dat veel onderzoekers opzien
tegen het feit dat de beoordeling van transdisciplinair onderzoek niet echt past
bij de klassieke onderlinge beoordelingsmethode van het peer review. En men
vreest niet geciteerd te worden vanwege het ontbreken van een representatieve
peer groep. En toch wordt de roep om nuttig onderzoek alsmaar luider. Daarbij
valt steeds vaker het woord kennisvalorisatie. Het wordt omschreven als “het
proces van waardecreatie uit kennis, door kennis geschikt en/of beschikbaar te
maken voor economische en/of maatschappelijke benutting en te vertalen in
concurrerende produkten, diensten, processen en nieuwe bedrijvigheid” (Rap-
port Waardevol van het Rathenau Instituut, 2011). Dit begrip is midden jaren
zeventig van de vorige eeuw opgekomen in Nederland. Het is sinds 2004 een
beleidsuitgangspunt in ons Wetenschapsbudget. Zijn onze kennisinstellingen
hiertoe optimaal ingericht? Kunnen we die nieuwe opgave met de bestaande
instituties aan? Of moeten we de kennisinstelling van de toekomst gewoon een
beetje opnieuw gaan uitvinden? De indeling die we kennen met universiteiten,
para-universitaire instituten van NWO en KNAW, toegepaste instituten van de
Haagse departementen en de GTI’s weerspiegelt mijns inziens de kijk op de
verdeling van taken in de wetenschap van een voorbije eeuw. Op hoofdlijnen
een tamelijk monolithische kennisinfrastructuur met vooral beelden uit een ver-
leden tijd.
Maar ik roep ook op tot gelijkheid bij het waarderen van de enerzijds theore-
tisch en anderzijds praktisch geïnspireerde wetenschap. In toenemende mate
wordt de wetenschapper beoordeeld op zijn wetenschappelijke productie in
peer reviewed tijdschriften. Hoe meer je elkaar daarbij citeert des te relevanter
je bent. De benadering heeft geholpen het wetenschappelijke kaf van het koren
te scheiden, maar is het genoeg om de wetenschap blijvend maatschappelijk
te legitimeren?
Een derde actie waartoe ik oproep is broederschap tussen enerzijds de rol van
intuïtie en anderzijds de klassieke, koel analytische wetenschappelijke benade-
ring. In dat verband wordt de uitspraak van Albert Einstein opeens weer actu-
eel: “The intuitive mind is a sacret gift and the rational mind is a faithful servant.
We have created a society that honors the servant and has forgotten the gift”.
Met deze uit de Franse revolutie stammende drie-eenheid (vrijheid, gelijkheid
en broederschap) wil ik maar zeggen dat we aan een hervorming van het ken-
nissysteem toe zijn. De wetenschap moet nu toch echt meer leiderschap verto-
nen bij de problemen waarmee de wereld momenteel worstelt. Natuurlijk moet
niet alles op de schop. Maar naast succesvolle wetenschappelijke waarheidsvin-
ding moet de winst toch makkelijk aan de door toepassing geïnspireerde kant

5. 6 7
te boeken zijn? Daarnaast moet de wetenschap gewoon weer onderdeel gaan
uitmaken van het maatschappelijk vooruitgangsdenken. Bij dat omvormen spe-
len de vraagarticulatie (wetenschappelijk, maatschappelijk en commercieel) en
het ontwikkelen van een minder ééndimensionaal beoordelingssysteem een be-
langrijke rol. Dat laatste betekent dat er naast disciplinaire beoordelingscriteria
voor nut en noodzaak ook beoordelings criteria op economisch, politiek, sociaal
en cultureel gebied ontwikkeld moeten worden. We kunnen het systeem anders
organiseren. Maar voorlopig begrijpen we nog heel slecht hoe de raderen van
de innovatiemachine in elkaar grijpen. Ik wil daar vandaag met u een begin
mee maken.
Science System Assessment
Het vakgebied is jong en de naam SciSA is niet bij een breed wetenschappelijk
publiek bekend. Veel bekender is het vakgebied van de Technology Assessment
(TA) dat zich bezig houdt met het bestuderen van de wisselwerking tussen
technologie en de samenleving. Dat vakgebied kwam in de jaren zeventig van
de vorige eeuw op en was de reactie van het beleid op met name het verschijn-
sel automatisering. Automatisering was geen nieuw technologisch fenomeen.
Maar de invloed ervan op de samenleving leidde in die jaren wel tot ongerust-
heid én nieuwsgierigheid. Het onderwerp Science System Assessment (SciSA)
dat zo’n kleine twintig jaar later aandacht begon te krijgen was eigenlijk ook
een reactie op een maatschappelijk verschijnsel. Vanwege de grote invloed van
kennis op de samenleving wilde men het kennissysteem beter leren begrijpen.
En misschien heeft de overheid ook gedacht dat het aanknopingspunten voor
sturing op het systeem zou kunnen opleveren. Dat laatste mogelijk mede in het
licht van het feit dat kennis een belangrijke verklarende factor voor economi-
sche groei is. Van dat laatste liet het CPB zich overigens nog maar enkele jaren
geleden moeilijk overtuigen toen we als onderzoekers op het gebied van het
publieke water en klimaat onderzoek onze FES voorstellen indienden.
Wetenschap gaat over kennis. Kennis en kennen zijn complexe begrippen. Voor
de goede orde wijs ik erop dat het concept kennis inhoud krijgt door een aantal
dimensies. Het betreft de ontologische dimensie die gaat over de concepten
van de realiteit en het zijn. De fenomenologische dimensie betreft de directe
en intuïtieve ervaring van verschijnselen. Bij de epistemologische is de aard,
oorsprong en reikwijdte van kennis en weten aan de orde. Deze dimensies vor-
men samen de grondslagen voor het denken over kennis. Mijn rede gaat over
kennissystemen; systemen waarin op basis van deze grondslagen kennis wordt
gegenereerd, gedeeld en wordt toegepast.
In beide activiteiten, zowel TA als SciSA, wordt de wisselwerking tussen res-
pectievelijk een kennissysteem en een technologisch systeem en het maat-
schappelijk systeem bestudeerd. De eer is, ook internationaal overigens, aan
het Rathenau Instituut (www.knaw.rathenau.nl) om als eerste het belang in te
hebben gezien van een groot en samenhangend werkprogramma op deze twee
terreinen. In dit werkprogramma vormt systeemdenken de grondslag, hoewel
het detail niet geschuwd wordt. In zekere zin bestudeert het Rathenau Insti-
tuut daarmee een complex adaptief systeem. En naast een wetenschappelijk
instituut is het vooral ook een actie-georiënteerd instituut. Actie in de vorm
van debat, stellingname en daarmee maatschappelijk en politiek zichtbaar. Het
belang om op detail- én systeemniveau te willen onderzoeken kan in deze tijd
maar moeilijk overschat worden. Onze maatschappelijke crisis doet zich immers
steeds meer voor als een systeemcrisis.
Het meer fundamenteel nadenken over de samenleving als een complex sys-
teem is niet nieuw. Wel is het een ontwikkeling die steeds meer aandacht en
waardering krijgt. In het begrip Panarchy (systeemsturing vanuit verschillende
niveaus) zijn in de loop van de jaren twee cruciale systeem-theoretische con-
cepten van het mens-milieu ecosysteem met elkaar in samenhang gebracht;
dat van de veerkracht (resilience) en dat van de adaptieve cyclus (Gunderson
en Holling, 2002; Gotts, 2007). We moeten teruggaan naar 1970 toen het on-
derzoek naar complexe adaptive systemen op gang begon te komen. 1984 is
in die ontwikkeling een belangrijk markeringspunt. In dat jaar werd het Santa
Fe Institute (www.santafe.edu) in New Mexico opgericht, een not-for-profit en
onafhankelijk onderzoeksinstituut drijvend op vrijwillige bijdragen van bedrijven
en individuen. Daarbij volstrekt autonoom en puur idee-gedreven. Bevolkt door
uitsluitend wetenschappelijke toppers die er in absolute vrijheid kunnen wer-
ken. Het heeft tot op de dag van vandaag als centrale thematiek het begrijpen
van kunstmatige, menselijke of natuurlijke complexe adaptieve systemen. Het is
geboren uit de wens daarbij over de grenzen van disciplines heen te kijken. Om
kennis uit verschillende disciplines te integreren. Opmerkelijk dat het zo lang
heeft geduurd voordat we het systeem waar we als onderzoeker zelf onderdeel
van uitmaken, het kennisysteem, op dezelfde manier zijn gaan bestuderen. De
bekende blinde vlek in ons handelen en ook hier aanwijzing dat zelfreflectie
de sterkste kant van de wetenschap niet is. Inmiddels zijn er in de wereld
meer groepen die zich op complexe adaptieve systemen richten. Steeds meer
onderzoekers pleiten inmiddels voor meer aandacht voor dit type werk (Morin,
1992). Veel van dat werk kent voor een belangrijk deel onorthodoxe onder-
zoeksmethoden. De klassieke methode zou je daarbij de analytische methode
kunnen noemen en het alternatief de integratieve (cf. Gallopin et al, 2001). Het
verschil zit hem in het feit dat de integratieve methode veel verkennender en

