vung quanh chop rang

1. Moâ quanh choùp raêng
Bs. Leâ Haûi Trieàu
Dental Radiography and Radiology

2. Giôùi thieäu
 Moâ quanh choùp laønh
maïnh bình thöôøng khaùc
nhau ôû :
– Ngöôøi naøy so vôùi ngöôøi
khaùc,
– Vuøng naøy so vôùi vuøng
khaùc, vaø ôû
– Caùc giai ñoaïn khaùc nhau
trong söï phaùt trieån cuûa
boä raêng.

3. Baûn xöông voû ngoaøi (xöông ñaëc)
Xöông xoáp
Baûn xöông voû trong (xöông ñaëc)
Xöông oå chính danh (xöông ñaëc)
Xöông ñaëc
Xöông xoáp
Xöông ñaëc
Baûn xöông
voû ngoaøi
Baûn xöông
voû trong
Xöông xoáp

4. Moâ quanh choùp cuûa r vónh vieãn
3 ñaëc ñieåm quan troïng nhaát:
 Ñöôøng thaáu quang moûng ,lieân tuïc bao quanh chaân R: khoaûng
DCNC.
 Ñöôøng caûn quang moûng, lieân tuïc keá beân khoaûng DCNC: xöông oå
chính danh, treân phim X quang ñöôïc goïi laø phieán cöùng (lamina
dura).
 Ñaäm ñoä vaø caáu truùc beø xöông cuûa xöông xung quanh:
— XHD, beø xöông töông ñoái daøy vaø gaàn nhau hôn (ñaëc hôn), thöôøng
saép xeáp theo chieàu ngang.
— XHT, beø xöông moûng hôn, khoaûng caùch giöõa caùc beø xöông roäng hôn
(xoáp hôn). Khoâng coù kieåu saép xeáp naøo chieám öu theá.
Caùc ñaëc ñieåm naøy laø chìa khoùa khi ñoïc phim quanh choùp do nhöõng thay
ñoåi ôû ñoä daøy, söï lieân tuïc vaø ñaäm ñoä phaûn aùnh söï hieän dieän cuûa beänh
lyù beân döôùi.

5. Lamina dura caûn quang vaø
khoaûng DCNC thaáu quang
lieân tuïc.

6. Moâ quanh choùp cuûa r söõa
Caùc ñaëc ñieåm gioáng nhö RVV (lamina dura vaø khoaûng
DCNC moûng), nhöng coù:
 Söï hieän dieän cuûa RVV beân döôùi vaø bao maàm cuûa noù,
boùng cuûa chuùng coù theå choàng laáp leân choùp R söõa.
 Tieâu chaân R söõa trong quaù trình moïc R bình thöôøng.

7.  Treû 4 tuoåi, moâ quanh choùp bình thöôøng.
 Thaân R caûn quang vaø bao maàm thaáu quang (muõi teân)
cuûa R cöûa VV ñang phaùt trieån.

8. Moâ quanh choùp cuûa r ñang phaùt trieån
Ñaëc ñieåm quan troïng laø chaân raêng ñaõ ñöôïc hình thaønh moät
phaàn vaø nhuù chaân R (radicular papilla) vaãn toàn taïi, goàm:
 Moät vuøng thaáu quang coù giôùi haïn ôû choùp raêng.
 Lamina dura caûn quang, lieân tuïc quanh nhuù raêng.
 Chaân R ñang phaùt trieån coù daïng hình pheãu (funnel-shaped).
 Chæ sau khi chaân R phaùt trieån hoaøn taát thì ñöôøng thaáu quang
moûng, lieân tuïc môùi roõ raøng.

9.  Raêng ñang phaùt
trieån, moâ quanh
choùp bình thöôøng.
 Vuøng thaáu quang coù
giôùi haïn cuûa nhuù
chaân R (muõi teân).
 Chaân R hình pheãu.

10. Hieän töôïng choàng laáp aûnh
 Caùc boùng cuûa caáu truùc giaûi phaãu bình thöôøng
choàng laáp leân vuøng quanh choùp coù theå laø thaáu
quanh hay caûn quang tuøy vaøo caáu truùc lieân quan.