6. 8 9
breder is. Uitkomsten komen daarbij vaak tot stand op basis van samengesteld
bewijs. In dit type onderzoek worden onzekerheden ook bewust meegenomen
i.p.v. geëlimineerd zoals in de analytische methode. Het zoeken naar oorzaak en
gevolg gaat in die laatste dan ook vaak uit naar eenduidigheid, terwijl in de inte-
gratieve methode de oorzaken meervoudig en complex kunnen zijn. Hoe effec-
tief het wetenschappelijk werk van de analytische methode ook moge zijn, de
echte complexe vraagstukken van deze tijd zijn er moeilijk mee aan te pakken.
Meestal zijn deze voor de analytische methode te veelomvattend. Dat probleem
is ook door Gallopin et al. (l.c.) aan de orde gesteld. Zij constateren dat integra-
tief onderzoek gekenmerkt wordt door een veelheid aan perspectieven. Dat kan
ook niet anders want complexe systemen vertonen veel eigenaardigheden, zo-
als emergente eigenschappen; nieuwe systeemeigenschappen als resultaat van
interacties binnen het systeem. Veel van die systemen zijn ook duidelijk zelf-
organiserend. Dat betekent o.a. veel onzekerheid in het gedrag. En je alsmaar
afvragen waar die sturing toch vanuit gaat. En waar die ultiem z’n oorsprong
in vindt. Een mooi voorbeeld van integratief onderzoek is trouwens dat aan de
effecten van klimaatverandering op het systeem Aarde. Belangrijke vraag, maar
een proefopzet met respectievelijk een aantal werelden met en zonder klimaat-
verandering gaat het niet worden. Dus komt de wetenschap met samengesteld
bewijs op de proppen, omgeven met allerlei onzekerheden. Dat soort onderzoek
in z’n praktische betekenis politiek geaccepteerd te krijgen is een hele kluif. En
het woord holistisch, wat hiermee vaak in verband staat, valt onder beleids-
makers én sommige wetenschappers al helemaal niet goed. “Complex” wordt in
die zin nog regelmatig aangezien voor “zweverig” (Van Vierssen, 2009a).
Het valt in de praktijk om verschillende redenen dus niet mee onderzoekers mee
te krijgen in die mix van intuïtie en cognitie. In Europa, om precies te zijn in
Nederland, is gepoogd een Santa Fe zuster instituut te vestigen. Dat instituut,
Institute Para Limes, opgericht in 2005 werd destijds tot op het hoogste niveau
door NWO en KNAW verwelkomd. Het programma onderbrengen in de Neder-
landse kennisinfrastructuur mislukte echter jammerlijk. Dat zo’n instituut in Eu-
ropa nog steeds dringend gewenst is, werd door een grote groep internationale
wetenschappers recent nog eens in Nature aan de orde gesteld (Vasbinder et
al., 2010). Inmiddels zijn de Nederlandse initiatiefnemers in Singapore actief
om daar een Zuidoost-Aziatische variant te helpen inrichten. Dat past goed bij
de zeer concrete ambites van die regio om commercieel en technologisch we-
reldleider te worden (zie ook Mahbubani, 2008). In Europa heeft Zweden met
het in 2007 oprichten van het Stockholm Resilience Centre een belangrijke stap
gezet het onderwerp ook vanuit ons deel van de wereld hoog op de agenda
te krijgen. De missie is het verrichten van onderzoek naar de Governance of
Social-Ecological Systems (www.stockholmresilience.org).
Vraagstukken binnen SciSA
Omdat het vakgebied potentieel zeer veelomvattend is, zijn keuzes noodzake-
lijk. SciSA houdt zich enerzijds met de meer algemene kennissysteemvragen
bezig, anderzijds met meer specifieke detailvragen rond onderzoeksgroepen en
individuen. Binnen het Rathenau Instituut, waarmee in het kader van deze leer-
opdracht zeer nauw wordt samengewerkt, zijn de vragen als volgt gerangschikt.
Op de eerste plaats wordt gekeken naar de waarde van wetenschap; waaruit
bestaat die en hoe is die te meten? Daarbinnen kijkt men naar de dynamiek
van verschillende onderzoeksvelden, verschillende dimensies daarvan en naar
de vraag of daar typologieën uit af te leiden zijn. Het specifieke veld van het
water sluit bij deze vraagstelling aan. Binnen ieder veld wordt er vervolgens
gekeken naar de invloed van de institutionele structuur op kennisproductie en
het kennisgebruik. We sluiten immers niet uit dat de technologisch en natuur-
wetenschappelijk gerichte water sector anders is verweven met de praktijk dan
bijvoorbeeld het geval is in het medische of landbouwkundige domein. Vragen
rond de invloed van de organisatievormen op de kennisproductie en het ken-
nisgebruik liggen daarnaast voor de hand. Het huidige topsectorenbeleid van
de Nederlandse overheid is wat dat betreft een mooi experiment. Maar omdat
wetenschap bedrijven uiteindelijk mensenwerk is willen we ook weten welke
factoren het functioneren van onderzoeksgroepen beïnvloeden. Voor de water
sector is het de wereld van drie in elkaar grijpende perspectieven van overheid,
kennisinstellingen en bedrijfsleven waarin het kennissysteem opereert.
De waarde van wetenschap in de wereld van morgen
Wetenschap wordt steeds meer op z’n waarde geschat. De burger heeft er hoge
verwachtingen van. Ik denk dat het belang een viertal algemene onderwerpen
betreft; economie, milieu, gezondheid en wetenschap. De motieven erachter
zijn welvaart, duurzaamheid, een lang en gezond leven en de wetenschap die
dat allemaal mogelijk moet maken. Dat laatste indiceert overigens dat de bur-
ger wetenschap ziet als een succesfactor voor zaken van zekerheid en geluk:
“Uw gezondheid wordt beter, u wordt welvarender, u gaat langer leven, de ri-
sico’s van alle dag zijn beheersbaar en de wetenschap gaat daar voor zorgen”.
Dat laatste roept op tot het managen van verwachtingen. Maar wat mag je ei-
genlijk van de wetenschap verwachten (Van Vierssen, 2010a)? Kennisvalorisatie
is een van de verwachtingen waar ook de overheid zich inmiddels heel druk om
maakt. Dat heeft weer alles te maken met het feit dat we inmiddels een echte
kenniseconomie zijn geworden. Volgens Powell en Snellman (2004) is die ken-
niseconomie pas goed op gang gekomen met de new-science based industries:
nieuwe theoretische kennis als basis voor nieuwe producten. Die kenniseco-
nomie vormt het eerste perspectief van de drie, die mijns inziens belangrijk
zijn voor het succesvol vormgeven aan het kennisssysteem van de toekomst.