11. Goàm:
 Xoang haøm
 Loå muõi-khaåu
 Loå caèm.
Caùc hoác naøy laøm giaûm ñaäm ñoä cuûa xöông treân phim X quang, vôùi caùc
hieäu öùng sau:
 Ñöôøng thaáu quang cuûa DCNC coù theå thaáu quang hôn hay roäng hôn,
nhöng vaãn lieân tuïc vaø roõ raøng.
 Ñöôøng caûn quang cuûa lamina dura ít roõ hôn vaø coù theå khoâng thaáy.
 Coù moät vuøng thaáu quang trong xöông oå ôû choùp chaân raêng.
Caùc boùng thaáu quang

12.  Moâ quanh choùp laønh maïnh.
 Ñaùy xoang haøm (muõi teân traéng) ñeø leân vuøng choùp laøm
khoaûng DCNC troâng roäng hôn, roõ raøng hôn, trong khi
phieán cöùng haàu nhö khoâng nhìn thaáy (muõi teân ñen).

13. Xoang haøm
Phim Phim
 Xoang haøm khoâng choàng leân vuøng quanh choùp.
 Xoang haøm choàng leân vuøng choùp laøm giaûm ñaäm
ñoä cuûa phieán cöùng.

14. Caùc boùng caûn quang
Goàm:
 Ñöôøng cheùo trong
 Thaân xöông goø maù
 Caùc vuøng xöông xô cöùng (caùc ñaûo xöông ñaëc).
=> Laøm môø hay laøm maát boùng cuûa moâ quanh choùp.

15. A. Ñöôøng cheùo trong
B. Xöông goø maù

16. Thay ñoåi x quang do vieâm nhieãm vuøng
quanh choùp
Caùc daïng vieâm:
Sau khi tuûy hoaïi töû, ñaùp öùng vieâm caáp hay maïn
tính baét ñaàu xaûy ra ôû moâ quanh choùp.

17. Daáu hieäu chính cuûa vieâm caáp
Goàm:
 Söng — tumor
 Noùng — color
 Ñoû — rubor
 Ñau — dolor
 Maát chöùc naêng—functio laesa.
Trong moâ quanh choùp, dòch ræ vieâm tích tuï trong khoaûng DCNC quanh
choùp (söng), gaây vieâm quanh choùp caáp. R lieân quan bò vieâm maøng
xöông hay nhaïy caûm khi goõ (ñau), BN traùnh neù caén ôû R ñoù (maát
chöùc naêng). Noùng vaø ñoû khoâng theå phaùt hieän treân LS. Caùc daáu hieäu
naøy ñi keøm vôùi söï phaù huûy hay tieâu ngoùt, thöôøng laø chaân R, vaø
xöông xung quanh, khi aùp xe quanh choùp phaùt trieån, vaø luùc naøy vuøng
thaáu quang quanh choùp treân X quang trôû neân roõ raøng.

18. Daáu hieäu xaùc ñònh cuûa vieâm maïn
 Goàm quaù trình phaù huûy vaø laønh thöông xaûy ra ñoàng thôøi,
do heä mieãn dòch cuûa cô theå coá gaéng giôùi haïn söï lan roäng
cuûa nhieãm truøng.
 U haït quanh choùp hình thaønh ôû choùp vaø xöông daøy ñaëc
ñöôïc laéng ñoïng xung quanh vuøng tieâu xöông. Treân X
quang, vuøng thaáu quang quanh choùp trôû neân coù giôùi haïn
vaø ñöôïc bao quanh bôûi xöông xô cöùng daøy ñaëc.
 Thænh thoaûng, vôùi tình traïng vieâm maïn tính naøy, caùc teá
baøo bieåu moâ Malassez coøn soùt ñöôïc kích thích ñeå taêng
sinh vaø taïo thaønh nang quanh choùp hoaëc coù moät ñôït
buøng phaùt caáp tính taïo ra moät aùp xe khaùc (ñöôïc goïi laø aùp
xe di cö phoenix abscess).