7. 10 11
Kennis wordt immers gezien als een factor die van doorslaggevend belang is
voor economische ontwikkeling en groei (zie ook Cooke en Leydessdorf, 2005;
Steinmuller, 2002). Voor de water sector zijn naast publieke belangen (droge
voeten, schoon en veilig water) ook exportbelangen van het Midden- en Klein
Bedrijf (MKB) tot speerpunt verklaard in het Topgebied Water. Uiteraard moe-
ten we uit die belangen een deel van de systeemeisen voor het kennissysteem
afleiden. Maar de ontwerpeisen van de vraagkant zijn maar één kant van het
verhaal. De inrichting staat natuurlijk niet los van de politiek-bestuurlijke con-
text van de aanbodskant. De politiek maakt namens de samenleving belangrijke
keuzes rond het publieke deel van het kennissysteem. Er worden, al dan niet
goeddoordachte keuzes gemaakt over de hoeveelheid en de soort kennis waar-
over men wil kunnen beschikken. Zo beschrijft Fukuyama (2004) in zijn boek
State-Building de wijze waarop in landen de factoren Scope en Strength van
grote invloed zijn bij vormgeven aan overheidstaken, inclusief onderwijs (n.b.
het kennissysteem komt in dit boek niet expliciet aan de orde). Scope betreft
daarbij het aantal taakvelden waarop de centrale overheid actief wil sturen.
Strength betreft de slagkracht die het (bijvoorbeeld financieel) daarbij bereid is
te genereren. Een voorbeeld aan de ene kant van het spectrum is de oude Sov-
jet Unie die zich met alles bemoeide. Dat betrof zeker ook de aard en inrichting
van het kennissysteem. Aan de andere kant van het spectrum staan vrije markt-
economiëen zoals de VS. Daarin beperkt de overheid zich soms heel bewust tot
de kerntaken zoals defensie, wetgeving, lager onderwijs en wordt veel onder-
zoek aan de markt overgelaten. En de verhouding tussen private en publieke
onderzoeksfinanciering zegt natuurlijk ook iets over de samenleving die je wilt
zijn. Het is niet voor niets dat we inmiddels een publiek en privaat deel in de
R&D kengetallen van EU lidstaten onderscheiden. We rapporteren er uitvoerig
over en dat is begrijpelijk in het licht van de ambitie een echte Innovation Union
te worden. Whitley (2003) onderscheidt overigens twee andere dimensies die
van invloed zijn op de aard en inrichting van het kennissysteem. Enerzijds ziet
hij de intensiteit in concurrentie op reputatie als belangrijke factor, anderzijds
het niveau van intellectueel pluralisme en flexibiliteit. Beide natuurlijk ook af-
hankelijk van de soort samenleving en de politiek. We zijn met zijn analyse dan
overigens al afgedaald tot in het kennissysteem. De effecten van een viertal ver-
schillende maatschappelijke scenario’s (“what if” situaties) op de wijze waarop
R&D gestalte krijgt zijn specifiek voor de water sector door Makropoulos et al.
(2008) uitgewerkt. De vierdeling in hun analyse is het resultaat van de combi-
natie van twee dimensies met ieder twee niveaus. Een dimensie betreft de mate
van sociale cohesie (Individual vs Community), de andere de mate van onder-
linge afhankelijkheid van spelers (Autonomy vs Interdependence). De combi-
naties leveren totaal verschillende soorten samenlevingen op. Interessant zijn
de uitersten die zij bespreken. Die variëren tussen een totale afwezigheid van
publiek onderzoek (combinatie Individual x Autonomy) tot een uitgesproken
actieve en zichtbare rol ervan bij het nastreven van gedeelde maatschappelijke
doelen (Community x Interdependence). Het kennissysteem wordt door velen
dus “maakbaar” geacht. Daar zijn natuurlijk politieke keuzes mee gemoeid.
Voor Nederland is het werk van Lijphart (1977) in dat verband nog steeds ac-
tueel. Hij kwalificeert in zijn boek veel kleine West-Europese democratieën als
“consociational democracies”. Dat zijn gesegmenteerde, plurale samenlevingen
waarin zij die de beslissingen nemen (de “elite”) er veel belang bij hebben de
interne verschillen beheersbaar te houden. Mede van belang vanwege het feit
dat kleine landen “veel buitenland” hebben en interne rust dus belangrijk is om
die grote wereld met enig succes tegemoet te kunnen treden. Voor de versnip-
perde water sector leerzame kost.
Een tweede perspectief is dat van de duurzaamheid. Ook dat vormt een belang-
rijk thema voor de wetenschap en met name voor de water sector. We leven
in een wereld waarin een veelheid aan samenhangende problemen het welbe-
vinden van de mensheid in de toekomst bepaalt. Voor de waterwereld is het
thema duurzaamheid belangrijk omdat het daar zeer nauw mee verbonden is.
Rockström en zijn medeauteurs (2009) dragen belangrijke bouwstenen voor die
stelling aan. Zij doen dat aan de hand van hun concept van de Safe Operating
Space. Zij beschrijven de meest belangrijke ontwikkelingen in een aantal sub-
systemen van de aarde. Subsystemen, waarvan zij denken dat ze de stabiliteit
van het syteem aarde normaliter borgen. Door overexploitatie zetten wij die nu
op het spel. Ze geven in hun publicatie aan wat de grenzen zijn waarbinnen
die systemen moeten kunnen blijven opereren om de aarde geen grote schade
te laten oplopen. Van de negen subsystemen of processen hangen er zes op
de een of andere manier met waterbeheer samen. Dat zijn zoetwatergebruik,
de stikstofcyclus, veranderend landgebruik, biodiversiteit, chemische vervuiling
en klimaatverandering (n.b. de andere drie betreffen verzuring van oceanen,
het “ozon gat” en de produktie van aerosolen). Daarnaast weten we (www.
waterfootprint.org) dat water landen economisch verbindt door wereldwijde,
virtuele waterhandel (virtual water trade; Hoekstra en Hung, 2002). Gezien de
omvang van de virtuele export vanuit met name landen die toch al watertekor-
ten hebben of gaan krijgen (waaronder de VS) heeft het verschijnsel inmiddels
geo-politieke betekenis. En natuurlijk kunnen in dit verband de MDG doelstel-
lingen (www.un.org/millenniumgoals) niet onvermeld blijven. De uitdaging aan
de water sector en het ermee samenhangende Triple Helix complex is daarmee
duidelijk. Er is werk aan de winkel. Het probleem vormt een kansrijk perpectief
voor de sector om de leiding te nemen in het managen van een groot aantal
milieuproblemen. Over het geheel van de genoemde zes subsystemen heen
is de water sector immers uniek in de wijze waarop het in grote delen van de

8. 12 13
wereld een algemene milieuvoorziening, schoon water, de afgelopen 50 jaar
bedrijfsmatig vorm heeft gegeven.
Fig.1.
Een derde perspectief is dat van de inhoudelijk betrokken burger (“the enga-
ged populace”). We zien een steeds beter opgeleide bevolking. Die is ook hard
nodig zoals te zien is in het voorkomen van het soort arbeid. In Fig.1 (Levy
& Murnane, 2005) is te zien dat over de periode van 1960 tot 2002 de niet-
routine-matige handarbeid duidelijk terrein heeft verloren evenals het routine-
matige handwerk (de lopende band) vanaf 1980 en een decade eerder het
routine-matige cognitieve werk. Sterk in opkomst zijn het niet-routine-matige
analytische en interactieve werk. Oorzaak en gevolg lopen hier weliswaar deels
door elkaar heen, maar feit is dat de wereldbevolking steeds beter opgeleid is.
In het welvarende Westen krijgt die ook steeds ingewikkelder en interessanter
werk. Een steeds beter opgeleide wereldbevolking wordt natuurlijk ook steeds
mondiger. Met de Wikipedia in de digitale aanslag betreedt men het maatschap-
pelijk strijdgewoel en kiest men in allerlei kwesties partij. Dat gebeurt steeds
meer op basis van (semi-) wetenschappelijke argumenten. Een ding is daarbij
zeker; puur wetenschappelijk gezag alleen is niet meer voldoende om in dat
debat overeind te blijven. Ook de wetenschap zal zich telkens weer opnieuw
maatschappelijk moeten legitimeren door de kwaliteit van het door ons gebo-
dene. En het produkt zijn wij vaak zelf. Het beeld daarbij is dat we weliswaar
uit die ivoren toren zijn gekomen, maar vooral de confrontatie aan moeten
gaan met een wereld waarin de wetenschappelijke methode in dat debat niet
altijd preferent is. Een collega citeerde laatst een van zijn studenten die in een
discussie concludeerde: “Wetenschap is tenslotte ook maar een mening”. Voilà.
Pielke (2007) onderscheidt op basis van hun potentiële gedrag vier soorten
wetenschappers. Soorten waarvan we de gedaante overigens afwisselend al-
lemaal wel eens zullen aannemen. Het betreft de pure scientist (kiest er voor
zich niet met praktische zaken in te laten), de science arbiter (beslecht een de-
bat op basis van wetenschappelijke feiten), de issue advocate (kiest vanwege
eigen voorkeur partij en voert de daartoe meest effectieve argumenten aan)
en de honest broker of policy alternatives (doet mee aan de zoektocht naar
de waarheid, deelt twijfels en biedt alternatieven). Tot al die rollen worden we
permanent uitgenodigd, gedwongen of verleid. Wetenschap en wetenschap-
pers worden immers links en rechts ingezet t.b.v. waarheidsvinding, nieuws-
gierigheidsbevrediging, beïnvloeding, besluitvorming en belangenbehartiging.
Allemaal op zichzelf legitieme activiteiten, maar niet allemaal te rechtvaardi-
gen vanuit de oorspronkelijke rol van de wetenschap, de waarheidsvinding.
Voorbeelden van hoe de wetenschap wordt ingezet voor het nastreven van
bijzondere belangen worden in het inmiddels klassieke boek Tainted Truth.
The manipulation of fact in America van Cynthia Crossen uit 1996 uit de
doeken gedaan (zie ook Huber, 1991). Ik denk dat de daarin gepresenteerde
voorbeelden nog steeds leerzaam zijn, ook voor onze eigen rolbeleving. Een
deel van de verklaring van al die verschillende rollen zit in de popularisering
van de wetenschap. Die gepopulariseerde wetenschap komt tot de burger via
allerlei kanalen. Wetenschappelijke kwaliteitsborging zal daar ongetwijfeld niet
altijd prioriteit krijgen. Met het toegepaste onderzoek heeft daarnaast de grijze
wetenschappelijke literatuur z’n intrede gedaan. Die vormt een enorm reservoir
aan kennis, maar daarvoor geldt het wetenschappelijk peer review ook niet al-
tijd als hèt instrument voor kwaliteitsborging. Het goede nieuws is natuurlijk wel
dat de samenleving alsmaar kennisintensiever lijkt te worden. Wetenschappelijk
kennis is daarmee feitelijk onderdeel geworden van het Social Capital van de
burger. Dat sociale kapitaal is volgens Ishihara en Pascual (2008) een belang-
rijk instrument voor een duurzaam gebruik van onze natuurlijke hulpbronnen,
waaronder water. Daarbij is de onder burgers verspreide kennis een belangrijk
instrument om gedeelde doelen te kunnen formuleren en gemeenschappelijke
acties succesvol te kunnen uitvoeren (cf. Newell et al., 2004). In die zin is we-
tenschappelijk gevoed sociaal kapitaal een bijzonder belangrijke verworvenheid
in onze samenleving. Daarmee is de burger overigens een belangrijke speler in
het kennissysteem geworden. Hoewel het begrip kenniswerker al in 1959 door