19. Caùc daïng vaøï söï tieán trieån cuûa ñaùp öùng vieâm ôû vuøng choùp
vaø söï lan roäng cuûa NT vuøng choùp sau ñoù phuï thuoäc vaøo
moät soá yeáu toá coù lieân quan ñeán:
 VSV gaây nhieãm truøng, keå caû ñoäc löïc cuûa noù.
 Heä thoáng mieãn dòch cuûa cô theå.
Keát quaû laø taïo ra raát nhieàu söï kieän thay ñoåi töø moät aùp xe
quanh choùp caáp lan raát nhanh, ñeán nang hay u haït quanh
choùp maïn tính tieán trieån raát chaäm. Söï thay ñoåi naøy trong
caùc quaù trình beänh lyù ñöôïc phaûn aùnh treân X quang, maëc
duø thöôøng khoâng theå phaân bieät ñöôïc aùp xe vôùi u haït/
nang.

20. Tình traïng vieâm Thay ñoåi do vieâm X quang
Vieâm caáp ban
ñaàu
Dòch ræ vieâm tích tuï trong
khoaûng DCNC vuøng choùp-
vieâm QC caáp
Daøy khoaûng DCNC
HOAËC thay ñoåi khoâng roõ
raøng.
Vieâm lan roäng
luùc ñaàu
Phaù huûy vaø tieâu xöông vuøng
choùp- aùp xe QC
Maát lamina dura ôû choùp
Vieâm lan xa hôn Phaù huûy vaø tieâu xöông vuøng
choùp nhieàu hôn
Tieâu xöông ôû choùp R
Vieâm maïn luùc
ñaàu
Phaù huûy xöông vuøng choùp
raát ít. Heä thoáng MD cuûa cô
theå boài ñaép xöông ôû vuøng
choùp daøy ñaëc.
Söï phaù huûy xöông khoâng
roõ raøng. Xöông xô cöùng
daøy ñaëc quanh choùp R
(vieâm xöông xô hoùa)
Vieâm maïn giai
ñoaïn muoän hôn
Xöông vuøng quanh choùp bò
tieâu vaø bò phaù huûy, xöông
daøy ñaëc ñöôïc laéng ñoïng
quanh vuøng tieâu xöông- u
haït/nang quanh choùp
Thaáu quang quanh choùp
giôùi haïn roõ, xung quanh laø
xöông xô cöùng daøy ñaëc.

21. A. Bình thöôøng
B. Thay ñoåi sôùm- daøy khoaûng DCNC (vieâm QC caáp)
C. Thay ñoåi sôùm- maát lamina dura (aùp xe QC sôùm)
D. Vieâm caáp phaù huûy roäng- thaáu quang lan toûa, khoâng roõ (aùp xe QC)
E. Vieâm maïn tính nheï- vuøng caûn quang lan toûa (vieâm xöông xô hoùa)
F. Vieâm maïn keùo daøi- vuøng thaáu quang roõ, xung quanh laø xung xô cöùng
daøy ñaëc (nang/u haït)

22. A. Vuøng thaáu quang
quanh choùp,
xöông xung
quanh töông ñoái
daøy ñaëc vaø caûn
quang gôïi yù u haït
hay nang QC.
B. R ñöôïc nhoå, u
haït dính ôû choùp
R.

23. A. Thay ñoåi sôùm ôû chaân R5- daøy
khoaûng DCNC, moûng lamina
dura (vieâm QC caáp).
B. 6 thaùng sau- phaù huûy xöông QC
ñaùng keå, coù thay ñoåi sôùm ôû
chaân gaàn R6.
C. Vuøng phaù huûy xöông lôùn ôû R2
vaø nhoû hôn ôû R1 (aùp xe QC).
R2 laø R trong R.
D. Vuøng phaù huûy xöông töông ñoái
roõ (aùp xe, u haït, nang QC).

24. Nang quanh choùp
Vieâm maïn tính vuøng QC
A. NT maïn tính, nheï ôû
R5 taïo thaønh u haït/
nang QC, xung
quanh laø xöông xô
cöùng.
B. Vuøng phaù huûy
xöông roõ ôû choùp R6
laøm taùi caáu truùc saøn
xoang haøm, taïo hình
aûnh quaàng xoang
haøm.