9. 14 15
Peter Drucker is geïntroduceerd, krijgt het pas de laatste 30 jaar echt maat-
schappelijk betekenis. Dat komt omdat de term de laatste decennia begint te
resoneren met het digitale tijdperk en het opkomen van sociale media. In The
Rise of the Creative Class (Florida, 2002) wordt deze groep kenniswerkers
zelfs opgetild naar het niveau van een maatschappelijke klasse. Het betreft
een grote en groeiende groep mensen met zogenoemde creatieve beroepen op
terreinen als wetenschap & techniek, onderwijs, kunsten, reclame, etc. Volgens
Florida gaat het in de VS inmiddels om meer dan 35% van de beroepsbevolking.
Het is een bijzondere klasse. Een klasse met lange werkdagen, veel langer dan
die van de vroegere geschoolde arbeider. De creatieve klasse is altijd aan het
werk, is alom aanwezig. Leden ervan opereren, deels vrijwillig, deels onvrij-
willig, tamelijk onafhankelijk van de eerder genoemde traditionele sociale en
institutionele structuren. En ze vinden de plek waar ze werken heel belangrijk
vanwege de omgeving en de integratie met de plaatselijke gemeenschap. Leven
is meer dan werken. Dat nuanceert de stelling van iemand als Thomas Freed-
man (The World is Flat, 2005) enigszins. Hij beweert dat door de globalisering
van de economie en de digitale revolutie de plek waar je werkt er eigenlijk niet
meer toe doet. De suggestie die op z’n minst van zijn boek uitgaat is dat de
wereld één marktplaats is geworden. En mensen daardoor ontheemd raken.
Nu hoeven de opvattingen van Friedman en Florida natuurlijk niet per se totaal
strijdig met elkaar te zijn. Maar een van de meest recente boeken op dit terrein,
World 3.0 van Pankaj Ghemawat (2011), kleurt dit debat nog weer wat anders.
Uit zijn boek blijkt dat er eigenlijk helemaal niet zo duidelijk sprake is van een
globaliserende economie. Meer dan 75% van alle handelsrelaties speelt zich op
lokaal tot regionaal niveau af. Niks geen wereld als marktplaats. Nog heel veel
“Oost West Thuis Best” ervaringen. Glocalisation, het thema in de sfeer van
de slagzin think globally, act locally krijgt langzamerhand meer betekenis. Het
hoeft ons niet te verbazen als globalisering voor heel veel mensen effectief gaat
uitdraaien op regionalisering (Van Vierssen, 2009b).
De dynamiek van onderzoeksvelden
Zoals aan het begin reeds opgemerkt, wil het Rathenau Instituut de specifieke
dynamiek van onderzoeksvelden in kaart brengen. Het onderzoek naar het wa-
ter-gerelateerde onderzoek is daar een voorbeeld van. Hoewel het aanwijzen
van water als een van de topgebieden in Nederland suggereert dat deze sector
economisch van groot belang zou zijn voor Nederland is dat erg betrekkelijk.
Van de negen topgebieden is het in economisch opzicht het minst omvangrijk.
We moeten ons meten met gebieden als Agro en Food, Tuinbouw en Uitgangs-
materialen, High Tech, Life Sciences, Chemie, Energie, Logistiek en Creatieve
Industrie. Vergelijken we ons met bijvoorbeeld de High Tech materialen en
systemen (toegevoegde waarde 6,7% BNP en een private R&D van 4,2 mld)
of met het Energie gebied (3,4% BNP en 2,1 mld private R&D) dan is Water
met een toegevoegde waarde van 0,4% van het BNP en een private R&D van
0,3 mld (inclusief de internationale waterbouw en maritieme sector) een kleine
speler (Bedrijvenbrief EL&I, 2011). Het water-gerelateerde onderzoek is daarbij
ook nog eens een klein wetenschapsgebied. In 2009 hebben we samen met
Edwin Horlings van het Rathenau Instituut gekeken naar de wereldwijde weten-
schappelijke productie op een aantal voor Nederland belangrijke thema’s. Die
komen voor een belangrijk deel overeen met de huidige topgebieden. Water
was er daar een van. Specifiek is gekeken naar de groei of afname van onze
wetenschappelijke productie en ons marktaandeel (Fig.2). Water blijkt ook hier
een klein onderwerp te zijn. Troostrijk is wel dat Nederland t.o.v. de andere
gebieden een relatief goede concurrentiepositie inneemt. Die we overigens ook
hebben weten te handhaven over de periode 2000-2008.
Fig.2.
Maar wat behoort nu eigenlijk allemaal tot het vakgebied van het water(beheer)?
Onder waterbeheer versta ik de activiteiten die we kunnen toerekenen aan het
beleidsveld “droge voeten en veiligheid”, ook wel de wereld van de deltatech-
nologie genoemd. Maar deels ook aan dat van de “watergebruikscyclus”. Dat

10. 16 17
laatste domein houdt zich bezig met drinkwaterproductie, afvalwaterbeheer en
distributie en inzameling. Deze wereld wordt ook wel de wereld van de wa-
tertechnologie genoemd. Die is erg versnipperd. In Nederland hebben we het
aantal drinkwaterbedrijven, waterschappen en gemeentes, over de jaren heen
behoorlijk teruggebracht. Alleen al aan waterschappen en drinkwaterbedrijven
zijn we in een halve eeuw teruggegaan van meer dan een paar duizend organi-
saties naar 35. Maar in Europa is het beeld nog steeds dat van een versnipperde
sector met naar schatting enkele tienduizenden “utilities”. Mijn eigen inschat-
ting is dat er in het “Europa van de 27” één water-gerelateerde organisatie op
(hoogstens) iedere vijf duizend inwoners bestaat. In Nederland is dat aantal
inmiddels een kleine half miljoen (factor 100). Maar het lag 50 jaar geleden
bij ons trouwens op hetzelfde gemiddelde Europese niveau van nu. Kijken we
naar het met deze bedrijfstak samenhangende bedrijfsleven dan zien we ook
daar grote aantallen, relatief kleine MKB bedrijven als toeleveranciers. Het to-
taalbeeld is dus dat van een hoogwaardige, deels zeer goed georganiseerde,
maar ook een voor een belangrijk deel nog gefragmenteerde en versnipperde
bedrijfstak. In Europa treffen we daarbij een mix aan van publieke en private
bedrijven. Met name in Engeland en Frankrijk zijn de voorzieningen voorname-
lijk privaat georganiseerd, in Nederland en een belangrijk deel van West Europa
publiek. In Spanje en Italie treffen we een mix aan.
Fig.3.
Een gemiddeld bedrijf in Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland, Polen,
Oostenrijk en Turkije is een gemeentelijk bedrijf. In Nederland, Vlaanderen,
Engeland en Frankrijk zijn de meeste bedrijven regionaal of bovenregionaal
georganiseerd en dus groter. In Duitsland, Italie, Spanje, Portugal en Roemenië
treffen we een mix van beide types aan.
Om het wetenschapsveld in kaart te brengen hebben we in 2010 een biblio-
metrische studie uitgevoerd (Wen et al., 2011a; Wen et al., 2011b). Daarbij
hebben we de samenhang in publicaties (papers), trefwoorden (key-words) en
tijdschriften (journals) in beeld gebracht door gebruik te maken van het Web
of Science (2008) en een aantal clusteringstechnieken. We hebben in de stu-
die naar trefwoorden ruim 38000 publicaties gebruikt. De 10 gemeenschappen
die we hebben onderscheiden vertegenwoordigen een kleine 92% van deze
gegevens. De sterkte van de relatie tussen verschillende papers, key-words en
journals is op basis van deze gegevens bepaald, vervolgens zijn ze geclusterd
en in kaart gebracht.
Een van deze kaarten (Fig.3) laat het vakgebied water opgesplitst naar trefwoor-
den zien. De kaart biedt een eerste beeld van het onderzoeksgebied “water”
en vertoont een duidelijke clustering. Een eerste analyse heeft geleerd dat we
die goed kunnen herleiden tot praktische problemen en probleemeigenaren. Dit
type onderzoek zal in de toekomst gebruikt worden om de relaties tussen on-
derzoekers en onderzoeksgroepen nader te analyseren. Wat we zien is een op
z’n minst multidisciplinair te noemen wetenschapsveld. We willen gaan begrijpen
hoe de clusters tot stand komen en waarom en hoe men in die clusters samen-
werkt tussen partijen. Nederland scoort overigens goed op aantallen publicaties.
In veel van de velden ligt ons internationale aandeel tussen 1 en 3% (zie Tabel
I). Dat is gerekend naar onze populatie een mooie, bovengemiddelde score. Op
vrijwel alle terreinen lopen de Verenigde Staten en China voorop. Maar vooral op
het gebied van de hydrologische modellering, het watermanagement en de ef-
fecten van klimaatverandering op het waterbeheer heeft Nederland een relatief
sterke positie. Het betreft met name het publieke deel van ons kennissysteem
(deltatechnologie). Het watertechnologie deel (afvalwater, desalination) is iets
minder sterk vertegenwoordigd met Japan, Spanje en de UK als wetenschap-
pelijke concurrenten. Toch maakt de tabel meteen ook duidelijk dat, mochten
we al valorisatieambities hebben, we de internationale concurrentie niet louter
en alleen op aantallen en massa zullen kunnen aftroeven.