25. Ñieàu trò vaø theo doõi baèng phim x quang
Ñieàu trò noäi nha.
Cuoán Selection Criteria in Dental Radiography 1998 (Anh)
khuyeán caùo chuïp ít nhaát 1 phim ngay sau thuû thuaät ñeå ñaùnh
giaù söï thaønh coâng cuûa vieäc bít oáng tuûy vaø laøm cô sôû ñeå
ñaùnh giaù beänh lyù hay söï laønh thöông ôû vuøng quanh choùp.
Ngoaøi ra, phim X quang theo doõi ñöôïc khuyeán caùo chuïp
sau khi hoaøn taát ñieàu trò 1 naêm vaø 4 naêm.
Neáu ñieàu trò noäi nha thaát baïi, coù theå:
 Môû xöông, naïo vuøng quanh choùp vaø/hoaëc khoeùt nang, caét
choùp vaø traùm ngöôïc.
 Nhoå raêng.

26. A. Vuøng thaáu quang roõ ôû vuøng quanh choùp- nang QC vôùi
chaân R5 ñöôïc traùm bít oáng tuûy khoâng toát.
B. BN ñoù 6 thaùng sau: sau khi ñöôïc bít oáng tuûy laïi =>
xöông laáp ñaày vuøng quanh choùp.

27. Caùc nguyeân nhaân gaây thaáu quang
quanh choùp quan troïng khaùc
 U laønh, aùc tính keå caû u di caên (H. 20.14)
 U moâ löôùi baïch huyeát (Lymphoreticular tumours) cuûa xöông.
 Beänh teá baøo Langerhans.
 Toån thöông sôïi-xöông-xeâ maêng
Maëc duø ít gaëp, nhöng neân caûnh giaùc toån thöông aùc tính, coù bieåu hieän
nhö moät vuøng nhieãm truøng khu truù. Trieäu chöùng goàm:
 Raêng soáng, saâu raêng raát nhoû.
 Tieâu chaân raêng, thaáu quang vuøng choùp coù giôùi haïn khoâng roõ, bôø
nham nhôû.
 Raêng lung lay maø khoâng coù beänh nha chu toaøn theå.
 Dò caûm
 Khoâng ñaùp öùng vôùi ñieàu trò noäi nha.

28. A. Thaáu quang giôùi haïn khoâng roõ ôû vuøng choùp R1,2,3, bôø xöông nham nhôû,
tieâu chaân R2,3. Ñieàu trò noäi nha ban ñaàu thaát baïi ôû R1. Sinh thieát cho thaáy
sarcoma xöông.
B. Vuøng thaáu quang lôùn giôùi haïn khoâng roõ ôû vuøng RCN, caû 2 RCN ñeàu khoâng
bò saâu raêng vaø khoâng coù mieáng traùm nhöng lung lay. Nhoå R5 vaø laøm GPB
cho thaáy u di caên töø K vuù.

29. Trình töï ñoïc phim quanh choùp:
1. Chuù yù tuoåi BN.
2. Vò trí, ranh giôùi vaø ñaäm ñoä caùc caáu truùc
giaûi phaãu gaây choàng aûnh keå caû R ñang
phaùt trieån.
3. Thaân raêng: saâu raêng, phuïc hoài.
4. Chaân raêng:
• Chieàu daøi, soá löôïng, hình thaùi.
• Kích thöôùc, hình daïng oáng tuûy.
• Söï hieän dieän cuûa soûi tuûy, traùm bít oáng tuûy,
noäi/ngoaïi tieâu, gaõy chaân R.
5. Moâ quanh choùp
• Söï toaøn veïn, söï lieân tuïc vaø ñoä daøy cuûa
khoaûng DCNC, phieán cöùng.
• Vuøng thaáu quang/caûn quang keát hôïp.
• Caáu truùc beø xöông.
6. Moâ nha chu
• Ñoä daøy cuûa DCNC
• Maøo xöông oå
• Tieâu xöông theo chieàu ngang/ doïc
• Voâi raêng

30. 2002
Taøi lieäu tham khaûo:
Eric Whaites (2002), Essentials of dental radiography and radiology,
3rd edition, Churchill Livingstone.