11. 18 19
Onderwerp Nederland
%
USA
% (1)
China
% (2)
Nummer
3 (%)
Modeling & Simulation of
Hydrological Processes
3,3 27,1 12,9 Germany (6,9%)
Water Management &
Water-use Efficiency
3,0 22,3 9,1 Australia (7,6%)
Climate Change and
Water Stress
2,8 25,9 9,5 UK (8,3%)
Sustainable Development
of Environment & Energy
2,4 20,5 8,9 Spain (7,5%)
Desalination 2,4 16,5 12,1 Spain (6,6%)
Water Quality
& Nutrients
2,2 25 9,2 UK (5,9%)
Wastewater Treatment,
Biodegradation &
Denitrification
1,9
14,4
(2!)
15
(1!)
Spain (6,4%)
Wastewater Treatment
& Photocatalytic
Degradation
1,2 18 15 Japan (7,5%)
Tabel I: Aandeel van Nederland in de produktie van wetenschappelijke publicaties
(Web of Science 2008)
Als we willen concurreren op basis van kennis dan moeten we of briljante
onderzoekers internationaal inkopen of onszelf heel slim gaan organiseren.
Institutionele structuur
De water sector is praktijk-georiënteerd en overzichtelijk georganiseerd. In de
ermee samenhangende kennisinfrastructuur spelen vraagarticulatie, financie-
ring, evaluatie en monitoring, organisatie en inbedding van het onderzoek ieder
hun eigen specifieke rol. Het voert in de context van dit betoog te ver op al deze
aspecten afzonderlijk in te gaan, maar ik wil aan de hand van een plaatje laten
zien hoe de afgelopen jaren het speelveld vorm heeft gekregen. Dat is vooral
van betekenis omdat in het topgebied Water, vraagsturing en de organisatie
daarvan belangrijk is. Dat geldt voor de puur wetenschappelijke vraagsturing,
maar ook voor de maatschappelijke en commerciële. Meer smaken zijn er ei-
genlijk ook niet. In Fig.4 is eea voor de Nederlandse situatie samengevat. De
spelers hierin genoemd vertegenwoordigen > 90% van de relevante kennisin-
frastructuur op het gebied van de watertechnologie (afvalwater, drinkwater en
riolering; de watergebruikscyclus). Ik onderscheid op hoofdlijnen vier speel-
velden, afhankelijk van twee dimensies. Een eerste dimensie betreft de soort
inspiratiebron (vrije keuze van onderwerp door onderzoeker) en de tweede een
praktische instelling (keuze doet zich situationeel aan de onderzoeker voor). In
het veld dat daarmee ontstaat zien we de positionering van een aantal robuuste
spelers met kritische massa en complementaire competenties. Het zijn bestaan-
de entiteiten die mijns inziens de komende jaren in nauwe samenwerking met
elkaar het veld moeten doorontwikkelen.
Fig.4.
Zij zullen de slimme organisatie van het veld voor hun rekening moeten nemen
waar ik het eerder over had. Links bovenin deze figuur combineert DWSI (Dutch
Water Sector Intelligence; www.dwsi.nl) praktisch denken met nieuwsgierig-
heidsgedreven onderzoek. Deze organisatie, een denktank van ruim twintig in-
stitutionele spelers uit de water sector, houdt zich bezig met water-gerelateerde
scenario’s en toekomstverkenningen. Dit gebeurt dus door en voor de sector.
Links onderin vinden we de natuurlijke niche voor het universitaire onderzoek
(www.delfturbanwater.nl). Het combineert theoretische slagkracht met weten-
schappelijke nieuwsgierigheid (het oorspronkelijke Mode1 type onderzoek). De
vraagsturing is op basis van zuiver wetenschappelijke argumenten. Peer review
is de beoordelingsmethode. Rechts onderin organiseert Wetsus (www.wetsus.
nl) het nieuwsgierigheidsgedreven, praktisch-georiënteerde onderzoek. Het
moet tot revolutionaire en nieuwe praktische toepassingen leiden. De vraagstu-
ring vindt plaats door commerciële bedrijven, want de markt is hier de beoor-
delaar van de relevantie. In het domein rechtsboven organiseren KWR (www.

12. 20 21
kwrwater.nl), Stowa (www.stowa.nl) en Rioned (www.rioned.com) praktisch
geïnspireerd onderzoek voor publieke eindgebruikers. Hier wordt de klantte-
vredenheid uiteindelijk bepaald door de burger en het publieke (nuts)bedrijf.
Veel kennis leidt in dit kwadrant overigens tot incrementele verbetering van
bestaande processen of technologie. In de optelsom vertegenwoordigen deze
incrementele verbeteringen over de economische levenscyclus van veel techno-
logie waarschijnlijk ook heel wat innovatie. Daarnaast vormt het publieke speel-
veld een belangrijke bedding voor nieuwe producten vanuit het commer-ciële
domein. Het veld creëert experimenteerruimte en brengt door de werkwijze
potentiële launching customers bij elkaar.
Overigens is deze matrix ook te maken voor het domein van de deltatechno-
logie, waarbij er in het rechterdeel van deze figuur aan Ecoshape (analoge rol
aan Wetsus) en Deltares/Alterra (analoge rol aan KWR) kan worden gedacht.
Nu hebben we het over de kennisinfrastructuur gehad, maar als kennisvalorisa-
tie zo belangrijk is, hoe krijgen we die producten dan in de markt? En hoe ziet
de innovatiecyclus van zo’n kennisintensief product er dan uit? Daartoe is het
nuttig het Cyclisch Innovatie Model, het CIM (Berkhout, 2007) erbij te pakken
(Fig.5). Daarin worden een viertal gekoppelde kenniscycli beschreven die een
aantal soorten activiteiten met elkaar verbinden, het geheel in beweging zetten
en kennis laat stromen. Die activiteiten zijn wetenschappelijke exploratie, tech-
nologisch onderzoek, productontwikkeling en markt transitie.
De hierboven geschetste kennisinfrastructuur grijpt op een aantal strategische
plaatsen in het CIM aan. Hij kan een grote rol spelen bij het op gang brengen
van dit cyclische procesmodel. Het grootste deel van de geschetste kennisin-
frastructuur speelt vooral een grote rol in de bovenste helft van het CIM. DWSI
is als denktank vooral nuttig door maatschappelijke trends te identificeren in
het onderste deel, waarmee markttransities aangezwengeld zouden kunnen
worden. Maar het kan ook nieuwe regelgeving vanuit de overheid helpen agen-
deren. Eigenlijk zouden spelers uit het bovenste, technisch-wetenschappelijke
deel van het CIM, en uit het onderste, maatschappelijke deel samen een inno-
vatiecontract moeten afsluiten. Anders gezegd, ze zouden met elkaar een nieuw
sociaal contract (cf. Gallopin et al., 2001) moeten aangaan met als doel een
duurzame samenleving tot stand te helpen brengen tegen acceptabele innova-
tiekosten. Eigenlijk vormt het CIM hiervoor het maatschappelijk Collaboratorium
(experimenteerruimte; cf. Olson en Luo, 2007).
Maar laten we ons bij dit alles toch vooral realiseren dat zo’n systeem zelfor-
ganiserend is. Cynici onder ons zullen zeggen “dank je de koekoek bij al die
complexiteit!”. Maar het systeem past voorbeeldig bij de theorie van complexe
Fig.5.
adaptieve systemen. Ook daarbij is eenvoudige top down regie niet echt aan
de orde, evenmin als pure bottom up regie trouwens. Het theoretisch concept
Panarchy (Gunderson en Holling, l.c.) postuleert dat echte regievoering een
emergente eigenschap van het gehele systeem zal zijn. En die zal zich voor
een zeer belangrijk deel vanuit het systeem zelf moeten ontwikkelen. Het kost
dan ook ontwikkelingstijd om er achter te komen van welke onderdelen van
het systeem de grootste regie uit gaat. We weten allemaal, wetenschappers
én beleidsmakers, hoe moeilijk dat soort complexiteit te aanvaarden is. Geen
zekerheden vooraf te krijgen en het gevoel te hebben niet “in control” te zijn
(Van Vierssen, 2011a). Samenwerken is de smeerolie van zo’n systeem. En
samenwerken gebeurt nu eenmaal tussen mensen. Granovetter (1983) heeft
over het nut van samenwerken in professionele netwerken behartenswaardige
dingen gezegd in zijn bekende artikel “The strength of weak ties”. Daarin legt
hij uit hoe relaties in netwerken vorm krijgen en welke rol ze spelen. Hij maakt
aannemelijk dat het vooral de zwakke schakels zullen zijn, kennissen, die een
belangrijke rol spelen bij het effectief gebruik maken van kennis uit verschil-
lende werelden. Het gaat hier niet zo zeer om het hebben van vrienden (strong
ties cf. Granovetter, lc). En dat maakt de praktijk lastig; vrienden lijken dan
toch weer makkelijker voor een zaak te winnen dan kennissen (Van Vierssen,

13. 22 23
Mode1 Science) en Triple Helix Science houden tegenwoordig de gemoede-
ren in de literatuur dan ook danig bezig (Gibbons et al.; 1994, Novotny et al.,
2001; Leydesdorff, 2000). Hessels and Lente (2008) hebben een groot aantal
onderzoeksmodellen en visies op het kennissysteem met elkaar vergeleken.
Die circuleren in de wetenschappelijke literatuur onder namen als finalisation
science, strategic research, post-normal science, innovation systems, academic
capitalism en postacademic science naast die van de Mode1, Mode2 en Triple
Helix. De wetenschap lijkt te weten hoe het zit! Nu onze kennis nog toepassen.
We komen uit een historische situatie met een dominante rol van de overheid.
Langzamerhand zijn we over aan het gaan naar een onderzoeksmodel waarin
de oorspronkelijk gescheiden werelden van de overheid, het bedrijfsleven en
de wetenschap langzaam in elkaar gaan overlopen. Inmiddels verkeren we in
een situatie waarin allerlei vormen van hybride intermediaire organisaties wor-
den geconstrueerd die de samenwerking bewust moeten gaan organiseren.
Daarbinnen worden rollen gemengd en samen de spelregels opgesteld (zie ook
Etzkowitz en Leydesdorff (2000) voor een uitgebreide bespreking van deze ont-
wikkeling). Het technologisch top instituut Wetsus is in Nederland in feite een
constellatie die deze intermediaire rol binnen de water sector voor het commer-
ciële MKB domein vervult. KWR probeert dat middels haar concept Watershare®
te doen voor de samenwerking in Europa tussen publieke eindgebruikers. Stowa
en Rioned zijn daar trouwens ooit door de publieke sector in Nederland voor
opgericht.
Bij nadere beschouwing zijn die intermediaire structuren een soort Collaborato-
ries zoals ze door Olson and Luo (l.c.) zijn beschreven en benoemd. We moeten
dan denken aan Distributed Research Centers, Shared Instruments, Commu-
nity Data Systems, Open Community Contribution Systems en als het om heel
praktische zaken gaat aan Virtual Communities of Practise en Virtual Learning
Communities. Veel hebben we bij het ontwikkelen van de eerste Collaboraties
overigens te danken aan grote onderzoeksdisciplines zoals de Atmospheric Sci-
ences of de Life Sciences met hun gigantische databases uit het Human Geno-
me Project. Kortom, soms ontstaan nieuwe vormen van samenwerking vanzelf,
vaak ook onder druk van de omstandigheden. Ook in de water sector lijken
zulke ontwikkelingen een kwestie van tijd. Toenemende aandacht voor kwali-
teit, risicomanagement en de daarmee samenhangende rapportageplicht (KRW,
REWAB; REgistratie WAterkwaliteitsgegevens Bedrijven) lijkt het ontstaan van
dit soort Collaboratories alleen maar sneller dichterbij te brengen. Het lijkt een
kwestie van tijd voordat dit alles zou kunnen resulteren in het opbreken van de
grote gevestigde kennisinstellingen (Van Vierssen, 2010c). Dat lijkt in de 21ste
eeuw een logisch vervolg op een 20ste eeuw als “organizational age”. Toen
2010b). En toch ligt de echte opgave dus in het vervangen van pijlen in theo-
retische schema’s door samenwerking tussen mensen uit verschillende werel-
den met verbindende ambities. En of dat nog niet moeilijk genoeg is komen
op die grensvlakken heel verschillende drijfveren, soorten belangen, kennis,
beoordelings- en verrekeningsmethoden bij elkaar. Dus samenwerken valt niet
mee. Daarom zal er meer aandacht moeten komen voor de belonings (incen-
tive) systemen die samenwerking bevorderen. Die zullen de transacties tussen
onderdelen van het systeem moeten faciliteren. Het meest recente werk van
Arthur (2011) sluit overigens op onverwachte en aardige manier aan bij het CIM
concept. Hij beschijft technologie in zijn boek The Nature of Technology als
produkt van een evolutionair proces. In technologie vind je de hele wordings-
geschiedenis ervan volgens hem terug. Dat is inclusief de al dan niet toevallige
ontmoetingen tussen mensen die voor allerlei oplossingen op onderdelen ervan
nodig waren. Ik heb dat verschijnsel elders veralgemeniseerd tot “De Wet van
het Versnellend Verleden” als conceptuele tegenhanger van “De Wet van de
Remmende Voorsprong” (Van Vierssen, 2011b). Een mooi beeld om vast te
houden; een sectoraal CIM als menselijke incubator voor nieuwe technologie.
Organisatievormen
Het lijkt mij moeilijk te voorspellen wat we allemaal nog aan nieuwe organisa-
tievormen ten behoeve van kennisproductie en valorisatie zullen gaan meema-
ken. Misschien dat resultaten uit het verleden ons een beetje houvast kunnen
geven voor de toekomst. Het is meer dan vijf eeuwen geleden allemaal redelijk
overzichtelijk begonnen met universiteiten waarin zich faculteiten ontwikkel-
den vanuit disciplines zoals medicijnen, filosofie, theologie en recht. Geleerden
waren een soort totaalwetenschappers. De wetenschapsbeoefening had in die
tijd eigenlijk veel trekken van wat we tegenwoordig transdisciplinair onderzoek
noemen, of Mode2 science. Dat zal men zich overigens zeker niet gerealiseerd
hebben. Specialisaties zijn van veel latere datum. Eind van de 19e eeuw wer-
den disciplines bij elkaar gebracht en afdelingen en gespecialiseerde instituten
opgericht. Het is ook pas van die tijd dat er meer en meer nieuwsgierigheids-
gedreven (Mode1) onderzoek aan universteiten werd verricht. Voor die tijd wa-
ren universiteiten toch vooral onderwijs-georiënteerd. De Tweede Wereldoorlog
vormt een waterscheiding. Tot die tijd was nieuwsgierigheidsgedreven onder-
zoek vanuit het idee van serendipiteit de norm. In en na de Tweede Wereld-
oorlog werd onderzoek veel meer geïndustrialiseerd en missie gedreven. En
langzamerhand is vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw het zogenoemde
derde geldstroom onderzoek op gang gekomen. En wordt er al geruime tijd
gediscussieerd over de meest verstandige manier om onderzoek in een brede
maatschappelijke context te laten renderen. Begrippen als Mode2 Science (i.t.t.

14. 24 25
echt op tafel in een actie-georiënteerde setting; het onderzoek moet ergens toe
dienen. Daarom proberen we zoveel mogelijk aan te sluiten bij dat wat speelt in
de sector. Een van de thema’s is het onderzoek naar de verschillende dimensies
van het begrip nabijheid (proximity). In dat verband hebben we in samenwer-
king met de deelnemers aan “de vakantiecursus” van 2010 onderzoek gedaan
naar de mate van samenwerking tussen de verschillende geledingen binnen de
watertechnologie sector. We hebben gekeken naar mogelijke barrières en wat
voor een soort gedrag er nodig is om barrières te slechten. Veelal wordt gedacht
dat, simpel gezegd, dicht bij elkaar zitten helpt om efficiënt samen te werken
en te innoveren. Maar nabijheid kent vele dimensies, zoals de ruimtelijke, de
culturele, de professionele e.d. De beleving van tijd is een onderwerp dat aan-
haakt op culturele verschillen (Segrave et al., submitted). Het is een onderwerp
dat met name uit nieuwsgierigheid is opgestart maar erg relevant blijkt te zijn
in een internationale context. De factor tijd, belangrijk voor het formuleren van
lange termijn ambities, bijvoorbeeld in de vorm van grote investeringen, blijkt
in de praktijk heel verschillend te worden ervaren en gehanteerd. Inmiddels
hebben we de eerste resultaten uit een vergelijkend onderzoek van de water
sector in Nederland, Brazilië, Ghana en Japan. Nederland komt daarbij op dit
gebied naar voren als een pragmatisch land dat in ieder geval niet echt met de
verre toekomst bezig is.
Daarnaast zijn we aangehaakt op een van de grotere FES onderwerpen waar water
een belangrijke (ruimtelijke) rol speelt. In dit geval betreft dat klimaatverandering
(programma Kennis voor Klimaat; www.kennisvoorklimaat.klimaatonderzoek.nl).
Op dat onderwerp wordt het functioneren van het MAP (Multi-actor Multi-mea-
sure Programma’s) samenwerkingsmodel bestudeerd. Dat gebeurt samen met
spelers in een groot aantal landen met verschillende politiek-bestuurlijke settings.
De verschillende internationale settings blijken in belangrijke mate bepalend te
zijn voor de wijze waarop grote maatschappelijk relevante onderzoekprogram-
ma’s (zoals rond klimaatverandering) gestalte krijgen, al dan niet in een MAP.
Uiteraard vindt veel het onderzoek plaats in de context van het onderzoekpro-
gramma van de afdeling SciSA van het Rathenau Instituut. Daar waar mogelijk
worden dan ook dwarsverbanden tot stand gebracht met andere thematische
onderwerpen binnen dat instituut. De komende jaren willen we die aanslui-
ting verder ontwikkelen. Daarnaast willen wij ons mengen in debatten rond de
Topsectoren en met name rond de vraag hoe je het water-gerelateerde ken-
nissysteem daartoe het beste inricht. Ondernemerschap wordt in die context
van groot belang geacht. Het motto daarbij is “Met zicht op het verleden, op
vooruitgang gericht” (zie de voorkant van dit boekje).
hebben we geleerd creatieve processen te “bureacratiseren”. Creativiteit moest
sociaal georganiseerd en daarmee gebundeld worden. Een ontwikkeling die de
wereld toen grote vooruitgang heeft opgeleverd op velerlei terrein (bijvoorbeeld
overheid, leger, industrie). Maar de 21ste eeuw stelt nieuwe eisen aan oude
organisaties. De creatieve emmer loopt blijkbaar een beetje over en de huidige
institutionele structuren worden als te knellend ervaren. We zullen dus nieuwe,
aan deze tijd aangepaste organisatievormen moeten ontwikkelen om de hui-
dige creatieve generatie richting en focus te geven. Ik voorzie in dat verband
eerder meer dan minder institutionele diversiteit ontstaan. De wens van een
aantal grote kennisinstellingen in Nederland om te fuseren (bijvoorbeeld de
Universiteiten van Leiden, Delft en Rotterdam) lijkt dan ook vooral gebaseerd
op oude reflexen. Ze zouden veel beter kunnen worden opgesplitst. In dat
verband zou je kunnen denken aan het creëren van kleine topuniversiteiten
die als academische kern van een groter geheel gaan functioneren. Maar maak
dan wel werk van die universiteit! En om die universiteit heen, kleinere, maat-
schappij en marktgerichte onderdelen. Economisch weerbaarder, ondernemend
(dus b.v. VPB plichtig), op inhoud specialistisch en excellent, actief als top-end
nichespeler op een logische plek in een CIM. Toegerust met een messcherpe
missie en visie om zich internationaal te kunnen profileren (zie ook mijn opinië-
rende stukjes; Van Vierssen, 2011c; Van Vierssen, 2010d). Deels in handen van
(semi) publieke of private partijen via aandeelhouderschap. Het zullen trouwens
vooral de publieke spelers zijn die in een CIM de verschillende cycli met nieuwe
organisaties, maar met oud geld zullen moeten gaan verbinden. Nieuw geld
voor Topsectorenbeleid is er immers niet. Maar gelukkig zitten we zelf nog op
heel wat geld. De hele kennisinfrastructuur zou best eens in zo’n verband her-
overwogen mogen worden.
Onderzoekprogramma
Ons onderzoekprogramma begint vorm te krijgen. We besteden veel aandacht
aan het verkennen van het speelveld. Dat doen we enerzijds door het schemati-
seren van de wereld van de water sector. Het CIM is een algemene schematisa-
tie die we gebruiken, de verdeling van taken tussen water-gerelateerde kennis-
instellingen een andere. Ook het clusteren van wetenschappelijke onderwerpen
en tijdschriften hoort daarbij. We proberen op hoofdlijnen deze subsystemen
te begrijpen. We proberen die inzichten te combineren en te zien of we de
aansluiting tussen die analyses tot stand kunnen brengen. Dat doen we soms
met Nederlandse maar ook met internationale organisaties samen. Bijvoorbeeld
met de International Water Association (www.iwahq.org). Veel kennis die je
nodig hebt om het systeem te leren begrijpen zit in organisaties. Hij komt pas

15. 26 27
Hooggeleerde Segeren, beste Wil, van jou heb ik geleerd hoe je het weten-
schappelijke establishment intelligent en doortastend uitdaagt. Hoe je het
verschil maakt tussen droom en daad. Bij Mimie en jou ervaren wat hartver-
warmende gastvrijheid is. Ik gedenk ook haar met dankbaarheid.
I would like to thank Todd Bonita for letting me reproduce his painting The
Humble Trapper on the front cover of this booklet.
Collega’s van KWR Watercycle Research Institute, mooi dat jullie mij dit gun-
nen. Ook zelf nog meedoen in de wetenschap motiveert en houdt mij bij de les.
Beste teamgenoten bij KWR, het Rathenau Instituut en de afdeling Waterma-
nagement, het is een groot plezier met jullie samen te werken.
Mijn ouders leven niet meer, maar waren er de eerste keer dat ik hier in Delft
een intreerede hield bij. Carla en ik hadden toen onze dochters Merel en Menthe
nog niet. Maar zoiets is gewoon te leuk om niet ook samen nog een keer mee te
maken. Dit brengt uitkomst maar ik beloof jullie, het is de laatste keer.
Ik heb gezegd
Dankwoord
Het is dit jaar bijna 25 jaar geleden dat ik benoemd werd tot hoogleraar aan
wat nu het UNESCO-IHE is. Mijn toenmalige collega’s in Wageningen vroegen
zich wel af waarom ik een mooie start van mijn wetenschappelijke loopbaan
bij zo’n zelfverzonnen opleidingsinstituut zonder formele academische status
in de waagschaal ging stellen. Welnu, ik kon het niet laten. Ik denk dat de
aantrekkelijkheid van die stap zat in het mee mogen uitvinden van een nieuw
onderdeel van het kennissysteem. Later heb ik nog heel lang in Wageningen
een zogenoemde 0-aanstelling als hoogleraar gehad, maar dat vonden mijn
oud collega’s daar niks. Net als toen vind ik nu nog steeds dat kennissystemen
in hun organisatorische vorm niet statisch en behoudend van aard kunnen en
mogen zijn. Ik heb daar allemaal weinig last van gehad. Ik ben al mijn bazen,
en ik heb er inmiddels heel wat gehad, dan ook dankbaar voor alle vrijheid en
steun die ze mij tot op de dag van vandaag hebben gegeven.
Raad van Commissarissen van KWR, president commissaris Luteijn, beste David.
Je voorganger gunde mij een rol als hoogleraar bij mijn aantreden en meende
dat dat ook voor KWR een goede zaak zou kunnen zijn. Ik ben daar blij om.
De wetenschap was, is en blijft voor mij een aanstekelijke bron van inspiratie.
Dank voor jullie steun.
Jan Staman, als directeur van het Rathenau Instituut was je wel te porren voor
dit avontuur. Ik ben je dankbaar voor je steun deze onderneming op te zetten,
evenals het Bestuur van het Rathenau Instituut voor het initiëren van de leer-
stoel en het vertrouwen in mij gesteld.
Hooggeleerde Savenije, beste Huub. Ik was er getuige van toen jij ooit bij het
IHE begon. Ik was ooit jouw baas en jij nu de mijne. Rechtvaardigheid bestaat.
Wat mooi dat we ook nu weer samen kunnen werken.
Hooggeleerde Van den Besselaar, beste Peter, je bent een inspirerende weten-
schapper die mij tot bescheidenheid aanzet. Je kennis is enorm.
Hooggeleerde Den Hartog, beste Kees, bij jou op het laboratorium in Nijmegen
is het allemaal begonnen, meer dan 35 jaar geleden. Je was de ideale leermees-
ter voor mij; heel veel vrijheid en altijd aanspreekbaar als het even moest. Ik
had Irene graag vanaf deze plek nog een keer willen danken voor haar bijdrage
aan mijn ontwikkeling maar het heeft niet zo mogen zijn. Ik ben haar dankbaar.

16. 28 29
• Gallopin, G.C., S. Funtowicz, J. Ravetz. (2001). Science for the 21st century:
from social contract to scientific core. International Journal of Social
Science 168: 219-229.
• Ghemawat, Pankaj.(2011). Global Prosperity and How to Achieve It. Harvard
Business Review Press. 386 pp.
• Gibbons, M., Limoges, C., Nowotny, H., Schwartzman, S., Scott, P., Trow,
M. (1994). The new production of knowledge: the Dynamics of Science and
research in contemporary societies. SAGE, London.
• Granovetter, M. (1983). The strength of weak ties: a network theory revisited.
Sociological Theory (1): 201-233.
• Gotts, M.N. (2007). Synthesis. Resilience, Panarchy, and World-Systems
Analysis. Ecology and Society 12(1):24
• Gunderson, L.H. and C.S. Holling. (2002). Panarchy: understanding transfor-
mations in human and natural systems. Island Press. 448 pp.
• Hall, K.L., D. Stokols, R.P. Moser, B.K. Taylor, M.D. Thornquist, L.C. Nebeling,
C.C. Ehret, R.D. Matthew, J. Barnett, A. McTiernan, N.A. Berger, M.I. Goran,
R.W. Jeffery. (2008). The Collaboration Readiness of Transdisciplinary
Research Teams and Centers. Am J Prev Med 35(2S):S161-S172.
• Hessels, L.K. and H. van Lente. (2008). Re-thinking new knowledge produc-
tion: A literature review and a research agenda. Research Policy 37: 740-760.
• Hoekstra, A.Y. and P.Q. Hung. (2002). Virtual Water Trade. A quantification of
virtual water flows between nations in relation to international crop trade.
Value of water research report series no. 11. september.
• Homer-Dixon, Thomas. (2011). Our Panarchic Future. World. A theory that
explains the evolution of ecosystems may apply to civilizations as well-and it
says we’re approaching a critical phase. Watch Institute Magazine, March/
April, 22:No.2.
• Huber, P.W. (1991). Galileo’s Revenge: Junk Science in the Courtroom. New
York: Basic Books.288 pp.
Literatuur
• Ackoff, R.L. (1973). Sciences in the systems age: beyond IE, OR and MS.
Operations Research 21(3): 661-671.
• Arthur, W. Brian. (2011). The Nature of Technology. What it is and how it evol-
ves. Allen Lane. London. 246 pp.
• Bei Wen, Edwin Horlings, Mariëlle van der Zouwen, Peter van den Besselaar,
Wim van Vierssen (in prep.).(2011a). Cross-boundary collaboration: behavior,
motivation, and knowledge transfer- The professional network in the Dutch
water sector.
• Bei Wen, et al.(2011b). Mapping Water Science & Technology. A Bibliometric
Methodological Triangulation.
• Berkhout, A.J. (2007). The Cyclic Nature of Innovation: Connecting Hard
Sciences with Soft Values, Amsterdam, Elsevier JAI Press. In: Management
en Consulting, 13 februari 2008.
• Cooke, P.and L. Leydesdorff.(2006). Regional development in the Knowledge-
Based Economy: The Construction of Advantage. Journal of Technology
Transfer 31:5-15.
• Crossen, Cynthia. (1994). Tainted Truth. The Manipulation of Fact in America.
Simon & Schuster. 272 pp.
• Etzkowitz, H. and L. Leydesdorff. (2000). The dynamics of innovation: from
National Systems and “Mode2” to a triple Helix of university-industry-
government relations. Research Policy 29: 109-123.
• Florida, Richard. (2002). The rise of the creative class. Basic Books 404 pp.
• Friedman, Thomas L. (2005). The World is Flat. A brief history of the
twenty-first century. Farrar, Straus and Giroux, New York. 488 pp.
• Fukuyama, F. (2004). State-Building. Governance and World Order in the 21st
Century. Cornell University Press. 137 pp.

17. 30 31
• Olsen, W. K. (2004). Triangulation in social research: qualitative and
quantitative methods can really be mixed. In Holborn, M. (ed.), Develop-
ments in Sociology: An Annual Review. Ormskirk, Lancs, UK: Causeway Press.
• Olson, G.M. and A. Luo. (2007). Intra- and Inter-cultural Collaboration
in Science and Engineering. In: Ishida, T., S.R. Fussell and P.T.J.M Vossen
(Eds.). IWIC 2007, LNCS 4568, pp. 249-259.
• Pielke, Roger A. Jr. (2007). The Honest Broker. Making Sense of Science in
Policy and Politics. Cambridge University press. 188 pp.
• Powell W.W. and K. Snellman.(2004). The Knowledge Economy. Annu. Rev.
Sociol. 30: 199-220.
• Rathenau Instituut. (2011). Waardevol-Indicatoren voor Valorisatie. 38 pp.
• Rockström, Johan, Will Steffen, Kevin Noone, Åsa Persson, F. Stuart Chapin,
III, Eric F. Lambin, Timothy M. Lenton, Marten Scheffer, Carl Folke Hans,
Joachim Schellnhuber, Björn Nykvist, Cynthia A. de Wit, Terry Hughes, Sander
van der Leeuw, Henning Rodhe, Sverker Sörlin, Peter K. Snyder, Robert
Costanza, Uno Svedin, Malin Falkenmark, Louise Karlberg, Robert
W. Corell, Victoria J. Fabry, James Hansen, Brian Walker, Diana Liverman,
Katherine Richardson, Paul Crutzen, Jonathan A. Foley. (2009). Nature 461:
472-475.
• Segrave, A., M. van der Zouwen and W. van Vierssen. (Submitted). Characte-
rising the Foreseeable Future: A critical realist’s multi-measure method.
Time & Society.
• Shen, B. (2008). Toward Cross-Sectoral Team Science. Am J Prev Med 35(2S):
S240-S242.
• Steinmuller, W.E. (2002). Knowledge-based economies and information and
communication technologies. Unpublished paper Delft University of
Technology, Information Economy project, Telematics Institute.
• Stokols, D. (2006). Toward a Science of Transdisciplinary Action Research.
Am J Community Psychol 38: 63-77.
• Van Vierssen, W. (2009a). Column. Holistisch. H2O 12: 24
• Ishihara, H., Pascual, H. (2008). Social capital in community level environ-
mental governance: A critique. Ecological Economics 68: 1549-1562.
• Leydesdorff, L. (2000). The triple helix: an evolutionary model of innovations.
Research Policy 29: 243-255.
• Levy, F. and R.J. Murnane. (2005). Ministry of Education 2010.
• Lijphart, A. (1977). Democracy in Plural Societies. A Comparative Exploration.
Yale University Press. New Haven and London. 248 pp.
• Mahbubani, Kishore. (2008). The New Asian Hemisphere. The Irresistible Shift
of Global Power the East. Public Affairs, New York. 314 pp.
• Makropoulos, C.K., F.A. Memon, C. Shirley-Smith and D. Butler. (2008).
Futures: an exploration of scenario’s for sustainable urban water manage-
ment. Water Policy 10: 345-373.
• Max-Neef, M.A. (2005). Foundations of transdisciplinarity. Ecological Econo-
mics 53: 5 -16.
• Morin, E. (1992). From the Concept of System to the Paradigm of Complexity.
Journal of Social and Evolutionary Systems 15(4): 371-385.
• Müller- Merbach, H. (2009). The interdisciplinary generalist. Editorial. Omega
37: 495-496.
• Nash,J.M. (2008). Transdisciplinary Training. Key Components and Prerequi-
sites for Success. Am J Prev Med 35(2S):S133-S140.
• Newell, S., Carole, T., Huang, J. (2004). Social capital and knowledge
integration in EPR project team: the importance of bridging and bonding.
British Journal of Management 15: S43-S54.
• Nowotny, Helga, Peter Scott and Michael Gibbons. (2001). Rethinking Science:
knowledge in an age of uncertainty. Cambridge:Polity. ISBN 0-7456-2607-6.
Extension of the analysis to the implications of mode II production of science
to society.

18. 32
• Van Vierssen, W. (2009b). Column. Som der Delen. H2O 8: 21
• Van Vierssen, W. (2010a). Column. De baas spélen. H2O 25/26: 36
• Van Vierssen, W. (2010b). Column. Ken je kennissen. H2O 22: 26
• Van Vierssen, W. (2010c). Column. WW wordt basis voor kabinetsbeleid.
H2O 18: 34
• Van Vierssen, W. (2010d). Column. Small is beautiful. H2O 12: 23
• Van Vierssen, W. (2011a). Column. ASSAP! H2O 16: 22
• Van Vierssen, W. (2011b) Column. Aan Kant. H2O 12: 22
• Van Vierssen, W. (2011c). Column. Citoyens et Citoyennes. H2O 22 : 24
• Vasbinder, Jan V., Bertil Andersson, W. Brian Arthur, Maarten Boasson,
Rob de Boer, Jean Pierre Changeux, Esteban Domingo, Manfred Eigen,
Alan Fersht, Daan Frenkel, Martin Rees, Theo R. Groen, Robert Huber,
Tim Hunt, John Holland, Robert May, Erling Norrby, Peter Nijkamp, Jean Marie
Lehn, Rudy Rabbinge, Marten Scheffer, Peter Schuster, Ismail Serageldin,
Jan Stuip, Jan de Vries, Wim van Vierssen & Rein Willems. (2010).
Transdisciplinary EU science institute needs funds urgently. Nature 463, 876.
• Whitley, R. (2003). Competition and pluralism in the public sciences: the
impact of institutional frameworks on the organisation of academic science.
Research Policy 32: 1015-1029.

19. Faculteit Civiele Techniek
en Geowetenschappen
Stevinweg 1
2628 CN Delft
Tel: +31 (0)15 27 85080
www.tudelft.nl